BALITOK

Ti kaunaan ken masansan unay a nadakamat a metal iti Biblia. (Ge 2:11) Nanipud pay idi punganay, dayta ket natan-ok a metal a natagipateg unay gapu iti kinadagsenna, kinatakkonna, manayon ken di agkupas a kinaraniagna, sumilsilap a pintasna, kinalakana a mapanday ken matubay. Adu a Hebreo a termino ti tumukoy iti balitok; nairaman ti za·havʹ (Ex 25:11), cha·rutsʹ (Zac 9:3), keʹthem (Sal 45:9), paz (“napasudi a balitok”; Sal 19:10), seghohrʹ (“puro a balitok”; Job 28:15), ken ʼoh·phirʹ (“balitok ti Ofir”; Job 22:24). Dagiti Griego a termino a khry·sosʹ ken khry·siʹon iti Kristiano a Griego a Kasuratan naaramatda mainaig kadagiti sinsilio, arkos, ken metal iti pangkaaduan; naaramatda met kas pangipadis.​—Mt 10:9; 1Pe 3:3; Mt 2:11; 1Co 3:12.

Gapu iti kinatakkon ti balitok, naaddaan iti balor a namagbalin iti dayta a napateg iti panagkomersio ken kas pakarukodan ti kinabaknang ken kinatan-ok. (Ge 13:2; 1Cr 21:25; Est 8:15) Nupay kasta, dagiti balitok a sinsilio ket partuat iti naud-udi a tiempo. Ti maris ken raniag ti balitok ken ti kinaandurna iti panagbalbaliw gapu iti oksihena, wenno panagkupas, ti mamagbalin iti dayta kas nangnangruna a napateg iti panagaramid iti alahas ken amin a kita ti arkos.​—Ge 24:22; 41:42; Uk 8:24-26; Sal 45:9, 13.

No puro ti kasasaadna a masarakan kadagiti naurnong a graba ken kadagiti lansad ti karayan, ti balitok nalaka nga isina ken maala, gapu iti kinadagsenna. Dakamaten ti libro ti Job dagiti panagminas ken panagpasudi.​—Job 28:1, 2, 6.

Naaramat iti Tabernakulo ken Templo. Yantangay ti balitok nalaka a matubay, mabalin a pitpiten iti nadumaduma a sukog. Iti pannakabangon ti tabernakulo, ti balitok napitpit a napagbalin a plata maipaay iti trabaho a panagkalupkop ken napagbalin a naingpis a pedpedaso a natabas a napagbalin a linabag a nayabel iti sumagmamano a kawes ti nangato a padi. (Ex 25:31; 30:1-3; 37:1, 2; 39:2, 3) Kasta met ti pannakaaramat dayta iti templo a binangon ni Solomon. (1Ar 6:21-35; 2Cr 3:5-9) No ti balitok maigampor iti dadduma a metal tapno manayonan ti kinatangkenna, umadu ti pakaaramatanna. Naaramat met daytoy a proseso iti kadaanan nga Israel.​—1Ar 10:16; kitaenyo ti ELEKTRUM.

Nakaad-adu a balitok ti naaramat iti tabernakulo, a ti agdama a gatad daytoy a balitok napattapatta nga agarup $11,269,000. (Ex 25:10-40; 38:24) Nupay kasta, no idilig iti kaadu ti balitok a naaramat, ti tabernakulo idiay let-ang ket maysa laeng a bassit a katulad ti nadayag a templo ni Solomon. Nangilasin ni David iti di kumurang a 100,000 a talento a balitok maipaay iti dayta a templo, nga iti agdama aggatad iti nasurok a $38,535,000,000. (1Cr 22:14) Dagiti pagsaadan ti silaw ken dagiti aruaten iti templo​—dagiti tinidor, malukong, harra, palanggana, kopa, ken dadduma pay​—naaramidda iti balitok ken pirak; gambang ti sumagmamano nga aruaten; dagiti kerubin iti Kasasantuan, ti altar ti insienso, ken uray ti intero nga uneg ti balay nakalupkopan iti balitok.​—1Ar 6:20-22; 7:48-50; 1Cr 28:14-18; 2Cr 3:1-13.

Dagiti Pastrek ni Solomon. Nakaad-adu a balitok ti naiyeg iti paggamengan ni Solomon manipud iti ari ti Tiro (120 a talento) ken iti reyna ti Seba (120 a talento), manipud kadagiti tinawen nga impuesto ken buis, ken babaen kadagiti bukodna a bunggoy dagiti barko a pagkomersio. Kunaen ti salaysay: “Ti dagsen ti balitok a dimteng ken Solomon iti maysa a tawen nagdagup iti innem a gasut innem a pulo ket innem a talento a balitok [a. $256,643,000].” Saan a karaman iti dayta dagiti napastrek manipud kadagiti agtagtagilako, gobernador, ken dadduma pay.​—1Ar 9:14, 27, 28; 10:10, 14, 15.

Ti Ofir ket maysa a lugar a nagalaan ni Solomon iti nasayaat a balitok. Adda nasarakan a ribak ti damili a naikuna a naggapu iti maikawalo a siglo K.K.P., nga iti dayta naikitikit: “Balitok ti Ofir a maipan iti bet horon, tallopulo a siklo.”​—1Ar 9:28; 10:11; Job 28:16; kitaenyo ti OFIR.

