Kapitulo 10

Irarang-ay iti Umiso a Pannakaammo iti Kinapudno

SAAN a nangiyam-ammo dagiti Saksi ni Jehova kadagiti baro a doktrina, iti baro a wagas ti panagdayaw, iti baro a relihion. Imbes ketdi, ti moderno-aldaw a historiada iyanninawnat’ kinapasnek a mangisuro iti masarakan idiay Biblia, ti naipaltiing a Sao ti Dios. Daytat’ pangibatayanda iti amin a patpatienda ken wagas ti panagbiagda. Imbes a mangpartuatda kadagiti sursuro a mangiyanninaw kadagiti napanuynoy a pagannayasan ti moderno a lubong, ikagkagumaanda ti makitunos a siiinget kadagiti sursuro ti Biblia ken aramid ti umuna-siglo a Kinakristiano.

Idi rugrugi ti 1870’s, rinugian ni Charles Taze Russell ken dagiti kakaduana ti napasnek a panagadal ti Biblia. Nagbalin a nalawag kadakuada a simmiasi ti Kakristianuan kadagiti sursuro ken aramid ti immuna a Kinakristiano. Di inako ni Kabsat Russell nga isut’ immuna a nakabigbig itoy, ket sibubulos a binigbigna ti utangna a naimbag a nakem kadagiti sabsabali gapu iti tulong nga impaayda iti umuna a tawtawen ti panagadalna iti Kasuratan. Inapresiarna ti nasayaat a nagapuanan ti nadumaduma a movimiento iti Repormasion, nga addaan panggep a mangisilnag a naranraniag pay iti lawag ti kinapudno. Ninagananna dagiti natataengan a lallaki kas kada Jonas Wendell, George Stetson, George Storrs, ken Nelson Barbour, a personal a nakatulong iti pannakaawatna iti Sao ti Dios iti nadumaduma a pamay-an.a

Dinakamatna met a: “Sumagmamano a doktrina a patientayo ken kasla kabarbaro ken karkarna ken naiduma ket idi pay a patpatienda iti sumagmamano a pamay-an: kas koma​—Panangpili, Awan Bayadna a Parabur, Panangisubli, Panangpalinteg, Panangsantipikar, Panangpadayag, Panagungar.” Nupay kasta, masansan a mapasamak a nailasin ti maysa a relihiuso a grupo babaen ti nalawlawag a pannakaawat iti maysa a kinapudno ti Biblia; ti sabali a grupo, babaen ti sabali a kinapudno. Masansan a nalapdan ti ad-adda pay nga irarang-ayda gapu ta naigalutda kadagiti doktrina ken kredo a naglaon kadagiti sursuro a nagraira idiay kadaanan a Babilonia ken Egipto wenno nabulod kadagiti pilosopo a Griego.

Ngem ania a grupo, iti tulong ti espiritu ti Dios, ti agin-inut a makapetpet manen iti intero a “pagwadan dagiti makapasalun-at a sasao” nga impateg dagiti umuna-siglo a Kristiano? (2 Tim. 1:13) Sino ti mapaneknekan a ti dalanda ket “kas iti aranaar iti agsapa a rumaniag a rumaniag agingga iti napaypayso nga aldaw”? (Prov. 4:18) Sino ti pudpudno a mangaramid iti trabaho nga imbilin ni Jesus idi kinunana: “Dakayto dagiti saksik . . . agingga iti kaadayuan a paset ti daga”? Sino ti saan laeng a mangaramid kadagiti adalan no di pay ket ‘mangisuro kadakuada a mangalagad kadagiti isuamin a bambanag’ nga imbilin ni Jesus? (Ara. 1:8; Mat. 28:19, 20) Pudno aya nga asidegen ti panawen a paglasinen a nalawag ti Apo dagiti pudno a Kristiano nga inyarigna iti trigo ken dagiti ulbod a tinukoyna kas dakes a ruot (kinapudnona, adda dagiti ruot nga umarngi unay iti trigo no naganusda pay)?b (Mat. 13:24-30, 36-43) Sino ti mapaneknekan a “matalek ken naannad nga adipen” a pangitalkan ti Apo, ni Jesu-Kristo, iti kaaddana iti pannakabalin ti Pagarian, iti kanayonan nga annongen mainaig iti trabaho a naipadto para iti panagpatingga daytoy sistema dagiti bambanag?​—Mat. 24:3, 45-47.

Panangisilnag ti Silaw

Imbilin ni Jesus kadagiti adalanna nga iramanda kadagiti sabsabali ti lawag ti nadibinuan a kinapudno nga inawatda kenkuana. “Dakayo ti silaw ti lubong,” kinunana. “Pagsilnagenyo koma ti silawyo iti sanguanan dagiti tao.” (Mat. 5:14-16; Ara. 13:47) Nabigbig ni Charles Taze Russell ken dagiti kakaduana a pagrebbenganda nga aramiden dayta.

Namatida kadi nga adda kadakuada ti amin a sungbat, ti naan-anay a lawag ti kinapudno? Iti dayta a saludsod simmungbat ni Kabsat Russell: “Ay ket saan; ket saanmi a magun-od agingga iti ‘naan-anay nga aldaw.’” (Prov. 4:18, KJ) Masansan a tinukoyda dagiti Nainkasuratan a patpatienda kas “agdama a kinapudno”​—dina kayat a sawen nga agbaliwbaliw ti kinapudno no di ket kaipapananna nga agin-inut ti pannakaawatda iti dayta.

Di liniklikan dagitoy napasnek nga estudiante ti Biblia ti ideya nga adda kinapudno iti relihion. Binigbigda ni Jehova kas “ti Dios ti kinapudno” ken ti Biblia kas ti Saona ti kinapudno. (Sal. 31:5; Jos. 21:45; Juan 17:17) Naamirisda nga adu pay ti dida ammo, ngem dida nagkedked a nangiwaragawag iti naadalda iti Biblia buyogen ti natibker a pammati. Ket no maikontra dagiti tradisional a relihiuso a doktrina ken ug-ugali kadagiti nalawag a nabasada iti naipaltiing a Sao ti Dios, ngarud, kas panangtulad ken Jesu-Kristo, imbutaktakda ti kinaulbod, uray no linais ken ginura ida dagiti klero.​—Mat. 15:3-9.

Tapno madanon ken mapakan iti naespirituan dagiti sabsabali, inrugi ni C. T. Russell nga impablaak, idi Hulio 1879, ti magasin a Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence.

Ti Biblia​—Pudno a Sao ti Dios

Saan a basta panangawat laeng iti popular a panangmatmat idi ti panagtalek ni Charles Taze Russell iti Biblia. Maisupadi ketdi, ti popular kadagidi a tiempo isut’ masirib a pammabalaw. Kinarit dagidiay nangitandudo iti dayta ti kinamapagtalkan ti rekord ti Biblia.

Idi agtutubo pay laeng, nakitimpuyog ni Russell iti Congregational Church ken aktibo iti trabaho dayta, ngem ti di-kinarasonable dagiti tradisional a sursuro ti nangiturong ti panagduaduana. Natakuatanna a di maidepensa manipud iti Biblia iti makapnek a pamay-an ti naisuro kenkuana. Isu nga inwaksina dagiti sursuro ti kredo ti simbaan, agraman ti Biblia. Kalpasanna, sinukimatna dagiti kangrunaan nga Oriental a relihion, ngem uray dagita napaneknekan a saan a makapnek. Ket nangrugi a nagpanunot a nalabit di umiso ti panangilawlawag dagiti kredo ti Kakristianuan iti Biblia. Naparegta iti nangngegna iti gimong ti Adventista iti maysa a rabii, inrugina ti sistematiko a panagadal iti Kasuratan. Ti naipanayag kenkuana isu ti pudno a naipaltiing a Sao ti Dios.

Isut’ nagsiddaaw iti panagtutunos ti linaon ti Biblia ken iti personalidad Daydiay naipabigbig kas Nadibinuan nga Autor. Tapno matulongan dagiti sabsabali a magunggonaan manipud iti daytoy, insuratna idi kamaudiananna ti libro a The Divine Plan of the Ages, nga impablaakna idi 1886. Inramanna iti dayta ti maysa a kangrunaan a panangsalaysay iti “Ti Biblia kas Maysa a Nadibinuan a Paltiing a Namatmatan iti Lawag ti Pannakaawat.” Iti ngudo dayta a kapitulo, sibabatad a kinunana: “Kumbinsirennakami ti kauneg ken bileg ken kinasirib ken kasaknap ti pammaneknek ti Biblia a saan a tao, no di ket ti Mannakabalin-amin a Dios, ti autor dagiti plano ken paltiing dayta.”

Ti panagtalek iti intero a Biblia kas Sao ti Dios ti agtultuloy a pundasion ti pammati dagiti moderno-aldaw a Saksi ni Jehova. Iti intero a lubong, addaanda kadagiti katulongan iti panagadal tapno personal a masukimatda ti pammaneknek ti pannakaipaltiingna. Masansan a maisalaysay dagiti benneg daytoy a tema kadagiti magasinda. Idi 1969 impablaakda ti libro a Pudno aya a ti Biblia ket Sao ti Dios? (iti Ingles) Duapulo a tawen kalpasanna ti libro a Ti Biblia​—Saot’ Dios wenno iti Tao? sinukimatna manen ti suheto maipapan iti kinaautentiko ti Biblia, a nangidatag iti kanayonan a pammaneknek, ken nakagteng iti isu met la a konklusion: Ti Biblia agpayso nga isut’ naipaltiing a Sao ti Dios. Maysa pay kadagiti libroda, a damo a naimaldit idi 1963 ken narebisar idi 1990, isu ti “Amin a Kasuratan Impaltiing ti Dios ket Naimbag.” Adu pay a detalye ti masarakan iti enciclopediada iti Biblia nga Insight on the Scriptures, a naipablaak idi 1988.

Iti personal ken kongregasional a panagadalda kadagitoy a material, nakumbinsirda a nupay agarup 40 a tao iti las-ud ti nasurok a 16 a siglo ti nausar a nangisurat iti linaon dagiti 66 a libro ti Biblia, ti Dios a mismo ti siaaktibo a nangiwanwan iti pannakaisuratda babaen ti espirituna. Insurat ni apostol Pablo: “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios.” (2 Tim. 3:16; 2 Ped. 1:20, 21) Daytoy a pammati ket maysa a nabileg nga impluensia iti biag dagiti Saksi ni Jehova. Maipapan itoy, kinuna ti maysa a pagiwarnak iti Britania: “Adda Nainkasuratan a rason iti aniaman nga aramiden ti maysa a Saksi. Pudno, ti maysa a kangrunaan a pagtutunosanda isu ti panangbigbigda iti Biblia kas . . . pudno.”

Panangammo iti Pudno a Dios

Bayat nga inadal ni Kabsat Russell ken dagiti kakaduana ti Kasuratan, nabiitda a nakita a ti Dios a nailadawan idiay Biblia ket saan a daydiay dios ti Kakristianuan. Napateg daytoy gapu ta, kas kinuna ni Jesu-Kristo, ti namnama dagiti tao nga agbiag nga agnanayon agpannuray iti panangammoda iti maymaysa a pudno a Dios ken daydiay imbaonna, ti Kangrunaan nga Ahentena a mangisalakan. (Juan 17:3; Heb. 2:10) Naawatan ni C. T. Russell ken ti grupo a kaduana iti panagadal ti Biblia a ti kinahustisia ti Dios ket naan-anay a nabalanse iti nadiosan a sirib, ayat, ken pannakabalin, ket maiparangarang dagitoy a galad iti amin nga aramidna. Maibatay iti pannakaammoda idi maipapan iti panggep ti Dios, sinalaysayda no apay a napalubosan ti kinadakes ken inramanda daytoy iti maysa kadagiti kaunaan ken kasaknapan pannakaiwarasna a publikasion, ti 162-panid a libro a Food for Thinking Christians, immuna a nairuar kas espesial nga edision ti Zion’s Watch Tower idi Setiembre 1881.

Tinulongan ida ti panagadalda iti Sao ti Dios a nangbigbig nga adda personal a nagan ti Namarsua ken aramidenna a posible para kadagiti tattao tapno maammuan ken matagiragsakda ti nasinged a pannakirelasion kenkuana. (1 Cron. 28:9; Isa. 55:6; Sant. 4:8) Inlawlawag ti Watch Tower nga Oktubre-Nobiembre 1881: “JEHOVA ti nagan ti Katan-okan a Persona​—ti Amatayo, ken daydiay inawagan ni Jesus nga Ama ken Dios.”​—Sal. 83:18; Juan 20:17.

Iti simmuno a tawen, kas sungbat iti saludsod a, “Kunaenyo kadi a di isursuro ti Biblia nga adda tallo a persona iti maymaysa a Dios?” ti nasungbatan ti: “Wen: Maisupadi ketdi, ibagana kadatayo nga adda maymaysa a Dios ken Ama ni Apotayo a Jesu-Kristo a naggapuan ti isuamin a banag (wenno nangparsua iti isuamin a banag). Mamatikami ngarud iti Maymaysa a Dios ken Ama, kasta met iti maymaysa nga Apo a ni Jesu-Kristo . . . Ngem dagitoy ket dua a saan ket a maymaysa a persona. Isudat’ maymaysa laeng iti anag nga agtunosda. Mamatikami met iti espiritu ti Dios . . . Ngem dayta saan a maysa a persona a kas ti espiritu dagiti diablo ken ti espiritu ti Lubong ken ti espiritu ti Anti-Kristo.”​—Zion’s Watch Tower, Hunio 1882; Juan 17:20-22.

