Ti Dangadang Idiay Marathon​—Pakaibabainan ti Pannakabalin iti Lubong

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY GRECIA

BAYAT a sumalog ti maysa a moderno a sangaili iti katurturodan iti aglawlaw ti Kapanagan ti Marathon, 40 kilometro iti amianan a daya ti Atenas, Grecia, mariknana a dagus ti kinatalna ken bin-ig a kinatalinaay ti disso. Di pulos ipagpagarup ti maysa a nagserbi idi daytoy a lugar kas ti entablado ti maysa kadagiti kalatakan a dangadang iti historia, maysa a dangadang a sibaballigi a nangpakapuy iti irarang-ay ti Mesopotamia a pannakabalin ti lubong iti Europa a mismo. Awagan dayta ti The World Book Encyclopedia kas “maysa kadagiti kapatgan a dangadang iti historia ti Makinlaud a sibilisasion.” Ket iladawan dayta ni historiador Will Durant kas “maysa kadagiti nakaskasdaaw unay a balligi iti historia.”

Nakarit ti Maysa a Pannakabalin ti Lubong

Iparang dagiti padto ti Biblia iti libro a Daniel ti nalawag a pamay-an ti panangdominar, panagsaknap, ken panagsasaruno dagiti pannakabalin ti lubong. Iti simboliko a panagsaona ngem maitutop unay maipapan iti pannakabalin ti lubong a Medo-Persia, insurat ni Daniel: “Kitaenyo sadiay! ti sabali nga animal, ti maikadua, umasping dayta iti oso. . . . Kastoy ti kinunada iti dayta, ‘Bumangonka, manganka iti adu a lasag.’”​—Daniel 7:5.

Napaneknekan a pudno daytoy. Kabayatan ti kangitingitan ti pannakabalin ti Medo-Persia, agarup idi maikadua a ngalay ti maikanem a siglo K.K.P., sipapardas a dimmarup a nagpalaud a bimmallasiw iti Lydia ti kasla di maparmek a buybuyot iti sidong ti panangidaulo ni Ciro ken Dario I. Kapilitan a naparmek agpadpada ti Thrace ken Macedonia a masarakan iti amianan a Grecia. Kaipapanan daydi a gistay kagudua ti lubong a Griego ti pagsasaona ti nagbalinen nga iturayan ti Persia, tangay maigiddato iti pannakaparmek ti Lydia, tinagikua met dagiti Persiano ti siudad dagiti Griego iti Kosta ti Ionia a sakupen idi ti impluensia ti Lydia.

Iti panagpaarayat dagitoy a naalikubkob a siudad ti Griego Ionia, dagiti laeng siudad-estado nga Atenas ken Eretria ti nagtignay. Daytoy dina linappedan iti idadarup dagiti namilitariaan a puersa ti Persia ken panangpilit kadagiti immalsa a taga Ionia nga agpaituray. Kanayonanna, inkeddeng ni Dario a dusaenna la ketdi dagiti Griego a siudad-estado iti panangarayatda kadagiti rebelde a taga Ionia.

Idi silalais a nagkedked ti Atenas, Sparta, ken Eretria a mangpennek kadagiti kalikagum ti Persia, nagpa-Grecia ti maysa a nabileg a puersa ti Persiano a kabaliero ken soldado idi karrugi ti kalgaw ti 490 K.K.P. Iti Agosto, sisasaganan nga agtignay dagiti Persiano iti Atenas ken ti teritoriana nga Attica.

Dagiti Mapagpilian nga Estratehia

Simmanglad dagiti Persiano idiay Marathon sada binallasiw ti nalutlot a kapanagan ti makindaya a kosta ti Attica, nga 42 kilometro laeng manipud Atenas. Awan unay pangnamnamaan dagiti taga Atenas, a nakabael piman a nangurnong iti 9,000 laeng a soldado, ken kanayonan a 1,000 manipud Plataea, nga awanan iti aniaman a suporta dagiti kabaliero wenno pumapana.a Nupay nagpatulongda iti Sparta, saanda a naikaskaso​—makumikom idi dagiti taga Sparta kadagiti narelihiusuan a seremonia a mangpadayaw ken Apollo. Gapuna, babaen ti limitado a militariada, kasapulan a bukbukodan dagiti taga Atenas a labanan dagiti Persiano.

