Kapitulo 5

Panangiwaragawag iti Isusubli ti Apo (1870-1914)

“Ti sumaganad a pakasaritaan ket naipaay saan laeng a gapu ta naguyugoyak a mangipaay iti pananglagip kadagiti panangiturong ti Dios iti dana ti lawag, no di ket kangrunaanna gapu ta patiek a kasapulan a sieemma a maibaga ti kinapudno, tapno maiwaksi dagiti di umiso a panagipapan ken kamali a sasao a napnuan panagil-ilem, ken tapno makita dagiti managbasatayo no kasano a sipud pay idi timmulong ken nangiwanwan ti Apo.”a

KALPASAN dagidiay a sasao rinugian ni Charles Taze Russell nga imbalabala dagiti panagrang-ay a nangitunda iti panangipablaakna iti Millennial Dawn (idi agangay naawagan Studies in the Scriptures) ken Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (maaw-awagan itan a Ti Pagwanawanan Mangibumbunannag iti Pagarian ni Jehova). Daytoy a pakasaritaan ket paginteresan unay dagiti Saksi ni Jehova. Apay? Agsipud ta ti agdama a pannakaawatda kadagiti kinapudno ti Biblia ken kadagiti trabahoda mabalin a tuntonen no sublianan iti 1870’s ken ti trabaho ni C. T. Russell ken dagiti kaduana, ken manipud sadiay agingga iti Biblia ken iti nasapa a Kinakristiano.

Asino ni Charles Taze Russell? Ti kadi pakasaritaan ti trabahona mangted pammaneknek iti tulong ken panangiwanwan ti Apo?

Panangbiruk iti Kinapudno

Naiyanak ni C. T. Russell idiay Estados Unidos, idiay Allegheny (paset itan ti Pittsburgh), Pennsylvania, idi Pebrero 16, 1852. Isut’ maikadua nga anak da Joseph L. ken Ann Eliza (Birney) Russell, a Presbiteriano nga Scottish-Irish. Natay ti nanang ni Charles idi agtawen laeng [ni Charles] iti siam, ngem manipud iti kinaubingna, ni Charles naimpluensiaan manipud agpadpada a narelihiusuan-panagpampanunotda a nagannakna. Kas kunaen ti maysa a naud-udi a kadua ni C. T. Russell, “sinanayda ti bassit a saringit; ket dimmakkel iti pannakaidalan iti Apo.” Nupay napadakkel kas maysa a Presbiteriano, idi agangay nakitipon ni Charles iti Congregational Church agsipud ta kaykayatna dagiti panangmatmat dayta.

Nalawag a ni agtutubo a Charles maysa a negosiante. Idi agtawen laeng ti 11, nagbalin a kasosio ni amana iti negosio iti maysa a narang-ay a paglakuan ti kawes ti lallaki. Pinarang-ay ni Charles ti negosio, nga idi agangay imammaneharannan a mismo ti adu a nagduduma a paglakuan. Nupay isut’ rimmang-ay iti negosio, isut’ nariribukan unay iti naespirituan. Apay a kastoy?

Sipapasnek a pinati dagiti nagannak ni Charles dagiti kredo ti simsimbaan ti Kakristianuan ket pinadakkelda tapno awatenna met ida. Naisuro ngarud ni agtutubo a Charles a ti Dios ket ayat, kaskasdi pinarsuana ti tattao a naisigud nga imortal ken nangipaay iti maysa nga umap-apuy a lugar a pangtuokanna ti amin iti agnanayon malaksid kadagidiay naikeddengen a maisalakan. Ti kasta a kapanunotan ti namagsimron iti nasingpet a puso ni agtutubo a Charles. Inrasonna: “Ti maysa a Dios a mangusar iti pannakabalinna a mangparsua iti tattao nga ammonan ken kinedngannan a matutuokda iti agnanayon, ket saan a nainsiriban, nainkalintegan wenno naayat. Ti pagalagadanna nababbaba ngarud ngem iti adu a tattao.”

Ngem saan nga ateista ni agtutubo a Russell; basta dina laeng maakseptar ti gagangay a maaw-awat a sursuro dagiti simbaan. Inlawlawagna: “Nagin-inut a nakitak a nupay adda ramit ti kinapudno kadagiti kredo, dagita, ti makaallilaw ken maisupadi nga interamente iti Sao ti Dios.” Pudno, kadagiti kredo ti simsimbaan, “dagiti ramit ti kinapudno” ti nagaburan iti makariro a pagano a sursuro a naiserrek iti namulitan a Kinakristiano kabayatan dagiti sinigsiglo a panagapostata. Timmallikud kadagiti kredo ti simbaan ken nagsapsapul iti kinapudno, inusig ni Russell ti sumagmamano a kangrunaan a relihion iti Dumaya, ngem nasarakanna dagitoy a di makapnek.

Naipasdek Manen iti Pammati

Ti saringit, nupay kasta, ket sinanay dagiti managbuteng-Dios a nagannak; daytat’ agannayas “iti pannakaidalan iti Apo.” Bayat a sapsapulenna pay laeng ti kinapudno, maysa a rabii idi 1869, adda napasamak a nangipasdek manen iti agduadua a pammati ni Charles. Bayat a magmagna iti asideg ti paglakuan dagiti Russell idiay Federal Street, nakangngeg iti relihiuso a panagkankanta a naggapu iti maysa a siled ti bodega. Iti mismo a sasaona, kastoy ti napasamak:

“Kasla naiparparna, maysa a rabii simmarungkarak iti maysa a nakataptapuk, nalidem a siled a nangngegko a pakaang-angayan dagiti relihiuso a serbisio, tapno takuatek no ti bassit a bilang dagiti tao a naguummong sadiay ket adda maitukonda nga ad-adda a nainkalintegan ngem kadagiti kredo dagiti dadakkel a simbaan. Sadiay, iti umuna a gundaway, nangngegak dagiti panangmatmat dagiti Second Adventists [Advent Christian Church], a ti manangaskasabana ket ni Mr. Jonas Wendell . . . Gapuna, bigbigek a nakautangak kadagiti Adventista ken kasta met kadagiti dadduma a denominasion. Nupay di unay nailawlawag ti Kasuratan, . . . umdas idin dayta, iti panangiwanwan ti Dios, a maisubli ti agduadua a pammatik iti panangipaltiing ti Dios iti Biblia, ken tapno ipakita nga adda naan-anay a panagnaig dagiti rekord dagiti apostol ken mammadto. Ti nangngegko inturongnak iti naregregta ken naan-annad pay a panangadalko iti Bibliak ngem idi, ket kankanayonto nga agyamanak iti Apo gapu iti dayta a panangiturong; ta nupay ti Adventismo awan insurona kaniak a partikular a kinapudno, dakkel ti naitulong dayta kaniak iti panangiwaksi kadagiti kamali, ket insagananak iti Kinapudno.”

Dayta a pannakitaripnong pinabarona ti determinasion ni agtutubo a Russell a mangbiruk ti Nainkasuratan a kinapudno. Daytat’ nangiturong kenkuana nga agsubli iti Bibliana a buyogen ti ad-adda pay a kinagagar ngem idi. Di nagbayag pinatin ni Russell nga asidegen ti tiempo a dagidiay nagserbi iti Apo dumtengda iti nalawag a pannakaammo kadagiti panggepna. Gapuna, idi 1870, gapu iti gagarna, isu ken ti sumagmamano a gagayyem idiay Pittsburgh ken iti asideg nga Allegheny nagtataripnongda ket binuangayda ti maysa a klase maipaay ti panagadal iti Biblia. Sigun iti naud-udi a kadua ni Russell, naikondukta ti bassit a grupo ti panagadal iti Biblia iti kastoy a pamay-an: “Adda mangpataud ti saludsod. Pagsasaritaanda dayta. Kitaenda dagiti amin a nainaig a kasuratan iti dayta a punto ket kalpasanna, inton mapnekdan iti panagtutunos dagitoy a teksto, mangaramidda iti konklusion ket irekordda dayta.” Kas binigbig ni Russell kalpasanna, ti periodo “manipud 1870 aginggat’ 1875 ket tiempo ti agtultuloy nga irarang-ay ti parabur ken pannakaammo ken ayat iti Dios ken iti Saona.”