Dumakdakkel Panangipateg iti Nagan ti Dios

Nagin-inut a nadlaw dagidiay nga Estudiante ti Biblia ti kinalatak ti personal a nagan ti Dios iti naipaltiing a Kasuratan. Dayta a nagan ket inlinged ti Romano a Catholic Douay ken ti Protestante a King James a patarus ti Biblia iti Ingles, kas ti inaramid kamaudiananna ti kaaduan a patarus iti adu a pagsasao iti maika-20 a siglo. Ngem pinaneknekan ti nagduduma a patarus agraman dagiti pagreperensiaan iti Biblia nga agparang ti nagan a Jehova iti orihinal-pagsasao a teksto iti rinibo a daras​—kinapudnona, ad-adu nga amang ngem iti aniaman a sabali a nagan, ken ad-adu ngem iti napagtipon a panagparang dagiti titulo a Dios ken Apo. Kas “maysa nga ili a maipaay iti naganna,” rimmayray ti panangipategda iti nadibinuan a nagan. (Ara. 15:14) Iti The Watch Tower nga Enero 1, 1926, indatagda ti maysa nga isyu nga imbilangda a masapul a sanguen ti tunggal tao, nga isu ti, “Sinot’ Mangidaydayaw ken Jehova?”

Ti panangipaganetgetda iti nagan ti Dios ket saan a basta panangipanayag laeng iti narelihiusuan a pannakaammo. Kas nailawlawag iti libro a Prophecy (naipablaak idi 1929), ti kapatgan nga isyu a naipasango iti amin a nasaririt a sangaparsuaan iramanna ti nagan ken sao ni Jehova a Dios. Ipagpaganetget dagiti Saksi ni Jehova nga ipakita ti Biblia a masapul a maammuan ti tunggal maysa ti nagan ti Dios ken matmatanda dayta a kas sagrado. (Mat. 6:9; Ezeq. 39:7) Masapul a maalangon dayta manipud iti amin nga umsi a naibuntuon iti dayta, saan laeng a kadagidiay sipapanayag a bumusbusor ken Jehova no di pay ket kadagidiay di umisot’ panangitakderda kenkuana babaen dagiti doktrina ken aramidda. (Ezeq. 38:23; Rom. 2:24) Maibatay iti Kasuratan, mabigbig dagiti Saksi a ti pagimbagan ti intero nga uniberso ken dagiti agnaedna agpannuray iti pannakasantipikar ti nagan ni Jehova.

Ammoda a sakbay nga ikisap ni Jehova dagiti nadangkes, rebbengen ken pribilehio dagiti saksina nga ipakaammo kadagiti sabsabali ti kinapudno maipapan kenkuana. Ar-aramiden dayta dagiti Saksi ni Jehova iti intero a daga. Nakaregregtada a mangtungtungpal iti dayta a rebbengen ta, iti intero a lubong, siasinoman a siwayawaya a mangaramat iti nagan a Jehova dagus a mailasin kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova.

Panangibutaktak iti Trinidad

Kas saksi ni Jehova, narikna ni C. T. Russell ken dagiti kakaduana ti nainget a rebbengen nga ibutaktak dagiti sursuro a di umisot’ panangitakderda iti Dios, tapno matulongan dagiti managayat iti kinapudno a makaammo a saan a naibatay dagitoy idiay Biblia. Saan nga isuda ti kaunaan a nakaduktal a di-nainkasuratan ti Trinidad,c ngem impategda dayta no kayatda a matalekda nga adipen ti Dios, ta rebbengda idi nga ipakaammo ti kinapudno maipapan iti dayta. Situtured, agpaay a paglaingan ti amin a managayat iti kinapudno, imbutaktakda ti pagano a nagtaudan daytoy kangrunaan a doktrina ti Kakristianuan.

Kinuna ti Watch Tower a Hunio 1882: “Idi naamiris ti adu a pagano a pilosopo a praktikal ti dumasig iti agsaksaknap a relihion [maysa nga apostata a porma ti Kinakristiano nga inanamongan dagiti Romano nga emperador idi maikapat a siglo K.P.], inrugida ti nangisagana iti nanam-ay a wagas tapno makastrekda sadiay babaen ti panangbirukda kadagiti pagpadaan ti Kinakristiano ken Paganismo, ket iti kasta pagkaykaysaenda dagita. Nagballigida. . . . Bayat nga addaan ti daan a teolohia iti adu a kangrunaan a dios, ken addaan kadagiti nababbaba a dios ken diosa, pinagreggetan dagiti Pago-kristiano (no mangbukeltay ti sao) a baliwan ti listaan agpaay iti baro a teolohia. Iti kasta, iti dayta a tiempo, napartuat ti doktrina a tallo a Dios​—Dios Ama, Dios Anak, ken Dios Espiritu Santo.”

Impamuspusan dagiti dadduma a klero a pagparangen a naibatay idiay Biblia ti sursuroda babaen ti panangadawda kadagiti teksto kas ti 1 Juan 5:7, ngem nangidatag ni Kabsat Russell iti pammaneknek a mangipakita a pagaammo unay dagiti eskolar a ti paset dayta a teksto ket nainayon laeng, nga insingit ti maysa nga eskriba tapno suportaran ti maysa a sursuro a di masarakan iti Kasuratan. Intudo ti dadduma a manangidepensa iti Trinidad ti Juan 1:1, ngem inanag ti Watch Tower dayta a kasuratan maibatay agpadpada iti linaonna ken kontekstona tapno ipakitana a nikaanoman dina suportaran daytoy ti Trinidad. Maitunos itoy, iti ruar a Hulio 1883, kinuna ti Watch Tower: “Ti naing-inget a panagadal iti Biblia imbes a kadagiti libro ti himno ti simbaan ti namagbalin koma iti suheto a nalawlawag para iti amin. Naan-anay a maikontra iti Kasuratan ti doktrina ti trinidad.”

Sipapanayag nga imbutaktak ni Kabsat Russell ti kinamaag ti panangikuna a mamati iti Biblia ket maigiddato iti dayta mangisuro iti maysa a doktrina kas ti Trinidad, a maikontra iti sasawen ti Biblia. Isut’ gapuna nga insuratna: “Anian a makariribuk a panagsisimparat ken pannakariro ti nakaipasungalngalan dagidiay agkuna a ni Jesus ken ti Ama ket maymaysada a Dios! Daytoy iramanna ti ideya a ni Apotayo a Jesus ket maysa a hipokrito idi adda ditoy daga ken naginkukuna laeng a nagkararag iti Dios, idinto ta Isuna met laeng ti Dios. . . . Maysa pay, ti Ama kanayon nga imortal, ngarud saan a matay. Kasano koma ngarud a natay ni Jesus? Dagiti Apostol bin-igda koma nga ulbod a saksi iti panangiwaragawagda ti ipapatay ken panagungar ni Jesus no Isut’ saan a natay. Nupay kasta, kunaen ti Kasuratan a pudno nga Isut’ natay.”d

No kasta, iti rugrugi ti moderno-aldaw a historiada, nainget nga inlaksid dagiti Saksi ni Jehova ti sursuro a Trinidad ti Kakristianuan gapu iti rasonable, makaparagsak-puso a sursuro ti Biblia a mismo.e Ti panangipablaakda kadagitoy a kinapudno ken panangipaayda kadagiti tao ti gundaway a makangngeg kadagita ket nasaksaknap ngem iti aniaman a nagapuanan ti sinoman a tao wenno grupo, idi napalabas ken iti agdama.

Aniat’ Kasasaad Dagiti Natay?

Ti masanguanan dagiti tao a di immawat iti probision ti Dios maipaay iti pannakaisalakan ket pakaseknan unay ni C. T. Russell nanipud idi agtutubo pay laeng. Idi barito pay laeng, pinatina ti kinuna ti klero maipapan iti umap-apuy nga impierno; impagarupna nga ikaskasabada ti Sao ti Dios. Rummuar no kua iti rabii a mangisurat kadagiti teksto ti Biblia kadagiti nalaka a makita a lugar tapno mapakdaaran dagiti trabahador a lumabas sadiay ket maispalda iti nakaam-amak a pannusa ti agnanayon a panagtutuok.

Idi agangay, idi nakitana a mismo ti pudno nga isursuro ti Biblia, kastoy ti kinunana sigun iti maysa kadagiti kakaduana: “No isursuro ti Biblia a ti agnanayon a panagtutuok ti pagtungpalan ti amin a tao malaksid dagiti sasanto, masapul a maikaskasaba dayta​—wen, maipukkaw kadagiti tuktok dagiti balay iti linawas, inaldaw, inoras; no dina isursuro dayta, masapul a maipakaammo ti kinapudno, ken maikkat ti mantsa a mangmulit iti nasantuan a nagan ti Dios.”

Iti rugrugi ti panagadalna ti Biblia, nalawag a naawatan ni C. T. Russell a ti impierno ket saan a maysa a lugar a pagtutuokan dagiti kararua kalpasan ti ipapatay. Nalabit isut’ natulongan iti daytoy ni George Storrs, editor ti Bible Examiner, a dinakamat ni Kabsat Russell buyogen ti nabara a panangapresiar kadagiti suratna ken mismo nga adut’ insuratna maipapan iti naawatanna manipud iti Biblia a kasasaad dagiti natay.

Ngem ti ngay kararua? Sinuportaran kadi dagiti Estudiante ti Biblia ti pammati a maysa dayta nga espiritu a paset ti tao, maysa a banag nga agtultuloy nga agbiag no matay ti bagi? Maisupadi ketdi, idi 1903 kinuna ti Watch Tower: “Nasken a paliiwentayo a naimbag a dina isursuro nga adda kararua ti tao, no di ket ti tao ti kararua, wenno persona. Mangalatayo ti ilustrasion manipud iti nakaparsuaan​—ti angin nga ang-angsentayo: daytat’ buklen ti oksihena ken nitrohena, nga awan kadagita ti atmospera, wenno angin; ngem no mapagtipon dagita, kas mapasamak iti umiso a kemikal a pannakatimpla, ti resultana ket atmospera. Kasta met ti kararua. Ti Dios makisao kadatayo sigun itoy a panangmatmat, a tunggal maysa ket kararua. Saan a ti bagitayo wenno ti anges ti biagtayo ti kasaona, no di ket datayo ti kasaona kas nasaririt a persona, wenno kararua. Idi impakaammona ti dusa iti pananglabsing iti lintegna, saan a ti bagi ni Adan ti kinasaona no di ket ti tao, ti kararua, ti nasaririt a persona: ‘Sika!’ ‘Iti aldaw a pannanganmo iti dayta mataykanto a di bumurong.’ ‘Ti kararua nga agbasol matayto.’​—Gen. 2:17; Ezeq. 18:20.” Maitunos daytoy iti kinuna ti Watch Tower idi Abril 1881.f

Kasano ngarud, a timmanor ti pammati iti naisigud a di pannakatay ti kararua ti tao? Sinot’ autor dayta? Kalpasan ti naannad a panangsukimat iti Biblia ken iti relihiuso a historia, insurat ni Kabsat Russell iti Watch Tower nga Abril 15, 1894: “Nalawag a saan a naggapu dayta idiay Biblia . . . Sibabatad a kunaen ti Biblia a matay ti tao, a mapasamak kenkuana ti ipapatay. . . . Iti panangsukimat kadagiti binulong ti historia, masarakantayo a, nupay di insuro dagiti napaltiingan a saksi ti Dios ti doktrina ti di pannakatay ti kararua, isu dayta ti kababagas ti amin a pagano a relihion. . . . Gapuna, saan a pudno a da Socrates ken Plato ti kaunaan a nangisuro iti dayta a doktrina: adda immun-una ngem isuda a nangisuro iti dayta, ken nalalaing. . . . Masarakan ti kaunaan a rekord daytoy nga ulbod a sursuro iti kadaanan a historia nga ammo ti tao​—ti Biblia. Ti ulbod a mannursuro isu ni Satanas.”g

“Panangsebseb” ti Impierno

Maitunos iti nasged a tarigagay ni Kabsat Russell a mangikkat iti narugit a mantsa iti nagan ti Dios a resulta ti sursuro ti umap-apuy nga impierno iti agnanayon a panagtutuok, isut’ nagsurat iti maysa a tract a nangitampok iti suheto nga, “Isursuro Aya ti Kasuratan a ti Supapak ti Basol ket Agnanayon a Panagtutuok?” (The Old Theology, 1889) Iti dayta kinunana:

“Namunganay ti teoria ti agnanayon a panagtutuok kadagiti pagano, nupay saanda a pinati ti naulpit a doktrina a nagbalinanna ita, nanipud idi nagin-inut a simrek iti ulbod a Kinakristiano ken nalaokan kadagiti pagano a pilosopia idi maikadua a siglo. Di inlaksid ti dakkel nga apostasia ti pagano a pilosopia dagiti nakaam-ames a detalye a kadawyan a patpatienda ita, impintana dagita kadagiti pader ti simbaan, kas ti naaramid idiay Europa, insuratna dagita kadagiti kredo ken himnoda, ken binallikugna ti Sao ti Dios tapno pagparangen a nadiosan ti pannakasuportar daytoy mangibabain iti Dios a panagtabbaaw. Gapuna, ti agdama a pammati tinawidna, saan a manipud iti Apo, wenno kadagiti apostol, wenno kadagiti propeta, no di ket iti espiritu ti pannakikompromiso a nangisakripisio iti kinapudno ken pannakaawat, ken awanan bain a nangballikug kadagiti doktrina ti Kinakristiano, gaput’ dakes nga ambision ken pananggun-od ti pannakabalin ken kinabaknang ken pasurot. Di ammo dagiti patriarka idi ugma ti agnanayon a panagtutuok kas supapak ti basol; daytat’ di ammo dagiti propeta iti panawen dagiti Judio; ken daytat’ di ammo ti Apo ken dagiti apostolna; no di ket daytat’ nagbalin a kangrunaan a doktrina ti Ulbod a Kinakristiano nanipud daydi dakkel nga apostasia​—ti didigra a babaen daytoy sinapsaplitda dagiti nalaka a mamatpati, ignorante ken managan-anito iti lubong tapno agbalinda a pasurot dagidiay nangirurumen kadakuada. Naballaagan iti agnanayon a panagtutuok ti amin a naggandat a komontra wenno bumusor iti kinaturay ti Roma, ket nangrugi ti panangparigat daytoy iti agdama a biag bayat nga adda iti poder ti simbaan.”

