Kapitulo 36
Napagwalangwalang ti Dakkel a Siudad
Sirmata 12—Apocalipsis 18:1–19:10
Suheto: Ti pannakarba ken pannakadadael ti Babilonia a Dakkel; naipakaammo ti panagkasar ti Kordero
Panawen a pannakatungpalna: Nanipud 1919 agingga iti kalpasan ti dakkel a rigat
1. Ania ti mangtanda iti panangrugi ti dakkel a rigat?
KELLAAT, makapakigtot, naan-anay—kasta ti pannakapukawto ti Babilonia a Dakkel! Maysanto dayta kadagiti makadidigra unay a pasamak iti intero a pakasaritaan ti lubong, a mangtanda iti panangrugi ti “dakkel a rigat a dayta ket saan pay a napasamak nanipud idi pangrugian ti lubong agingga ita, saan, saanto met a mapasamak manen.”—Mateo 24:21.
2. Nupay rimsua ken narpuogen dagiti napolitikaan nga imperio, ania a kita ti imperio ti nagtalinaed?
2 Nabayagen nga adda ti palso a relihion. Nagtultuloy ti kaaddana nanipud pay idi kaaldawan ti mawaw iti dara a ni Nimrod, a bimmusor ken Jehova ken nangisungsong kadagiti tattao a mangbangon iti Torre ti Babel. Idi riniribuk ni Jehova ti pagsasao dagidiay a rebelde ket inwarasna ida iti intero a daga, intugotda met ti palso a relihion ti Babilonia. (Genesis 10:8-10; 11:4-9) Nanipud idin, rimsua ken narpuog dagiti napolitikaan nga imperio, ngem nagtalinaed ti Nababiloniaan a relihion. Immadu ti langa ken kitana, a nagbalin a sangalubongan nga imperio ti palso a relihion, ti naipadto a Babilonia a Dakkel. Ti Kakristianuan ti kalatakan a pasetna, a timmaud babaen ti panagtipon dagiti Nababiloniaan a pannursuro ken ti doktrina dagiti “Kristiano” nga apostata. Gapu iti nabayagen a pakasaritaan ti Babilonia a Dakkel, adu ti di mamati a madadaelto dayta.
3. Kasano a pasingkedan ti Apocalipsis ti naikeddengen a pannakapukaw ti palso a relihion?
3 Mayanatup ngarud a pasingkedan ti Apocalipsis ti naikeddengen a pannakapukaw ti palso a relihion babaen ti panangipaayna iti dua a detalyado a salaysay maipapan iti pannakarbana ken ti agsasaruno a pasamak agingga iti naan-anay a pannakalangalangna. Naammuantayon nga isu “ti dakkel a balangkantis” a pinagwalangwalang kamaudiananna dagiti dati a kaayan-ayatna iti napolitikaan a sistema. (Apocalipsis 17:1, 15, 16) Ita, iti sabali pay a sirmata, makitatayo dayta kas maysa a siudad, ti narelihiosuan a katupag ti nagkauna a Babilonia.
Narpuog ti Babilonia a Dakkel
4. (a) Ania a sirmata ti simmaruno a nakita ni Juan? (b) Kasanotay a mailasin ti anghel, ket apay a maitutop nga isu ti mangipakaammo iti pannakarba ti Babilonia a Dakkel?
4 Intultuloy ni Juan ti salaysay, a kunana: “Kalpasan dagitoy a banag nakitak ti sabali pay nga anghel a bumabbaba manipud langit, nga addaan dakkel nga autoridad; ket ti daga nalawagan iti dayagna. Ket nagpukkaw a buyogen ti napigsa a timek, a kunkunana: ‘Narban! Ti Babilonia a Dakkel narban.’” (Apocalipsis 18:1, 2a) Maikadua daytan a pannakangngeg ni Juan iti dayta a pakaammo ti anghel. (Kitaem ti Apocalipsis 14:8.) Ngem ita, naipaganetget ti kinapateg dayta babaen ti kinadayag ti nailangitan nga anghel, yantangay ti dayagna linawaganna ti intero a daga! Siasino ngata dayta nga anghel? Adu a siglo sakbayna, kinuna ni mammadto Ezequiel, idi impadamagna ti maipapan iti nailangitan a sirmata, a ‘ti daga nagsilnag gapu iti dayag ni Jehova.’ (Ezequiel 43:2) Ti kakaisuna nga anghel nga agsilnag a kas iti dayag ni Jehova ket ni Apo Jesus, nga isu “ti silnag ti dayag [ti Dios] ken ti apag-isu a ladawan ti mismo a kina-isuna.” (Hebreo 1:3) Idi 1914, ni Jesus ket nagbalinen a nailangitan nga Ari. Manipud iti dayta a tiempo, us-usarennan ti autoridadna ditoy daga kas Ari ken Ukom a katulongan ni Jehova. Maitutop ngarud, nga isu ti mangipakaammo iti pannakarba ti Babilonia a Dakkel.
5. (a) Siasino dagiti usaren ti anghel a mangipakaammo a narban ti Babilonia a Dakkel? (b) Idi nangrugi ti pannakaukom dagidiay agkunkuna nga isuda “ti balay ti Dios,” ania ti nagbanagan ti Kakristianuan?