Bayat a sinukimatda dagiti Kasuratan, adu a bambanag ti nagbalin a nalawag kadagitoy napasnek a mangsapsapul iti kinapudno. Nakitada dagiti Nainkasuratan a kinapudno maipapan iti ipapatay ti natauan a kararua ket ti imortalidad maysa a sagut a magun-odan dagidiay nagbalin a kakadua ni Kristo nga agtawid iti nailangitan a Pagarianna. (Ezeq. 18:20; Roma 2:6, 7) Nangrugi a maawatanda ti doktrina ti daton a subbot ni Jesu-Kristo ken ti gundaway nga impaay daytoy a probision para iti sangatauan. (Mat. 20:28) Nabigbigda a nupay immuna nga immay ni Jesus ditoy daga kas maysa a silalasag a tao, iti isusublina maysanto a di makita nga espiritu a persona. (Juan 14:19) Naawatanda pay a ti panggep ti isusubli ni Jesus ket, saan a tapno dadaelen ti tunggal maysa, no di ket tapno bendisionan dagiti natulnog a pamilia ditoy daga. (Gal. 3:8) Insurat ni Russell: “Maladingitankam unay iti kamali dagiti Second Adventists, a mangin-inanama nga [agsubli] ni Kristo a silalasag, ken mangisursuro a ti lubong ken amin dagiti adda kenkuana mapuorandanto malaksid dagiti Second Adventists.”

Dagiti Nainkasuratan a kinapudno a nagbalin a nalawag iti daytoy bassit a grupo dagiti agad-adal ti Biblia ket pudno nga isisiasi kadagiti pagano a doktrina a naiserrek iti Kinakristiano kabayatan ti sinigsiglo a panagapostata. Ngem naammuan kadi ni Russell ken dagiti naespirituan-panagpampanunotna a kaduana dagitoy a kinapudno manipud iti Biblia a di tinulongan dagiti sabsabali?

Ti Impluensia Dagiti Sabsabali

Sipapanayag unay a dinakamat ni Russell ti tulong iti panagadal ti Biblia nga inawatna manipud sabsabali. Saanna laeng a binigbig ti pannakautangna ken Jonas Wendell a Second Adventist ngem nagsao met a buyogen ti ayat maipapan iti dua a sabali pay nga indibidual a nangbadang kenkuana iti panagadal ti Biblia. Kinuna ni Russell maipapan kadagitoy dua a lallaki: “Ti panangadal iti Sao ti Dios a kadua dagitoy patpatgen a kakabsat nangiturong, iti tinukan-tukad, nalanglangto a pagaraban.” Ti maysa, ni George W. Stetson, ket napasnek nga estudiante ti Biblia ken pastor ti Advent Christian Church idiay Edinboro, Pennsylvania.

Ti sabali, ni George Storrs, ket manangipablaak iti magasin a Bible Examiner, idiay Brooklyn, Nueva York. Ni Storrs, a naiyanak idi Disiembre 13, 1796, ti damdamo a natignay a mangusig no aniat’ kunaen ti Biblia maipapan iti kasasaad dagiti natay kas resulta ti panangbasa iti maysa a banag nga impablaak (nupay iti daydi a tiempo ket di naipalgak ti nagsurat) ti maysa a naannad nga estudiante ti Biblia, ni Henry Grew a taga Philadelphia, Pennsylvania. Ni Storrs nagbalin a naregta a manamati iti maaw-awagan kondisional nga imortalidad​—ti sursuro a ti kararua matay ket ti imortalidad maysa a sagut a magun-odan dagiti matalek a Kristiano. Inrasonna met a yantangay dagiti nadangkes awanandat’ imortalidad, awan agnanayon a pannakatutuok. Nagdaliasat iti kasta unay ni Storrs, a nagbitbitla maipapan iti tema nga awan imortalidad kadagiti nadangkes. Maysa kadagiti naipablaak nga aramidna isut’ Six Sermons, nga idi agangay naiwaras ti 200,000 a kopia. Awan duadua, dagiti nabileg a naibatay-Biblia a panangmatmat ni Storrs iti ipapatay ti kararua kasta met ti panangabbong ken restitution (pannakaisubli ti napukaw gapu iti basol ni Adan; Ara. 3:21) ket naaddaan iti nabileg, positibo nga impluensia ken agtutubo a Charles T. Russell.

Kaskasdi, adda pay sabali a tao a nangapektar unay iti biag ni Russell a mangsubokto iti kinasungdona iti Nainkasuratan a kinapudno.

Dagiti Padto Maipapan iti Tiempo ken ti Kaadda ti Apo

Maysa nga agsapa idi Enero 1876, immawat ni 23-años a Russell iti maysa a kopia ti relihiuso a pagbasaan a naawagan Herald of the Morning. Manipud retrato iti akkub, mabigbigna a daytat’ mainaig iti Adventismo. Ti editor, ni Nelson H. Barbour, a taga Rochester, Nueva York, namati a ti panggep ti isusubli ni Kristo ket saan a mangdadael kadagiti pamilia ditoy daga no di ket bendisionanna ida ket ti iyaayna saan nga iti lasag no di ket kas maysa nga espiritu. Talaga, maitunos daytoy iti nabayagen a pinati ni Russell ken dagiti kaduana idiay Allegheny!b Nakaskasdaaw, nupay kasta, pinati ni Barbour manipud padpadto ti Biblia maipapan iti tiempo (kronolohia) a ni Kristo ket addan (a di makita) ket ti trabaho a panagani a panangummong “kadagiti trigo” (dagiti pudno a Kristiano a mangbukel iti klase Pagarian) dimtengen ti pannakairingpasna.​—Mat., kap. 13.

Liniklikan ni Russell dagiti padto iti Biblia maipapan iti tiempo. Ita, nupay kasta, insaludsodna: “Saan ngata a dagiti padto maipapan iti tiempo a nabayagkon nga inum-umsi, gapu iti di umiso a panangaramat dagiti Adventista, pudno nga ipakitada no kaanonto ti di makita a kaadda ti Apo tapno ipasdekna ti Pagarianna?” Gaput’ di mapempennek a wawna iti Nainkasuratan a kinapudno, adu pay ti masapul nga adalen ni Russell. Gapuna inyurnosna ti makisarita ken Barbour idiay Philadelphia. Daytoy a miting pinasingkedanna ti panagtunosda iti adu a sursuro ti Biblia ken nangipaay iti gundawayda a makapagsinnukat iti panangmatmat. “Idi damo nga agsarakkami,” kinuna ni Russell kalpasanna, “adut’ naadalna kaniak maipapan iti kinaumiso ti restitution [bayad a pangsupusop] a naibatay iti kinanaan-anay ti subbot maipaay iti isuamin, kasta met nga adut’ naadalko kenkuana maipapan iti tiempo.” Nagballigi ni Barbour a nangkumbinsir ken Russell a ti di makita a kaadda ni Kristo nangrugi idi 1874.c

“Nakaikeddeng ti Nabileg a Kampania Maipaay iti Kinapudno”

Ni C. T. Russell ket maysa a tao nga addaan kadagiti positibo a kumbiksion. Naallukoy a ti di makita a kaadda ni Kristo ket nangrugin, isut’ determinado a mangiwaragawag iti dayta kadagiti dadduma. Kinunana kalpasanna: “Ti pannakaammo iti kinapudno nga addatayon iti panawen ti panagani tinignaynak a mangisaknap ti Kinapudno a diak pay inar-aramid idi. Dagus ngarud nga inkeddengko ti nabileg a kampania maipaay iti Kinapudno.” Inkeddengen ni Russell a kissayan ti negosiona tapno maipamaysana ti panangaskasaba.

Tapno maparmek dagiti biddut a panangmatmat maipapan iti isusubli ti Apo, insurat ni Russell ti pampleta a The Object and Manner of Our Lord’s Return. Naipablaak dayta idi 1877. Iti dayta met laeng a tawen impablaak da Barbour ken Russell ti Three Worlds, and the Harvest of This World. Daytoy 196-panid a libro sinalaysayna dagiti tema ti restitution ken dagiti padto iti Biblia maipapan iti tiempo. Nupay tunggal tema ti trinataren dagiti dadduma iti napalabas, iti panangmatmat ni Russell daytoy a libro “ti kaunaan a namagtipon iti ideya maipapan ti restitution ken padto iti tiempo.” Imparangna ti panangmatmat a ti di makita a kaadda ni Jesu-Kristo ti napetsaan manipud otonio ti 1874.