Sangapulo a nadumaduma a heneral ti nagtignay kas maysa a komite tapno ikeddeng, babaen ti butos ti kaaduan, dagiti banag maipapan ti estratehia. Masapul idi nga ikeddengda ti dua a nakasaganan a banag. Umuna, rumbeng kadi a pagtalinaedenda dagiti puersada idiay Atenas tapno masarikedkedan ti siudad, wenno rumbeng a sarangtenda dagiti Persiano iti kapanagan? Iti panangikabilanganda nga awan nabileg a manalaknib a pader ti siudad ti Atenas tapno masarkedan dayta, imbutos ti gunglo a labananda dagiti Persiano idiay Marathon.

Maikadua, rumbeng kadi a rumautda agpapan pay kadagiti gundaway a maibusor kadakuada​—nangnangruna ta ad-adu ti bilang dagiti Persiano​—wenno rumbeng nga agsaganada ken aguray pay laeng bayat a manginanamada a sumangpetto dagiti taga Sparta a tumulong kadakuada a sibaballigi a mangliklik iti nakaam-amak nga iraraut dagiti Persiano?

Ni Heneral Miltiades​—Nalaing iti Estratehia

Maysa a kangrunaan a tao a nagtakem kas lider isu ni Griego a heneral Miltiades. Aduanen iti kapadasan ken manangpartuat a lider ti armada, beterano a nakiranget iti dasig ti armada ti Persia kabayatan dagiti immun-una a rinnupak idiay amianan. Isu nga ammona la unay ti kabusor. Aduan pannakaammo saan laeng nga iti kasasaad ti armada ti Persia no di ket kadagiti pay armasda ken, kangrunaanna, iti estratehiada a makidangadang. Kanayonanna, kabayatan ti al-aldaw sakbay ti dangadang, siaannad nga inadalna a naimbag ti aglawlaw ti pagdadangadangan.

Pagaammo met idi ni Miltiades a kasapulan ti kinasiglat, tangay iti uneg ti kaipaspasdek a demokrasia ti Atenas, addada partido a dumasig kadagiti Persiano a mangpadpadaan iti pannakaabak ti Atenas. Iti rabii sakbay ti dangadang, pimmuslit ti maysa a kimmappon a Persiano a managipadamag iti kampo dagiti Griego sana impadamag a temporario nga immatras dagiti kabaliero ti Persia. Sigun iti maysa a teoria, limmugan dagiti kabaliero ti Persia kadagiti barkoda agpaay iti posible a pannakaraut ti Atenas manipud iti makindaya a kosta ti Attica tapno dagus a makautiboda ti siudad kalpasan ti gistay naan-anay a balligi idiay Marathon. Aniaman ti rason, daytoy ti nangikkat iti kangrunaan a peggad a naipasango kadagiti magmagna a soldado ti Atenas.

Idi pumarbangonen, rimmaut dagiti Griego a buyot. (Kitaenyo ti kahon, panid 24.) Simmanud dagiti naklaat a Persiano ngem di nagbayag ket bimmalesda manen isu a nasayyasayyada iti sentro ti ruta a pagbabakalan dagiti Griego. Isu a di napakpakadaan a natnag dagiti Persiano iti nagsayaat-pannakaiplanona a silo ni Miltiades! Inggagarana a binaybay-an ti sentro ti Grecia a nakapuy tapno mapabilegna ti tropana kadagiti kanayonan a grupo ti lallaki. Ita, kellaat a nanglikmut a dimmarup ti nabileg a tropa, a siraranggas a nangraut kadagiti Persiano ken nangpapatay iti adu kadakuada agingga a dagiti nakalasat manipud iraraut ti nagsubli kadagiti barkoda. Ti imbungana ket nakaro a pammapatay. Agarup 6,400 a lallaki ti natay kadagiti Persiano, idinto ta 192 laeng ti nagudas kadagiti lallaki ti Atenas.

Sigun iti sariugma, dagus nga impadamag ti maysa a mensahero ti balligi ti Grecia idiay Atenas. Kuna ti maysa a kamali a tradision a ti naganna ket Pheidippides, ngem kinapudnona, nagtaray ni Pheidippides manipud Atenas agingga idiay Sparta sakbay ti dangadang tapno agpatulong. Ti sabali pay nga agtutubo a Griego, kuna ti sariugma, ti talaga a nagtaray iti 42 a kilometro manipud Marathon a nagpa-Atenas ket apaman a simmangpet, inyikkisna, “Agrag-okayo, nangabaktayo!” sa natumba a natay. Daytoy ti naikuna a kaunaan a marathon​—isu a namunganayan ti sao​—ti nangilungalong iti moderno-aldaw a lumba a tinnarayan kas pagaammotay iti dayta.

