Gamgameng Manipud Ebanghelio ni Mateo

PINALTIINGAN ni Jehova a Dios ti dati nga agsingsingir ti buis a ni Mateo nga isurat ti nakaay-ayat a salaysay ti pannakaiyanak, panagbiag, ipapatay, ken panagungar ni Jesu-Kristo. Dagiti panangakseptar wenno iyaanamong iti sumagmamano a manuskrito a naladladaw ngem iti maikasangapulo a siglo ti nagkuna a daytoy nga Ebanghelio ti naisurat idi agarup maikawalo a tawen kalpasan ti iyuuli ni Jesus (c. 41 K.P.). Saan a maikontra daytoy iti makin-uneg nga ebidensia, yantangay ti salaysay nagpatingga babaen ti panangibaon ni Jesus kadagiti managaramid ti adalan idi 33 K.P. ket awan nasasao maipapan ti pannakadadael ti Jerusalem iti ima dagiti taga Roma idi 70 K.P.

Iti librona a Historia Ecclesiastica (Ecclesiastical History), ti maikapat-a-siglo a historiador a ni Eusebius ti nangadaw ken ni Papias ken Irenaeus idi maikadua a siglo ken ni Origen idi maikatlo, nga amin impabiangda daytoy nga Ebanghelio ken ni Mateo ken kunada nga insuratna dayta iti Hebreo. Pudno kadi nga Aramaico daytoy? Saan sigun kadagiti dokumento a dinakamat ni George Howard, propesor ti relihion idiay Unibersidad ti Georgia. Insuratna: “Daytoy a panangipato ket maigapu nangnangruna iti panamati a ti Hebreo idi kaaldawan ni Jesus ket saanen a maus-usar idiay Palestina no di ket nasukatanen iti Aramaico. Ti simmaruno a pannakadiskubre ti Dead Sea Scrolls, nga adu kadakuada ti naputar iti Hebreo, agraman dagiti dadduma a dokumento a Hebreo manipud Palestina manipud ti pangkaaduan a panawen ni Jesus, ti mangipakpakita ita a ti Hebreo ket sibibiag idi ken nalatak iti umuna a siglo.” Kaawatan, insurat ni Mateo ti Ebangheliona tapno magunggonaan dagiti Hebreo a Kristiano ngem mabalin a daytat’ impatarusna met iti gagangay a Griego.

Igunamgunammi ti panangbasa ti Ebanghelio ni Mateo. Bayat a kitaentayo ti sumagmamano kadagiti gamgameng a linaon dayta, paliiwenyo dagiti napalpalabas a materiales a manglawlawag iti pannalaysay.

Pannakaiyanak ken ti Immuna a Ministerio

Nanglukat ti Ebanghelio ni Mateo babaen iti genealohia ken pannakaiyanak ni Jesus. Idi masukalan a masikog ni Maria, ti nobiona, a ni Jose, “insikatna a baybay-an iti nalimed.” (1:19) Ngem kasanona nga aramiden dayta, yantangay naitulagda laeng iti maysa ken maysa? Kadagiti Judio ti babai a naitulagen ket addaan isu met laeng nga obligasion kas kadagiti kasado a babbai. No isut’ makidenna a seksual iti sabali, isut’ uborenda kas maysa a mannakikamalala a babai. (Deuteronomio 22:23-29) Gapu iti nairut a kasasaad ti panagtulag, ngarud, implano ni Jose nga isina ni Maria, nupay awan pay ti seremonia a namagkaykaysa kadakuada iti panagasawa.

Dagiti umun-una a kapitulo iti Ebanghelio ni Mateo ti naglaon iti Sermon ni Jesus idiay Bantay. Iti dayta, impakdaar ni Kristo a ti maysa manungsungbat iti “Kangatuan a Pangukoman” iti panagsaona iti kabsatna “kadagiti dakes unay a sao a pananglais.” (5:22) Ti kasta a panagsao kaiyariganna ti panangaw-awagna iti kabsatna kas awan naggian ti ulona wenno ong-ong.

