WAK
[Heb., ʽo·revʹ; Gr., koʹrax].
Ti tumatayab a kaunaan a nadakamat iti Biblia. (Ge 8:7) Kas kadakkelan kadagiti kasla-crow a tumatayab, agarup 0.6 m (2 pie) ti kaatiddog ti wak ken mabalin a nasurok a 1 m (3 pie) ti rukod ti nakaukrad a payakna. Napatak ti nasileng ken nakataytayengteng a nangisit a dutdotna (Sol 5:11) nga addaan kadagiti bimmullalayaw nga asero-asul ken purpura a maris. Ti barukongna no dadduma ket nakusnaw a berde. Nakaad-adu ti mabalinna a pagtaraon—manipud nogal, beri, ken bukbukel agraman dagiti managkibkib, reptilia, ikan, ken sibong ti tumatayab. Nupay seppegenna ti sibong ken ti nakapsut a bassit nga animal, kangrunaanna nga agkaan iti agruprupsa a lasag. No mangan iti kasta a lasag, unaenna a kanen dagiti mata ken dadduma pay a nalulukneng a paset ti bangkay sakbay a pirpirsayenna ti buksit babaen iti natibker a sippitna. (Pr 30:17) Napigsa dayta nga agtayab, a napartak ken napigsa ti panangipayakpakna kadagiti payakna, wenno laklakaenna ti agalimpayag bayat nga agbirok iti taraon iti baba. Nakalawlawa a lugar ti pagbirokanna iti taraon.
Sigun kadagiti naturalista, ti nasikap a wak ket maysa kadagiti mannakibagay ken manangipamuspusan kadagiti amin a tumatayab. Gapu itoy a kababalinna, kasta met iti pigsana nga agtayab ken gapu ta mabalinna a kanen ti nadumaduma a kita ti taraon, a pakairamanan ti agruprupsa a lasag, maysa ti wak kadagiti kaunaan a parsua a maitutop nga ibaon ni Noe iti ruar ti daong idi nangrugin nga ages-es ti dandanum ti Layus. Ipasimudaag ti teksto a nagtalinaed ti wak iti ruar ti daong kalpasan a naibulos, a naginana laeng iti rabaw dayta.—Ge 8:5-7.
Naibilang a narugit ti wak iti Linteg ti tulag (Le 11:13, 15; De 14:12, 14), ket ti sasao a “sigun iti kakikitana” maawatan a saklawenna ti crow ken dadduma pay a nalawag a nainaig kadagiti crow a kas iti rook, jackdaw, ken chough, nga aminda ket masarakan idiay Palestina.
Ti wak, saan a kas iti crow, ket kadawyanna nga aggigian iti let-ang, a masansan nga agnaed kadagiti kabambantayan ken uray pay kadagiti desierto. Maysa dayta kadagiti parsua a nasirmata ni Isaias kas agnanaed iti ungaong ken langalang a rebbek ti Edom. (Isa 34:11) Ugali met ti wak ti agipempen iti tedda a taraon kadagiti rengngat ti bato wenno isuksokna dayta iti sirok ti bulbulong. Gapuna, mayanatup a dagitoy a tumatayab ti pinili ti Dios idi simimilagro nga inusarna ida a mangyeg ken Elias iti tinapay ken karne mamindua iti inaldaw bayat nga aglemlemmeng ti mammadto iti naapres a ginget ti Kerit.—1Ar 17:2-6.
Agumok dagiti wak kadagiti rangkis wenno kadagiti nabato a derraas iti igid ti baybay, kasta met iti natatayag a kayo; tungpal-biag a maymaysa ti asawada ken taripatuenda a naimbag dagiti sibongda. Ni Jehova a Dios, ti pudpudno a mangipapaay iti kasapulan dagiti amin a parsuana, inturongna Kenkuana ti atension ni Job babaen iti saludsod a: “Siasino ti mangisagana a maipaay iti wak ti taraonna inton dagiti bukodna nga urbon agpatulongda iti Dios, inton agallaallada agsipud ta awan ti makan?” (Job 38:41) Impakita met ti salmista a ti taraon nga inyeg ti nagannak a tumatayab a nagbirok manipud adayo a lugar tapno ipaayna ti kasapulan dagiti um-umkis ken mabisbisin a sibong ket gapu kadagiti naayat a probision ti Namarsua. (Sal 147:7-9) Iti umasping a pamay-an, tinukoy ni Jesus dagiti wak tapno ipanamnamana kadagiti pasurotna a Daydiay mangay-aywan iti kakasta a tumatayab iti tangatang ket sigurado nga ipaayna dagiti kasapulan dagiti adipenna a tattao.—Lu 12:24; idiligyo ti Sal 104:27, 28; Mt 6:26.
Nabatad a gapu iti kadakkel ken natayengteng a maris ti wak, agraman ti naleddaang a panagkiakna, dagiti pagano a tattao idi un-unana imbilangda dayta kas pagilasinan ti dakes a partaan ken tanda iti ipapatay. Imbilang dagiti Griego a ti natured ken masansan a nadursok a wak ket naimpadtuan a tumatayab, nalabit gapu iti kinasikap ken kinaaliwatekna. Naibilang dayta kas sagrado iti dios a ni Apollo ken iti maysa nga orakulo nga orden ti papadi, a ti dadduma kadakuada ket sikakawes iti nangisit.
Ti maysa a prinsipe ti Midian idi kaaldawan ni Ukom Gideon ket agnagan iti Oreb, kaipapananna ti “Wak.”—Uk 7:25.