TARAON

Nadumaduma ti literal a kaipapanan dagiti Hebreo ken Griego a termino a naipatarus a “taraon,” kas iti “banag a kanen,” “pannakataraon,” “tinapay,” ken “karne, wenno lasag.”

Kalpasan ti panangparsuana kada Adan ken Eva, kinuna ti Dios: “Adtoy intedko kadakayo ti isuamin a mulmula a mangpataud iti bukel nga adda iti rabaw ti intero a daga ken tunggal kayo nga iti dayta adda ti bunga ti kayo a mangpataud iti bukel. Agserbi koma dayta kadakayo kas taraon.” Kinunana pay nga iti amin nga animal a parparsua, intedna ti “isuamin a berde a mulmula a maipaay a taraon.” Kinunana met ken Adan: “Manipud iti tunggal kayo iti minuyongan mabalinmo ti agpennek a mangan,” nga innayonna ti panangiparit iti maysa a kayo, ti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes.​—Ge 1:29, 30; 2:16, 17.

Manipud iti dayta a tiempo agingga iti Layus, saan nga ipasimudaag ti Biblia a ti lasag ti an-animal ket karaman iti pagtaraon ti tao. Pudno, naipasdek ti paglasinan iti nagbaetan ti nadalus ken narugit nga an-animal, ngem nabatad a mainaig daytoy iti an-animal a naaramat kadagiti panagisakripisio.​—Ge 7:2.

Idi naibilin ken Noe nga iserrekna ti an-animal iti daong, imbaga kenkuana ni Jehova: “No maipapan kenka, iyalaam ti bagim iti tunggal kita ti taraon a makan; ket ummongemto kenka, ket agserbinto a taraon a maipaay kenka ken maipaay kadakuada,” manen agparang a tuktukoyenna ti taraon manipud iti natnateng maipaay kadagiti tattao ken iti an-animal a naiserrek iti daong. (Ge 6:21) Kalpasan ti Layus, impalubos ni Jehova a ti tao inayonna ti lasag iti pagtaraonna, a kinunana: “Tunggal aggargaraw nga animal a sibibiag mabalin nga agserbi kas taraon maipaay kadakayo. Kas kadagiti berde a mula, itedko amin dayta kadakayo. Ti laeng lasag agraman ti kararuana​—ti darana​—dikay kanen.”​—Ge 9:3, 4.

Bukbukel. Agpada iti Hebreo ken Griego, ti sao a ‘mangan’ literal a kaipapananna ti “mangan iti tinapay,” mangipasimudaag a bukbukel ti kangrunaan a taraon dagiti tattao iti dagdaga a nadakamat iti Biblia. (Ge 43:31, 32) Sebada ken trigo ti kangrunaan a bukbukel; ti dadduma pay a bukbukel a nadakamat ket mijo ken espelta, maysa a kita ti trigo. (Uk 7:13; Isa 28:25; Eze 4:9; Jn 6:9, 13) Malaksid iti pannakausarna iti panagaramid iti tinapay, ti kadawyan nga arina ket naaramat maipaay iti maysa a kita ti linugaw. Masansan a nakan a nakirog ti bukel, mabalin a babaen ti panangala iti sangareppet a dawa ti bukbukel ken panangirub kadagita iti apuy wenno babaen ti panangikirog kadagita iti pariok. (Ru 2:14; 2Sm 17:28) Naaramid dayta a tinapay, a gagangay a ti bukel nagiling a nagasal. Nupay kasta, iti sumagmamano kadagiti tinapay ken bibingka, naaramat ti nasaysayaat, wenno napimpino, nga arina. (Ge 18:6; Ex 29:2) Ti maysa a pamay-an ti panagluto iti tinapay isu ti panangyaplag iti bellaay iti napudot a batbato wenno iti lantag a rabaw ti batbato nga iti dayta adda napasgedan nga apuy. Masansan a naaramat ti pangpaalsa wenno lebadura, nupay ti sumagmamano a tinapay ket naluto nga awanan pangpaalsa. (Le 7:13; 1Ar 19:6) Naaramat met dagiti urno, nga iti dayta dagiti masa a bellaay ket nadippit iti bato iti uneg ti urno. No dadduma, nailuto dagiti bibingka iti maysa a pariok, iti daplat a pariok, wenno iti nauneg a kaldero. Ti manteka a nausar ket lana, nalabit lana ti olibo.​—Le 2:4, 5, 7; 1Cr 9:31; kitaenyo ti PANAGLUTO ITI TINAPAY, PANADERO.