Ammo unay ni Kabsat Russell a saan met ket a talaga a namati ti kaaduan a mannakaawat a tao iti doktrina ti umap-apuy nga impierno. Ngem, kas inlawlawagna, idi 1896, iti bokleta a What Say the Scriptures About Hell?, “yantangay impagarupda nga isursuro ti Biblia dayta, tunggal umaddangda iti pudpudno a pannakaawat ken nainkabsatan a kinaimbag . . . ket kadawyanna maysa nga addang iti iyaadayo iti Sao ti Dios, a siuulbod a pabpabasolen daytoy a sursuro.”

Tapno agbaw-ing dagiti kasta a managpanunot a tao iti Sao ti Dios, indatagna iti daytoy a bokleta ti tunggal teksto idiay King James Version a pakasarakan iti sao nga impierno, tapno makita a mismo dagiti managbasa no aniat’ kinuna dagitoy, sana kinuna: “Agyamantayo iti Dios, awan masarakantayo a kasta a lugar ti agnanayon a panagtutuok a siuulbod nga isursuro dagiti kredo ken libro ti himno, ken adu a pulpito. Nupay kasta nakasaraktayo iti ‘impierno,’ sheol, hades, a nakakondenaran ti amin a rasatayo gaput’ basol ni Adan, ken nakasubbotan ti amin babaen ti ipapatay ti Apotayo; ket dayta nga ‘impierno’ isu ti tanem​—ti kasasaad ti ipapatay. Ken nakasaraktayo iti maysa pay nga ‘impierno’ (gehenna​—ti maikadua nga ipapatay​—naan-anay a pannakadadael) a naiturong iti atensiontayo kas ti ultimo a pannusa iti amin a, kalpasan ti pannakasubbotda ken pannakagtengda iti naan-anay a pannakaammo iti pudno, ken iti naan-anay a kabaelan nga agtulnog iti dayta, kaskasdi a pilienda ti patay babaen ti panangbusorda iti Dios ken iti kinalinteg. Ket kunaen dagiti pusotayo, Amen. Napudno ken nalinteg dagiti daldalanmo, sika nga Ari dagiti nasion. Siasino ti saan a mangdaydayawto kenka, O Apo, ken mangipadayag ti naganmo? Ta sika naan-anay a nasantuan. Ket isuamin a nasion umaydanto ken agdayawda iti saklangmo, gapu ta dagiti nalinteg a pannakilangenmo maiparangarangda.”​—Apoc. 15:3, 4.

Nakapungtot ken nabainan ti klero ti Kakristianuan gapu iti insurona. Idi 1903 isut’ kinaritda iti publiko a debate. Ti kasasaad dagiti natay ti maysa kadagiti isyu kadagiti agsasagadsad a debate iti nagbaetan ni C. T. Russell ken ni Dr. E. L. Eaton, a nagserbi kas pannakangiwat ti maysa a di opisial nga alyansa dagiti ministro a Protestante iti makinlaud a paset ti Pennsylvania.

Kadagidiay a debate, sititibker nga inkalintegan ni Kabsat Russell a “ti ipapatay ket ipapatay, ket dagiti ingungotentayo, no pumusayda, ket agpayso a natayda, a saanda a sibibiag a kaduada dagiti anghel wenno dagiti demonio iti lugar nga awan ti namnama.” Iti panangsuportarna iti daytoy, tinukoyna dagiti kasuratan kas ti Eclesiastes 9:5, 10; Roma 5:12; 6:23; ken Genesis 2:17. Kinunana pay: “Naan-anay a maitunos dagiti kasuratan iti anamonganta a dua ken ti tunggal sabali pay a nasimbeng panagpampanunotna, rasonable a tao ditoy lubong a daytat’ umiso a galad ti Diostayo. Aniat’ naikuna maipapan iti nailangitan nga Amatayo? Nga isut’ nalinteg, nga isut’ masirib, nga isut’ naayat, nga isut’ mannakabalin. Bigbigento ti amin a Kristiano dagitoy a galad ti Dios. No kasta, umiso kadi a panunoten a nalinteg ti Dios idinto ta dusaenna met iti agnanayon ti pinarsuana, aniaman ti naaramidna a basol? Diak idepdepensa ti basol; diak agbibiag iti basol, ken pulos a diak ikaskasaba ti basol. . . . Ngem ibagak kadakayo nga amin dagiti tao nga adda ditoy a kuna ti kabsattayo [Dr. Eaton] nga agsao a sibabassawang a mangtabtabbaaw iti Dios ken iti nasantuan a nagan ni Jesu-Kristo ket tattaoda a nasursuruan iti daytoy a doktrina ti agnanayon a panagtutuok. Ken amin dagiti mammapatay, mannanakaw ken managdakdakes kadagiti pagbaludan, ket pasig a nasursuruan iti daytoy a doktrina. . . . Dakes dagitoy a doktrina; nabayagen a rangranggasanda ti lubong; saanda pulos a paset ti sursuro ti Apo, ket nakullaapan pay laeng dagiti naespirituan a mata ti patpatgentayo a kabsat.”

Naipadamag a kalpasan ti debate maysa a klero nga adda sadiay ti immasideg ken Russell ket kinunana: “Maragsakanak a nakakita iti panangsebsebmo iti apuy ti impierno.”

Tapno ad-adda a mairakurak ti kinapudno maipapan iti kasasaad dagiti natay, nangiwayat ni Kabsat Russell iti maysa a nasaknap a serye dagiti maysa-aldaw a kumbension, manipud 1905 agingga iti 1907, a kadagita intampokna ti palawag publiko a “Napan iti Impierno ken Nagsubli! Sino ti Adda Sadiay? Ti Namnama a Makasubli ti Adu.” Makaawis ti titulo, ket nangallukoy daytoy iti adu. Napno iti tao dagiti assembly hall kadagiti dadakkel ken babassit a siudad idiay Estados Unidos ken Canada tapno dumngegda iti palawag.

Ti maysa kadagidiay natignay iti ibagbaga ti Biblia maipapan iti kasasaad dagiti natay ket maysa nga estudiante iti unibersidad idiay Cincinnati, Ohio, nga agsagsagana nga agbalin a ministro a Presbyteriano. Idi 1913 isut’ nakaawat manipud iti kabsatna iti bokleta a Where Are the Dead?, nga insurat ni John Edgar, maysa nga Estudiante ti Biblia a maysa met a doktor iti medisina idiay Scotland. Ti estudiante nga immawat iti dayta a bokleta isu ni Frederick Franz. Kalpasan a binasana a naimbag dayta, sititibker a kinunana: “Isu daytoy ti pudno.” Di bimdeng, binaliwanna dagiti kalatna iti biag ket simrek iti amin-tiempo a ministerio kas maysa a colporteur a managebanghelio. Idi 1920 nagbalin a kameng ti hedkuarter ti Watch Tower Society. Kalpasan ti adu a tawen nagbalin a kameng ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova ket, idi agangay, nagbalin a presidente ti Watch Tower Society.

Ti Daton a Subbot ni Jesu-Kristo

Idi 1872, mainaig iti panangsukimatna iti Kasuratan, inusig manen ni Kabsat Russell ken dagiti kakaduana ti suheto maipapan iti panangisubli, a nainaig iti subbot nga impaay ni Jesu-Kristo. (Aramid 3:21, KJ) Naragsakan idi nabasana iti Hebreo 2:9 a ‘ni Jesus gapu iti parabur ti Dios rinamananna ni patay a gapu kadagiti isuamin.’ Di ngarud namati iti sapasap a pannakaisalakan, ta ammona a kunaen met ti Kasuratan a masapul a mangalagad ti maysa iti pammati ken Jesu-Kristo tapno maisalakan. (Aramid 4:12; 16:31) Ngem nangrugin a maawatanna​—nupay saan pay amin​—nga anian a nakaskasdaaw a gundaway ti linuktan ti daton a subbot ni Jesu-Kristo agpaay iti sangatauan. Linuktan dayta ti gundawayda a manggun-od iti napukaw ni Adan, ti namnama a biag nga agnanayon iti natauan a kinaperpekto. Impasnek ni Kabsat Russell daytoy a banag; naawatanna ti nauneg a kaipapanan ti subbot ket sipipinget nga intandudona dayta, uray no naimpluensiaan dagiti nasinged a kakaduana kadagiti pilosopikal a kapanunotan.

Idi ngalay ti 1878, ag-maysa ket kagudua a tawenen a katulongan nga editor ni Kabsat Russell iti magasin a Herald of the Morning, a ti kangrunaan nga editor dayta isu ni N. H. Barbour. Ngem idi tinagibassit ni Barbour ti Nainkasuratan a sursuro ti subbot iti Agosto 1878 a ruar ti magasinda, bimmales ni Russell buyogen ti nainget a panangidepensa iti dayta a napateg a kinapudno ti Biblia.

Iti paulo a “Ti Panangsubbot,” inyilustrar ni Barbour ti panangmatmatna iti dayta a sursuro, a kunana: “Kinunak iti anakko, wenno iti maysa kadagiti adipen, a no kinagat ni James ti kabsatna, mangtiliwka iti maysa a ngilaw, duyokem iti aspili ti bagina saka itugkel dayta iti diding, ket pakawanek ni James. Iyilustrar daytoy ti doktrina a panangsandi.” Nupay aklonenna a mamati iti subbot, tinukoy ni Barbour a “di-nainkasuratan, ken makarimon iti pannakaawattayo iti kinahustisia” ti ideya a ni Kristo babaen ti ipapatayna binayadanna ti supapak ti basol dagiti annak ni Adan.h

Iti simmaruno a ruar ti Herald of the Morning (Setiembre 1878), nainget a sinupiat ni Kabsat Russell ti insurat ni Barbour. Inusig a naimbag ni Russell ti ibagbaga ti Kasuratan ken ti pannakaitunos dagitoy iti “kinaan-anay ti kinahustisia [ti Dios], ken ti dakkel nga asi ken ayatna” a naiyebkas babaen ti naipaay a subbot. (1 Cor. 15:3; 2 Cor. 5:18, 19; 1 Ped. 2:24; 3:18; 1 Juan 2:2) Iti simmaruno a primavera, kalpasan ti maulit-ulit a panangikagumaanna a matulongan ni Barbour a mangmatmat kadagiti bambanag iti Nainkasuratan a pamay-an, immikkat ni Russell iti Herald; ket iti ruar a Hunio 1879, saanen a nagparang ti naganna kas katulongan nga editor dayta a publikasion. Nasaknap ti epekto ti natured, di maisin a takderna mainaig iti daytoy kangrunaan a sursuro ti Biblia.

Iti intero a moderno-aldaw a historiada, intultuloy dagiti Saksi ni Jehova nga intandudo ti Nainkasuratan a sursuro ti subbot. Impaganetget ti mismo a kaunaan a ruar ti Zion’s Watch Tower (Hulio 1879) a ti “pannakaikari iti Dios agpannuray . . . iti perpekto a daton ni Kristo.” Idi 1919, iti maysa a kumbension nga inangay ti International Bible Students Association idiay Cedar Point, Ohio, intampok ti naimaldit a programa dagiti sasao nga “Abrasaendakayo! Amin a Mamati iti Naindaklan a Daton a Subbot.” Agingga ita iturturong ti akin-uneg nga akkub Ti Pagwanawanan ti atension iti subbot, a kunana maipapan iti panggep ti magasin: “Mamaregta dayta ti pammati iti agturturayen nga Ari [nga insaad] ti Dios, a ni Jesu-Kristo, a gaput’ naiparukpok a darana linuktanna ti dalan iti sangatauan tapno magun-odanda ti biag nga awan inggana.”

Progresibo, Saan a Naigalut iti Kredo

Saan a giddato nga immay ti nalawag a pannakaawat iti Sao ti Dios. Masansan a maawatan dagiti Estudiante ti Biblia ti maysa a paset ti kinapudno ngem dida pay makita ti kompleto a ladawan. Nupay kasta, situtulokda nga agsursuro. Saanda a naigalut iti kredo; progresibo ti pannakaawatda. Inranudda dagiti naadalda. Saanda nga impagapu iti bagbagida dagiti bambanag nga insuroda; tinarigagayanda a ‘paisuro ken Jehova.’ (Juan 6:45) Ket naawatanda nga ipalgak ni Jehova dagiti detalye ti panggepna iti bukodna a tiempo ken iti bukodna a wagas.​—Dan. 12:9; idiligyo ti Juan 16:12, 13.

Ti panangsursuro kadagiti baro a banag sapulenna ti panangbalbaliw iti panangmatmat. Kasapulan ti kinapakumbaba iti panangaklon kadagiti biddut ken panangaramid kadagiti makagunggona a panagbalbaliw. Makaay-ayo ken Jehova daytoy a galad ken dagiti bungana, ken makaallukoy unay kadagiti managayat iti kinapudno. (Sof. 3:12) Ngem laisen dayta dagidiay mangipampannakkel kadagiti kredo a di nabalbaliwan iti adu a siglo, nupay pinartuat dagiti imperpekto a tattao dagitoy.

Ti Wagas ti Panagsubli ti Apo

Idi ngalay ti 1870’s a naawatan ni Kabsat Russell ken dagiti kaduana a sipipinget a nangsuksukimat iti Kasuratan a di makita dagiti mata ti tao ti panagsubli ti Apo.​—Juan 14:3, 19.

Idi agangay, kinuna ni Kabsat Russell: “Maladingitantay unay iti panagkibaltang dagiti Second Adventist, a nangsegsegga ken Kristo iti lasag, ken nangisursuro a mauram ti lubong ken amin nga adda kenkuana malaksid dagiti Second Adventist inton 1873 wenno 1874, a dagiti petsa nga inkeddengda ken dagiti pannakapaayda ken dagiti nalibeg nga ideyada no iti panggep ken wagas ti iyaayna nangyeg umsi kadatayo ken kadagiti amin a mangpadpadaan ken mangiwarwaragawag iti um-umay a Pagarianna. Dagitoy a di umiso a kapanunotan a patpatien ti adu mainaig iti panggep ken wagas ti panagsubli ti Apo ti nangtignay kaniak a nangisurat iti pampleta a​—‘The Object and Manner of Our Lord’s Return.’” Naipablaak daytoy a pampleta idi 1877. Limapulo a ribo a kopia ti impaimprenta ken impaiwaras ni Kabsat Russell idi.