Ti Aramiden iti Balitok Kadagiti Nakautibo a Siudad. Ti Dios imbilinna iti Israel a dagiti kinitikitan a ladawan ti idolo a didios dagiti nasion maipuor iti apuy: “Dika tarigagayan ti pirak ken ti balitok nga adda kadakuada, wenno uray pudno nga alaen ida maipaay kenka, ta amangan no masiluanka iti dayta; ta nakarimrimon a banag dayta ken Jehova a Diosmo. Ket dika mangiserrek iti nakarimrimon a banag iti balaymo ket pudno nga agbalinka a banag a naikeddeng iti pannakadadael kas iti dayta. Rebbeng a karumenmo a naan-anay ken karimonmo iti kasta unay, agsipud ta banag dayta a naikeddeng iti pannakadadael.” (De 7:25, 26) Gapuna naipuor dagiti idolo ken ti ramramitda, ket no dadduma ti balitok ken pirak nga adda kadakuada namekmek a napagbalin a pulbos.​—Ex 32:20; 2Ar 23:4.

Ti dadduma pay a balitok ken pirak a banag kadagiti nakautibo a siudad mabalin a maala kalpasan a naaramid babaen iti apuy maipaay iti pannakadalus. (Nu 31:22, 23) Saan a nairaman ditoy ti Jerico, yantangay isu ti umuna a bungbunga ti panangparmek iti Canaan. Ti balitok ken pirakna (malaksid iti balitok ken pirak kadagiti idolo) kasapulan a mayawat iti papadi, naikeddeng a mausar iti santuario.​—Jos 6:17-19, 24.

Sirib, Pammati, Nasaysayaat Ngem Balitok. Kas iti dadduma pay a namaterialan a kinabaknang, ti balitok, nupay dakkel ti pategna, saan a makaipaay iti biag kadagiti agik-ikut iti dayta (Sal 49:6-8; Mt 16:26), ket uray mano a balitok saanna a magatang ti pudno a sirib nga aggapu ken Jehova. (Job 28:12, 15-17, 28) Ti linlinteg, bilbilin, ken panangdisiplinana adayo nga ad-adda a matarigagayan ngem iti adu a napasudi a balitok. (Sal 19:7-10; 119:72, 127; Pr 8:10) Awan pannakabalin ti balitok a mangispal inton aldaw ti pungtot ni Jehova.​—Sof 1:18.

Dagiti tattao iti materialistiko a kagimongan uyawenda ti pammati iti Dios ket kunaenda a di praktikal dayta. Nupay kasta, ipatuldo ni apostol Pedro ti di maartapan a kinaandur ken manayon a pateg ti pammati. Kunaenna a ti nasubok a kualidad ti pammati ti maysa a tao dakdakkel nga amang ti pategna ngem ti balitok, a makaandur iti apuy ngem kaskasdi a mabalin a marunot ken madadael iti dadduma a pamay-an. Kasapulan nga ibturan dagiti Kristiano ti nadumaduma a pakasuotan a makapaleddaang no dadduma, ngem agpaay daytoy a mangibatad iti kualidad ti pammatida. (1Pe 1:6, 7) Ti pudno a pammati makapagtalinaed iti sidong dagiti aniaman a pakasuotan.

Simboliko nga Usar. Dinakamat ni Job ti balitok kas simbolo ti materialismo, maysa kadagiti banag nga ammona a masapul a liklikanna tapno maay-ayona ni Jehova. (Job 31:24, 25) Iti sabali a bangir, ti kinapintas, kinapateg, ken kinasudi ti nasayaat a balitok pagbalinenda dayta a mayanatup a simbolo iti panangdeskribir iti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem, ken ti akaba a dalanna.​—Apo 21:18, 21.

Ti ladawan a natagtagainep ni Nabucodonosor addaan idi iti ulo a balitok, a ti dadduma pay a paset ti ladawan naaramid iti nababbaba ti pategna a material. Dagiti paset ti ladawan imbuksilan ni Daniel kas mangirepresentar kadagiti pannakabalin ti lubong, a ti ulo a balitok isu ni Nabucodonosor, kayatna a sawen, ti dinastia ti ar-ari ti imperio ti Babilonia nga indauluan ni Nabucodonosor. (Da 2:31-33, 37-40) Iti umasping a pamay-an naisimbolo ti Babilonia kas “nabalitokan a kopa iti ima ni Jehova,” nga adda usarna kenkuana kas manangipakat kadagiti panangukomna iti nasnasion.​—Jer 51:7.

Iti tabernakulo nga imbangon ni Moises, naaramat ti balitok kadagiti benneg nga adda iti uneg​—ti Nasantuan a Disso, a simrekan ken nangaramidan ti papadi kadagiti annongenda, ken ti Kasasantuan, a mastrek laeng ti nangato a padi. Yantangay ti Kasasantuan agraman ti nabalitokan a lakasa ti tulag nga adda iti dayta inrepresentarna ti langit, ti disso a pagnanaedan ti Dios, ket yantangay ti papadi, ngem saan a dagiti kadawyan nga Israelita, makastrekda iti Nasantuan a Disso, dagitoy a banag lohikal nga irepresentarda ti bambanag nga adda pakainaiganda iti langlangit ti Dios ken iti kukuana a “naarian a kinapadi,” awan sabali, dagidiay addaan nailangitan a pannakaayab, ken ti aramidda ken dagiti annongenda maipaay iti Dios. (1Pe 2:9; Heb 9:1-5, 9, 11, 12, 23-25; 3:1) Ngarud, iti simboliko a pamay-an, daytoy a kinapadi naiduma kadagiti tattao ditoy daga a pagserserbian ti kinapadi.

Iti panangparegtana iti agtutubo nga agserbi iti Namarsuana bayat nga adda pay laeng pigsa ken kiredna, ti masirib a mannurat ti Eclesiastes kunaenna a masapul a maaramid daytoy sakbay a ti “nabalitokan a malukong marumek.” Nalawag a tuktukoyenna ti kasla malukong a sabutsabut agraman ti linaonna nga utek, a ti pannakarumekna ti mangpukaw iti biag daydiay agik-ikut iti dayta.​—Ec 12:6, 7.