Ngem ania ti “Kangatuan a Pangukoman” wenno “Korte Suprema”? Isu daytat’ 71-miembro a Sanhedrin. Ania a nalikudan ti kasapulan tapno makakualipikar nga agmiembro iti dayta? Kuna ti McClintock and Strong’s Cyclopedia: “Ti aplikante masapul nga awan tulawna iti moral ken pisikal. Kasapulan nga isut’ adda iti kalalainganna nga edad, natayag, nataer, nabaknang, de adal . . . Kasapulan nga ammonat’ sumagmamano a pagsasao . . . Dagiti lallakayen, proselita, eunuko, ken Netineo saanda a mabalin ti agmiembro gapu kadagiti karkarna nga ug-ugalida; ken saanda met a mapili a kandidato no awan annakda, ngamin saanda a mabalin ti makipagrikna kadagiti kasasaad iti uneg ti pagtaengan . . . ; wenno dagidiay dida mapaneknekan a lehitimoda nga annak ti maysa a padi, Levita, wenno Israelita. . . . Ti kandidato iti Naindaklan a Sanhedrim ti kasapulan, umuna iti isuamin, a nagserbin kas ukom iti ili a nakaiyanakanna; nga isut’ immakar manipud idiay a napan iti Basbassit a Sanhedrim . . . , a manipud sadiay isut’ immadelantar manen iti maikadua a Basbassit a Sanhedrim . . . sakbay nga isut’ maawat kas miembro ti pitopulo-ket-maysa.”

Gapuna kayat a sawen ni Jesus nga “uray siasino nga agsaonto iti kabsatna ti dakes unay a sao a pananglais” agbasol ti maiyasping iti daydiay napaneknekan ken nasentensiaan ti ipapatay iti Korte Suprema dagiti Judio. Anian a pakdaar a di padpadaksen dagiti kakabsattayo! Medmedantay ti dilatayo tapno ditay maikari ti panangilunod ti Kangatuan a Pangukoman, iti saklang ni Jehova, “ti Ukom ti amin a daga.”​—Genesis 18:25; Santiago 3:2-12.

Ni Jesus Epektibo a Mannursuro

Daytoy nga Ebanghelio ti mangiladladawan met ken Jesus kas maysa a mannursuro a mangsungbat a silalaing iti salsaludsod. Kas pangarigan, kas sungbat iti maysa a saludsod, inlawlawagna no apay a di agay-ayunar dagiti adalanna. (9:14-17) Awan rason a pagayunaranda bayat nga isut’ sibibiag. Ngem kas impadtona, nagayunarda ken nagladingitda idi isut’ natayen agsipud ta dida ammo no apay a napalubosan ti ipapatayna. Kalpasan ti panangawatda ti nasantuan nga espiritu idi Pentecostes, nupay kasta, nalawlawaganda ket saandan a nagayunar a silaladingit.

Iti panangitultuloyna a panangtaming ti isu met laeng a tema, innayon ni Jesus nga awan asinoman a mangitakup ti daan a lupot iti pagan-anay a dipay napes-akan agsipud ta ti kinalagdana ti ad-adda a mangpalawa ti pigisna. Kinunana pay met a ti baro nga arak saan a rebbeng nga ikabil iti daanen a supot a lalat. Ti supot a lalat isut’ maysa a nakorte a lalat ti animal nga amin nadait malaksid nalabit ti sakana nga isut’ paglukatanna. Ti panangpabaak ti baro nga arak mangpataud iti carbon dioxide a mangipaay ti kalalainganna a presion a mangpabettak ti daan, nasarangsangen a lalat. Iti panangiyasping, ti kinapudno nga insuro ni Kristo ket nakapigpigsa unay para iti daanen, timmangkenen a Judaismo. Mainayon pay, saanna a padpadasen a takupan wenno taginayonen ti aniaman a marunrunoten a narelihiusuan a sistema babaen kadagiti ug-ugalina ti panagayunar ken dadduma pay a seremonia. Imbes ketdi, ti Dios inusarna ni Jesus a mangipasdek ti baro a sistema ti panagdayaw. Ngarud, sigurado, nga awan aniaman met nga aramidentayo a mangsuportar kadagiti aglalaok ti pammati a tigtignay wenno ti panangtaginayon iti ulbod a relihion.