Iti dayta a pampleta, insuratna: “Mamatikami iti isursuro ti kasuratan a, ti iyaayna ken iti sumagmamano a tiempo kalpasan ti iyaayna, Isut’ agtalinaed a di makita; kalpasanna iparangarangna wenno ipakitana ti Bagina babaen dagiti panangukom ken iti nadumaduma a wagas, iti kasta ‘Isut’ makitanto dagiti isuamin a mata.’” Tapno paneknekan daytoy, sinalaysayna dagiti teksto kas ti Aramid 1:11 (‘umayto iti isu met la a wagas a kas ti pannakakitayo nga ipapanna sadi langit’​—kayatna a sawen, di makita ti lubong) ken ti Juan 14:19 (“adda pay apagbassit ket ti lubong dinakto makitan”). Tinukoy met ni Kabsat Russell ti kinapudno a pinaneknekan ti The Emphatic Diaglott, nga immuna a naipablaak idi 1864 nga addaan iti interlinear a sao-por-sao nga Ingles a patarus, a ti Griego a sao a pa·rou·siʹa kayuloganna “kaadda.” No usigen ti panangusar ti Biblia iti dayta a sao, inlawlawag ni Kabsat Russell iti daytoy a pampleta: “Ti Griego a sao a kadawyan a tumukoy iti maikadua nga isasangpet​—Parousia, a masansan a maipatarus nga iyaay​—ti kanayon a kaipapananna personal a kaadda, kas immayen, simmangpeten ken pulos a dina kaipapanan a sumangpetto pay laeng, kas ti panangusartayo iti sao nga iyaay.”

Iti panangsalaysay iti panggep ti kaadda ni Kristo, inlawlawag ni Russell a daytat’ saan a maysa a banag a mapasamak iti maymaysa a makapakellaat a kanito. “Ti maikadua nga iyaay, kas ti immuna,” insuratna, “saklawennat’ maysa a periodo ti panawen, a saan ket a ti maymaysa a pasamak.” Iti dayta a panawen, insuratna, maited iti “bassit nga ipastoran” ti gunggonada kas makipagtawid iti Apo iti Pagarianna; nalabit binilion a dadduma ti maikkan iti gundaway maipaay iti perpekto a biag iti daga a naisublin iti Edeniko a pintas.​—Luc. 12:32.

Iti las-ud ti sumagmamano laeng a tawen, maibatay iti ad-adu pay a panagadal ti Kasuratan, naawatan ni Russell a ni Kristo saan laeng nga agsubli a di makita no di pay ket agtalinaed a di makita, uray inton iparangarangna ti kaaddana babaen ti panangukomna kadagiti nadangkes.

Idi 1876, idi damo a nabasa ni Russell ti Herald of the Morning, naammuanna nga adda sabali pay a grupo a mamati a di makita ti panagsubli ni Kristo ken nanginaig iti dayta a panagsubli kadagiti bendision agpaay iti isuamin a pamilia ditoy daga. Manipud ken Mr. Barbour, editor dayta a publikasion, naallukoy met ni Russell a nangrugin ti di makita a kaadda ni Kristo idi 1874.i Idi kamaudiananna naikkan ti atension daytoy babaen ti subtitulo a “Herald of Christ’s Presence,” a nagparang iti akkub ti Zion’s Watch Tower.

Ti panangbigbig iti kaadda ni Kristo kas di makita nagbalin a napateg a pundasion a pakaipasdekan ti pannakaawat iti adu a padto ti Biblia. Naawatan dagiti immuna nga Estudiante ti Biblia a rumbeng a ti kaadda ti Apo ti kangrunaan a pakaseknan ti amin a pudno a Kristiano. (Mar. 13:33-37) Interesadoda unay iti panagsubli ti Apo ket nariknada a pagrebbenganda nga iwaragawag dayta, ngem dida pay maawatan unay idi amin a detalye. Ngem, pudno a nakakadkadlaw ti impalgak ti espiritu ti Dios kadakuada iti kastoy kasapa a tiempo. Maysa kadagitoy a kinapudno inramanna ti nakapatpateg a petsa a minarkaan ti padto ti Biblia.

Panagpatingga ti Panawen Dagiti Gentil

Idi pay nga interesado unay dagiti estudiante ti Biblia iti kronolohia ti Biblia. Nagduduma ti panangipapan dagiti komentarista iti padto ni Jesus maipapan iti “panawen dagiti Gentil” ken ti rekord ni mammadto a Daniel iti tagtagainep ni Nabucodonsor maipanggep iti pungdol a nabedbedan iti “pito a panawen.”​—Luc. 21:24, KJ; Dan. 4:10-17.

Kas kasapa ti 1823, ni John A. Brown, a ti librona naipablaak idiay Londres, Inglaterra, pinattapattana a ti “pito a panawen” ti Daniel kapitulo 4 ket 2,520 a tawen ti kaundayna. Ngem dina masierto ti petsa a nangrugian ti naimpadtuan a periodo ti panawen wenno no kaano nga agpatingga dayta. Nupay kasta, innaigna dagitoy “pito a panawen” iti Panawen dagiti Gentil ti Lucas 21:24. Idi 1844, ni E. B. Elliott, maysa a klero a Briton, inturongna ti atension iti 1914 kas ti posible a petsa a panagpatingga ti “pito a panawen” ti Daniel, ngem insingasingna met a mabalin a tumukoy dayta iti tiempo ti Rebolusion idiay Francia. Kasta met ti inaramid ni Robert Seeley ti Londres idi 1849. Idi 1870, maysa a publikasion nga inedit ni Joseph Seiss ken dagiti kaduana ken naimaldit idiay Philadelphia, Pennsylvania, ti nangidatag iti kalkulasion a nangitudo iti 1914 kas napateg a petsa, nupay naibatay ti panagrasrason a linaon dayta iti kronolohia a linaksid ni C. T. Russell.

Kalpasanna, idi Agosto, Setiembre, ken Oktubre 1875 a ruar ti Herald of the Morning, timmulong ni N. H. Barbour a namagtunos kadagitoy a detalye nga inlawlawag ti dadduma. Iti panangusarna iti kronolohia nga inurnos ni Christoper Bowen, maysa a klero idiay Inglaterra, ken impablaak ni E. B. Elliott, inlawlawag ni Barbour a nangrugi ti Panawen dagiti Gentil iti pannakaikkat ni Ari Zedekias iti kinaarina kas naipadto idiay Ezequiel 21:25, 26, ket tinukoyna ti 1914 a mangmarka iti panagpatingga ti Panawen dagiti Gentil.

Idi rugrugi ti 1876, nakaawat ni C. T. Russell iti kopia ti Herald of the Morning. Nagsurat a dagus ken ni Barbour ket nakikadua kenkuana idiay Philadelphia bayat ti kalgaw, a pinagsarsaritaanda, malaksid kadagiti dadduma a bambanag, dagiti propetiko nga unos ti panawen. Di nagbayag kalpasanna, iti artikulo a napauluan “Panawen Dagiti Gentil: Kaano nga Agpatingga?”, inlawlawag met ni Russell daytoy a banag manipud iti Kasuratan ket kinunana nga ipakita ti pammaneknek nga “agpatingga ti pito a panawen iti A.D. 1914.” Naimaldit daytoy nga artikulo iti Oktubre 1876 a ruar ti Bible Examiner.j Kasta met ti konklusion ti libro a Three Worlds, and the Harvest of This World, nga impablaak ni N. H. Barbour idi 1877 iti pannakitinnulong ni C. T. Russell. Nanipud idin, inturong dagiti immuna a ruar ti Watch Tower, kas dagidiay napetsaan iti Disiembre 1879 ken Hulio 1880, ti atension iti 1914 K.P. kas nakapatpateg a tawen iti padto ti Biblia. Idi 1889 naipamaysa ti intero a maikapat a kapitulo ti Tomo II ti Millennial Dawn (idi agangay naawagan Studies in the Scriptures) iti panangsalaysay “Ti Panawen Gentil.” Ngem aniat’ kaipapanan ti panagpatingga ti Panawen dagiti Gentil?

Di masierto dagiti Estudiante ti Biblia no aniat’ mapasamak. Kumbinsidoda a saan nga agresulta dayta iti pannakauram ti daga ken pannakaikisap ti biag ti tao. Imbes ketdi, ammoda a markaan dayta ti napateg a pagteng mainaig iti panagturay ti Dios. Idi damo, impagarupda nga iti dayta a petsa naan-anayen nga agturay ti Pagarian ti Dios iti sapasap. Idi saan a napasamak dayta, saan a kimmapuy ti panagtalekda kadagiti padto ti Biblia a nangmarka iti dayta a petsa. Inkeddengda ketdi a dayta a petsa minarkaanna laeng ti panangrugi ti panagturay ti Pagarian.

Umarngi iti dayta, impagarupda pay idi damo a dagiti sangalubongan a riribuk nga agtungpal iti anarkia (nga impapanda a nainaig iti gubat “ti dakkel nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin”) ket umun-una ngem dayta a petsa. (Apoc. 16:14) Ngem, sangapulo a tawen sakbay ti 1914, insingasing ti Watch Tower nga umay ti sangalubongan a riribuk nga agtungpal iti pannakadadael dagiti institusion ti tao kalpasan unay ti panagpatingga ti Panawen dagiti Gentil. Ninamnamada a markaan ti tawen 1914 ti dakkel a panagbalbaliw para iti Jerusalem, yantangay kinuna ti padto a ‘mabaddebaddekanto ti Jerusalem’ agingga a maibanag ti Panawen dagiti Gentil. Idi nakitada nga umas-asidegen ti 1914 ngem saanda pay met a natay kas tao ken ‘naipangato kadagiti ul-ulep’ tapno sabtenda ti Apo​—maitunos kadagiti immun-una a ninamnamada​—sipapasnek a ninamnamada a mabalin a mapasamak ti pannakabaliwda iti panagpatingga ti Panawen dagiti Gentil.​—1 Tes. 4:17.

Bayat ti panaglabas dagiti tawen ken sinukimatda ken inulitda a sinukimat dagiti Kasuratan, nagtalinaed a natibker ti pammatida kadagiti padto, ket dida simmardeng a nangipakaammo iti ninamnamada a mapasamak. Nupay saan a patinayon a nagballigi, pinagreggetanda a liniklikan ti panagbalin a dogmatiko no kadagiti detalye a saan a direkta a nadakamat iti Kasuratan.

Nasapa Unay Kadi a Naguni ti “De Alarma a Relo”?

Pudno a dakkel a riribuk ti nangkigtot iti lubong idi 1914 gaput’ panagbettak ti Gubat Sangalubongan I, nga iti adu a tawen naawagan laeng ti Dakkel a Gubat, ngem saan a dagus a nagturong iti pannakarpuog ti amin a panagturay ti tao. Bayat a nagtultuloy dagiti pasamak nga addaan pakainaigan iti Palestina kalpasan ti 1914, impagarup dagiti Estudiante ti Biblia a nakitada ti pammaneknek ti dakkel a panagbalbaliw para iti Israel. Ngem naglabas dagiti bulan ken tawen, ket di pay la nagun-odan dagiti Estudiante ti Biblia ti nailangitan a gunggonada kas ninamnamada. Kasanoda a naapektaran iti daytoy?

Espesipiko nga inturong ti The Watch Tower a Pebrero 1, 1916, ti atension iti Oktubre 1, 1914, ket kinunana: “Daytoy ti maudi a paset ti panawen nga intudo kadatayo ti kronolohia ti Biblia a nainaig kadagiti kapadasan ti Iglesia. Imbaga kadi ti Apo nga alaennatayo sadiay [idiay langit]? Saan. Aniat’ imbagana? Ti Saona ken dagiti kaitungpalan ti padto kasla awan duadua nga ipakitada a daytoy a petsa minarkaanna ti panagpatingga ti Panawen dagiti Gentil. Maripiriptayo manipud itoy a mapasamak ti ‘pannakabaliw’ ti Iglesia iti wenno sakbay dayta a petsa. Ngem di imbaga kadatayo ti Dios a kasta ti mapasamak. Pinalubosannatayo a mangripirip; ket patientayo a maysa dayta a nasken a suot kadagiti ay-ayaten a sasanto ti Dios iti sadinoman.” Ngem pinaneknekan kadi dagitoy a pasamak nga ubbaw ti nadayag a namnamada? Saan. Kaipapananna laeng a saan nga amin ket mapasamak iti panawen a ninamnamada.

Sumagmamano a tawen sakbay ti 1914, insurat ni Russell: “Nalawag a ti kronolohia (padto maipapan kadagiti panawen) di nairanta a mangipaay iti ili ti Dios iti umiso a kronolohikal nga impormasion iti panaglabas dagiti siglo. Nalawag nga ad-adda a nairanta dayta nga agserbi kas de alarma a relo tapno riingen ken pakirden ti ili ti Apo iti umiso a tiempo. . . . Ngem ikabiltayo, kas pangarigan, a naglabas ti Oktubre, 1914, ket awan met napasamak a nakaro a pannakadadael ti pannakabalin dagiti Gentil. Aniat’ paneknekan wenno kontraen daytoy? Dina kontraen ti aniaman a paset ti Nadibinuan a Plano dagiti Panawen. Ti pateg ti daton a nabayadan idiay Kalbario agtalinaed a garantiya iti naan-anay a pannakatungpal ti naindaklan a Nadibinuan a Programa maipaay iti pannakaisubli ti tao. Ti ‘nailangitan a pannakaawis’ ti Iglesia a makipagsagaba iti Mannubbot ken maipadayag a kaduana kas kameng wenno kas Nobiana saan a nagbalbaliw. . . . Ti laeng apektaran ti kronolohia isu ti panawen ti kaitungpalan dagitoy nadayag a namnama maipaay iti Iglesia ken iti lubong. . . . Ket no limmabas dayta a petsa paneknekanna laeng a ti kronolohiatayo, ti ‘de alarma a relo[tayo],’ nasapa bassit a naguni. Ibilangtayo kadi a dakkel a didigra no nasapsapa bassit a riniingnatayo ti de alarma a relotayo iti bigat ti dakkel nga aldaw a napnot’ rag-o ken ragsak? Sigurado a saan!”