5 Siasino dagiti usaren daytoy nga anghel nga addaan iti dakkel a kinaturay a mangipakaammo iti kasta a nakaskasdaaw a damag iti sangatauan? Awan sabali no di daydiay mismo nga ili a nawayawayaan gapu iti dayta a pannakarba, dagiti napulotan a natda ditoy daga, ti klase Juan. Nanipud 1914 agingga iti 1918, nakaro unay ti sinagaba dagitoy kadagiti ima ti Babilonia a Dakkel. Ngem idi 1918, ni Apo Jehova ken ni Jesu-Kristo, ti “mensahero ti tulag[na ken Abraham],” rinugiandan nga inukom “ti balay ti Dios,” dagidiay agkunkuna a Kristianoda. Iti kasta, nabista ti apostata a Kakristianuan. (Malakias 3:1; 1 Pedro 4:17) Ti nagdagsen a basolna gapu iti kinaadu ti napapatay iti umuna a sangalubongan a gubat, ti pannakikumplotna tapno maidadanes dagiti matalek a Saksi ni Jehova, ken dagiti Nababiloniaan a pannursurona dida nakatulong idi oras ti pannakaukomna; ket awan met ti aniaman a paset ti Babilonia a Dakkel a nakagun-od iti anamong ti Dios.—Idiligmo ti Isaias 13:1-9.
6. Apay a makuna a ti Babilonia a Dakkel ket narban idi 1919?
6 No kasta, narban ti Babilonia a Dakkel idi 1919, a nanglukat iti gundaway tapno mawayawayaan ken maisubli ti ili ti Dios, iti maymaysa la nga aldaw no ar-arigen, iti bukodda a daga a narang-ay iti naespirituan. (Isaias 66:8) Iti daydi a tawen, ni Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo, ti Dakdakkel a Dario ken Dakdakkel a Ciro, immaniobrada dagiti pasamak tapno ti palso a relihion dinan makontrol ti ili ni Jehova. Dinan kabaelan a lapdan ti panagserbida ken Jehova ken ti panangipakaammoda kadagiti amin a dumngeg a ti arig-balangkantis a Babilonia a Dakkel ket naikeddengen a madadael ken asidegen a maalangon ti kinasoberano ni Jehova!—Isaias 45:1-4; Daniel 5:30, 31.
7. (a) Nupay saan pay a nadadael ti Babilonia a Dakkel idi 1919, kasano ti panangmatmat ni Jehova kenkuana? (b) Idi narba ti Babilonia a Dakkel idi 1919, ania ti resultana iti ili ni Jehova?
7 Agpayso a saan a nadadael ti Babilonia a Dakkel idi 1919—a kas met iti di pannakadadael ti siudad ti Babilonia idi 539 K.K.P. idi sinakup dagiti buyot ni Ciro a Persiano. Ngem sigun iti panangmatmat ni Jehova, narban dayta nga organisasion. Naukom ken nakondenaren, ket ur-urayenna laengen ti pannakapapatayna; no kasta, din kabaelan ti palso a relihion a kautibuen pay ti ili ni Jehova. (Idiligmo ti Lucas 9:59, 60.) Nawayawayaandan tapno agserbida kas matalek ken naannad nga adipen ti Apo a mangipaay iti naespirituan a taraon iti maitutop a tiempo. Immawatda iti “Nasayaat unay” a pannakaukom ket naikkanda ti annongen tapno agbalinda nga okupado manen iti trabaho ni Jehova.—Mateo 24:45-47; 25:21, 23; Aramid 1:8.
8. Idiay Isaias 21:8, 9, ania a pasamak ti inwaragawag ti managwanawan ket siasino ita ti iladladawan dayta a managwanawan?
8 Rinibu a tawenen ti napalabas, inusar ni Jehova ti dadduma a propeta a mangipakpakauna iti daytoy nakapatpateg a pasamak. Nadakamat ni Isaias ti maipapan iti managwanawan a “nagpukkaw a kas iti leon: ‘Iti rabaw ti pagwanawanan, O Jehova, sitatakderak a patinayon iti aldaw, ken iti amin a rabii sisasaadak iti pagguardiaak.’” Ket ania a pasamak ti nailasin ken inwaragawag dayta a managwanawan a natured a kas iti leon? Daytoy: ‘Narban! Ti Babilonia narban, ket amin dagiti kinitikitan a ladawan ti didiosna binurak [ni Jehova] a naipadaga!’ (Isaias 21:8, 9) Dayta a managwanawan ket nagsayaat a mangiladawan iti sisasalukag unay a klase Juan iti kaaldawantayo, bayat nga us-usarenna ti magasin a Pagwanawanan ken ti dadduma pay a nateokratikuan a publikasion tapno sisasaknap a maipablaak ti damag a narban ti Babilonia.
Ikakapuy ti Babilonia a Dakkel
9, 10. (a) Kasano a kimmapuy ti impluensia ti Nababiloniaan a relihion manipud idi Umuna a Sangalubongan a Gubat? (b) Kasano ti panangdeskribir ti mannakabalin nga anghel iti narban a kasasaad ti Babilonia a Dakkel?
9 Ti pannakarba ti kadaanan a Babilonia idi 539 K.K.P. ket pangrugian laeng ti napaut nga ikakapuy a nagpatingga iti panaglangalangna. Umasping iti dayta, nanipud idi umuna a sangalubongan a gubat, kimmapuy unay ti impluensia ti Nababiloniaan a relihion iti intero a lubong. Idiay Japan, kalpasan ti maikadua a sangalubongan a gubat, naipariten ti pannursuro dagiti Shinto a panagdayaw iti emperador. Idiay China, ti Komunista a gobierno ti mangkonkontrol iti amin a narelihiosuan a panangdutok ken aramid. Idiay Protestante a makin-amianan a Europa, kaaduan nga umili ket saanen nga interesado iti relihion. Kimmapuy metten ti Iglesia Katolika Romana iti di pay nabayag gapu kadagiti di panagtutunos ken agsisimparat a kapanunotan dagiti mangtartarawidwid iti dayta iti sangalubongan a pagturayanna.—Idiligmo ti Marcos 3:24-26.
