KATAWA

Sigun ken Gesenius, ti Hebreo a sasao maipaay iti katawa (tsechoqʹ ken ti pumadpada a porma a sechoqʹ) ket onomatopoeic, kayatna a sawen, naituladda iti uni ti katawa (kas kadagiti naisurat nga ebkas iti Iloko a “he-he” ken “ha-ha”). Ti nagan ni Isaac, Yits·chaqʹ, a kaipapananna met ti “Katawa,” ket addaan iti kastoy met laeng a tinultulad nga uni.

Agpada a kinatawaan da Abraham ken Sara ti impakaammo dagiti anghel a maaddaandanto iti anak a lalaki bayat ti kinalakay ken kinabaketda. Saan a natubngar ni Abraham gapu iti panagkatawana, no di ket ni Sara ti natubngar, a pinadasna pay ketdi nga ilibak ti panagkatawana. Gapuna, agparang a ti panagkatawa ni Abraham ket gapu iti rag-ona iti nakaskasdaaw a namnama a maaddaanda iti anak ken Sara bayat ti kinalakayna. Ngem nabatad a ti panagkatawa ni Sara ket gapu ta kasla nakakatkatawa dayta nakaskasdaaw a namnama a maaddaan iti anak iti kinabaketna; agparang a simmiplot iti panunotna ti karkarna a ladawan a ti maysa a baket ken lupes agingga iti kinabaketna ket maaddaan iti anak. (Ge 17:17; 18:9-15) Nupay kasta, ti panagkatawa da Abraham ken Sara ket saanna nga ipamatmat ti pananglais wenno inggagara a panangrabrabak, ta nailanad a dagitoy a dua imparangarangda ti pammati iti kari ti Dios. (Ro 4:18-22; Heb 11:1, 8-12) Idi naipasngay daytoy nga anak, awan duadua a naragsakan dagiti nagannak, ta daytoy ti nabayagen a tinartarigagayan ti pusoda. Pinanaganan ni Abraham ti anakda, kalpasan dayta kinuna ni Sara: “Ti Dios nangisagana iti panagkatawa kaniak: isuamin a makangngeg iti dayta katawaandakto.” (Ge 21:1-7) Awan duadua a nasdaaw ken naragsakan ti dadduma idi mangngegda ti naimbag a damag maipapan iti bendision nga inawat da Abraham ken Sara manipud ken Jehova.

No Kaano a Mayanatup. Ni Jehova ti “naragsak a Dios” ket kayatna a naragsak dagiti adipenna. (1Ti 1:11) Nupay kasta, ipakita ti Kasuratan nga adda dagiti panawen no kaano a mayanatup ti panagkatawa. Adda “tiempo ti panagsangit ken tiempo ti panagkatawa.” (Ec 3:1, 4) Balakadannatayo ti masirib a tao a ni Ari Solomon: “Mapanka, kanem ti taraonmo buyogen ti panagrag-o ket inumem ti arakmo buyogen ti naimbag a puso, agsipud ta ti pudno a Dios nakasaraken iti ragsak kadagiti aramidmo.” Nupay kasta, awan ti pudpudno a pakaigapuan ti panagrag-o no ti aramid ti maysa a tao ket saanna nga ikankano dagiti nalinteg a daldalan ti Dios.​—Ec 9:7.

No Kaano a Di Mayanatup. Napateg ti agbiag tapno magun-od ti maysa a tao ti naimbag a nagan ken Jehova. Gapuna, iti daytoy a sistema ti bambanag, mabalin a no dadduma ti panagkatawa ket di maitutop, makadangran pay ketdi. Idi pinadas ni Solomon a ‘petpetan ti kinamaag agingga a makitana no ania ti adda a naimbag iti annak ti sangatauan iti inaramidda,’ kinunana iti pusona: “Umayka ita, bay-am a padasenka iti panagrag-o. Kasta met, kitaem ti naimbag.” Ngem natakuatanna a kinaubbaw ti panangbirbirok iti daytoy. Naammuanna a ti mismo a panagragragsak ken panagkatawa ket saanda a pudpudno a makapnek, gapu ta saanda a makaipaay iti pudpudno ken manayon a kinaragsak. Masapul nga adda pudno a pamuon maipaay iti manayon ken makapabileg a rag-o. Inyebkas ni Solomon ti rikriknana: “Kinunak iti panagkatawa: ‘Di kinasimbeng!’ ket iti panagrag-o: ‘Ania ti ar-aramiden daytoy?’”—Ec 2:1-3.