Ngem saan a nasapa unay a naguni dayta “de alarma a relo.” Kinapudnona, dagiti kapadasanda a nangriingan kadakuada ti “relo” ket saan a talaga nga isu ti ninamnamada.

Sumagmamano a tawen kalpasanna, idi rimmaniag ti lawag, inaklonda: “Adu kadagiti ay-ayaten a sasanto ti nangipagarup a nairingpasen ti trabaho. . . . Nagrag-oda gapu iti nalawag a pammaneknek a nagpatinggan ti lubong, nga asidegen ti pagarian ti langit, ket umad-adanin ti aldaw ti pannakaisalakanda. Ngem adda naliwayanda a masapul a mairingpas. Masapul a maipakaammo kadagiti dadduma ti naimbag a damag nga inawatda; gapu ta imbilin ni Jesus: ‘Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a lubong tapno mangpaneknek kadagiti amin a nasion: ket iti kasta umayton ti panungpalan.’ (Mateo 24:14)”​—The Watch Tower, Mayo 1, 1925.

Bayat ti pannagna dagiti pasamak kalpasan ti 1914 ken indilig dagiti Estudiante ti Biblia dagitoy kadagiti impadto ti Apo, in-inut a naawatanda nga agbibiagdan iti maudi nga al-aldaw ti daan a sistema nanipud 1914. Naawatanda met nga idi tawen 1914 a nangrugi ti di makita a kaadda ni Kristo, ket daytoy, saan a babaen ti personal a panagsublina (nupay di makita) iti kaparanget ti daga, no di ket babaen ti panangiturongna ti atension iti daga kas agturturayen nga Ari. Nakita ken inawatda ti napateg a responsabilidadda a mangirakurak “itoy naimbag a damag ti pagarian” tapno mangpaneknek kadagiti amin a nasion itoy napeggad a tiempo ti historia ti tao.​—Mateo 24:3-14.

Ania aya a talaga ti mensahe maipapan iti Pagarian a nasken nga ikasabada? Naiduma kadi dayta iti mensahe dagiti Kristiano idi umuna a siglo?

Pagarian ti Dios, ti Kakaisuna a Namnama ti Sangatauan

Kas resulta ti naannad a panagadal ti Sao ti Dios, naawatan dagiti Estudiante ti Biblia a kadua ni Kabsat Russell a ti Pagarian ti Dios isu ti gobierno nga inkari ni Jehova nga ipasdek babaen ti Anakna agpaay iti pakabendisionan ti sangatauan. Adda “bassit nga ipastoran” a pinili ti Dios manipud iti sangatauan a makipagturay ken Jesu-Kristo idiay langit. Naawatanda a daytoy a gobierno ibaginto dagiti matalek a lallaki idi ugma nga agserbi kas piprinsipe iti intero a daga. Natukoy dagitoy kas “nagkauna a maikari.”​—Luc. 12:32; Dan. 7:27; Apoc. 20:6; Sal. 45:16.

Nabayagen nga isursuro ti Kakristianuan ‘ti nadibinuan a kalintegan dagiti ari,’ kas pamay-an iti panangsakop kadagiti tao. Ngem nakita dagitoy nga Estudiante ti Biblia manipud iti Kasuratan a ti masakbayan dagiti gobierno ti tao ket saan a patalgedan ti aniaman a nadiosan a garantiya. Maitunos iti maad-adalda, kinuna ti Watch Tower a Disiembre 1881: “Ti pannakaipasdek daytoy a pagarian ket siempre, iramanna ti pannakadadael ti amin a pagarian ditoy daga, ngamin aminda​—uray ti kasayaatan kadakuada​—ti naibatay iti kinakillo ken di-agpapada a kalintegan ken iti panangirurumen iti adu ken panangidumduma iti sumagmamano​—kas mabasatayo: ‘Burakennanto ken ibusennanto amin dagitoy a pagarian ket isu agtalinaedto iti agnanayon.’”​—Dan. 2:44.

No iti wagas ti pannakaburak dagitoy naulpit a pagarian, adu pay laeng ti nasken a maammuan dagiti Estudiante ti Biblia. Dida pay naawatan a naimbag no kasano nga agsaknap iti amin a sangatauan dagiti bendision ti Pagarian ti Dios. Ngem dida imbilang ti Pagarian ti Dios kas maysa a di-masinunuo a rikna iti pusoda wenno maysa a panagturay ti maysa a relihiuso a herarkia a mangar-aramat iti sekular nga Estado kas ahensiana.

Idi 1914, saan pay a napagungar dagiti matalek a sakbay-Kristiano nga adipen ti Dios ditoy daga kas piprinsipe a pannakabagi ti Mesianiko nga Ari, kas impagarupda, ket di met naikuyog dagiti natda iti “bassit nga ipastoran” ken Kristo iti nailangitan a Pagarian iti dayta a tawen. Nupay kasta, sitatalek a kinuna ti The Watch Tower a Pebrero 15, 1915, a ti 1914 ti naituding a tiempo a “panangala ti Apotayo iti dakkel a pannakabalin ken panagturayna,” ket iti kasta pagpatinggaenna ti rinibribo a tawen a di nasinga a panagturay dagiti Gentil. Iti ruarna a Hulio 1, 1920, pinatalgedan manen ti The Watch Tower dayta a posision ken innaigna dayta iti naimbag a damag nga impadto ni Jesus a mairakurak iti intero a daga sakbay ti panungpalan. (Mat. 24:14) Iti kumbension dagiti Estudiante ti Biblia idiay Cedar Point, Ohio, idi 1922, nadakamat manen daytoy a pannakaawat iti maysa a resolusion, ket ginutugot ni Kabsat Rutherford dagiti kumbensionista: “Iwaragawag, iwaragawag, iwaragawagyo, ti Ari ken ti pagarianna.”

Nupay kasta, iti daydi a tiempo patien dagiti Estudiante ti Biblia a ti pannakaipasdek ti Pagarian, ti naan-anay a pannakaipasdekna sadi langit, ket saan a mapasamak agingga a maipadayag dagiti maudi a kameng ti nobia ni Kristo. Iti kasta, nagteng ti maysa a napateg a pasamak idi 1925, idi intampok ti The Watch Tower a Marso 1 ti artikulo a “Pannakaipasngay ti Nasion.” Nangidatag dayta iti makailawlawag a panagadal iti Apocalipsis kapitulo 12. Nangiparang ti artikulo iti pammaneknek a naipasngayen ti Mesianiko a Pagarian​—naipasdeken​—idi 1914, a nangrugin nga agturay ni Kristo iti nailangitan a tronona, ket kalpasan dayta naitapuak ni Satanas iti kaparanget ti daga manipud langit. Daytoy ti naimbag a damag a nasken a mairakurak, ti damag nga agtigtignayen ti Pagarian ti Dios. Naparegta iti kasta unay dagitoy manangiwaragawag ti Pagarian a mangasaba agingga iti kaungtuan a paset ti daga gapu itoy nalawag a pannakaawat!

Babaen ti tunggal maitutop a pamay-an, nangpaneknek ti ili ni Jehova a ti laeng Pagarian ti Dios ti mangyeg agnanayon a bang-ar ken makarisut kadagiti nakaro a parikut a mangparparigat iti sangatauan. Idi 1931 naitampok daytoy a mensahe iti maysa a radio broadcast ni J. F. Rutherford iti kasaknapan pay laeng nga internasional a network a naipangngeg. Naipablaak met ti topiko dayta a broadcast iti adu a pagsasao iti bokleta a The Kingdom, the Hope of the World​—a minilion a kopia ti naiwaras iti las-ud ti sumagmamano a bulan. Mainayon iti nasaknap a panangiwaras iti publiko, naaramid ti naisangsangayan a panagregget tapno maipaima dagiti kopia kadagiti politiko, nalatak a negosiante, ken klero.

Malaksid kadagiti dadduma a banag, kinuna ti bokleta: “Awan pulos maited a namnama dagiti agdama a nakillo a gobierno kadagiti tattao. Pannakadadael ti inkeddeng ti Dios maibusor kadakuada. Gapuna, ti kakaisuna a namnama ti lubong, isu ti nalinteg a pagarian wenno gobierno ti Dios babaen ken Kristo Jesus kas di makita nga Agturay.” Naawatanda a dayta a Pagarian ti mangyeg ti pudno a talna ken talged iti sangatauan. Iti sidong ti panagturayna agbalinto ti daga a pudpudno a paraiso, ket maawanton ti sakit ken ipapatay.​—Apoc. 21:4, 5.

Ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios agtultuloy a maysa kadagiti kangrunaan a patpatien dagiti Saksi ni Jehova. Nanipud iti ruar a Marso 1, 1939, ti kangrunaan a magasinda, maipabpablaak itan iti nasurok a 110 a pagsasao, iti titulo a Ti Pagwanawanan Mangibumbunannag ti Pagarian ni Jehova.

Ngem sakbay a pagbalinen ti turay ti Pagarian ti daga a paraiso, masapul a mapukawto nga umuna ti agdama a dakes a sistema. Kasano a maibanag dayta?

Ti Gubat ti Dakkel nga Aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin

Dinayeg ti sangalubongan a gubat idi 1914 ti pundasion ti agdama a sistema dagiti bambanag. Idi damo kasla agturong dagiti pasamak sigun iti ninamnama dagiti Estudiante ti Biblia.

Idi Agosto 1880, insurat ni Kabsat Russell: “Nalawag kadakami a sakbay a maisubli wenno uray sakbay a mangrugi a mabendisionan ti natauan a pamilia, madadael nga umuna dagiti agdama a pagarian ditoy daga a mangad-adipen ken mangirurrurumen iti sangatauan ket ti pagarian ti Dios ti naan-anay a mangiturayton ket dumteng ti bendision ken pannakaisubli babaen ti baro a pagarian.” Kasano a mapasamak ti ‘pannakadadael dagiti pagarian’? Maibatay kadagiti kasasaad a makitkitana a mapaspasamak idi iti lubong, patien ni Russell a bayat ti gubat ti Armagedon, usaren ti Dios dagiti agbibinnusor a dasig ti sangatauan a mangdadael kadagiti agdama nga institusion. Kinunana: “Mangrugrugin ti pannakarpuog ti imperio ti tao. Agtigtignayen ti pannakabalin a mangdadael kadakuada. Um-ummongenen dagiti tao dagiti puersada iti sidong ti nagan ti Komunista, Sosialista, Nihilista, kdpy.”

Ti libro a The Day of Vengeance (idi agangay naawagan The Battle of Armageddon), a naipablaak idi 1897, pinalawana ti pannakaawat dagiti Estudiante ti Biblia iti dayta a banag, a kunkunana: “Tarawidwidan ti Apo, babaen ti dakkel a pannakabalinna, daytoy dakkel a buyot dagiti awan pannakapnek​—dagiti managayat iti ili, repormador, sosialista, moralista, anarkista, ignorante ken awanan namnama​—ket usarenda dagiti namnama, pagam-amkan, kinamaag ken kinaagumda, sigun iti nadiosan a siribna, tapno maibanag dagiti bukodna a naindaklan a panggep a mangdadael kadagiti agdama nga institusion, ken iti panangisagana iti tao maipaay iti Pagarian ti Kinalinteg.” No kasta innaigda ti gubat ti Armagedon iti nadawel a sosial a rebolusion.

Ngem ti Armagedon aya ket maysa laeng a dangadang iti nagbabaetan dagiti agbibinnusor a dasig ti sangatauan, maysa a sosial a rebolusion nga usaren ti Dios a mangikisap kadagiti agdama nga institusion? Bayat nga ad-adu pay nga atension ti naipaay kadagiti kasuratan a nainaig itoy a banag, inturong ti The Watch Tower a Hulio 15, 1925, ti atension iti Zacarias 14:1-3 ket kinunana: “Iti daytoy maawatantayo a babaen ti panangiturong ni Satanas, maurnong ti amin a nasion ditoy daga a makigubat iti klase Jerusalem, kayatna a sawen, kadagiti dumasig iti Apo . . . Apocalipsis 16:14, 16.”

Iti sumuno a tawen, iti libro a Deliverance, naipamaysa ti atension iti pudpudno a panggep daytoy a gubat, a kunkunana: “Ita, sigun iti Saona, sibabatad ken di masupiat nga iparangarang ni Jehova ti pannakabalinna tapno maamiris dagiti tao ti dakes a wagasda ken maawatanda a ni Jehova isu ti Dios. Daytat’ gapuna nga inyeg ti Dios ti dakkel a layus, rinebbana ti Torre ti Babel, inkisapna ti buyot ni Sennakerib nga ari ti Asiria, ken linapunosna dagiti Egipcio; ket dayta met ti gapuna a yegna ti sabali pay a dakkel a riribuk iti lubong. Dagiti napalabas a didigra ket anniniwan laeng daydiay umay. Agturong ti pannakaurnong iti dakkel nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin. Isu dayta ‘ti dakkel ken nakakigkigtot nga aldaw ti Apo’ (Joel 2:31), inton mangaramid ti Dios para iti bagina iti maysa a nagan. Iti daytoy dakkel ken maudi a gubat, maammuanto dagiti tao iti tunggal nasion, tribo ken pagsasao a ni Jehova ket mannakabalin-amin, masirib iti amin ken nalinteg a Dios.” Ngem naballaagan dagiti adipen ni Jehova ditoy daga: “Iti daytoy dakkel a gubat awan ti Kristiano a mangkabil. Ngamin kinuna ni Jehova: ‘Ta ti gubat saanyo a kukua, no di ket iti Dios.’” Ti gubat a masalsalaysay ditoy ket saan la ketdi a daydiay pinagrarangetan dagiti nasion, a nangrugi idi 1914. Mapasungad pay laeng dayta.