10 Amin dagitoy a panagbalbaliw ket di pagduaduaan a paset ti ‘panagmaga ti karayan Eufrates’ kas pannakaisagana iti asidegen a militaristiko a pannakaraut ti Babilonia a Dakkel. Makita metten daytoy a ‘panagmaga,’ sigun iti pakaammo ti papa idi Oktubre 1986 a ti simbaan ket “agpalimos manen” gapu iti kaadu ti utangna. (Apocalipsis 16:12) Nangruna nanipud 1919, naibutaktak ti Babilonia a Dakkel iti imatang ti publiko kas langalang no iti naespirituan, kas iti inwaragawag ditoy ti mannakabalin nga anghel: “Ket nagbalinen a lugar a pagnaedan dagiti sairo ken disso a pagaponan ti tunggal narugit a sang-aw ken disso a pagaponan ti tunggal narugit ken kagurgura a tumatayab!” (Apocalipsis 18:2b) Din agbayag, agbalinen a literal a langalang ken awan matagtagitaona a kas kadagiti rebba ti Babilonia iti agdama nga Iraq.—Kitaem met ti Jeremias 50:25-28.
11. Kasano a ti Babilonia a Dakkel ket nagbalin a “pagnaedan dagiti sairo” ken ‘pagaponan ti narugit a sang-aw ken narugit a tumatayab’?
11 Ti sasao ditoy a “dagiti sairo” ket nalabit kaasping ti sasao a “sukog-kalding a sairo” (se‘i·rimʹ) a masarakan iti panangiladawan ni Isaias iti narban a Babilonia: “Ket sadiay dagiti agay-ayuyang kadagiti awanan danum a rehion pudno unay nga agiddadanto, ket dagiti balayda mapnonto kadagiti kasla agila a kullaaw. Ket sadiay agtaengto dagiti abestrus, ket dagiti met laeng sukog-kalding a sairo aglagtolagtodanto sadiay.” (Isaias 13:21) Mabalin a saan a dagiti literal a sairo ti tuktukoyenna no di ket dagiti burboran ken agnanaed iti desierto nga animal a kasla sairo ti langada sigun kadagiti makakita kadakuada. Kadagiti rebba ti Babilonia a Dakkel, ti piguratibo a kaadda dagiti kasta nga animal, agraman ti nabangsit, makasabidong nga angin (“narugit a sang-aw”) ken dagiti narugit a tumatayab, ti mangipasimudaag iti natayen a naespirituan a kasasaadna. Awan pulos ti biag a maipanamnamana iti sangatauan.—Idiligmo ti Efeso 2:1, 2.
12. Kasano a ti kasasaad ti Babilonia a Dakkel ket kaasping ti padto ni Jeremias iti kapitulo 50?
12 Ti kasasaadna ket kaasping met ti padto ni Jeremias: “‘Adda kampilan a maibusor kadagiti Caldeo,’ kuna ni Jehova, ‘ken maibusor kadagiti agnanaed iti Babilonia ken maibusor kadagiti prinsipena ken maibusor kadagidiay mamasiribna. . . . Adda panamagwalangwalang iti dandanumna, ket masapul a mamagaanda. Ta maysa dayta a daga ti kinitikitan a ladladawan, ket gapu kadagiti nakaal-aliaw a sirmatada agtultuloyda nga agtignay a simamauyong. Gapuna dagiti agay-ayuyang kadagiti awanan danum a rehion makipagnaeddanto kadagiti agtagtaguob nga animal, ket masapul nga agnaed kenkuana dagiti abestrus; ket isu saanton a pulos mapagnaedan, saanto met nga agtaeng iti kinapkaputotan.’” Ti idolatria ken ti panangtanamitim kadagiti maulit-ulit a lualo didanto maisalakan ti Babilonia a Dakkel manipud iti pannusa a kaasping ti pannakadadael ti Sodoma ken Gomorra.—Jeremias 50:35-40.
Arak ti Unget
13. (a) Kasano ti panangiturong ti mannakabalin nga anghel iti atensiontayo iti kinasaknap ti kinabalangkantis ti Babilonia a Dakkel? (b) Ania nga imoralidad a nakaro idi iti kadaanan a Babilonia ti mapaspasamak met iti Babilonia a Dakkel?
13 Ti mannakabalin nga anghel isarunona nga iturong ti atensiontayo iti nakaro a kinabalangkantis ti Babilonia a Dakkel, a kunkunana: “Ta gapu iti arak ti unget ti pannakiabigna dagiti amin a nasion natnagda a nabiktima, ket nakiabig kenkuana ti ar-ari ti daga, ket bimmaknang dagiti agdaldaliasat a komersiante iti daga gapu iti pannakabalin ti awan babainna a kinaluhona.” (Apocalipsis 18:3) Dinoktrinaanna ti amin a nasion ti sangatauan kadagiti narugit a narelihiosuan nga aramidna. Idiay nagkauna a Babilonia, sigun ken Herodotus a Griego a historiador, tunggal babai ket naobligar nga agbalangkantis iti maminsan iti unos ti panagbiagna kas paset ti panagdayaw iti templo. Dagiti makapasubkar nga ar-aramid iti sekso ket nailadawan agingga ita kadagiti dinadael ti gubat nga eskultura idiay Angkor Wat sadi Kampuchea ken kadagiti templo sadi Khajuraho, India. Nailadawan sadiay ni Vishnu a didiosen dagiti Hindu a nalikmut kadagiti makarimon nga eksena ti kinarugso. Idiay Estados Unidos, dagiti naibutaktak nga imoralidad a nangriribuk iti lubong dagiti ebanghelisador iti TV idi 1987, ken uray idi 1988, agraman ti naipakaammo a nasaknap a homoseksual nga aramid dagiti ministro iti relihion, ipakitada nga uray ti Kakristianuan konkonsintirenna ti nagdakes, aglablabes, ken literal a pannakiabig. Nupay kasta, amin a nasion ket nagbalin a biktima ti nakarkaro pay a kita ti pannakiabig.