Impakita ni Solomon a nainsiriban ti panagbiag a saan a panangbirok laeng iti kinaragsak. Kinunana: “Nasaysayaat ti mapan iti balay ti panagleddaang ngem ti mapan iti balay ti bangkete, agsipud ta dayta ti pagtungpalan ti intero a sangatauan; ket daydiay sibibiag rebbeng nga ipapusona dayta.” Saanna nga ibalakad a nasaysayaat ti agliday ngem ti agrag-o. Tumukoy daytoy iti maysa nga espesipiko a panawen, iti tiempo nga adda minatay ket adda panagleddaang iti dayta a balay. Inka sadiay tapno liwliwaem dagiti naliday a napanawan imbes nga awanan pannakipagrikna a malipatam ida ket agpadaya wenno agragragsakka. Ti panangsarungkar kadagiti agledleddaang ket saan laeng a mangliwliwa kadagiti naulila no di ket mamagpanunot met iti sumarsarungkar iti kinaababa ti biag, tapno maamirisna a ti ipapatay a dimteng iti daytoy a balay dumtengto met iti isuamin, ket rumbeng nga ipapuso dayta dagidiay sibibiag. Makaaramid laeng ti maysa a tao iti naimbag a nagan bayat a sibibiag pay, saan ket nga inton dandanin matay. Ket ti naimbag a nagan iti Dios ti kakaisuna a banag nga addaan pudpudno a pateg iti daydiay tao a dandanin matay.​—Ec 7:2; Ge 50:10; Jn 11:31.

Intuloy a kinuna ni Solomon: “Nasaysayaat ti pannakasemsem ngem iti katawa, ta babaen ti kinaalipunget ti rupa sumayaat ti puso.” (Ec 7:3) Ti panagkatawa ket nasayaat nga agas, ngem adda dagiti tiempo a masapul nga usigentayo a naimbag ti panagbibiagtayo ken no kasano ti panangusartayo iti dayta. No makitatayo nga adu unay a tiempo ti saysayangentayo kadagiti awan kaes-eskanna a panagdadaya ket saantayo a mangar-aramid iti naimbag a nagan babaen ti panangaramid iti nasayaat nga ar-aramid, adda rasontayo a marurod iti bagitayo, maldaangan, ken agbalbaliw; daytoy ti mangpasayaat iti pusotayo. Tumulong dayta kadatayo a mangaramid iti naimbag a nagan tapno ti aldaw ti ipapataytayo wenno ti tiempo ti maudi a panangsukimat kadatayo ti Dios ken ni Kristo nasaysayaatto maipaay kadatayo ngem iti aldaw ti pannakayanaktayo.​—Ec 7:1.

Intuloy a kunaen ni Solomon: “Ti puso dagidiay masirib adda idiay balay ti panagleddaang, ngem ti puso dagidiay maag adda idiay balay ti panagrag-o. Nasaysayaat a denggen ti pammabalaw ti maysa a masirib ngem iti sika ti tao a dumdumngeg iti kanta dagidiay maag.” (Ec 7:4, 5) Ti masirib a puso nga adda iti balay ti natayan ket maamirisna ti kinaserioso a gagangay a mapaspasamak iti balay nga ayan ti agladladingit, ket daytoy ti mangtignay iti masirib a puso tapno annadan ti maysa a tao no ania ti pangus-usaranna iti biagna. Ngem ti awan dadanaganna a kasasaad iti lugar nga ayan ti napalalo a ragragsak ket makaay-ayo iti maag a puso, gapu itoy sanguenna ti biag nga addaan iti parparawpaw ken awanan annad a kababalin. No ti maysa a tao ket maiwawa manipud kadagiti nalinteg dana, ti pannubngar ti masirib a tao ti mangisublinto kenkuana iti dalan ti biag babaen ti panangilinteg kenkuana, iti kasta makaaramid iti naimbag a naganna. Ngem makatulong ngata ti panagimdeng iti kanta ti maysa a maag wenno awan mamaayna a pammasablog a mangilinged kadagiti biddut ken mangbibineg kadatayo nga agaramid iti dakes? Dayta ti manguyot kadatayo nga agtultuloy a mangaramid iti dakes a nagan, saannatayo nga ilinteg kadagiti dalan a mangitunda iti naimbag a nagan ken Jehova.

“Ta kas iti panagragutok dagiti siit iti sirok ti banga, kasta ti katawa ti maag; ket daytoy kinaubbaw met.” (Ec 7:6) Dagiti siit ket nalaka a sumged, kasta met laeng ti kapartak a mapuoran dagitoy nga agbalin a dapo. Nalabit saan nga agpaut tapno malutona ti adda iti banga, iti kasta saanna a maipalpas ti nakaisangratan ti pannakapasgedna. Gapuna, awan mamaayna ken ubbaw ti makitkita, rumanipak, ken gumilgil-ayab a panagragutok dagitoy. Ket kasta met laeng dagiti parparawpaw a panagayek-ek ken panagragragsak ti maag. Kanayonanna pay, ti mismo nga uni ti panagkatawa ti maag ket makaparurod kadagiti agdengdengngeg, yantangay saan a mayanatup dayta a tiempo wenno iti dayta a gundaway, ket agbalin a makapaupay imbes a mangparegta. Saan a makatulong dayta iti asinoman a mangyadelantar iti serioso nga annongen a panangaramid iti naimbag a nagan a lagipento ti Dios ket iti kasta masigurado a ‘ti aldaw ti ipapatay nasaysayaatto ngem iti aldaw ti pannakayanak.’