Nupay napuoran ti dadduma kadagiti barko ti Persia, kaaduan kadagiti grupo ti 600 a barko ti nakapaglayag iti aglawlaw ti Cape Colonna, a masarakan idiay abagatan a murdong ti Attica, sa nakagteng iti Atenas. Nupay kasta, immun-una sadiay ti nagballigi nga armada ti Atenas isu a nagsasabetda manen. Napilitan a nagsanud dagiti Persiano. Naragpat dagiti taga Atenas ti balligi agpapan pay kadagiti gundaway a maibusor kadakuada!

Napalalot’ ragsak ti Atenas, nangnangruna ta nagun-odanda ti balligi nga awan ti tulong dagiti taga Sparta.

Ti Kinapateg ti Dangadang

Manayon nga ipamatmat ti marmol ken suer a pakalaglagipan idiay Marathon ken Delphi ti balligi ti Atenas. Sigun ken historiador Pausanias, 650 a tawen kalpasanna, patien pay laeng dagiti biahero a mangngegda ti timek ti al-alia dagiti agdadangadang a lallaki idi binallasiwda daydi pagbabakalan.

Apay a napateg ti dangadang ti Marathon iti panangmatmat ti Biblia? Daytat’ mangipakita iti nabayagen a naipakpakauna a panangrimbaw ti “kalding a lalaki” ti Grecia iti padto ni Daniel, iti ‘karnero a lalaki a dua ti sarana’ ti Medo-Persia.b​—Daniel 8:5-8.

Bayat a matmatmatan ti maysa ti Tomb of Marathon, a sitatakder pay laeng iti disso a nagbabakalan, maipalagip iti maysa ti adu a natay ken panagsagaba a naganab ti sangatauan iti naynay a panangsapsapulna iti pannakabalin ken kinaturay. Ti rekord ti sangatauan maipapan iti panangibukbok iti dara iti intero a historia, ti naulimek itan a disso ti pagbabakalan, ken dagiti naliday a panteon ket napno iti pakalaglagipan dagiti “natan-ok a tattao,” “banuar,” ken “naabak,” nga isuda amin ket biktima ti politika ti lubong ken ti pannakilinnaslasda agpaay iti pannakabalin. Nupay kasta, nakaas-asidegen ti tiempo inton agsardengen amin a panagdadangadang dagiti napolitikaan a pannakabalin, ta inkari ti Dios: “Kadagiti al-aldaw dagita nga ar-ari ti Dios ti langit mamangonto ti maysa a Pagarian a ni kaanoman dinto madadael. Ket ti panagturayna dinto maited iti sabali nga ili. Dadaelennanto ken ibusenna amin dagitoy a pagpagarian, ket isu agtalinaedto iti panawen a di nakedngan.”​—Daniel 2:44.

[Dagiti Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 24]

Ti “Hoplite” ken “Phalanx”​—Tulbek ti Balligi

Iti panagkomentona iti dua a kangrunaan a nakaigapuan ti balligi dagiti taga Atenas, kuna ti libro nga A Soaring Spirit: “Dagiti hoplite, kas pannakaawag dagiti soldado a Griego, ket addaan nabileg a kabal ti bagi ngem kadagiti kapadada a soldado a Persiano, natibtibker a kalasag ken at-atiddog a pika. Ngem napatpateg pay, lumabanda a kas iti kinasiglat ti makina kadagiti phalanx (grupo) nga addaan iti 12 a linea, agdidinnekket dagiti soldado iti tunggal linea isu a dagiti kalasagda ti agserbi a kaslattay di marbek a pader. Iti panangsarangetda iti kasta a kasasaad, naadal dagiti Persiano no apay a ti phalanx isut’ pagaammo idi ti kadaanan a lubong a kaaamkan nga alikamen a pakigubat.”

[Credit Line]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Dagiti ladawan iti panid 23]

Ti Kapanagan ti Marathon. Dagiti makin-uneg a ladawan: Monumento kadagiti 192 a taga Atenas a natay iti dangadang