Bayat a nagdaliasat ken nangaskasaba ni Russell, nagbalin a nalawag kenkuana nga adda pay banag a kasapulan tapno mataginayon a nabiag ken masibugan dagiti bukel ti kinapudno nga imulmulana. Ti sungbat? “Maysa a binulan a pagbasaan,” kinuna ni Russell. Gapuna isu ken ni Barbour inkeddengda nga ipablaak manen ti Herald, a napasardeng gaput’ pannakakanselar dagiti suskripsion ken pannakaibus ti pundo. Impaay ni Russell ti bukodna a pundo tapno mapasubli ti pagbasaan, isu a nagbalin a maysa kadagiti editor dayta.

Apagbiit a nasayaat ti panagkaduada​—agingga idi 1878, iti sabali a pannao.

Makisina Ni Russell ken Barbour

Iti Agosto 1878 a ruar ti Herald of the Morning, nagparang ti maysa nga artikulo ni Barbour a nangilibak iti mangsandi a pateg ti ipapatay ni Kristo. Ni Russell, nga agarup 30 a tawen nga ub-ubing ngem ni Barbour, nakitana a daytoy ket, iti kinapudnona, panangilibak iti napateg a paset ti doktrina ti subbot. Gapuna iti daydi sumaganad a ruar (Setiembre 1878), ni Russell, iti maysa nga artikulo a napauluan “Ti Pangabbong,” intandudona ti subbot ket kinontrana dagiti sasao ni Barbour. Nagtultuloy ti salisal kadagiti panid ti pagbasaan iti sumaganad a bulbulan. Kamaudiananna, inkeddengen ni Russell ti umikay manipud pannakikadua ken Mr. Barbour ket insardengnan ti kanayonan a pinansial a tulong iti Herald.

Ni C. T. Russell, nupay kasta, nariknana a di umdas ti isisina manipud iti Herald; ti doktrina ti subbot masapul a maidepensa ket masapul a maiwaragawag ti kaadda ni Kristo. Gapuna, idi Hulio 1879, rinugian ni Russell nga ipablaak ti Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence.d Ni Russell ti editor ken manangipablaak, agraman lima a sabali pay nga orihinal a nailista kas mannurat a nagipatulod kadagiti artikulo kadagiti binatogna. Naiyimprenta ti umuna a ruar iti 6,000 a kopia. Idi 1914 agarup 50,000 ti naiyimprentan iti kada ruar.

“Saan a kas Baro, Saan a kas Kukuami, No di ket kas Kukua ti Apo”

Inusar ni C. T. Russell ti Watch Tower ken dadduma pay a publikasion tapno itandudo dagiti kinapudno iti Biblia ken tapno suppiaten dagiti ulbod a relihiuso a sursuro ken natauan a pilosopia a maisupadi iti Biblia. Dina bigbigen, nupay kasta, nga isut’ nakatakuat kadagiti baro a kinapudno.

Manipud iti naud-udi a paset ti maika-18 a siglo, adu a ministro ken eskolar ti Biblia ti nangibutbutaktaken kadagiti ulbod a sursuro nga imortalidad ti kararua ken agnanayon a pannakadusa dagiti nadangkes. Naan-anay a naireport daytoy a panangibutaktak iti libro a Bible Vs. Tradition, ni Aaron Ellis, immuna a naipablaak idiay Inglaterra ket kalpasanna idiay Estados Unidos idi 1853 babaen ken George Storrs. Ngem awan iti daydi a tiempo ti ad-adda a nangilatak iti daytoy a kinapudno no di ni C. T. Russell ken dagiti kaduana.

Dagiti ngay dadduma a doktrina ti Biblia a nailawlawag iti Watch Tower ken sabsabali pay a publikasion? Binukbukodan aya ni Russell ti dayaw iti panangipanayagna kadagitoy a gameng ti kinapudno? Inlawlawag ni Russell: “Nasarakanmi a kadagiti adun a siglo dagiti nagduduma a sekta ken partido pinagbibingayanda dagiti doktrina ti Biblia, nga intuntunosda ida iti natauan a pattapatta ken kamali . . . Nasarakanmi a ti napateg a doktrina a pannakapalinteg babaen ti pammati saan a babaen iti ar-aramid ti silalawag nga inwaragawag ni Luther ken iti di pay nabayag dagiti adu a Kristiano; a ti nadiosan a hustisia ken pannakabalin ken sirib ti siaannad a naitalimeng nupay saan a silalawag a nailasin dagiti Presbiteriano; a dagiti Metodista inapresiar ken intan-okda ti ayat ken simpatia ti Dios; a dagiti Adventista intandudoda ti napateg a doktrina ti isusubli ti Apo; a dagiti Baptist siuumiso nga intandudoda ti simboliko a doktrina ti pammautisar; nupay napukawdat’ anag ti pudpudno a bautismo; a sumagmamano nga Unibersalista nabayagen nga inik-ikutanda ti nalidem a pannakaawat maipapan ti ‘restitution.’ Gapuna, ngangngani amin a denominasion nangteddat’ ebidensia a dagiti manangibangonda sinapsapulda ti kinapudno: ngem nalawag unay a ti naindaklan a Kabusor nakidangadang kadakuada ket di umiso nga inaramatna ti Sao ti Dios isu a dina kabaelan a dadaelen a naan-anay.”

Maipapan iti kronolohia a masansan nga imparangna, kinuna ni Russell: “No kunaenmi ti kronolohia[tayo] kayatmi laeng a sawen daydiay us-usarenmi, ti kronolohia ti Biblia, nga agpaay kadagiti amin a tattao ti Dios nga umanamong iti dayta. Kinapudnona naaramat dayta iti gagangay a porma a nangiparanganmi iti nabayagen sakbay ti kaaldawantayo, no kasano a dagiti nagduduma a padto nga inusarmi ti inaramat dagiti Adventista iti naiduma a panggep, ken no kasano a dagiti nagduduma a doktrina a patpatientayon ken kasla baro ken sadiwa ken nagpaiduma ti naaramat iti sumagmamano a porma iti nabayagen: kas pangarigan​—ti Eleksion, Libre a Parabur, Restitution, Pannakapalinteg, Panangsantipikar, Panangipadayag, Panagungar.”

Kalpasanna kasano a nabigbig ni Russell ti akemna ken dagiti kaduana iti panangipablaak ti Nainkasuratan a kinapudno? Inlawlawagna: “Ti trabahomi . . . isut’ panamagkaykaysa kadagiti nabayagen a naiwawa a paspaset ti kinapudno tapno iparang dagita kadagiti tattao ti Apo​—saan a kas baro, saan a kas kukuami, no di ket kas kukua ti Apo. . . . Masapul nga iwaksimi ti aniaman a dayaw uray pay ti pannakasarak ken pannakaorganisar manen dagiti gameng ti kinapudno.” Kinunana pay: “Ti trabaho a nakaay-aywan ti Apo a pangusaran kadagiti nanumo a talentomi ket saan a panangpaadda kadagiti naespirituan a kinapudno no di ket panangbukel, panangibagay, panamagtutunos.”

Naemma ngarud unay ni Russell no maipapan kadagiti nagapuananna. Nupay kasta, dagiti “naiwawa a paspaset ti kinapudno” a pinagkaykaysana ken imparangna kadagiti tao ti Apo ti awanan kadagiti manglais-Dios a pagano a doktrina ti Trinidad ken imortalidad ti kararua, a nasarikedkedan kadagiti simbaan ti Kakristianuan kas resulta ti nakaro nga apostasia. Awan kaaspingna iti dayta a tiempo, ni Russell ken dagiti kaduana inwaragawagda iti sangalubongan ti kaipapanan ti isusubli ti Apo ken ti nadiosan a panggep ken no ania ti saklawenna.

‘Panangpabileg iti Tunggal Maysa iti Kasasantuan a Pammati’

Sidadaras a simmungbat dagiti nasingpet-panagpuspusoda a tattao kadagiti makaluk-at a kinapudno nga inwaragawag ni C. T. Russell ken dagiti kaduana agpadpada babaen iti naimaldit a pagbasaan ken kadagiti panagbitla. Di nagbayag nabigbig ni Russell, a nakurang a 30-añosna pay laeng, a masapul a dagiti managbasa ti Watch Tower maam-ammoda dagiti padada a manamati ket makapagpipinnaregtada iti maysa ken maysa. Ar-aramiden dagiti Estudiante ti Biblia idiay Pittsburgh daytoy babaen ti regular a panagtataripnongda a sangsangkamaysa, ngem ania ngatat’ maaramidan tapno matulongan dagiti managbasa ti Watch Tower iti dadduma a lugar?