14-16. (a) Iti naespirituan nga anag, ania a di maiparbeng a relasion ti relihion ken politika ti timmanor idiay Fascista nga Italia? (b) Idi rinaut ti Italia ti Abisinia, ania ti imbaga dagiti obispo ti Iglesia Katolika Romana?
14 Narepasotayon ti di maiparbeng a relasion ti relihion ken politika a kellaat a namagturay ken Hitler iti Alemania nga iturturayan idi dagiti Nazi. Nagsagaba met ti dadduma a nasion gapu iti pannakinamin ti relihion kadagiti nailubongan nga aramid. Kas pagarigan: Idiay Fascista nga Italia, ti Lateran Treaty ket pinirmaan da Mussolini ken ni Kardinal Gasparri idi Pebrero 11, 1929, isu a nagbalin ti Vatican City kas agwaywayas nga estado a di iturayan ti aniaman a pagilian. Kinuna ni Papa Pio XI a gapu iti dayta, “insublina ti Italia iti Dios, ken ti Dios iti Italia.” Agpayso kadi dayta? Amirisem ti napasamak kalpasan ti innem a tawen. Idi Oktubre 3, 1935, sinakup ti Italia ti Abisinia, gapu kano ta dayta ket “maysa a daga dagiti nadangkok a mangan-annurot pay laeng iti panagtagabo.” Siasino a talaga ti nadangkok? Kinondenar kadi ti Iglesia Katolika ti kinadangkok ni Mussolini? Nupay adda dagiti nalibeg nga imbaga ti papa, dagiti obispona agdadata a binendisionanda dagiti buyot ti Italia a “nakayanakanda.” Iti libro a The Vatican in the Age of the Dictators, kastoy ti impadamag ni Anthony Rhodes:
15 “Iti suratna kadagiti parokia idi maika-19 ti Oktubre [1935], kinuna ti Obispo ti Udine [Italia], ‘Agpadpada a di naintiempuan ken di maitutop nga usigentayo dagiti pagimbagan ken pagdaksan daytoy a kasasaad. Kas Italiano, ken nangnangruna kas Kristiano, annongentayo ti tumulong tapno agballigi ti pannakigubattayo.’ Kastoy ti insurat ti Obispo ti Padua idi maika-21 ti Oktubre, ‘Kadagiti narikut nga oras a pagbibiagantayo, kiddawenmi nga agtalekkayo kadagiti napolitikaan a lidertayo ken kadagiti soldadotayo.’ Idi maika-24 ti Oktubre, binendisionan ti Obispo ti Cremona ti sumagmamano a bandera ti adu a grupo dagiti soldado sana kinuna: ‘Sapay koma ta bendisionan ti Dios dagitoy a soldado a mangparmek kadagiti kabbaro ken nadam-eg a daga ti Africa para iti Italia, tapno maisuro kadakuada ti kultura dagiti Romano ken Kristiano. Sapay koma ta agballigi manen ti Italia kas Kristiano a mannursuro iti intero a lubong.’”
16 Nadadael ti Abisinia, buyogen ti pamendision dagiti klero a Romano Katoliko. No an-anagen, adda kadi kadagitoy ti makaibaga iti kas iti kinuna ni apostol Pablo nga isu ket ‘nadalus iti dara dagiti amin a tattao’?—Aramid 20:26.
17. Kasano a nagsagaba ti Espania gapu ta dagiti klerona dida ‘pinitpit dagiti kampilanda tapno pagbalinen a subsob ti arado’?
17 Saan laeng nga Alemania, Italia, ken Abisinia no di ket adda sabali pay a nasion a nabiktima iti pannakikamalala ti Babilonia a Dakkel—ti Espania. Impamuspusan ti demokratiko a gobierno a kissayan ti nagdakkel a pannakabalin ti Iglesia Katolika Romana. Dayta ti maysa a makagapu a napasamak ti Gerra Sibil idi 1936-39 iti dayta a pagilian. Kabayatan ti gubat, ni Franco, ti Katoliko ken Fascista a lider dagiti puersa rebolusionario, dineskribirna ti bagina kas “ti Kristiano a Komandante ti Nasantuan a Krusada,” maysa a titulo nga insardengna nga inusar idi agangay. Ginasut a ribu nga Espaniol ti natay iti rinnupak. Malaksid pay iti dayta, sigun iti kalkalainganna a pattapatta, dagiti Nasionalista a kakadua ni Franco pinapatayda ti 40,000 a miembro ti Popular Front, idinto ta pinapatay met dagitoy ti 8,000 a klero—dagiti monghe, papadi, mamadre, ken seminarista. Kasta ti kinadangkok ken trahedia ti gerra sibil, a mangipakita iti kinasirib ti panangipangag iti kinuna ni Jesus: “Ipulangmo ta kampilanmo iti lugarna, ta amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.” (Mateo 26:52) Anian a makarimon ti pannakipaset ti Kakristianuan iti kasta a nakaro a panangibukbok iti dara! Dagiti klerona talaga a naan-anay a dida ‘pinitpit dagiti kampilanda tapno pagbalinen a subsob ti arado’!—Isaias 2:4.
