DUDON

Maysa a kita ti rumsa nga addaan kadagiti ababa nga antena wenno rungo, nangnangruna dagidiay agakar-akar kas dadakkel a pangen. Kadagiti sumagmamano a Hebreo a sasao a naipatarus a “dudon,” ti ʼar·behʹ ti masansan unay nga agparang, ket matarusan a tumukoy iti agakar-akar a dudon, ti insekto no nataenganen ken addaanen iti payak. (Le 11:22, Rbi8 ftn) Ti Hebreo a sao a yeʹleq tumukoy iti agkarayam ken awanan payak a dudon, awan sabali, daydiay saan pay a nataengan. (Sal 105:34, Rbi8 ftn; Joe 1:4) Ti Hebreo a termino a sol·ʽamʹ tumukoy iti makan a dudon. (Le 11:22) Ti maysa a pangen dagiti dudon natukoy babaen iti Hebreo a termino a goh·vaiʹ. (Am 7:1) Ti Griego a sao nga a·krisʹ naipatarus nga “insekto a dudon” ken “dudon.”​—Mt 3:4; Apo 9:7.

Ti kaatiddog ti dudon ket 5 cm (2 pul.) wenno nasursurok pay. Addaan dayta iti dua a paris a payak, uppat a pagpagna a saka, ken dua a nawaswasnay a paglagto a saka nga addaan kadagiti narakab a luppo. No saan a maus-usar, ti akaba ken saragasag a makinlikud a paypayak ket sikukupin iti baba ti nabengbeng a kasla kudil a makinsango a paypayak. Babaen kadagiti paglagto a luppona, kabaelan ti insekto a lagtuen ti mamin-adu a daras a kaatiddog ti bagina. (Kitaenyo ti Job 39:20.) Iti Kasuratan, no dadduma maus-usar ti dudon a mangirepresentar iti kaadu a di kabaelan a bilangen.​—Uk 6:5; 7:12; Jer 46:23; Na 3:15, 17.

“Nadalus” a Taraon. Ti Linteg intudingna dagiti dudon kas nadalus a pagtaraon. (Le 11:21, 22) Iti kinapudnona, insekto a dudon ken diro ti nagpaay kas pagtaraon ni Juan a Manangbautisar. (Mt 3:4) Maikuna a kasla udang wenno kappi ti raman dagitoy nga insekto ken nabaknangda iti protina; sigun iti maysa a panagusig a naaramid idiay Jerusalem, dagiti dudon ti desierto ket buklen ti 75 porsiento a protina. No mausar kas pagtaraon ita, maikkat ti ulo, saksaka, paypayak, ken buksit. Maluto wenno makilaw ti nabatbati a paset, ti barukong.

Saplit Dagiti Dudon. Kadagidi tiempo ti Biblia, ti saplit dagiti dudon ket nakaro a didigra ken, no dadduma, maysa nga ebkas ti panangukom ni Jehova, kas iti maikawalo a saplit iti kadaanan nga Egipto. (Ex 10:4-6, 12-19; De 28:38; 1Ar 8:37; 2Cr 6:28; Sal 78:46; 105:34) Dagiti dudon nga iyeg ti angin, kellaat ti idadatengda, ngem naikuna a ti daranudor ti iyaayda maallingag iti kaadayo nga agarup 10 km (6 mi); iti Kasuratan, ti kasta a daranudor nayasping iti daranudor dagiti karuahe ken iti uni ti apuy a mangib-ibus iti punget. (Joe 1:4; 2:5, 25) Ti panagtayabda kangrunaanna nga agpannuray iti angin, a no bumulon, mabalinanda a daliasaten ti adu a kilometro. Adda pay ketdi pangpangen ti dudon a nakita dagiti tattao nga adda iti baybay nasurok a 1,600 km (1,000 mi) manipud iti takdang. Nupay kasta, dagiti sumuba nga angin kabaelanda nga ipalais ida iti danum a pakatayanda. (Ex 10:13, 19) Ti epekto ti dakkel a pangen nga agtaytayab (a dumanon iti kangato a nasurok a 1,500 m [5,000 pie]) ket umasping iti maysa nga ulep a manglinged iti lawag ti init.​—Joe 2:10.