Ti Panagkatawa a Nagbalin a Panagleddaang. Iti Sermonna iti Bantay, kinuna ni Jesu-Kristo: “Naragsakkayo nga agsangsangit ita, agsipud ta agkatawakayto,” ken, “Asikay pay, dakayo nga agkatkatawa ita, agsipud ta agsaibbek ken agsangitkayto.” (Lu 6:21, 25) Nabatad nga ipagpaganetget ni Jesus a ti panagsangit dagidiay naliday gapu kadagiti dakes a kasasaad iti relihion nga agraraira idi iti Israel ket agbalin a panagkatawa babaen ti kaadda ti pammati Kenkuana, idinto ta dagidiay mangtagtagiragsak iti panagkatawa ken iti biag nga awan pannakaseknanda iti masanguanan ket mautobdanto a ti panagkatawada agbalin a panagleddaang. (Idiligyo ti Lu 16:19-31.) Idi nagsurat kadagiti Kristiano, ni Santiago a kabsat ni Jesus iti ina indagadagna kadagiti nailubongan ti panagpampanunotda a Kristiano: “Agladingit ken agleddaang ken agsangitkayo. Ti panagkatawayo agbalin koma a panagleddaang, ket ti panagrag-oyo panagliday. Agpakumbabakayo iti imatang ni Jehova, ket itan-oknakayto.” (San 4:4, 9, 10) Ti kasta a pannakaitan-ok mangyeg iti pudpudno a kinaragsak.

Tapno Mangipakita iti Panangumsi. Iti Kasuratan, no dadduma pagparangenna ti panagkatawa kas panangipakita iti panangumsi. Ti Hebreo a berbo a tsa·chaqʹ (agkatawa) ket kaipapananna met ti “mangsutil; pagbalinen a pagkakatawaan.”​—Ge 21:9; 39:14.

Uray dagiti animal nailadawanda met nga agkatkatawada a mangsutil. Nadeskribir ti kabaian nga abestrus a katkatawaanna ti kumamkamat a kabalio ken ti nakasakay iti dayta (gapu iti kinapartak ti abestrus), ken nadeskribir met ti kabalio nga agkatkatawa iti panagalinggaget no mapmapan iti bakal (gapu iti bilegna ken gapu ta awan panagbutengna). (Job 39:13, 18, 19, 22) Naikuna a ti Leviatan (ti buaya) katawaanna ti panagkalangiking ti gayang gapu iti napuskol a kabalna.​—Job 41:1, 29.

Kasapulan nga ibturan dagiti adipen ti Dios ti adu a manglais a panagkatawa maibusor kadakuada. Kinuna ni Job nga isu ket nagbalin a “maysa a pagkakatawaan iti padana a tao.” (Job 12:4; 30:1) Ni Jeremias ket nagbalin a pagkakatawaan dagidi kapanawenanna iti intero nga agmalem. (Jer 20:7) Ni Jesu-Kristo a mismo ket nakatkatawaan ken nalalais sakbay a pinagungarna manipud ken patay ti anak a babai ni Jairo. (Mt 9:24; Mr 5:40; Lu 8:41-53) Nupay kasta, amin dagidiay makaammo iti bileg ken sirib ti Dios ken agtulnog kenkuana ket addaan iti naimbag a rason nga agragsak.​—Mt 5:11, 12.

Ni Jehova a Dios ket nadeskribir a katkatawaanna dagiti nasion buyogen ti panangumsi, gapu iti napasindayag a sasaoda, nga awanto ti pagmamaayanna, ken ti pannakariribuk nga ipagteng ti minamaag a panangbusorda kenkuana. (Sal 59:8) Ammona ti mismo a pannakabalin ken pangpanggepna, ket katawaanna ti nakapuy ken barengbareng nga ibubusor nga ar-aramidenda kenkuana ken iti ilina. (Sal 2:1-4) Saan la ketdi a kayat ti masirib a tao nga isu ket katawaan ni Jehova. (Pr 1:26) Nupay saan a maragsakan ni Jehova iti ipapatay ti nadangkes (Eze 18:23, 32), saan a madanagan kadagiti panangisikat nga aramidenda a maibusor iti ilina, ket agkatawa agsipud ta makitkitana ti aldaw a pannakaispal dagiti nalinteg, nga iti dayta saan nga agballigi dagiti gakat ti nadangkes ket ti kinadakes agpatingganton iti agnanayon.​—Sal 37:12, 13, 20.