Dimteng ti sungbat kadagiti Mayo ken Hunio 1880 a ruar ti Watch Tower. Sadiay inyanunsio ni Russell dagiti planona a sumarungkar iti adu nga ili ken siudad ti Pennsylvania, New Jersey, Massachusetts, ken Nueva York. Ania ti panggepna? “Dagiti managbasatayo,” inlawlawag ti anunsio, “naiwaraswarasda unay, iti sumagmamano a lugar 2 ken 3, ken agingga iti 50. Iti adu a lugar, pulos a dida agaammo, ket gapuna mapukawda ti simpatia ken liwliwa a pinanggep ti Amatayo nga umapay koma kadakuada babaen ‘Ti panagtitiponda a sangsangkamaysa kas iti pamay-an ti dadduma.’ Pinanggepna a rebbeng a ‘Paregtaentayo ti maysa ken maysa,’ ket pabilgen iti tunggal maysa iti kasasantuan a pammati. Inanamaentay a dagiti naisingasing a taripnong, mabalin a makatulong iti panagiinnammo iti personal.”​—Heb. 10:24, 25.

Dagiti “naisingasing a taripnong” naangayda kabayatan ti panagdaliasat ni Russell, ket napaneknekan a naballigida unay; ad-adda a napasinged dagiti managbasa ti Watch Tower iti maysa ken maysa. Di nagbayag dagitoy ken ti dadduma pay a panagdaliasat tapno sarungkaran “dagiti bassit a grupo dagidiay agur-uray” nagresulta iti pannakabuangay ti adu a grupo, wenno eklesia (naawagan kongregasion kalpasanna), a masarakan kadagiti nadakamaten a luglugar kasta met idiay Ohio ken Michigan. Naparegta dagitoy a mangangay kadagiti regular a panaggigimong. Ngem ania a kita dagiti panaggigimong?

Impasdek ti grupo ti Pittsburgh ti kostumbre a panaggigimong iti mamindua iti kada lawas. Maysa a gimong ti grupo ti Pittsburgh masansan nga inramanna ti maysa a bitla ti maysa a kualipikado nga agpalawag iti intero nga eklesia, nalabit iti maysa nga inabangan a siled. Ngem dagiti dadduma a gimong, masansan a naangay kadagiti pribado a pagtaengan, dagidiay timmabuno naawisda a mangitugot iti Biblia, konkordansia, papel, ken lapis​—ken makiraman.

Ti nabara a naespirituan a panagkakadua a napasaran kadagidiay regular a linawas a gimgimong ket maysa a makabang-ar a panagbalbaliw manipud nabaaw, impersonal nga atmospera kadagiti panagtataripnong iti adu a simbaan ti Kakristianuan. Ngem saan a ni Russell ken dagiti kaduana ti immun-una a nangiyussuat ti regular a panaggigimong. Dayta a kustombre ti panagguummong, uray kadagiti pribado a pagtaengan, ti impasdeken dagiti umuna-siglo a Kristiano.​—Roma 16:3, 5; Col. 4:15.

“Mangaskasabakay Aya?”

Sipipinget a pinati ni C. T. Russell ken dagiti kaduana nga addadan iti tiempo ti panagani ket kasapulan a mangngegan dagiti tao ti mangwayawaya a kinapudno. Ngem, bassit laeng ti bilangda. Pumpunnuan ti Watch Tower ti maysa a napateg a kasapulan, ngem mabalin ngata nga ad-adu pay ti maaramidan? Pinanunot ni Russell ken dagiti kaduana a trabahador a kasta. Bayat ti 1880 rinugianda ti mangpataud kadagiti Bible Students’ Tracts (a kalpasanna naawagan met iti Old Theology Quarterly), ket naipaay dagitoy kadagiti managbasa ti Watch Tower tapno maibunong a libre iti publiko.

Wen, naparegta dagiti managbasa ti Watch Tower nga iraman iti sabsabali dagiti napateg a kinapudno a naad-adalda. “Mangaskasabakay aya?” ti naisaludsod iti Hulio ken Agosto 1881 a napagtipon a ruar ti Watch Tower. Kasano kapateg ti mangasaba kadakuada? Intuloy a kinuna ti artikulo: “Patienmi nga awanto ti maikameng iti bassit nga ipastoran malaksid kadagiti manangaskasaba. . . . Wen, naayabantayo a makipagsagaba kenkuana ken tapno iwaragawag dayta naimbag a damag itan, tapno iti naituding a tiempo maipadayagtayto ken aramidentayto dagiti bambanag a maikaskasaban. Saantay a naayaban, wenno napulotan nga umawat ti dayaw ken agurnong ti kinabaknang, no di ket ipaaytayo ti amin a tiempo ken pigsatayo, ken ikasaba ti naimbag a damag.”

Maiyanatup a dagidiay immuna nga Estudiante ti Biblia nariknada unay a kasapulan nga ikasaba ti naimbag a damag. Kinapudnona, ti trabaho a panangasaba ti naipabaklay kadagiti umuna-siglo a Kristiano; daytat’ responsabilidad dagiti amin a napudno a Kristiano agingga iti daytoy kaaldawantayo. (Mat. 24:14; 28:19, 20; Ara. 1:8) Ngem aniat’ panggep ti panangaskasaba ni Russell ken dagiti immuna a managbasa ti Watch Tower? Panagiwaras laeng aya ti literatura iti Biblia wenno riingen dagiti makimismisa kadagiti Nainkasuratan a kinapudno?

“Masapul a . . . Pumanawkay Kenkuana”

“Rummuarkay manipud kenkuana, tattaok,” ti nabayagen a pakdaar ti Biblia. Manipud iti ania? “Ti Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken dagiti makarimon a bambanag ditoy daga.” (Apoc. 17:5; 18:4) Apay rummuar iti Babilonia? “Ta dagiti basolna namuntuondan a sangsangkamaysa agingga sadi langit, ket ti Dios linagipna dagiti aramidna a di kinahustisia.” (Apoc. 18:5) Asino daytoy ina a balangkantis a rebbeng a pangisinaan dagiti tao iti bagbagida?

Ni Martin Luther ken dadduma pay a pangulo ti Reformasion binigbigda ti Simbaan Katolika ken ti papado kas ti Babilonia a Dakkel. Dagiti ngay simbaan ti Protestante a timmaud kas resulta ti Reformasion? Ti kinapudnona, malaksid ti panangilaksidda iti pannakaipangpangruna ti papa, awan nakaidumaan ti dadduma iti Katolisismo no maipapan iti urnos ti simbaan, ken tinaginayonda dagiti di nainkasuratan a doktrina, kas iti Trinidad, imortalidad ti kararua, ken agnanayon a pannakatutuok. Maigapu itoy parparegtaen ti dadduma a manangaskasaba ti adu a tattao a lumapsut saan laeng nga iti Iglesia Katolika no di ket manipud iti kangrunaan a sistema ti simbaan a Protestante.

Nabigbig met ni C. T. Russell ken dagiti kaduana a daytoy mangibabain a balangkantis saan laeng a ti Iglesia Katolika. Gapuna, bayat a ti Watch Tower a Nobiembre 1879 inlasinna ti Babilonia a Dakkel agraman ti “Papado kas maysa a SISTEMA,” innayon ti artikulo: “Masapul nga ilawlawagtay pay ken ipakitatay a dayta tuktukoyenna (saan a dagiti indibidual a miembro, no di dagiti sistema ti simbaan) dagiti sabsabali a simbaan a naikaykaysa kadagiti Imperio ti daga. Tunggal simbaan nga agkunkuna a nadalus a birhen a naiyasawa ken Kristo, ngem iti kinapudnona naikaykaysa ken supsuportaran ti lubong (animal) masapul a kondenarentayo kas maysa a balangkantis a simbaan sigun iti panagsao ti kasuratan.”

Ania, ngarud, ti naiparegta nga aramiden dagiti managbasa ti Watch Tower? Insurat ni Russell: “No ti simbaan a nakaitimpuyoganyo, agbibiag a mannakiabig iti lubong, masapul, no salimetmetanyo a napudaw dagiti pagan-anayyo, pumanawkay kenkuana.” Di pay naawatan idi ni Russell ken dagiti kaduana ti naan-anay a saklawen ti impluensia ti Babilonia a Dakkel. Uray pay kasta, naidagadag kadagiti managbasa ti Watch Tower nga isinada ti bagbagida manipud kadagiti namulitan ken nailubongan a sistema ti simbaan.​—Juan 18:36.