Dagiti Agdaldaliasat a Komersiante
18. Siasino “dagiti agdaldaliasat a komersiante iti daga”?
18 Siasino “dagiti agdaldaliasat a komersiante iti daga”? Di pagduaduaan nga isuda dagiti aw-awagantayo ita a negosiante, higante iti komersio ken suitik a mangimatmaton kadagiti dadakkel a negosio. Dina kaipapanan daytoy a dakes ti legal a panagnegosio. Mangted ti Biblia iti nainsiriban a balakad para kadagiti negosiante, a pakdaaranna ida maibusor iti kinakusit, kinaagum, ken dagiti umasping kadagita. (Proverbio 11:1; Zacarias 7:9, 10; Santiago 5:1-5) Ti dakdakkel a gunggona ket ti “nadiosan a debosion agraman iti pannakapnek.” (1 Timoteo 6:6, 17-19) Nupay kasta, ti lubong ni Satanas saanna a sursuroten dagiti nalinteg a prinsipio. Agraraira ti panagkunniber. Masarakan dayta iti relihion, politika—ken iti dakkel a negosio. Ti warnakan masansan nga ibutaktakna dagiti eskandalo, kas iti panangdispalko dagiti nangato nga opisial ti gobierno ken dagiti ilegal a panaglako kadagiti armas.
19. Ania a kasasaad iti ekonomia ti lubong ti mangipaawat no apay nga iti Apocalipsis nagdakes ti pakasarsaritaan dagiti komersiante ditoy daga?
19 Iti kada tawen, nasurok a $1,000,000,000,000 ti mapastrek iti internasional a panaglako kadagiti armas, bayat a ginasut a milion a tattao ti awanan kadagiti kasapulan iti biag. Nakalkaldaang dayta. Ngem agparang a dagiti armas ti kangrunaan a mangbibiag iti ekonomia ti lubong. Idi Abril 11, 1987, kastoy ti impadamag ti maysa nga artikulo iti Spectator ti London: “No bilangentay laeng dagiti industria a direkta a nainaig iti dayta, agarup 400,000 a panggedan ti karaman idiay Estados Unidos ken 750,000 idiay Europa. Ngem nakaskasdaaw ta nupay dumakdakkel ti maitulong ti industria ti armas iti kagimongan ken ekonomia, nalipatanen ti aktual a kuestion no masalsalakniban met la a naimbag dagiti agparpartuat.” Nagdakkel ti maganansia bayat ti pannakailako dagiti bomba ken dadduma pay nga armas iti intero a daga, uray kadagiti posible a kabusor. Addanto aldaw a mabalin a mausar met laeng dagita a bomba iti umap-apuy a panangdadael a mangikisap kadagiti mangilaklako kadagita. Anian a panagballatek! Inayontay pay ti nasaknap a kinakusit iti industria dagiti armas. Idiay laengen Estados Unidos, sigun iti Spectator, “di mailawlawag no apay a tinawen a maluglugi ti Pentagon iti $900 a milion a pateg dagiti armas ken alikamen.” Di pakasdaawan nga iti Apocalipsis, dakes ti pakasarsaritaan dagiti komersiante ditoy daga!
20. Ania a pagarigan ti mangipakita a naikalam-it ti relihion kadagiti nagdakes nga aramid iti negosio?
20 Kas impadto ti nadayag nga anghel, ti relihion ket naan-anay a makiramraman kadagiti nagdakes nga aramid iti negosio. Kas pagarigan, naikalam-it ti Vatican iti pannakabangkarote ti Banco Ambrosiano ti Italia idi 1982. Nagtultuloy dayta a kaso bayat ti dekada 1980 ngem kaskasdi a di nasungbatan ti saludsod a: Napanan ti kuarta? Idi Pebrero 1987, impaaresto dagiti mahistrado ti Milan ti tallo a klero ti Vatican, agraman ti maysa nga Americano nga arsobispo, gapu kadagiti darum a nakikumplotda iti sinasaur a pannakabangkarote, ngem linaksid ti Vatican ti bilin a mabista dagitoy iti mismo a pagilianda. Idi Hulio 1987, iti baet ti nakaro a protesta, winaswas ti kangatuan a Court of Appeals ti Italia ti bilin a pannakaaresto gapu iti nabayagen a tulagan ti Vatican ken ti gobierno ti Italia.
21. Kasanotay nga ammo a ni Jesus ket saan a naikalam-it kadagiti mapagduaduaan nga aramid iti negosio idi kaaldawanna, ngem ania ti makitkitatayo ita iti Nababiloniaan a relihion?
21 Naikalam-it kadi idi ni Jesus kadagiti mapagduaduaan nga aramid iti negosio idi kaaldawanna? Saan. Awan man la ti sanikuana, yantangay “awan pangisaadanna iti ulona.” Kastoy ti imbalakad ni Jesus iti maysa nga agtutubo a baknang: “Ilakom amin a bambanag nga adda kenka ket ibunongmo kadagiti napanglaw a tattao, ket maaddaankanto iti gameng iti langlangit; ket umayka agbalinka a pasurotko.” Nagsayaat dayta a balakad, ta dayta koma ti nangpukaw iti amin a pakaringgoranna gapu kadagiti problema iti negosio. (Lucas 9:58; 18:22) Iti kasumbangirna, ti Nababiloniaan a relihion ket masansan a naikalam-it kadagiti dadakkel a negosio. Kas pagarigan, idi 1987 impadamag ti Albany Times Union nga inamin ti pinansial nga administrador ti Katoliko nga arsodiosesis ti Miami, Florida, E.U.A., a ti simbaan ket kasosio dagiti kompania nga agar-aramid iti nuklear nga igam, naalas a pelikula, ken sigarilio.
