FEATURE
Imperio ti Asiria
TI Asiria ket maysa nga imperio a ti kangrunaan a nailanad maipapan iti pakasaritaanna ket namilitariaan a panagparmek, a kaaduanna a nabuyogan iti naulpit a panangtrato kadagiti kautibo. Relihion ti maysa kadagiti kangrunaan a nangimpluensia iti biag dagiti Asirio, ken imbilangda ti gubat kas kangrunaan nga aspeto ti relihionda. Ipadamag ti historiador a ni W. B. Wright: “Pannakirupak ti pakaseknan ti nasion, ket ti papadi awan ressatna a rubrubrobanda ti gubat. Kangrunaanna a nasuportaran dagiti papadi babaen kadagiti samsam a naala iti panagparmek, a kanayon nga adda naikeddeng a porsientoda kadagita sakbay a makibingay ti dadduma, agsipud ta nalabes unay ti kinarelihioso daytoy a puli dagiti managsamsam.”—Ancient Cities, 1886, p. 25.
Agpadpada nga ipadamag ti Biblia ken ti sekular a pakasaritaan nga adda maulit-ulit a panagnaig ti Israel ken Asiria. Idi agangay napilit ti Israel nga agbayad iti impuesto iti ari ti Asiria. Kalpasanna, idi 740 K.K.P., naparmek ti Samaria a kabesera ti makin-amianan a pagarian, ket nagbanag dayta iti pannakaidestiero ti rinibu a tattao. Yantangay impalubos ni Jehova a mapasamak daytoy, nabatad a napalalo unay ti panagapostata ti Israel. Ngem idi pinadas ni Senaquerib nga inayon ti Jerusalem iti listaan dagiti pinarmekna, tinalipupos ti maysa nga anghel ni Jehova ti 185,000 kadagiti buyot ti Asiria iti maysa a rabii. (Isa 36:1–37:38) Kas impadto dagiti mammadto ni Jehova, idi agangay nagbalin ti Asiria a langalang a rebba, ket sinunuan dayta ti Babilonia kas kabilgan a turay iti lubong.—Isa 23:13; Sof 2:13.
MAPA: Imperio ti Asiria
Ladawan nga impinta ti arkeologo a ni A. H. Layard, mangipasimudaag iti kinangayed ti palasio ni Ashurnasirpal II idiay Nimrud (Cala)
Daytoy nakadakdakkel a nagpayak a toro nga addaan natauan nga ulo ket nagserbi idi kas arkos ti palasio ni Sargon II
Manipud iti maysa a diding iti palasio ni Ashurnasirpal II idiay Nimrud. Ti panaganup iti leon ket maysa nga ay-ayam dagiti Asirio nga ari; ti Nineve a mismo natukoy kas “taeng dagiti leon” (Na 2:11)
Asirio a monarka nga addaan iti katulongan ken maysa a mangsalsalaknib nga espiritu; manipud iti palasio idiay Nimrud (Cala) makita iti British Museum. Dakkel ti paset ti relihion kadagiti napolitikaan a gannuat ti Asiria
Naipakita nga aggangganat ni Ari Ashurnasirpal II a mapan makigubat a kaduana ti diosna a ni Assur nga agtaytayab iti sanguananna ken mangibibiat met kadagiti pana. Makita iti British Museum
Ni Ari Ashurnasirpal II a napalikmutan kadagiti simbolo ti didiosna. Ti kabal ti ulo nga addaan sarsara ket naikuna a mangirepresentar ken Assur; ti nagpayak a sinanplato iti daytoy a kaso iladawanna ti dios-init a ni Shamash; ti baro a bulan isimbolona ti dios-bulan a ni Sin; ti banag a sinantinidor isu ti kimat ni Adad; ket ti bituen iladawanna ni Ishtar
Ti pannakabagi ni Senaquerib lalaisenna ni Jehova ken ikalkalikagumna ti isusuko ti Jerusalem
Ti Prisma ni Senaquerib (Prisma ni Taylor iti British Museum), maysa kadagiti maudi a rekord ti pakasaritaan ni Senaquerib nga ipaspasindayagna ti panangrautna iti Juda ngem saanna a dakamaten ti didigra a napagteng dagiti buyotna
Ti kinaulpit dagiti Asirio a nailadawan kadagiti diding ti palasioda. Kannigid, dagiti Caldeo a malallalatan a sibibiag ken maguyguyod dagiti dilada. Kannigid ken baba, dagiti kautibo a taga Laquis a malallalatan a sibibiag ken mailanlansa
Pimmudno ti padto ti Biblia, nagbalin ti Nineve (ti munturod ti Kuyunjik iti makinsango a paset ti ladawan) a “maysa a siudad a napaglangalang.” (Na 2:10)
Ti Cronica ti Babilonia isalaysayna dagiti detalye ti panangsamsam ti Babilonia iti daytoy dakkel idi a siudad (Babylonian Chronicle B.M. [British Museum] 21901, a pagaammo met kas ti The Gadd Chronicle wenno The Fall of Nineveh Chronicle)