“Ti Kinapudno Dayta Dagus a Kinayawanna ti Pusok”

Ti panangipablaak kadagiti kinapudno ti Biblia naaddaan iti naisangsangayan nga iyaabante idi 1886 iti pannakairuar ti umuna a Tomo ti naikari a serye dagiti libro a naawagan Millennial Dawn, nga insurat ni C. T. Russell. Ti Tomo I ket naawagan The Divine Plan of the Ages. Linaonna dagiti panagadal iti 16 a tema, kas ti “Naipasdek ti Kaadda ti Maysa a Katan-okan nga Intelihente a Namarsua,” “Ti Biblia kas Nadibinuan a Paltiing a Namatmatan Sigun iti Lawag ti Panagrason,” “Ti Isusubli ti Apotayo​—Ti Panggepna, ti Pannakabayad Dagiti Amin a Bambanag,” ken “Ti Pannakaipalubos ti Dakes ken ti Pannakainaigna iti Plano ti Dios.” Idi agangay, insurat ni C. T. Russell ti lima a sabali pay a libro iti serye ti Millennial Dawn.e

Di nakapagtultuloy ni Russell tapno isurat ti nairanta a maikapito a Tomo ti serye, ngem ti nasaknap a pannakaiwaras dagiti innem a Tomo a nairingpasna nakagun-od iti positibo a sungbat manipud kadagiti nasingpet-panagpuspusona a tattao. “Ti librom a MILLENNIAL DAWN dimteng kaniak idi napalabas nga Otonio,” insurat ti maysa a babai idi 1889, “ti umuna a gundaway a naammuak nga adda dagita a libro. Naawatko dayta iti maysa a rabii ti Sabado, dagus a rinugiak a binasa ket diak pulos inibbatan, malaksid no mapilitanak, agingga a naileppasko. Ti kinapudno dayta dagus a kinayawanna ti pusok; manipud idin nagikkatak iti Presbiteriano a Simbaan a sadiay nabayagen nga agar-arikapak iti kasipngetan maipaay iti kinapudno, ket diak nasarakan dayta.”

Pudno a kasapulan ti tured ti iyiikay iti simbaan kadagidi nga aldaw. Maysa a babai a taga Manitoba, Canada, ti nangiparangarang iti daytoy idi nakagun-od iti Millennial Dawn idi 1897. Idi damo, pinadasna ti agtalinaed iti simbaanna ken mangisuro kadagiti lokal nga eskuela Dominicana. Dimteng ti aldaw, idi 1903, nga inkeddengna a panawan ti simbaan. Isut’ nagtakder ket imbagana kadagiti amin nga adda idi no apay a nariknana a masapul a sumina iti simbaan. Ti kasingedan a kaarrubana (ti ipatpateg dagiti tao kadagiti bassit a komunidad kadagidi nga al-aldaw) pinadpadasna a guyugoyen nga agsubli iti simbaan. Ngem nagtakder a sititibker, uray pay no awan ti kongregasion dagiti Estudiante ti Biblia iti asideg. Kas panangiladawan ti anakna a lalaki iti kasasaadna kalpasanna: “Awan pagpannurayan nga adipen iti panagadal [panglakayen]. Awan dagiti gimong. Maysa a naladingit a puso. Maysa a daanen a Biblia. Naunday nga or-oras iti panagkarkararag.”

Aniat’ adda iti Millennial Dawn, ti Watch Tower, ken sabsabali pay a publikasion ti Sosiedad a nangkayaw kadagiti puso dagiti tao ken nangtignay kadakuada a mangala iti kasta a determinado a tignay? Naiduma ti panangilawlawag ni C. T. Russell kadagiti sursuro ti Biblia kadagiti adu a mannurat idi kaaldawanna. Namati a ti Biblia di agkamali a Sao ti Dios ket rebbeng nga agtutunos dagiti sursurona. Gapuna, no ti aniaman a paset ti Biblia ket narigat a maawatan, nariknana, a rebbeng a malawlawagan dayta ken maitarusan babaen iti sabali a paset ti naipaltiing a Sao. Dina pinadpadas a suportaran dagiti panangilawlawag nga imparangna kadagiti testimonia dagiti teologo idi kaaldawanna wenno kadagiti panangmatmat dagiti maaw-awagan immuna nga amma ti simbaan. Kas insuratna iti Tomo I ti Millennial Dawn: “Patienmi a kadawyan a biddut ita ken iti amin a tiempo ti panamati dagiti tattao iti sumagmamano a doktrina agsipud ta dagitat’ patpatien ti dadduma a pagtaltalkanda. . . . Masapul nga abbatan dagiti managsapul ti kinapudno dagiti basehasda kadagiti napitak a dandanum ti tradision ket punnuenda ida iti ubbog ti kinapudno​—ti Sao ti Dios.”

Bayat nga inyaplikar ti umad-adu a bilang dagita a managsapul ti kinapudno dagiti mabasbasada kadagiti publikasion ti Watch Tower Society, naskenen dagiti di ninamnama a panagbalbaliw idiay Allegheny.

Dagiti Hedkuarter Idiay Bible House

Dagiti Estudiante ti Biblia idiay Allegheny, a naitimpuyog iti pannakaipablaak ti Watch Tower, ti naibilang a kaaduan ti kapadasan iti panangaramid ti trabaho ti Apo ken minatmatan dagiti amin nga eklesia, wenno kongregasion, kas dagidiay mangidadaulo. Idi damo dagiti hedkuarter nga opisina ti adda idiay 101 Fifth Avenue, Pittsburgh, ket kalpasanna idiay 44 Federal Street, Allegheny. Iti pagnguduan ti 1880’s, nupay kasta, nasken ti panangpalawa. Gapuna inyurnos ni Russell ti mangibangon kadagiti dakdakkel a pasilidad. Idi 1889, nairingpas ti maysa nga uppat a kadsaaran a pasdek a naaramid iti ladrilio idiay 56-60 Arch Street, Allegheny. Nagatadan iti $34,000, daytat’ naglatak kas ti Bible House. Nagserbi dayta kas ti hedkuarter ti Sosiedad iti agarup 19 a tawen.

Bayat ti 1890, ti bassit a pamilia ti Bible House sinerbianna dagiti kasapulan ti sumagmamano a ginasut nga aktibo a kakadua ti Watch Tower Society. Ngem bayat ti iyaabante ti dekada ti 1890’s, ad-adu pay ti nangipakita iti interes iti ar-aramiden dagitoy. Kinapudnona, sigun iti di kumpleto a report a naipablaak iti Watch Tower, idi Marso 26, 1899, ti Memorial iti ipapatay ni Kristo ket narambakan iti 339 a nagduduma a taripnong a nakiramanan ti 2,501. Ania, nupay kasta, ti makatulong tapno agtalinaed a nagkaykaysa ti dumakdakkel a bilang dagiti Estudiante ti Biblia?

Panamagkaykaysa iti Dumakdakkel nga Arban

Pinaregta ni C. T. Russell dagiti amin a managbasa ti Watch Tower nga agtataripnongda iti sadinoman a pakabuangayan dagiti grupo, bassit man wenno dakkel, tapno pabilgen ti maysa ken maysa iti naespirituan. Naipaay dagiti Nainkasuratan a balakad kadagiti benneg ti Watch Tower. Naibaon met dagiti agdaldaliasat a pannakabagi ti Watch Tower Society manipud iti hedkuarter tapno bumisita kadagiti nagduduma a grupo ken tapno pabilgen ida iti naespirituan.

Sagpaminsan, addada met dagiti espesial nga asamblea a tinabunuan dagiti Estudiante ti Biblia manipud adu a luglugar. “Daytoy ket maysa nga ESPESIAL NGA IMBITASION iti tunggal managbasa a makaumay,” inyawis ti Marso 1886 a ruar ti Watch Tower. Ania idi ti okasion? Ti tinawen a pananglaglagip iti Pangrabii ti Apo a maangay iti Domingo, Abril 18, 1886, idiay Allegheny. Ad-adu pay, nupay kasta, ti naiplano: Maysa a serie dagiti espesial a taripnong ti naiskediol bayat dagiti rabii iti lawas a simmaruno. Linuktan dagiti Estudiante ti Biblia idiay Allegheny dagiti pagtaenganda​—ken dagiti pusoda​—a libre para kadagiti bumisbisita a delegado. Iti sumaganad a sumagmamano a tawen, naangay dagiti umasping nga asamblea idiay Allegheny iti tiempo ti Memorial ti ipapatay ti Apo.