Addada pay dadduma a saludsod a nasken a marisut maibatay iti Kasuratan. Maysa kadagitoy ti addaan pakainaigan iti Jerusalem a mabaddebaddekan agingga nga agpatingga ti Panawen dagiti Gentil, kas nadakamat idiay Lucas 21:24; ket mainaig iti daytoy no ania nga Israel ti natukoy iti nakaad-adu a padto maipapan iti panangisubli.

Isubli Kadi ti Dios Dagiti Judio Idiay Palestina?

Pagaammo unay dagiti Estudiante ti Biblia ti adu a padto maipapan iti panangisubli nga inwaragawag dagiti mammadto ti Dios iti nagkauna nga Israel. (Jer. 30:18; 31:8-10; Amos 9:14, 15; Rom. 11:25, 26) Agingga ti 1932, namatida nga espesipiko nga agaplikar dagitoy kadagiti natural a Judio. Gapuna, namatida nga anamongan manen ti Dios ti Israel, nga in-inut nga isublina dagiti Judio idiay Palestina, a luktanna ti matada iti kinapudno maipanggep ken Jesus kas Mannubbot ken Mesianiko nga Ari, ket usarenna ida kas ahensia iti panangbendision kadagiti amin a nasion. Buyogen daytoy a pannakaawat, nagpalpalawag ni Kabsat Russell kadagiti dadakkel nga ummong dagiti Judio idiay Nueva York kasta met idiay Europa iti tema a “Ti Sionismo Sigun iti Padto,” ket idi 1925, insurat ni Kabsat Rutherford ti libro a Comfort for the Jews.

Ngem in-inut a limmawag a ti mapaspasamak idi idiay Palestina a mainaig kadagiti Judio saan nga isu ti kaitungpalan dagiti naindaklan a padto ni Jehova maipapan iti panangisubli. Nalangalang ti Jerusalem idi umuna a siglo gapu ta linaksid dagiti Judio ti Anak ti Dios, ti Mesias, daydiay naibaon iti nagan ni Jehova. (Dan. 9:25-27; Mat. 23:38, 39) Ad-adda a limmawag a kas maysa nga ili dida binaliwan ti kababalinda. Dida pinagbabawian ti basol nga inaramid dagiti ammada. Ti panagsubli dagiti dadduma idiay Palestina ket saan a tinignay ti aniaman nga ayat iti Dios wenno tarigagay a maidaydayaw ti naganna babaen ti pannakatungpal ti Saona. Nailawlawag a naimbag daytoy iti maikadua a tomo ti Vindication, nga impablaak ti Watch Tower Bible and Tract Society idi 1932.k Napasingkedan ti kinaumiso daytoy a takder idi 1949, idi a ti Estado ti Israel, a kabukbukel pay laeng idi kas maysa a nasion ken kas daga dagiti Judio, nagbalin a miembro ti Naciones Unidas, iti kasta ipakpakitada nga awan panagtalekda ken Jehova no di ket kadagiti napolitikaan a nasion iti lubong.

Ti mapaspasamak idi kas kaitungpalan dagidiay a padto maipapan iti panangisubli impasimudaagdat’ sabali a kaipapanan. Nangrugi a mabigbig dagiti adipen ni Jehova a ti naespirituan nga Israel, “ti Israel ti Dios,” a buklen dagiti napulotan-espiritu a Kristiano, iti kaitungpalan ti panggep ti Dios, ti mangtagtagiragsak iti pannakikappia iti Dios babaen ken Jesu-Kristo. (Gal. 6:16) Naluktanen dagiti matada tapno makitada kadagiti pannakilangen ti Dios kadagitoy a pudno a Kristiano ti nakaskasdaaw a naespirituan a kaitungpalan dagidiay a kari ti panangisubli. Idi agangay naawatanda met a ti Jerusalem a naitan-ok iti panagpatingga ti Panawen dagiti Gentil ket saan a maysa laeng a siudad ditoy daga, wenno uray ili ditoy daga nga itakderan dayta a siudad, no di ket, ti “nailangitan a Jerusalem,” a nangitan-okan ni Jehova ti Anakna, ni Jesu-Kristo, buyogen ti kinaturay idi 1914.​—Heb. 12:22.

Ita ta nalawagen dagitoy a banag, ad-adda a matungpal dagiti Saksi ni Jehova ti annongen a mangikasaba ti naimbag a damag ti Pagarian “iti amin a mapagnaedan a daga a kas pammaneknek iti amin a nasion,” a di mangidumduma iti aniaman a grupo.​—Mat. 24:14.

Asino ti rumbeng a maidaydayaw gapu kadagitoy a panangilawlawag iti Biblia a nagparang kadagiti publikasion ti Watch Tower?

Ti Pamay-an ti Panangisuro Kadagiti Adipen ni Jehova

Impadto ni Jesu-Kristo a kalpasan ti panagsublina idiay langit, ibaonna ti nasantuan nga espiritu kadagiti adalanna. Agserbi dayta kas manangtulong, nga idalanna ida “iti amin a kinapudno.” (Juan 14:26; 16:7, 13) Kinuna pay ni Jesus a kas Apo dagiti pudno a Kristiano, isut’ maaddaan iti “matalek ken naannad nga adipen,” maysa a “matalek a mayordomo,” a mangipaay ti naespirituan a “taraon iti umiso a tiempo” iti sangakabbalayan, dagiti trabahador iti sangakabbalayan ti pammati. (Mat. 24:45-47; Luc. 12:42) Siasino daytoy matalek ken naannad nga adipen?

Tinukoy ti kaunaan a ruar ti Watch Tower ti Mateo 24:45-47 idi kinunana a ti panggep dagiti manangipablaak iti dayta a magasin isut’ panangipakaammo kadagiti pasamak a mainaig iti kaadda ni Kristo ken mangipaay ti naespirituan a “karne iti naikeddeng a tiempo” iti sangakabbalayan ti pammati. Ngem di inako a mismo ti editor dayta a magasin nga isu ti matalek ken naannad nga adipen, wenno ti “matalek ken masirib nga adipen” (sigun iti panangipatarus ti King James Version).

Gapuna, iti Oktubre-Nobiembre 1881 a ruar ti magasin (iti Ingles), kinuna ni C. T. Russell: “Mamatikami a tunggal kameng daytoy a bagi ni Kristo adda pasetna iti naparaburan a trabaho, direkta man wenno indirekta, a panangipaay ti karne iti naikeddeng a tiempo iti sangakabbalayan ti pammati. ‘Siasino ngarud ti matalek ken masirib nga adipen nga inaramid ti Apona nga agturay iti sangakabbalayanna,’ tapno ikkanna ida ti karne iti naikeddeng a tiempo? Saan aya nga isu ti ‘bassit nga ipastoran’ dagiti nakonsagrar nga adipen a simamatalek a mangtungtungpal kadagiti sapatada iti pannakakonsagrar​—ti bagi ni Kristo​—ket saan aya a ti intero a bagi, indibidual man ken kolektibo, a mangipapaay ti karne iti naikeddeng a tiempo iti sangakabbalayan ti pammati​—ti dakkel a timpuyog dagiti manamati? Nagasat dayta nga adipen (ti intero a bagi ni Kristo) a masarakanto ni Apona inton umay (Gr. elthon) a kasta ti ar-aramidenna. ‘Pudno kunak kadakayo, nga ikabilnanto nga agturay kadagiti amin a gamengna.’”

Nupay kasta, kalpasan ti nasurok a maysa a dekada, impanayag ti asawa ni Kabsat Russell ti ideya a ni Russell a mismo ti matalek ken masirib nga adipen.l Pinati ti kaaduan nga Estudiante ti Biblia iti agarup 30 a tawen ti panangmatmatna maipapan iti kinasiasino ti ‘matalek nga adipen.’ Saan nga inwaksi ni Kabsat Russell ti panangmatmatda, ngem dina inyaplikar dayta a teksto iti bagina, nga impaganetgetna ti isusupiatna iti ideya nga adda maysa a klase klero a natudingan a mangisuro iti Sao ti Dios a maigiddiat iti gagangay a klase a saan a natudingan. Ti pannakaawat nga inyebkas ni Kabsat Russell idi 1881 a ti matalek ken masirib nga adipen iti kinapudnona ket maysa a ragup nga adipen, a buklen dagiti amin a kameng ti napulotan-espiritu a bagi ni Kristo ditoy daga, ket napatalgedan manen iti The Watch Tower a Pebrero 15, 1927.​—Idiligyo ti Isaias 43:10.

Kasano a minatmatan ni Kabsat Russell ti mismo nga akemna? Inakona kadi a naikkan iti naisangsangayan a paltiing manipud iti Dios? Iti Watch Tower a Hulio 15, 1906 (panid 229), sipapakumbaba nga insungbat ni Russell: “Saan, patgek a gagayyem, awan akuek a pangatiwan, wenno karkarna a pannakabalin, dignidad wenno autoridad; ket diak met agpagus a maitan-ok ti bagik iti panangmatmat dagiti kakabsatko iti sangakabbalayan ti pammati, malaksid iti anag nga imparegget ti Apo, a nangikuna, ‘Siasinoman nga agayatto nga isu ti umuna kadakayo, isunto ti adipenyo.’ (Mat. 20:27.) . . . Dagiti kinapudno nga idatagko, kas pannakangiwat ti Dios, saan a naipalgak kadagiti sirmata wenno tagtagainep, wenno babaen ti timek ti Dios, wenno mamimpinsan, no di ket in-inut . . . Ket daytoy nalawag a pannakaipanayag ti kinapudno saan a gapu iti aniaman a kinalaing ti tao wenno kinaalibtak ti pannakaawat, no di ket gapu iti simple a kinapudno nga immayen ti naikeddeng a tiempo ti Dios; ket no diak agsao, ken awanen masarakan a sabali pay a pannakabagi, dagiti bato a mismo agikkisdanto.”

Naparegta dagiti managbasa ti Watch Tower, a kas kadagiti amin a Saksi ni Jehova ita, a kumita ken Jehova kas Naindaklan nga Instruktorda. (Isa. 30:20) Siinget nga ingunamgunam daytoy Ti Pagwanawanan a Nobiembre 1, 1931 (iti Ingles), iti artikulo a “Nasursuruan iti Dios,” a kinunana: “Bigbigen Ti Pagwanawanan a kukua ni Jehova ti kinapudno, a saan ket nga iti asinoman a parsua. Ti Pagwanawanan ket saan nga instrumento ti asinoman a tao wenno grupo dagiti tao, ket saan met a naipablaak dayta sigun iti kaykayat dagiti tao. . . . Ni Jehova a Dios ti naindaklan a Mannursuro dagiti annakna. Pudno, imperpekto a tattao ti nangipablaak kadagitoy a kinapudno, isu a saan a naan-anay dagitoy; ngem naaramid dagitoy iti wagas a mangiyanninaw iti kinapudno ti Dios nga isursurona kadagiti annakna.”

Idi umuna a siglo, no rumsua dagiti saludsod maipapan iti doktrina wenno pamay-an, maiyamang dagitoy iti sentral a bagi a manarawidwid a buklen dagiti nataengan iti naespirituan a lallaki. Maaramid dagiti desision kalpasan a mausig ti kinuna ti naipaltiing a Kasuratan kasta met ti pammaneknek ti aramid a maitunos kadagidiay a Kasuratan ken rumangrang-ay kas resulta ti panagtignay ti nasantuan nga espiritu. Maipakaammo dagiti desision kadagiti kongregasion babaen ti surat. (Ara. 15:1–16:5) Maar-aramat ti umasping a pamay-an kadagiti Saksi ni Jehova ita.

Maipaay ti naespirituan nga instruksion babaen dagiti artikulo iti magasin, libro, programa ti kumbension, ken balabala dagiti palawag iti kongregasion​—amin naisagana iti panangiwanwan ti Bagi a Manarawidwid ti matalek ken naannad nga adipen. Silalawag nga ipakita dagiti linaonda a pudno ti impadto ni Jesus iti kaaldawantayo​—nga isut’ addaan iti matalek ken naannad nga adipen a klase a sisusungdo a mangisursuro ‘kadagiti isuamin a banag nga imbilinna’; a ‘sisasalukag’ daytoy nga ahensia, naalibtak kadagiti pasamak iti kaitungpalan ti padto ti Biblia ken nangruna mainaig iti kaadda ni Kristo; a daytat’ tumultulong kadagiti managbuteng-Dios a tattao a makaawat no aniat’ ramanen ti ‘panangsalimetmet’ kadagiti banag nga imbilin ni Jesus ket iti kasta pampaneknekanda a pudno nga adalanna ida.​—Mat. 24:42; 28:20; Juan 8:31, 32.

Iti panaglabas dagiti tawen, nagin-inut a naikkat dagiti aramid a mabalin a nakaigapuan ti panangidayaw kadagiti indibidual a mangisagsagana iti naespirituan a taraon. Agingga iti ipapatay ni C. T. Russell, naikabil ti naganna kas editor iti gistay tunggal ruar ti Watch Tower. Masansan nga agparang ti nagan wenno inisial dagiti dadduma pay a mannurat iti paggibusan dagiti artikulo nga insuratda. Kalpasanna, nangrugi iti ruar a Disiembre 1, 1916, imbes nga ipakita ti nagan ti maymaysa a tao kas editor, inlista ti The Watch Tower dagiti nagan ti editorial committee. Iti ruar nga Oktubre 15, 1931, naikkat uray daytoy a listaan, ket naisukat ti Isaias 54:13. Kas naadaw iti American Standard Version, kastoy ti mabasa: “Ken amin dagiti annakmo maisuronto kadakuada ni Jehova; ket dakkelto ti talna dagiti annakmo.” Nanipud 1942, saanen nga agparang dagiti nagan dagiti nagsurat kadagiti literatura nga impablaak ti Watch Tower Society.a Iti panangimaton ti Bagi a Manarawidwid, addaan dagiti dedikado a Kristiano idiay Norte ken Sud America, Europa, Africa, Asia, ken dagiti puro iti taaw, iti paset iti panangisagana kadagita a material nga usaren dagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong. Ngem maipaay amin a dayaw ken Jehova a Dios.