Ipangagyo ti Balakad Manipud Anak ti Dios

Sigun iti salaysay ni Mateo iti panagbalbaliw ti langa, ti Dios inawaganna ni Jesus kas ti Anakna nga inanamonganna ket kunana a rebbeng a dumngegtay kenkuana. (17:5) Gapuna masapul nga ipangagtay amin a balakad ni Kristo, kas ti pakdaarna nga asinoman a mangitibkol ti maysa a tao a mamati kenkuana nasaysayaat la koman a nailemmes idiay baybay babaen iti pannakaibitin ti gilingan a bato iti tengngedna. (18:6) Ania a kita ti bato daytoy? Saan a daydiay bassit, ta ti kayat a sawen ni Jesus isu daydiay makingngato a paset ti gilingan a bato a 1.2 ingganat’ 1.5 metros iti diametrona. Ti panangpusipos iti dakdakkel a makimbaba a bato kinasapulanna ti pigsa ti maysa nga animal. Awan asinoman nga agbiag idiay baybay nga addaan iti kasta a nagdagsen a bato iti aglawlaw ti tengngedna. Iti epektona, ngarud, balbalakadannatay ni Jesus a liklikantay ti basol a panangitibkol ti asinoman kadagiti paspasurotna. Buyogen ti kasta met laeng a panggep, nagsurat ni apostol Pablo: “Nasayaat ti saan a mangan ti lasag ken di uminum ti arak wenno agaramid iti aniaman a pakaitibkolan ni kabsatmo.”​—Roma 14:21.

Nangted ti indirekta a balakad ti Anak ti Dios idi inyebkasna nga ay-ay pay dagiti eskribas ken Fariseo ken kunana nga arigdat’ tanem a napapudaw. (23:27, 28) Nakaugalianen ti panangpapudaw kadagiti tanem ken nitso tapno dagiti tattao saanda a gagaraen a sagiden ida ket agbalinda a di nadalus. Babaen ti panangaligidna iti daytoy nga ugali, impakita ni Jesus a dagiti eskribas ken Fariseo agparangda a nakalinlinteg iti makinruar ngem “napunnoda ti panaginsisingpet ken kinadakes.” Ti panangipangag iti daytoy a balakad ti mangtignay kadatayo a lisian ti kinakillo ken agtignay “iti pammati nga awan panaginsisingpetna.”​—1 Timoteo 1:5; Proverbio 3:32; 2 Timoteo 1:5.

Ti Pagulidanantayo Maysa a Manangsalimetmet Kinatarnawna

Kalpasan ti panangilanadna ti padto ni Jesus maipapan ‘ti pagilasinan ti kaaddana,’ salaysayen ni Mateo ti pannakaliput, pannakatiliw, pannakaukom, ipapatay, ken panagungar ni Kristo. Iti kayo wenno istaka, linaksid ni Jesus ti arak a nalaokan ti apro, maysa a sustansia nga addaan narkotiko nga epektona. (27:34) Ugali dagiti babbai nga ikkan dagiti kriminal ti kasta nga arak tapno mabibineg ti ut-ot ti pannakailansada. Kuna ti Marcos 15:23 a ti arak ket “nalaokan ti mirra,” a mangpasayaat ti nanamna. Kaawatan, nga agpadpada a ti apro ken mirra ket adda idiay arak a linaksid ni Kristo. Idi a nadanonnan ti kangitingitan ti naindagaan a kursona, saanna a kayat nga isut’ madroga wenno maulaw. Kayat ni Jesus nga isut’ adda iti naan-anay a riknana tapno agtalinaed a matalek agingga ken patay. Kas ti Pagulidanantayo, sapay koma ta kanayontay met a maseknan iti panangsalimetmettayo ti kinatarnawtayo ken Jehova a Dios.​—Salmo 26:1, 11.