“Rummuarkayo Kenkuana, Tattaok”
22. (a) Ania ti kinuna ti timek a naggapu sadi langit? (b) Apay a nagragsak ti ili ti Dios idi 537 K.K.P. ken idi 1919 K.P.?
22 Ipatuldo dagiti simmaruno nga imbaga ni Juan ti dadduma pay a kaitungpalan ti naimpadtuan a padron: “Ket nangngegko ti sabali pay a timek manipud langit a kunana: ‘Rummuarkayo kenkuana, tattaok, no saanyo a kayat ti makiraman kenkuana kadagiti basolna, ken no saanyo a kayat ti umawat iti paset dagiti saplitna.’” (Apocalipsis 18:4) Dagiti padto maipapan iti pannakarba ti nagkauna a Babilonia sigun iti Hebreo a Kasuratan iramanna met daytoy a bilin ni Jehova iti ilina: “Agtalawkayo iti tengnga ti Babilonia.” (Jeremias 50:8, 13) Umasping iti dayta, gapu iti asidegen a pannakadadael ti Babilonia a Dakkel, maidagadag ita iti ili ti Dios nga agtalawdan. Idi 537 K.K.P. napalalo ti ragsak dagiti matalek nga Israelita idi adda gundawayda nga agtalaw idiay Babilonia. Iti kasta met la a wagas, ti pannakawayawaya ti ili ti Dios manipud iti pannakakautiboda iti Babilonia a Dakkel idi 1919 ti nakaigapuan met ti panagragsakda. (Apocalipsis 11:11, 12) Ket nanipud idi, minilion a sabsabali ti nagtulnog iti bilin a rummuarda.
23. Kasano nga impaganetget ti timek a naggapu sadi langit ti kinaganat ti panangpanaw iti Babilonia a Dakkel?
23 Naganat kadi a talaga ti iruruar iti Babilonia a Dakkel, nga ilusulosen ti pannakimiembro kadagiti relihion ditoy lubong tapno suminan a mamimpinsan? Wen, agsipud ta masapul a tuladentayo ti panangmatmat ti Dios iti daytoy baketen, relihiosa, ken nagdakes a balangkantis, ti Babilonia a Dakkel. Isu ket direkta nga inawagan ti Dios kas ti dakkel a balangkantis. Adtoy ti kanayonan nga impakaammo ken Juan ti timek a naggapu sadi langit maipapan iti daytoy narugit a babai: “Ta dagiti basolna namuntuon a tumukno sadi langit, ket ti Dios linagipna dagiti aramidna a di kinahustisia. Ipaayyo kenkuana ti isu met laeng nga impaayna, ket aramidenyo kenkuana a mamindua ti kaaduna, wen, mamindua iti bilang ti bambanag nga inaramidna; iti kopa a nangikabilanna iti napaglaok ikabilyo maipaay kenkuana ti mamindua ti kaaduna a napaglaok. No kasano ti panangipadayagna iti bagina ken panagbiagna iti awan babainna a kinaluho, kasta ti itedyo kenkuana a tuok ken leddaang. Ta iti pusona agtultuloy a kunaenna, ‘Agtugtugawak a maysa a reyna, ken saanak a balo, ket saankonto a pulos makita ti panagleddaang.’ Dayta ti makagapu nga iti maysa nga aldaw dumtengto dagiti saplitna, ipapatay ken leddaang ken nakaro a bisin, ket isu mapuoranto a naan-anay iti apuy, agsipud ta ni Jehova a Dios, a nangukom kenkuana, napigsa.”—Apocalipsis 18:5-8.
24. (a) Ti ili ti Dios masapul a panawanda ti Babilonia a Dakkel tapno maliklikanda ti ania? (b) Dagidiay di mangpanaw iti Babilonia a Dakkel mairamanda kenkuana kadagiti ania a basolna?
24 Agkakadagsen dagita a sasao! Isu a nasken ti panagtignay. Indagadag ni Jeremias kadagiti Israelita idi kaaldawanna nga agtignayda, a kunkunana: “Agtalawkayo iti tengnga ti Babilonia, . . . ta dayta ti tiempo ti pammales a kukua ni Jehova. Adda panangtrato nga isupapakna kenkuana. Rummuarkayo iti tengngana, O ilik, ket tunggal maysa ilisina ti kararuana iti sumsumged nga unget ni Jehova.” (Jeremias 51:6, 45) Iti umasping a wagas, ti timek a naggapu idiay langit pakpakdaaranna ti ili ti Dios ita nga agtalawdan iti Babilonia a Dakkel tapno dida maramanan ti paset dagiti saplitna. Madaman a maiwarwaragawag dagiti arig saplit a panangukom ni Jehova iti lubong, agraman iti Babilonia a Dakkel. (Apocalipsis 8:1–9:21; 16:1-21) Ti ili ti Dios masapul a suminada iti palso a relihion tapno dida sagabaen a mismo dagitoy a saplit ket didanto maikanunong kenkuana a matay. Maysa pay, no agtalinaedda iti dayta nga organisasion, mairamanda kadagiti basolna. Maipadada kenkuana a nakabasol iti naespirituan a pannakikamalala ken panagibukbok iti dara “dagidiay amin a napapatay ditoy daga.”—Apocalipsis 18:24; idiligmo ti Efeso 5:11; 1 Timoteo 5:22.