Bayat ti pagnguduan ti 1890’s, nangrugi a maorganisar dagiti kumbension iti adu a luglugar. Kanayon a nangipaay ni C. T. Russell iti palawag kadagitoy nga okasion. Aniat’ kaas-aspingna ti dumngeg kenkuana?

Ni Ralph Leffler, a nakangngeg ken C. T. Russell nga agpalawag, linagipna: “No adda idiay plataporma iti sanguanan dagiti agdengdengngeg, kanayon a nakasuot iti atiddug a nangisit a kagay ken puraw a korbata. Di napigsa ti timekna, ket pulos a di agusar iti mikropono wenno trumpa, ta di pay naimbento dagita; ngem, uray kaskasano nadanon ti timekna aginggat’ kaadaywan a paset ti auditorium. Kabaelanna a tenglen ti atension ti adu nga agdengdengngeg saan laeng nga iti maysa nga oras ngem masansan iti uneg ti dua wenno tallo nga oras. Kanayon a rinugianna ti bitlana iti maysa a naalumanay a panagkurno kadagiti agdengdengngeg. Bayat nga agpalpalawag, di nagtakder a kasla estatua, ngem kanayon a naggunay, nagkumpas ken immaddang. Pulos a diak nakita a nangiggem iti aniaman a nota wenno manuskrito​—ti laeng Biblia, a kankanayon nga inus-usarna. Isut’ nagsao manipud iti puso ken iti makaallukoy a pamay-an. Gagangay a ti laeng alikamen idiay plataporma kadagidi nga al-aldaw ket maysa a lamisaan nga adda Biblia iti rabawna ken sangapitsel a danum ken maysa a baso a sagpaminsan nga inuman ti agpalpalawag.”

Dagidiay nasapa a kumbension ket panawen ti nabara a pannakikadua ken naespirituan a pannakabang-ar. Nagserbida a mangpatibker iti panagkaykaysa dagiti amin nga Estudiante ti Biblia ken tapno ipablaak dagiti kinapudno ti Biblia. Kabayatanna, bayat nga umadani ti panaggibus ti dekada ti 1890’s, nalawagen kadagiti Estudiante ti Biblia a nakaad-adu pay ti masapul a maaramidan iti panangisaknap ti kinapudno ti Biblia. Ngem bassit laeng ti bilangda. Adda aya pamay-an a madanon dagiti minil-milion pay a tattao babaen kadagiti metodo a maus-usar idin? Pudno nga adda!

Pananglukat iti Dalan ti “Panag-ebanghelio Babaen ti Diario”

Iti arinunos ti maika-19 a siglo, ti lubong ti linasatlasat nga agsublisubli dagiti linia ti telegrapia. Ti telegrapiko a komunikasion ket di nangina ken napardas; binaliwanna a naan-anay ti panagiwarnak. Napartak ti pannakaiyallatiw dagiti damdamag kadagiti adayo a lugar ken naiyimprenta kadagiti diario. Iti nasapa a paset ti maika-20 a siglo, ni C. T. Russell ken dagiti kaduana nakitada a dagiti diario ket epektibo a pamay-an a panangdanon iti adu a tattao. Kinuna ni Russell kalpasanna: “Ti diario ket nagbalin a nabileg nga elemento iti inaldaw a panagbiag iti sibilisado a lubong.”

Ti Disiembre 1, 1904 a ruar ti Watch Tower inyanunsiona a dagiti sermon ni C. T. Russell agparangda iti tallo a pagiwarnakan. Ti sumaganad a ruar ti Watch Tower, iti sidong ti paulo a “Panag-ebanghelio Babaen ti Diario,” inlanadna: “Minilion dagiti sermon a naiwarwarasen; ken adda met ketdi naimbag a nagapuananna. No pagayatan ti Apo maragsakankamto a makakita a silulukat daytoy a ‘ruangan,’ wenno maluktan iti nalawlawa pay.” Ad-adda pay a napalawa “ti panag-ebangelio babaen ti diario.” Kinapudnona, idi 1913 napattapatta a babaen iti 2,000 a diario dagiti sermon ni Russell nadanonda ti 15,000,000 a managbasa!

Kasano, nupay kasta, a nabaelan ni Russell ti makapaimprenta iti linawas a sermon uray no isut’ agdaldaliasat? Tunggal lawas nangitelegrapia iti sermon (agarup dua a binatog ti diario ti kaatidugna) iti maysa nga ahensia ti diario. Ti ahensia, kalpasanna, itelegrapiana met dayta kadagiti diario idiay Estados Unidos, Canada, ken Europa.

Nakumbinsi ni Russell a linuktan a naimbag ti Apo ti ruangan iti panangaskasaba babaen ti diario. Bayat ti umuna a dekada ti maika-20 a siglo, ti mensahe ti Biblia nga inwaragawag ni Russell ken dagiti kaduana ti naglatak kadagita a sermon iti diario. Maysa a publikasion a naawagan The Continent kinunana iti naminsan maipapan ken Russell: “Dagiti suratna maikuna a dakdakkel ti pannakaiwarasna iti tunggal lawas babaen ti diario ngem kadagiti surat ti asinoman a sibibiag a tao; dakdakkel, nalabit, ngem ti napagtipon a pannakaiwaras dagiti surat dagiti amin a padi ken manangaskasaba idiay Norte America.”

Iyaakar Idiay Brooklyn

Bayat ti lalo nga ipapartak ti panangaskasaba babaen ti diario, dagiti Estudiante ti Biblia simmapulda iti sabali a lugar a pagaramidanda kadagiti sermon. Apay? Nagbalin a bassit unayen ti Bible House idiay Allegheny. Napanunot met a no agtaud dagiti sermon ni Russell iti dakdakkel, nalatlatak a siudad, agtungpalto dayta iti pannakaipablaak dagiti sermon iti ad-adu a diario. Ngem iti ania a siudad? Ti Disiembre 15, 1908 a Watch Tower, inlawlawagna: “Kinunami a sangsangkamaysa, kalpasan ti pananggun-odmi iti Nadiosan a panangiwanwan, a ti Brooklyn, N.Y., a kaaduan nga agnanaed ket adda kabaelanda iti biag, ken pagaammo kas ‘Ti Siudad Dagiti Simbaan,’ ti agbalinto, gapu kadagitoy a rason, a maiyanatup unay a sentrotayo iti trabaho a panagani bayat dagiti sumagmamano a nabatbati pay a tawtawen.”

Idi 1908, ngarud, sumagmamano a pannakabagi ti Watch Tower Society, agraman ti abogadona a ni Joseph F. Rutherford, ti naibaon idiay Siudad ti Nueva York. Ti panggepda? Tapno gun-odenda ti lote a nasarakan ni C. T. Russell iti immun-una a biahena. Ginatangda ti daan a “Plymouth Bethel,” a masarakan idiay 13-17 Hicks Street, Brooklyn. Nagserbi dayta kas pasdek ti mision para iti Plymouth Congregational Church nga adda iti asideg, a sadiay nagserbi ni Henry Ward Beecher idi kas maysa a pastor. Kasta met a ginatang dagiti pannakabagi ti Sosiedad ti dati a balay ni Beecher, maysa nga uppat a kadsaaran a ladrilio a pasdek idiay 124 Columbia Heights, sumagmamano a bloke ti kaadayona.

Napabaro ti pasdek idiay Hicks Street ken nainaganan iti Brooklyn Tabernacle. Adda dita dagiti opisina ti Sosiedad ken maysa nga auditorium. Kalpasan ti adu a panangtarimaan, ti dati a balay ni Beecher idiay 124 Columbia Heights nagbalin a baro a pagtaengan ti staff ti hedkuarter ti Sosiedad. Aniantot’ pakaawaganna? Ti The Watch Tower a Marso 1, 1909, inlawlawagna: “Ti baro a pagtaengan awagantayto iti ‘Bethel’ [kayatna a sawen, “Balay ti Dios”].”f

“Ti panag-ebanghelio babaen ti diario,” kas nakaawaganna, lalo a pimmartak kalpasan ti iyaakar idiay Brooklyn. Ngem saan laeng a dayta ti pamay-an a panangdanon iti adu a tattao.