Ti maysa nga iraraut dagiti dudon mapagbalinna a let-ang ti maysa a daga a pimmaraiso ti kasasaadna, ta kasta unay ti kinarawetda. (Joe 2:3) Iti maysa nga aldaw, ti maysa nga agakar-akar a dudon maibusna ti taraon a kadagdagsen ti bagina; kaibatogan dayta ti 60 agingga iti 100 a daras iti kaadu ti maibus ti tao. Saan laeng a berde a mulmula ti kanenda no di ket kasta met ti lienso, delana, seda, ken lalat, nga uray ti barnis ti muebles saanda nga itedda bayat a serkenda dagiti balay. Ti taraon a maibus ti maysa a dakkel a pangen iti inaldaw napattapatta a katupag ti taraon a maibus ti maysa ket kagudua a milion a tattao.

Nupay awananda iti ari wenno panguluen, ti maysa a pangen dagiti dudon umabante a kasla iti maysa a pakirupak a puersa a nasayaat ti pannakaorganisarna ken disiplinado; daytoy ti mangpaneknek iti nainkasigudan a siribda. (Pr 30:24, 27) Nupay adu ti matay, agtultuloy ti iraraut. Gapu kadagiti bagi dagiti natay a dudon, madepdep dagiti apuy a napataud a panglapped iti irarautda. Awan mamaay dagiti napnuan-danum a banawang a pangtiped iti idadarupda, ta mapno met dagitoy kadagiti natay a bagida. (Joe 2:7-9) Insurat ti maysa propesor ti zoolohia: “Awan ti ammo a nainkasigudan a kabusorda a makalapped kadagiti makadadael a panagar-akarda.”​—The New York Times Magazine, “The Locust War,” Mayo 22, 1960, p. 96.

Iti panangdeskribirna kadagiti saplit dagiti dudon kadagiti nabiit pay unay a tiempo, kunaen ti Grzimek’s Animal Life Encyclopedia (1975, Tomo 2, p. 109, 110): “Uray ita, dagiti saplit dagiti dudon idiay Africa ken iti dadduma pay a paset ti lubong ket parparnuayen ti sumagmamano a kakikita dagiti spur-throated grasshopper. Ti sagpaminsan nga iyaadu unay ti bilangda ken ti nasaknap a panagakar-akarda nangibunga iti nakaro a dadael kadagiti apit a taraon kadagiti nabiit pay a tiempo. Idi 1873-1875 idiay Europa ken idi 1874-1877 idiay E.U.A. nakaro unay dagiti saplit. . . . Idi 1955, ti makin-abagatan a Morocco ket rinaut ti maysa a pangen dagiti agakar-akar a dudon a 250 km ti kaatiddogna ken 20 km ti kaakabana. Manen, idi 1961/62, adda maysa a saplit sadiay a saan a kabaelan a paksiaten . . . Kas nagbanaganna, iti las-ud ti lima nga aldaw, aggatad iti nasurok a maysa a bilion a franc ti dadael a pinarnuay dagiti dudon iti kalawa a nasurok a 5000 a kilometro kuadrado. . . . Iti dayta a lima nga aldaw, dagiti agakar-akar a dudon inibusda ti kahel a 7000 t, a katupag ti 60,000 kg kada oras. Ad-adu daytoy ngem iti tinawen a maibus ti intero a pagilian ti Francia.”

Piguratibo nga Usar. Kas ipasimudaag ti panagsirarak, uppat agingga iti innem a bulan ti kaatiddog ti biag ti dudon. Maikanatad ngarud a dagiti simboliko a dudon iti Apocalipsis 9:5 naikuna a tutuokenda ti tattao iti lima a bulan, wenno iti gagangay nga intero a kaatiddog ti biagda.

Iti panangdeskribirna kadagiti lallaki ti militar ti Asiria, dakamaten ti Nahum 3:16 ti pananguksob ti dudon iti kudilna. Lima a daras nga aglupos ti dudon agingga a magtenganna ti kadakkelna kas adulto. Iti Nahum 3:17, dagiti Asirio a guardia ken dagiti opisial nga agal-ala iti tao naipadisda kadagiti dudon nga agpakarso kadagiti kulongan a bato bayat ti nalam-ek nga aldaw ngem agtalawda no agsilnag ti init. Mabalin a ti maiparparipirip ditoy isu ti kinapudno a ti nalam-ek a paniempo bibinegenna dagiti insekto, a pakaigapuan ti panaglemmengda kadagiti lengngan ti padpader agingga iti tiempo a papudoten ida dagiti sinamar ti init, a kalpasan dayta tumayabda a pumanaw. Naipadamag a makatayab laeng dagiti dudon no magtengan ti bagida ti temperatura nga agarup 21° C. (70° F.).