25. Kadagiti ania a wagas a ti ili ti Dios rimmuar iti nagkauna a Babilonia?
25 Ngem kasano ti iruruar ti ili ti Dios iti Babilonia a Dakkel? Iti kasasaad ti nagkauna a Babilonia, masapul a literal nga agbiahe dagidi Judio manipud iti siudad ti Babilonia sada agsubli idiay Naikari a Daga. Ngem saan laeng a dayta ti kasapulan. Naimpadtuan a kinuna ni Isaias kadagiti Israelita: “Pumanawkayo, pumanawkayo, rummuarkayo dita, dikay sagiden ti aniaman a narugit; rummuarkayo iti tengngana, pagtalinaedenyo a nadalus ti bagbagiyo, dakayo nga agaw-awit kadagiti aruaten ni Jehova.” (Isaias 52:11) Wen, masapul nga isardengdan ti amin a narugit nga aramid ti relihion ti Babilonia a mabalin a mangmulit iti panagdaydayawda ken Jehova.
26. Kasano a nagtulnog dagiti Kristiano sadi Corinto iti sasao a, ‘Rummuarkayo manipud iti tengngada ket isardengyo a sagiden ti di nadalus a banag’?
26 Iti surat ni apostol Pablo kadagiti taga-Corinto, inadawna ti imbaga ni Isaias, a kunkunana: “Dikay agbalin a di agkaasmang a naisangol kadagiti di manamati. Ta ania ti pagkaduaan ti kinalinteg ken kinakillo? Wenno ania ti pakiramanan ti lawag iti sipnget? . . . ‘Gapuna rummuarkayo manipud iti tengngada, ket isinayo ti bagbagiyo,’ kuna ni Jehova, ‘ket isardengyo a sagiden ti di nadalus a banag.’” Dagiti Kristiano sadi Corinto saan a masapul a panawanda ti Corinto tapno matungpalda dayta a bilin. Ngem masapul a literal a liklikanda dagiti narugit a templo ti palso a relihion, ken kasta met nga iti naespirituan a wagas, saanda a makipaset kadagiti narugit nga aramid dagiti managrukbab kadagiti idolo. Idi 1919, rinugianen ti ili ti Dios ti pumanaw iti Babilonia a Dakkel iti kastoy a wagas, a dinalusanda ti bagida kadagiti aniaman a nabatbati pay a narugit a sursuro ken aramid. Iti kasta, nakapagserbida kenkuana kas nagugoran nga ilina.—2 Corinto 6:14-17; 1 Juan 3:3.
27. Ania dagiti pagpadaan dagiti pannakaukom ti nagkauna a Babilonia ken ti Babilonia a Dakkel?
27 Ti pannakarba ti nagkauna a Babilonia ken ti panaglangalangna idi agangay ti pannusa kadagiti basolna. “Ta ti pannakaukomna dimmanon agingga iti langlangit.” (Jeremias 51:9) Umasping iti dayta, dagiti basol ti Babilonia a Dakkel “namuntuon a tumukno sadi langit,” ket naiturong dagita iti imatang a mismo ni Jehova. Isu ket nakabasol iti kinaawan hustisia, idolatria, imoralidad, panangirurumen, panagtakaw, ken panangpapatay. Ti maysa a makagapu iti pannakarba ti nagkauna a Babilonia isu ti pannakaibales dagiti inaramidna iti templo ni Jehova ken kadagiti pudno nga agdaydayaw kenkuana. (Jeremias 50:8, 14; 51:11, 35, 36) Ti pannakarba ti Babilonia a Dakkel ken ti pannakadadaelna inton agangay ket ebkas met ti pammales gapu iti inaramidna kadagiti pudno nga agdaydayaw iti naglabas a siglo. Kinapudnona, ti naan-anay a pannakadadaelna ti pangrugian “ti aldaw ti pammales iti biang ti Diostayo.”—Isaias 34:8-10; 61:2; Jeremias 50:28.
28. Ania a pagalagadan ti kinahustisia ti ipakat ni Jehova iti Babilonia a Dakkel, ken apay?
28 Iti Mosaiko a Linteg, no ti maysa nga Israelita tinakawanna ti kailianna, masapul a saan a nababbaba ngem doble ti bayadanna. (Exodo 22:1, 4, 7, 9) Inton madadael ti Babilonia a Dakkel, ipakatto ni Jehova ti kasta met la a pagalagadan ti kinahustisia. Masapul a doble ti pannusana gapu iti kinakaro ti basolna. Saanto a maipakitaan iti asi ti Babilonia a Dakkel yantangay dina kinaasian dagiti biktimana. Kasla alimatek a sinusopanna dagiti umili ti daga tapno agbiag iti “awan babainna a kinaluho.” Ita mapasarannan ti agsagaba ken agdung-aw. Impagarup ti nagkauna a Babilonia a nakataltalged ti kasasaadna, nga uray la impasindayagna: “Saanakto nga agtugaw a kas maysa a balo a babai, ket saankonto a maammuan ti pannakapukaw ti annak.” (Isaias 47:8, 9, 11) Impagarup met ti Babilonia a Dakkel nga isu ket natalged. Ngem ti pannakadadaelna nga inkeddeng ni Jehova a “napigsa,” kellaat a dumtengto a kas “iti maysa nga aldaw”!
[Ladawan iti panid 263]
“Nakiabig Kenkuana ti Ar-ari”
Idi rugrugi ti dekada 1800, dagiti komersiante ti Europa ket agipuspuslit iti adu nga opio idiay China. Idi Marso 1839, pinadas dagiti opisial iti dayta a pagilian a pasardengen daytoy ilegal a negosio idi kinompiskarda ti 20,000 a kahon ti droga manipud kadagiti komersiante a Briton. Gapu iti dayta, nagbinnusor ti Britania ken China. Idi kimmaro ti panagbinnusor dagitoy dua a nasion, ti dadduma a Protestante a misionero sinugsoganda ti Britania a makigubat, babaen kadagitoy a sasao:
“Maragsakanak unay gapu kadagitoy a riribuk agsipud ta panagkunak, makapungtoten ti gobierno dagiti Ingles. Sapay koma ta dagiti bangen a manglaplapped iti iseserrek ti ebanghelio ni Kristo idiay China ket duprakenen ti Dios, babaen ti pannakabalinna.”—Henrietta Shuck, misionero ti Southern Baptist.