Panangpalawa ti Panangiwaragawag iti Naimbag a Damag

Idi 1912, inyussuat ni Russell ken dagiti kaduana ti maysa a natured nga edukasional a gakat nga adelantado iti dayta a panawen. Kinapudnona, daytat’ mangdanonto iti minilion a tattao iti sangalubongan. Dayta ti “Photo-Drama of Creation”​—maysa a kumbinasion ti motion picture (aggunggunay a ladawan) ken slide a presentasion, a napakuyogan kadagiti naiplaka a musika ken palpalawag iti plaka ti ponograpo. Agarup walo nga oras ti kaatiddogna ken naiparang iti uppat a paset. Malaksid iti regular a “Photo-Drama,” ti “Eureka Drama,” a mabalin a naglaon kadagiti naiplaka a bitla ken musika wenno dagiti plaka ken slide, ti mabalin met idi a magun-odan. Nupay ti Eureka drama awanan iti motion pictures, daytat’ naiparang a sibaballigi kadagiti lugar a narasay ti populasionna.

Iladawanyo ti eksena iti historia: Idi Enero 1914, idi panawen dagiti awan unina a pelikula,g 5,000 a tattao ti nagtitipon idiay The Temple, maysa a pasdek iti West 63rd Street, idiay Siudad ti Nueva York. Adut’ di napastrek gaput’ kaawanen ti lugar para kadakuada. Ti okasion? Ay ket, ti damo a pannakaipabuya ti “Photo-Drama of Creation” idiay Nueva York! Naikabil iti sanguanan dagiti agdengdengngeg ti maysa a dakkel a telon. Bayat a nagbuyada​—ken nagdengngeg​—adda napasamak a pudno a nakaskasdaaw. Ni C. T. Russell, agtawen idin iti 60, nagparang iti telon. Nangrugi nga aggunay dagiti bibigna, ket mangngeganen dagiti saona! Bayat a nagtultuloy ti pabuya, nabuya dagidiay timmabuno​—babaen kadagiti sasao, de kolor a retrato, ken musika​—manipud pannakaparsua ti daga aginggat’ pagnguduan ti Milenio a Panagturay ni Kristo. Bayat ti presentasion nakitada met (babaen iti time-lapse photography) dagiti sabali pay a bambanag a namagsiddaaw kadakuada​—ti panagukrad ti maysa a sabong ken ti pannakapessa ti maysa a piek. Pudno a napagsiddaawda!

Iti arinunos ti 1914, naiparangen ti “Photo-Drama” kadagiti minilion a tattao idiay Norte America, Europa, New Zealand, ken Australia. Ti “Photo-Drama” pudno a napaneknekan a maysa nga epektibo a pamay-an iti panangdanon iti adu a tattao iti ababa laeng a tiempo.

Kabayatanna, ti ngay Oktubre 1914? Iti dinekdekadan ni Russell ken dagiti kaduana inwarwaragawagdan a dagiti Panawen Gentil agpatingga iti 1914. Napalalot’ panagsegsegga. Binabalaw ni C. T. Russell dagidiay nangipasdek iti nagduduma a petsa iti isusubli ti Apo, kas ken William Miller ken sumagmamano a grupo dagiti Second Adventist. Kaskasdi, manipud iti tiempo ti nasapa a pannakikaduana ken Nelson Barbour, isut’ nakumbinsi nga adda umiso a kronolohia, a naibatay iti Biblia, ket intudona ti 1914 kas panungpalan dagiti Panawen Gentil.

Bayat ti iyaadani dayta naisangsangayan a tawen, dakkel ti inanama dagiti Estudiante ti Biblia, ngem saan amin a ninamnamada ket nailanad idiay Kasuratan. Anianto ngata ti mapasamak?

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 51]

‘Naayaban a mangikasaba ti naimbag a damag’

[Kahon/Ladawan iti panid 44]

“Bay-anyo a Dumakkelda nga Agpadpada Agingga iti Panagani”

Aniat’ napasamak iti pudno a Kinakristiano kalpasan ti umuna a siglo? Iti maysa a pangngarig, namakdaar ni Jesus a ti Diablo agimulanto kadagiti “dakes a ruot,” dagiti sinsinan Kristiano, iti nagbabaetan “dagiti trigo,” dagiti pudno a Kristiano, “dagiti annak ti pagarian.” Agpadpadadanto a dumakkel agingga “ti panagani,” ti “panungpalan ti sistema dagiti bambanag.” (Mat. 13:24-30, 36-43) Bayat ti nakaro nga apostasia a rimmang-ay kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, “dagiti dakes a ruot” ti nangringbaw iti adu a siglo.

Ngem dagiti ngay “trigo”? Siasino dagiti “annak ti pagarian” bayat ti sinigsiglo a panagapostata? Ditay masigurado. Dagiti literal a dakes a ruot iti pangngarig ni Jesus ket gagangay a naibilangda kas ti barbasan a sisania, a kalanglanga unay ti trigo no natangkenanen, no nalakan a mailasin manipud iti trigo gapu iti babbabassit a nangisit a bukelna. Umas-asping, kabayatan laeng “ti panagani” a nalawag a mailasin dagiti sinsinan Kristiano ken dagiti pudno nga “annak ti pagarian.” Uray pay kasta, kinuna ni Jesus, “Bay-anyo a dumakkelda nga agpadpada agingga ti panagani.” Ti pudno a Kinakristiano, ngarud, di pulos naan-anay a naikisap.

Iti sinigsiglon kankanayon nga adda dagiti managayat iti kinapudno. Madakamat laeng iti sumagmamano: Ni John Wycliffe (a. 1330-1384) ken ni William Tyndale (a. 1494-1536) intuloyda ti trabaho a panangipatarus iti Biblia uray agpeggad ti biag wenno wayawayada. Da Wolfgang Fabricius Capito (1478-1541), Martin Cellarius (1499-1564), Johannes Campanus (a. 1500-1575), ken Thomas Emlyn (1663-a. 1741) inawatda ti Biblia kas Sao ti Dios ket linaksidda ti Trinidad. Da Henry Grew (1781-1862) ken George Storrs (1796-1879) saanda laeng nga inawat ti Biblia ken linaksid ti Trinidad no di ket inyebkasda met ti apresasion iti daton a subbot ni Kristo.

Nupay di sigurado a mailasintayo ti asinoman a kasta a tattao kas “ti trigo” iti pangngarig ni Jesus, sigurado nga “ammo ni Jehova dagidiay kukuana.”​—2 Tim. 2:19.

[Kahon iti panid 45]

George W. Stetson​—“Tao nga Addaan Mabigbigbig nga Abilidad”

Siyayaman a binigbig ni C. T. Russell ti tulong nga impaay ni George W. Stetson kenkuana, taga Edinboro, Pennsylvania, iti panangadal kadagiti Kasuratan. Natay ni Stetson idi Oktubre 9, 1879, idi agtawen ti 64. Iti sumaganad a bulan inyanunsio ti “Watch Tower” ti ipapatay ni Stetson a nangipalgak iti nauneg a panagraem kenkuana ni 27-años a Russell. “Ti kabsattayo ket maysa a tao nga addaan mabigbigbig nga abilidad,” insurat ni Russell, “ken iniddianna dagiti naraniag a panginanamaan iti nainlubongan ken napolitikaan a dayaw tapno mapalubosan a mangikasaba ken Kristo.” Ti kiddaw ni Stetson idi matayen ket ikasaba koma ni C. T. Russell ti sermonna iti pumpon; nagtungpal ni Russell iti kiddaw. “Agarup sangapulo ket dua gasut a tao ti timmabuno iti serbisio ti pumpon,” inreport ni Russell, “a nangipaay iti ebidensia iti pannakaipatpateg unay iti kabsattayo.”​—Ti “Watch Tower,” Nobiembre 1879.