Rumaniag a Rumaniag ti Lawag

Kas iyanninaw ti moderno-aldaw a historiada, ti kapadasan dagiti Saksi ni Jehova ket kas iti daydiay nailadawan idiay Proverbio 4:18: “Ti dana dagiti nalinteg kas iti aranaar iti agsapa a rumaniag a rumaniag agingga iti napaypayso nga aldaw.” In-inut ti panagraniag ti lawag, no kasano a ti aranaar ti bannawag ket sarunuen ti ileleggak ti init ken ti naan-anay a lawag ti baro nga aldaw. No matmatan dagiti bambanag sigun iti adda idi a lawag, no dadduma addaanda iti di naan-anay, di umiso pay ketdi, a pannakaawat. Uray kasta unay ti panagreggetda, kaskasdi a saanda pay maawatan dagiti dadduma a padto agingga a mangrugi a matungpal dagitoy. Bayat a paraniagen ni Jehova ti lawag iti Saona babaen ti espirituna, sipapakumbaba ken situtulok dagiti adipenna a mangaramid kadagiti nasken a panagbalbaliw.

Saan la nga agpaay ti progresibo a pannakaawat idi rugrugi ti moderno-aldaw a historiada. Agtultuloy agpapan ita. Kas pangarigan, idi 1962 adda naaramid a panagbalbaliw iti pannakaawat maipapan iti “nangatngato a turturay” ti Roma 13:1-7.

Iti las-ud ti adu a tawen insursuro dagiti Estudiante ti Biblia a ni Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo ti “nangatngato a turturay” (KJ). Apay? Iti The Watch Tower a Hunio 1 ken Hunio 15, 1929, nadakamat ti nagduduma a sekular a linteg, ket naipakita a ti maipalubos iti maysa a daga maiparit iti sabali. Naiturong met ti atension kadagiti sekular a linteg a mangkalikagum kadagiti tattao a mangaramid iti iparit ti Dios wenno mangiparit iti imbilin ti Dios nga aramiden dagiti adipenna. Gapu iti napasnek a tarigagayda a mangraem iti katan-okan a kinaturay ti Dios, patien dagiti Estudiante ti Biblia a ni Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo la ketdi ti “nangatngato a turturay.” Nagtulnogda latta kadagiti sekular a linteg, ngem impaganetgetda ti panagtulnog nga umuna iti Dios. Napateg a leksion dayta, a nangpapigsa kadakuada bayat dagiti simmaruno a tawen ti sangalubongan a riribuk. Ngem dida naawatan a naan-anay ti kaipapanan ti Roma 13:1-7.

Sumagmamano a tawen kalpasanna, inadalda a naimbag dayta a kasuratan, agraman ti konteksto ken kaipapananna iti lawag ti dadduma a paset ti Biblia. Kas resulta, idi 1962 nabigbigda a “ti nangatngato a turturay” isu dagiti sekular a turturay, ngem iti tulong ti New World Translation, nalawag a naawatanda ti prinsipio ti nakedngan a panagpasakop.b Saan a kinalikaguman daytoy ti dakkel a panagbalbaliw iti kababalin dagiti Saksi ni Jehova kadagiti gobierno iti lubong, ngem kinorehir daytoy ti pannakaawatda iti napateg a paset ti Kasuratan. Nangted daytoy iti gundaway para kadagiti Saksi kas indibidual a mangsukimat a naimbag no pudno met laeng a tungtungpalenda dagiti pagrebbenganda agpadpada iti Dios ken kadagiti sekular a turturay. Nagserbi daytoy nalawag a pannakaawat iti “nangatngato a turturay” kas salaknib kadagiti Saksi ni Jehova, nangruna kadagiti daga a sadiay nagresulta dagiti rugso ti nasionalismo ken panagtarigagay iti dakdakkel a wayawaya iti kinaranggas ken pannakabuangay dagiti baro a gobierno.

Iti sumuno a tawen, 1963, naidatag ti napalawa nga aplikasion ti “Babilonia a Dakkel.”c (Apoc. 17:5) Babaen ti panangrepaso iti sekular ken narelihiusuan a historia, naammuan a nakastrek ti impluensia ti kadaanan a Babilonia saan laeng nga iti Kakristianuan no di pay ket iti amin a paset ti daga. Gapuna, naipabigbig ti Babilonia a Dakkel kas ti intero a sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion. Ti pannakaammo iti daytoy ti nangbadang kadagiti Saksi ni Jehova a tumulong kadagiti adu pay a tattao, a naggapu iti nagduduma a nalikudan, a mangipangag iti bilin ti Biblia a: “Rumuarkayo kenkuana, ilik.”​—Apoc. 18:4.

Pudno unay, nangipaay ti pannakaipalgak dagiti pasamak a naipadto iti intero a libro ti Apocalipsis iti nawadwad a naespirituan a lawag. Idi 1917 naipablaak ti maysa a panangusig iti Apocalipsis iti libro a The Finished Mystery. Ngem mangrugrugi pay laeng idi “ti aldaw ti Apo,” a natukoy idiay Apocalipsis 1:10; adu kadagiti naipadto ti saan pay a napasamak ken naawatan a naimbag. Nupay kasta, imbuksilan dagiti pasamak iti panaglabas dagiti tawen ti kaipapanan dayta a paset ti Biblia, ket dakkel ti epekto dagitoy a pasamak iti nakalawlawag a panangusig iti Apocalipsis a naipablaak idi 1930 iti dua a tomo a napauluan Light. Idi 1960’s ad-adu pay a panangrebisar ti nagparang kadagiti libro a “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! ken “Then Is Finished the Mystery of God.” Kalpasan ti dua a dekada, maysa pay a nauneg a panagadal ti naaramid iti dayta a paset ti Biblia. Siaannad a nausig ti piguratibo a sasao ti Apocalipsis iti lawag dagiti umarngi nga ebkas iti dadduma a paset ti Biblia. (1 Cor. 2:10-13) Narepaso dagiti maikaduapulo-siglo a pasamak iti kaitungpalan dagiti padto. Naipablaak dagiti resulta idi 1988 iti makapagagar a libro nga Apocalipsis​—Ti Grande a Tampokna Asidegen!

Kadagiti immun-una a tawen ti moderno-aldaw a historiada, maipaspasdeken dagiti pundasion. Nawadwad a naespirituan a taraon ti naipaay. Kadagiti kallabes a tawen ad-adu pay a nadumaduma a material iti panagadal ti Biblia ti naipaay tapno penneken dagiti kasapulan agpadpada dagiti nataengan a Kristiano ken kabbaro nga estudiante a naggapu iti adu a nalikudan. Limmaka ti pannakailawlawag dagiti sursuro ti Biblia gapu iti agtultuloy a panagadal ti Kasuratan, agraman ti kaitungpalan ti nasantuan a padto. Gapu ta progresibo ti panagadalda ti Sao ti Dios, addaan dagiti Saksi ni Jehova iti nawadwad a naespirituan a taraon, kas impadto ti Kasuratan pimmudno kadagiti adipen ti Dios. (Isa. 65:13, 14) Dagiti panangbalbaliw ti panangmatmat ti nikaanoman a maaramid tapno agbalin a popular iti lubong babaen ti panangsurot kadagiti bumabbaba a moral a prinsipio daytoy. Maisupadi ketdi, ipakita ti historia dagiti Saksi ni Jehova a maaramid dagiti panagbalbaliw tapno ad-adda a tumunos iti Biblia, ad-adda nga umarngi kadagiti matalek nga umuna-siglo a Kristiano, iti kasta ad-adda nga anamongan ti Dios.

Gapuna, maitunos ti kapadasanda iti kararag ni apostol Pablo, a nagsurat kadagiti padana a Kristiano: “Dakami . . . saankam a nagsardeng a nangikarkararag kadakayo ken indawdawatmi a mapnokayo koma iti umiso a pannakaammo iti pagayatanna iti amin a kinasirib ken naespirituan a pannakaawat, tapno magnakayo a maikari ken ni Jehova tapno iti kasta makaay-ayokayo a naan-anay kenkuana bayat nga itultuloyyo ti agbunga iti isuamin nga aramid a naimbag ken rumang-aykayo iti umiso a pannakaammo iti Dios.”​—Col. 1:9, 10.

Dayta nga irarang-ay iti umiso a pannakaammo iti Dios ket nainaig met iti naganda​—Dagiti Saksi ni Jehova.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 120]

Sibubulos a binigbig ni C. T. Russell ti tulong a naggapu kadagiti dadduma bayat iti umuna a tawtawen ti panagadalna iti Biblia

[Blurb iti panid 122]

Personal a sinukimatda ti pammaneknek a ti Biblia isu ti pudno a Sao ti Dios

[Blurb iti panid 123]

Naawatan dagiti Estudiante ti Biblia a naan-anay ti pannakabalanse ti kinahustisia ti Dios iti sirib, ayat, ken pannakabalinna

[Blurb iti panid 127]

Nalawag a naawatan ni Russell a ti impierno ket saan a maysa a lugar a pagtutuokan kalpasan ti ipapatay

[Blurb iti panid 129]

Di namati ti kaaduan kadagiti mannakaawat a tattao iti doktrina ti impierno

[Blurb iti panid 132]

Nasaknap ti epekto ti natibker a takder ni Russell iti subbot

[Blurb iti panid 134]

Naawatanda a ti 1914 ket nalawag a minarkaan ti padto ti Biblia

[Blurb iti panid 136]

Saan nga amin ket napasamak iti panawen a minamnamada

[Blurb iti panid 139]

Ti naimbag a damag a maiwaragawag: Agtigtignayen ti Pagarian ti Dios!

[Blurb iti panid 140]

Maysa laeng kadi a sosial a rebolusion ti Armagedon?

[Blurb iti panid 141]

Kamaudiananna, idi 1932, nailasinen ti pudpudno nga “Israel ti Dios”

[Blurb iti panid 143]

“Ti matalek ken naannad nga adipen”​—maysa a tao wenno maysa a grupo?

[Blurb iti panid 146]

In-inut a naikkat dagiti aramid a mabalin a mangidayaw kadagiti indibidual

[Blurb iti panid 148]

Maaramid dagiti panagbalbaliw tapno ad-adda a tumunos iti Sao ti Dios

[Kahon iti panid 124]

Panangipakaammo iti Nagan ti Dios

◆ Sipud pay idi 1931 a maus-usar ti nagan a Saksi ni Jehova tapno mailasin dagidiay agdaydayaw ken agserserbi ken Jehova kas ti maymaysa a pudno a Dios.

◆ Sipud pay idi Oktubre 15, 1931 a nagparang ti nagan a Jehova iti akinsango nga akkub ti tunggal ruar ti magasin a “Pagwanawanan.”

◆ Iti tiempo nga inikkat ti kaaduan a moderno a patarus ti Biblia ti personal a nagan ti Dios, inrugi dagiti Saksi ni Jehova nga impablaak, idi 1950, ti “New World Translation,” a nangisubli ti nadibinuan a nagan iti umiso a lugarna.

◆ Malaksid iti Biblia a mismo, adu pay a literatura ti impablaak ti Watch Tower Bible and Tract Society a nangipaay ti naipangruna nga atension iti nadibinuan a nagan​—kas pangarigan, dagiti libro a “Jehovah” (1934), “Let Your Name Be Sanctified” (1961), ken “‘The Nations Shall Know That I Am Jehovah’​—How?” (1971), kasta met ti broshur a “Ti Nasantuan a Nagan nga Agtalinaed iti Agnanayon” (1984, iti Ingles).

[Kahon iti panid 126]

‘Kontraentayo Kadi ni Kristo a Mismo?’

Kalpasan ti panangibutaktakna iti kina-di-nainkasuratan ken kina-di-rasonable ti doktrina a Trinidad, inyebkas ni C. T. Russell ti nalinteg a panagpungtot idi insaludsodna: “Kontraentayo ngarud kadi dagiti Apostol ken dagiti Mammadto ken ni Jesus a Mismo, ken iwaksi ti pannakaawat ken sentido komon, tapno patien ti maysa a sursuro nga impatawid kadatayo ti nakillo nga apostata a Simbaan manipud iti nasipnget, managan-anito a napalabas? Saan! ‘Iti Linteg ken iti pammaneknek! No agsaoda iti di maitunos iti daytoy a Sao, dayta ket gapu ta awan ti lawag kadakuada.’”​—“The Watch Tower,” Agosto 15, 1915.

[Kahon iti panid 133]

Rumangrang-ay a Kinapudno

Idi 1882, insurat ni C. T. Russell: “Ti Biblia laeng ti pagannurotantayo, ket dagiti sursurona laeng ti kredotayo, ket iti panangbigbigtayo iti progresibo a pannakaipanayag dagiti Nainkasuratan a kinapudno, sisasaganatayo a mangnayon wenno mangbaliw iti kredotayo (pammati) bayat nga umawattayo ti ad-adu a lawag manipud iti Pagannurotantayo.”​—“Watch Tower,” Abril 1882, p. 7.