Nagbanaganna, bimtak ti gubat—ti gubat a naawagan iti Gubat ti Opio. Dagiti misionero naimpusuan a pinaregtada ti Britania babaen kadagiti komento a kas kadagitoy:
“Kapilitan nga ibilangko ti agdama a kasasaad a saan a parikut a gapu iti opio wenno gapu kadagiti Ingles, no di ket kas naisangsangayan a pamay-an ti Namarsua a mangusar iti kinadakes kas instrumentona tapno matungpal ti naasi a panggepna iti China ken agpatinggan ti panangipawil dayta a pagilian.”—Peter Parker, misionero ti Congregationalist.
Kinuna met ti maysa pay a misionero ti Congregationalist a ni Samuel W. Williams: “Nakabatbatad ti naisangsangayan a panangiturong ti Dios kadagiti amin a napasamak, ket siguradomi nga immayen Daydiay nagkuna nga iyegna ti kampilan ditoy daga tapno sipapardas a dadaelenna dagiti kabusorna ken ipasdekna ti mismo a pagarianna. Agtultuloy ti panangdadaelna agingga nga agturayen ti Prinsipe ti Kappia.”
No maipapan iti makapasidduker a pannakapapatay ti adu a Tsino, kastoy ti insurat ti misionero a ni J. Lewis Shuck: “Ibilangko dagita a pasamak . . . kas direkta a pamay-an ti Apo tapno maikkat ti basura a manglaplapped iti pannakaisaknap ti Nadibinuan a Kinapudno.”
Kastoy ti innayon ti misionero ti Congregationalist a ni Elijah C. Bridgman: “Masansan nga us-usaren ti Dios ti napigsa a puersa ti turay a sibil tapno maisaganana ti dana agpaay iti pagarianna . . . Ti tao ti ahensia a nausar kadagitoy naisangsangayan a kanito; ti Dios ti mangiturturong a pannakabalin. Ti nangato a gobernador ti amin a nasion us-usarenna ti England a mangdusa ken mamagpakumbaba iti China.”—Naadaw manipud “Ends and Means,” 1974, salaysay ni Stuart Creighton Miller a naipablaak iti The Missionary Enterprise in China and America (Harvard Study nga inedit ni John K. Fairbank).
[Kahon iti panid 264]
“Bimmaknang Dagiti Agdaldaliasat a Komersiante”
“Iti nagbaetan ti 1929 ken idi nangrugi ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ni [Bernadino] Nogara [ti pinansial nga administrador ti Vatican] inwarasna dagiti puonan ti Vatican ken pinagtrabahona dagiti ahente ti Vatican iti nadumaduma a benneg ti ekonomia ti Italia—nangruna kadagiti planta ti koriente, komunikasion ti telepono, pagutangan ken banko, babassit a kompania ti tren, ken iti pagaramidan kadagiti alikamen ti agrikultura, semento, ken artipisial a sinulid a pagabel. Nagdakkel ti napastrekda iti adu kadagitoy a negosio.
“Ginamgam ni Nogara ti sumagmamano a kompania agraman ti La Società Italiana della Viscosa, La Supertessile, La Società Meridionale Industrie Tessili, ken La Cisaraion. Pinagbalinna dagitoy a maymaysa a kompania, a ninagananna iti CISA-Viscosa ken immatonan ni Baron Francesco Maria Oddasso, maysa kadagiti matalek unay a laigo ti Vatican. Kalpasanna, immaniobra ni Nogara ti pannakaisugpon daytoy kabbaro a kompania iti kadakkelan a pabrika ti lupot iti Italia, ti SNIA-Viscosa. Kamaudiananna, ad- addan a dimmakkel ti puonan ti Vatican iti SNIA-Viscosa. Idi agangay, kinontrolen ti Vatican—kas paneknekan ti panagbalin ni Baron Oddasso a bise presidente dayta a kompania.
“Kasta ti pananggamgam ni Nogara iti industria ti lupot. Ginamgamna met ti dadduma pay nga industria iti sabasabali a wagas, yantangay adu ti ammona a panangsikap. Daytoy managsakripisio a tao . . . nalabit ad-adu ti nagapuananna a nangpapigsa iti ekonomia ti Italia ngem iti asinoman nga agsolsolo a negosiante iti historia ti Italia . . . Saan a pulos a pimmayso ti arapaap ni Benito Mussolini a maaddaan iti bukodna nga imperio, ngem natulonganna ti Vatican ken ni Bernadino Nogara a nakapartuat iti sabali a kita ti panangituray.”—The Vatican Empire, ni Nino Lo Bello, panid 71-3.
Maysa laeng daytoy a pagarigan ti nasinged a panagtinnulong dagiti komersiante ditoy daga ken ti Babilonia a Dakkel. Di ngarud pakasdaawan nga agdung-awto dagitoy a komersiante inton mapukawen ti kasosioda iti negosio!
[Ladawan iti panid 259]
Bayat a nagwaras dagiti tattao iti intero a daga, intugotda ti relihion ti Babilonia
[Dagiti ladawan iti panid 261]
Ti klase Juan, kas maysa a managwanawan, ipakpakaammona a narban ti Babilonia
[Ladawan iti panid 266]
Dagiti reggaay ti Babilonia iladawanda ti asidegen a pannakadadael ti Babilonia a Dakkel