[Kahon/Ladawan iti panid 46]

George Storrs​—“Maysa a Gayyem ken Kabsat”

Narikna ni C. T. Russell ti pannakautang ken George Storrs, nga agarup 56 a tawen a laklakay ngem isu. Nakaad-adut’ naadal ni Russell manipud ken Storrs maipapan iti ipapatay ti kararua. Gapuna idi nagsakit iti nakaro ni Storrs idi arinunos ti 1879, intukon ni Russell nga iyimprenta iti “Watch Tower” ti maysa nga artikulo maipapan iti kasasaad ni Storrs. “Ti kabsattayo,” insurat ni Russell, “ti nabayagen nga editor ti ‘The Bible Examiner’ ket nalatak iti kaaduan a managbasatayo; kasta met nga isut’ napilitan a mangisardeng iti publikasionna gapu iti nakaro a sakit.” Iti pattapatta ni Russell, ni Storrs ket “aduan iti rason nga agyaman iti Dios gaput’ pribilehiona a nangbusbos iti napaut a biag ken maysa a nakonsagrar nga agpaay iti Apo.” Natay ni Storrs idi Disiembre 28, 1879, idi agtawen ti 83. Nagparang ti maysa nga anunsio ti ipapatayna iti Pebrero 1880 a ruar ti “Watch Tower,” a nagkuna: “Agleddaangkami iti ipapatay ti maysa a gayyem ken kabsat ken Kristo ngem, ‘saan a kas kadagidiay awanan inanama.’”

[Ladawan]

George Storrs

[Kahon/Ladawan iti panid 48]

“Ibatik ti ‘Herald’ Kenka”

Idi primavera ti 1879, insardeng ni C. T. Russell ti amin a panangsuportana iti magasin a “Herald of the Morning,” a nakiramananna nga impablaak a kadua ni N. H. Barbour. Iti suratna ken Barbour a napetsaan ti Mayo 3, 1879, inlawlawag ni Russell ti rasonna: “Timmaud kadata ti panaggiddiat iti panangmatmat maipapan iti sursuro ti sao ti Amatayo [maipapan iti makasandi a pateg ti subbot] ket bayat a padayawak ti amin a kinapasnek ken kinapudno dagiti panangmatmatmo, isuda a maisupadi iti panangmatmatko, kaskasdi masapul a paidalanak iti bukodko a pannakaawat iti sao ti Amatayo, ket ngarud pagarupek a sikat’ nagbiddut. . . . Dagiti punto ti panagduma ket matmatak a pamunganayan ken napateg unay idinto ta ti naan-anay a panagkadua ken simpatia a kas ti rebbeng nga adda kadagiti manangipablaak ken editor iti maysa a publikasion wenno magasin, ti napukawdan iti nagbaetanta, ket gapu ta kastoyen ti kaso, mariknak a rebbeng nga agpatinggan ti relasionta.”

Iti pasarunson a surat a napetsaan ti Mayo 22, 1879, insurat ni Russell: “Ibatik itan kenka ti ‘Herald.’ Agikkatakon a naan-anay iti dayta, awanen dawatek kenka . . . Pangaasim ta iyanunsiom ti panagsina iti sumaruno a Blg. ti ‘Herald’ ken ikkatemon ti naganko.” Nangrugi iti Hunio 1879 a ruar, saanen a nagparang ti nagan ni Russell kas katulongan nga editor ti “Herald.”

Intuloy nga impablaak ni Barbour ti “Herald” agingga idi 1903, idi, sigun kadagiti mabalin a magun-odan a rekord iti libraria, nagsardeng ti pannakaipablaakna. Natay ni Barbour sumagmamano a tawen kalpasanna, idi 1906.

[Ladawan]

Nelson H. Barbour

[Kahon iti panid 54]

Apay Naawagan Pastor

Ni Charles Taze Russell ti tinukoy dagiti kaduana kas Pastor Russell. Apay? Gapu kadagiti trabahona a panangipastor iti arban ti Dios. Kunaen ti Efeso 4:11 a ni Kristo mangipaayto iti kongregasionna “kadagiti pastor” (“KJ”). Pudno a nagserbi ni Kabsat Russell kas maysa a naespirituan a pastor iti Kristiano a kongregasion.

Maigapu iti panangipastor a trabaho nga inar-aramidna iti sidong ti Pangulo a Pastor, ni Jesu-Kristo, adu a kongregasion ti nangbigbig babaen ti panagbotos nga isut’ pastorda. Daytat’ saan a kabukbukodan nga insaad a titulo. Ti immuna a grupo a nangibotos kenkuana kas pastorda isut’ kongregasion idiay Pittsburgh, Pennsylvania, idi 1882. Kalpasan dayta, isut’ imbotos ti agarup 500 a sabali pay a kongregasion, idiay Estados Unidos ken Britania.

Kadagidi a tiempo, ugali dagiti kongregasion a botosan iti tunggal tawen dagidiay mangidaulo kadakuada. Itatta, dagiti Kristiano a panglakayen kadagiti Saksi ni Jehova ti saanen a mapili babaen kadagiti lokal a kongregasion ngem isudat’ dutokan ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova. Siaannad met a liklikan ti panangusar kadagiti sao a “pastor” wenno “panglakayen” kas titulo.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 56, 57]

Ti “Photo-Drama of Creation”

Ti “Photo-Drama of Creation” pinagtiponna ti aggunggunay a ladawan (motion pictures) ken slide a presentasion, a napakuyogan iti musika. Daytoy makaatrakar a presentasion impanna dagiti agdengdengngeg manipud tiempo ti panamarsua agingga iti pagnguduan ti Milenio.

Adda 20 a set a sag-uppat a benneg a naisagana, a namagbalin a posible ti pannakaipabuya ti “Photo-Drama” iti 80 a nagduduma a siudad iti tunggal aldaw. Pudno a maysa a karit iti panangtaming kadagidiay 80 a nakitulagan. Saan a kanayon a kumbiniente dagiti iskediol ti tren. Saan a kanayon a makaabang dagiti kongregasion kadagiti pagpabuyaan a lugar iti petsa a kasapulan. Kaskasdi, iti arinunos ti 1914, naipabuyan ti “Photo-Drama” iti nasurok a 9,000,000 a tattao idiay Norte America, Europa, ken Australia.

[Dagiti Ladawan]

Ti “Scenario” (kasla libro a langa) ti “Photo-Drama,” a naglaon kadagiti bitla ken adu nga ilustrasion

Dagiti teatro a kanayon a nausar iti pannakaipabuya ti “Photo-Drama”

Chicago

Nueva York

Projector ti pelikula

Projector ti slide

Dagiti plaka ti ponograpo

Dagiti slide manipud ti “Photo-Drama”

Ti folder a pagipablaak

[Kahon iti panid 60]

“Siputanyo ti 1914!”

Idi bimtak ti Gubat Sangalubongan I idi 1914, ti “The World,” maysa a kangrunaan a diario idiay Siudad ti Nueva York, kinunana iti benneg ti magasinna: “Ti nakabutbuteng nga ibebettak ti gubat idiay Europa tinungpalna ti maysa a naisangsangayan a padto. . . . ‘Siputanyo ti 1914!’ ti inyik-ikkis ti ginasut nga agdaldaliasat nga ebanghelisador, isuda a, nangirepresentar iti daytoy karkarna a kredo [a naitimpuyog ken Russell], a napan simmang-at ken simmalog iti pagilian a nangipakpakaammo iti doktrina a ‘ti Pagarian ti Dios asidegen.’”​—“The World Magazine,” Agosto 30, 1914.

[Ladawan iti panid 42]

Charles Taze Russell

[Ladawan iti panid 43]

Ni Joseph L. Russell, ama ni Charles, ket maysa a miembro iti klase ti panagadal ti Biblia idiay Allegheny ken nasinged a kadua ti anakna kadagiti trabaho ti Watch Tower Society agingga iti ipapatayna idi 1897

[Dagiti ladawan iti panid 50]

Dagiti Estudiante ti Biblia nagiwarasda iti pinullo a milion a kopia dagiti tracts a nangibutaktak iti relihiuso a kamali, nangilawlawag kadagiti Nainkasuratan a kinapudno, ken nangiwaragawag iti naisangsangayan a tawen ti 1914

[Ladawan iti panid 52]

Insurat ni C. T. Russell ti innem a Tomo ti “Millennial Dawn” (1886 aginggat’ 1904) kasta met dagiti tracts, bokleta, ken dagiti artikulo ti “Watch Tower” iti agarup 37 a tawen

[Ladawan iti panid 53]

No mangted kadagiti bitla iti publiko, di nagusar ni Kabsat Russell iti aniaman a nota, ken isu kanayon a naggunay​—nagkumpas ken immaddang idiay plataporma

[Dagiti ladawan iti panid 58]

Iti makatawen, napattapatta, a babaen iti 2,000 a diario, dagiti sermon ni C. T. Russell nadanonda ti 15,000,000 a managbasa