[Kahon iti panid 144, 145]

Dagiti Patien Dagiti Saksi ni Jehova

◆ Ti Biblia isut’ naipaltiing a Sao ti Dios. (2 Tim. 3:16, 17)

Saan a historia wenno opinion ti tao laeng ti linaonna no di ket sao ti Dios, a nailanad a pakagunggonaantayo. (2 Pet. 1:21; Rom. 15:4; 1 Cor. 10:11)

◆ Ni Jehova ti maymaysa a pudno a Dios. (Sal. 83:18; Deut. 4:39)

Ni Jehova ti Namarsua kadagiti isuamin a banag, ngarud, isu laeng ti maikari a dayawen. (Apoc. 4:11; Luc. 4:8)

Ni Jehova ti Soberano iti Uniberso, ti naan-anay a pagtulnogantayo. (Ara. 4:24; Dan. 4:17; Ara. 5:29)

◆ Ni Jesu-Kristo ti bugbugtong nga Anak ti Dios, ti laeng direkta a pinarsua ti Dios a mismo. (1 Juan 4:9; Col. 1:13-16)

Ni Jesus ti kaunaan a pinarsua ti Dios; ngarud, sakbay a naiyinaw ken naiyanak kas tao, nagbiag ni Jesus sadi langit. (Apoc. 3:14; Juan 8:23, 58)

Daydayawen ni Jesus ti Amana kas maymaysa a pudno a Dios; di pulos nakipada ni Jesus iti Dios. (Juan 17:3; 20:17; 14:28)

Inted ni Jesus ti perpekto a natauan a biagna kas subbot agpaay iti sangatauan. Babaen ti sakripisiona magun-odan dagiti pudpudno a mangalagad ti pammati iti dayta ti biag nga agnanayon. (Mar. 10:45; Juan 3:16, 36)

Nagungar ni Jesus kadagiti natay kas imortal nga espiritu a persona. (1 Ped. 3:18; Roma 6:9)

Nagsublin ni Jesus (nga inturongnan ti atensionna iti daga a kas Ari) ken addan kas maysa a nadayag nga espiritu. (Mat. 24:3, 23-27; 25:31-33; Juan 14:19)

◆ Ni Satanas ti di makita nga “agturay toy lubong.” (Juan 12:31; 1 Juan 5:19)

Sigud a perpekto nga anak ti Dios, ngem pinalubosanna dagiti rikna ti panagpaimportante a rumusing iti pusona, inagumanna ti dayaw a pakaikarian laeng ni Jehova, ken sinulbogna da Adan ken Eva nga agtulnog kenkuana imbes nga umimdengda koma iti Dios. Gapuna inaramidna ti bagina a Satanas, a kayuloganna “Kabusor.” (Juan 8:44; Gen. 3:1-5; idiligyo ti Deuteronomio 32:4, 5; Santiago 1:14, 15; Lucas 4:5-7.)

Ni Satanas ti “mangiyaw-awan iti intero a mapagnaedan a daga”; isu ken dagiti demoniona ti makingapuanan kadagiti kumarkaro a riribuk ditoy daga iti daytoy panawen ti panungpalan. (Apoc. 12:7-9, 12)

Iti naikeddeng a panawen ti Dios, madadaelto nga agnanayon ni Satanas ken dagiti demoniona. (Apoc. 20:10; 21:8)

◆ Sukatanto ti Pagarian ti Dios iti sidong ni Kristo dagiti amin a natauan a gobierno ket daytanto laeng a gobierno ti mangituray iti isuamin a sangatauan. (Dan. 7:13, 14)

Naan-anayto a madadael ti agdama a dakes a sistema dagiti bambanag. (Dan. 2:44; Apoc. 16:14, 16; Isa. 34:2)

Agturayto ti Pagarian ti Dios iti kinalinteg ken yegnanto ti pudpudno a talna kadagiti iturayanna. (Isa. 9:6, 7; 11:1-5; 32:17; Sal. 85:10-12)

Magessatto nga agnanayon dagiti managdakdakes, ket tagiragsakento dagiti managdaydayaw ni Jehova ti manayon a kinatalged. (Prov. 2:21, 22; Sal. 37:9-11; Mat. 25:41-46; 2 Tes. 1:6-9; Mik. 4:3-5)

◆ Agbibiagtayon, nanipud 1914,d iti “panawen ti panungpalan” daytoy dakes a lubong. (Mat. 24:3-14; 2 Tim. 3:1-5; Dan. 12:4)

Iti las-ud daytoy a panawen, maipapaay ti pammaneknek kadagiti amin a nasion; kalpasanna umayton ti panungpalan, saan a ti daga, no di ket ti dakes a sistema ken dagiti nadangkes a tattao. (Mat. 24:3, 14; 2 Ped. 3:7; Ecl. 1:4)

◆ Adda maymaysa laeng a dalan nga agturong iti biag; saan nga anamongan ti Dios dagiti amin a relihion wenno relihiuso nga ar-aramid. (Mat. 7:13, 14; Juan 4:23, 24; Efe. 4:4, 5)

Ipaganetget ti pudno a panagdayaw a saan a ti ritual ken panagpammarang no di ket ti pudpudno nga ayat iti Dios, a maipakita babaen ti panangtungpal kadagiti bilinna ken panangayat kadagiti pada a tao. (Mat. 15:8, 9; 1 Juan 5:3; 3:10-18; 4:21; Juan 13:34, 35)

Mabalin dagiti tattao a naggapu iti amin a nasion, rasa, ken pagsasao ti agserbi ken ni Jehova ken gumun-od iti anamongna. (Ara. 10:34, 35; Apoc. 7:9-17)

Masapul a maiturong ti kararag ken ni Jehova laeng baeten ken Jesus; di rumbeng a pagrukbaban dagiti ladawan wenno aramaten kas katulongan iti panagdayaw. (Mat. 6:9; Juan 14:6, 13, 14; 1 Juan 5:21; 2 Cor. 5:7; 6:16; Isa. 42:8)

Masapul nga adayuan dagiti aramid ti espiritismo. (Gal. 5:19-21; Deut. 18:10-12; Apoc. 21:8)

Awan ti klero-pasurot a panangidumduma kadagiti pudno a Kristiano. (Mat. 20:25-27; 23:8-12)

Di ipaannurot ti pudno a Kinakristiano ti panangngilin iti linawas nga aldaw ti panaginana wenno dadduma pay nga alagaden ti Linteg Mosaiko tapno magun-odan ti pannakaisalakan; ti panangaramid iti dayta kaipapananna ti panangilaksid ken Kristo, a nangtungpal iti Linteg. (Gal. 5:4; Rom. 10:4; Col. 2:13-17)

Di makipaset dagiti mangalagad ti pudno a panagdayaw iti “interfaith” (panaglalaok ti pammati). (2 Cor. 6:14-17; Apoc. 18:4)

Mabautisaran dagiti amin a pudno nga adalan ni Jesus babaen ti naan-anay a pannakaitaneb. (Mat. 28:19, 20; Mar. 1:9, 10; Ara. 8:36-38)

Amin a sumursurot iti ulidan ni Jesus ken agtungtungpal kadagiti bilinna ti mangpaneknek kadagiti sabsabali maipapan iti Pagarian ti Dios. (Luc. 4:43; 8:1; Mat. 10:7; 24:14)

◆ Ti ipapatay ket bunga ti natawid a basol manipud ken Adan. (Roma 5:12; 6:23)

Iti ipapatay, ti kararua a mismo ti matay. (Ezeq. 18:4)

Awan a pulos ti puot dagiti natay. (Sal. 146:4; Ecl. 9:5, 10)

Ti impierno (Sheol, Hades) isu ti gagangay a tanem ti sangatauan. (Job 14:13, “Dy”; Apoc. 20:13, 14, “KJ,” margin)

Ti ‘danaw nga apuy’ a papanan dagiti napeklan a managdakdakes kaipapananna, kas kunaen a mismo ti Biblia, “maikadua nga ipapatay,” agnanayon nga ipapatay. (Apoc. 21:8)

Ti panagungar ti namnama dagiti natay ken dagidiay napukawan kadagiti ingungoten iti ipapatay. (1 Cor. 15:20-22; Juan 5:28, 29; idiligyo ti Juan 11:25, 26, 38-44; Mar. 5:35-42.)

Maawanton ti ipapatay a bunga ti Adamiko a basol. (1 Cor. 15:26; Isa. 25:8; Apoc. 21:4)

◆ Bassit nga ipastoran,” 144,000 laeng, ti mapan idiay langit. (Luc. 12:32; Apoc. 14:1, 3)

Dagitoy ti “mayanak a mabaliwan” kas naespirituan nga annak ti Dios. (Juan 3:3; 1 Ped. 1:3, 4)

Pinili ti Dios dagitoy manipud kadagiti amin nga ili ken nasion a makipagturay ken Kristo kas ar-ari iti Pagarian. (Apoc. 5:9, 10; 20:6)

◆ Dagiti dadduma nga addaan anamong ti Dios ti agbiagto nga agnanayon ditoy daga. (Sal. 37:29; Mat. 5:5; 2 Ped. 3:13)

Pulos a dinto madadael wenno agbalin nga ongaong ti daga. (Sal. 104:5; Isa. 45:18)

Maitunos iti orihinal a panggep ti Dios, agbalinto a paraiso ti intero a daga. (Gen. 1:27, 28; 2:8, 9; Luc. 23:42, 43)

Addanto umdas a pagtaengan ken nawadwad a taraon a pakaragsakan ti amin. (Isa. 65:21-23; Sal. 72:16)

Awanton ti sakit, dagiti amin a kita ti an-annayen, ken ti ipapatay a mismo. (Apoc. 21:3, 4; Isa. 35:5, 6)

◆ Rumbeng a pagraeman dagiti sekular nga agtuturay. (Ara. 13:1-7; Tito 3:1, 2)

Di supringen dagiti pudno a Kristiano ti autoridad ti gobierno. (Prov. 24:21, 22; Roma 13:1)

Tungpalenda amin a linteg a di maikontra iti linteg ti Dios, ngem agtulnogda a nangnangruna iti Dios. (Ara. 5:29)

Tuladenda ni Jesus iti panagtalinaed a neutral no kadagiti napolitikaan nga aramid ti lubong. (Mat. 22:15-21; Juan 6:15)

◆ Masapul a suroten dagiti Kristiano dagiti pagalagadan ti Biblia no maipapan iti dara ken iti seksual a moralidad. (Ara. 15:28, 29)

Ti pannangan ken panangyalison ti dara ket maisalungasing iti linteg iti Dios. (Gen. 9:3-6; Ara. 15:19, 20)

Dagiti Kristiano masapul a nadalusda iti moral; masapul nga awan lugar iti biagda ti pannakiabig, pannakikamalala, ken homoseksualidad, ken uray ti panagbarbartek ken panangabuso ti droga. (1 Cor. 6:9-11; 2 Cor. 7:1)

◆ Napateg kadagiti Kristiano ti kinamapagtalkan ken kinamatalek iti panangaywan kadagiti rebbengen iti panagasawa ken pamilia. (1 Tim. 5:8; Col. 3:18-21; Heb. 13:4)

Saan a maiparbeng iti maysa a Kristiano ti panagkusit iti sao wenno iti negosio, kasta met ti panaginsisingpet. (Prov. 6:16-19; Efe. 4:25; Mat 6:5; Sal. 26:4)

◆ Ti maanamongan a panagdayaw ken ni Jehova sapulenna ti panangayattayo kenkuana a nangnangruna ngem iti amin. (Luc. 10:27; Deut. 5:9)

Ti panangaramid iti pagayatan ni Jehova, a pakaidayawan ti naganna, ti kapatgan iti biag ti pudno a Kristiano. (Juan 4:34; Col. 3:23; 1 Ped. 2:12)

Nupay ikagumaanda ti agaramid iti naimbag kadagiti amin a tao, bigbigen dagiti Kristiano ti naipangruna nga obligasionda iti padada nga adipen ti Dios; isu a dagitoy ti kangrunaan a tulonganda iti panawen ti panagsakit ken didigra. (Gal. 6:10; 1 Juan 3:16-18)

Ti panangayat iti Dios kalikagumanna kadagiti pudno a Kristiano saan laeng a ti panangtungpal iti bilinna nga ayaten ti kaarrubada no di pay ket ti di panangayat iti imoral ken materialistiko a wagas ti panagbiag ti lubong. Saan a paset iti lubong dagiti pudno a Kristiano, gapuna liklikanda ti makipaset kadagiti aramid a mangipakpakita nga addaanda iti espirituna. (Rom. 13:8, 9; 1 Juan 2:15-17; Juan 15:19; Sant. 4:4)

[Footnote]

[Ladawan iti panid 121]

Rinugian ni C. T. Russell nga impablaak ti “Zion’s Watch Tower” idi 1879, idi agtawen iti 27

[Dagiti ladawan iti panid 125]

Da Sir Isaac Newton ken Henry Grew ket kaddua dagidiay immuna a nangilaksid ti Trinidad kas di-nainkasuratan

[Dagiti ladawan iti panid 128]

Iti publiko a debate, inkalintegan ni Russell a dagiti natay talaga a natayda, a saanda a sibibiag a kadua dagiti anghel wenno dagiti demonio iti maysa a lugar nga awan ti namnama

Ti Carnegie Hall, Allegheny, Pennsylvania​—a nakaangayan ti debate

[Ladawan iti panid 130]

Napan ni Russell agpadpada kadagiti dadakkel ken babassit a siudad tapno ipakaammona ti kinapudno maipapan iti impierno

[Ladawan iti panid 131]

Idi nasursuro ni Frederick Franz, maysa nga estudiante ti unibersidad, ti kinapudno maipapan ti sasaaden dagiti natay, binalbaliwanna a naan-anay dagiti kalatna ti biag

[Ladawan iti panid 135]

Inwaragawag dagiti Estudiante ti Biblia nga agpatingga ti Panawen dagiti Gentil iti 1914, kas iti daytoy tract nga I.B.S.A. a naibunong idi 1914

[Dagiti ladawan iti panid 137]

Idi 1931, iti panangusarna iti kasaknapan pay laeng a network ti radio a naiyurnos, impakita ni J.F. Rutherford a ti Pagarian ti Dios laeng ti makaiyeg ti agnanayon a bang-ar iti sangatauan

Naggigiddan a naiwaragawag iti radio ti palawag a “Ti Pagarian, ti Namnama ti Lubong,” iti 163 nga estasion ket idi agangay inulit ti 340 a sabsabali pay

[Dagiti ladawan iti panid 142]

Naglayag ni A. H. Macmillan idiay Palestina idi 1925 gapu iti naipangruna nga interes iti akem dagiti Judio mainaig iti padto ti Biblia