Natnateng. Nairaman dagiti bitsuelas wenno patani ken lentehas iti pagtaraon, naluto a gisado kas iti gisado a lentehas a linuto ni Jacob, a maipaay iti dayta inlako ni Esau ti kalinteganna kas inauna. (Ge 25:34) No dadduma, ti karne wenno lana ket nailaok iti gisado. Ti arina ket nalabit naaramid manipud kadagiti patani wenno mabalin a napaglalaok a bukbukel, patani, ken lentehas. (Eze 4:9) Ti maysa a kita dagiti pipino a naramraman ngem iti kita ti pipino ti Laud ket maysa a makapabang-ar a taraon. No nakiddit wenno saan a nasayaat ti danum, mabalin a kanen dagitoy kas pangsandi iti danum. Makan idi a naata dagiti pipino, adda asinna wenno awan, ket no dadduma napalamanan iti unegna ken nailuto. Buyogen iti panangil-iliw, linagip dagiti Israelita dagiti pipino, dagiti sandia, dagiti kutsay, dagiti lasona, ken ti bawang a kinnanda idiay Egipto. (Nu 11:4, 5) Dagitoy a taraon ket adda met idiay Palestina.

Dakamaten ni Job ti “malbabisko,” a ti tubbogna deskribirenna kas awan ramanna. (Job 6:6) Sawenna met ti maipapan kadagidiay taltalipungawen kas mangmangan iti naapgad a yerba ken ramramut dagiti kayo a retama.​—Job 30:4.

Ti Mishnah (Pesahim 2:6) dakamatenna ti endive ken chicory kas napait a natnateng a nausar iti Paskua.​—Ex 12:8.

Bungbunga ken Nues. Ti olibo ket naisangsangayan a pagtaraon idiay Palestina. Mabalin a sangapulo a tawen wenno napapaut pay ti palabsen sakbay a ti kayo mangrugi nga agpataud kadagiti nasayaat nga apit, ngem adu ti maibunga dayta gapu iti kasta unay a kinapaut ti biagna. Mabalin a makan idi dagiti bunga ti kayo nga olibo a kas met la ita, kalpasan a mayuper iti naasinan a danum. Dagiti olibo ket gubuayan met ti lana maipaay iti panagluto iti makmakan a kas iti gisado ken nalanaan a bibingka. Ti Biblia dakamatenna “dagiti nataba unay a putahe.”​—Isa 25:6.

Dagiti higos ket sabali pay a napateg a pagtaraon. (De 8:8) Apaman a makita iti maysa a kayo, dagiti nasapa a higos masansan a makan idi a dagus. (Isa 28:4) Dagiti naladaw a higos maibilag ken mapilpil kadagiti sukogan, ket maaramid a bibingka a higos. (1Sm 25:18; 1Cr 12:40) Naaramat kas pagtapal, yantangay addaanda kadagiti sangkap a pagagas. (Isa 38:21) Malaksid iti kadawyan a kayo a higos, ti maysa a kayo a pagaammo kas ti sikomoro (higos-sikomoro) ket agpatpataud met idi kadagiti makan a higos. (1Cr 27:28; Am 7:14) Ti dadduma pay a bunga isu ti datiles, granada, ken mansanas.​—Sol 5:11; Joe 1:12; Hag 2:19; kitaenyo ti MANSANAS.

Kadagiti nues a makmakan idi idiay Palestina, ti Biblia dakamatenna dagiti almendro ken bungbunga ti pistasio.​—Ge 43:11; Jer 1:11.

Dagiti ubas ket maysa kadagiti karuayan a taraon idiay Palestina. Idi sinimisim dagiti Israelita ti daga ti Canaan, nangyawidda iti dakkel a sangaraay nga ubas, nga inawit ti dua a lallaki babaen iti arimata. (Nu 13:23) Makan dagiti ubas a kas iti nainkasigudan a kasasaadda ken kasta met a naipagango (Nu 6:3) ken napilpil a napagbalin a bibingka. (1Sm 25:18; 1Cr 12:40) Kas ita, di pagduaduaan a dagiti naganus a bulong nakan kas berde a nateng; dagiti natangkenan a bulong naipakan kadagiti karnero ken kalding.

Dagiti bunga ti kayo nga algarroba ket gagangay a naipakan kadagiti animal, nupay mabalin a naaramat met a pagtaraon ti tao iti tiempo ti panagkasapulan. Ti mabisbisin a bayanggudaw nga anak iti pangngarig ni Jesus inyebkasna ti tarigagay a mangan kadagita.​—Lu 15:16; kitaenyo ti BUNGA TI ALGARROBA.

Rekado ken Diro. Dagiti rekado a pagaammo unay a naaramat a pangpananam isu ti yerbabuena, eneldo, kumino, ruda, ken bulbulong ti mustasa. (Mt 23:23; 13:31; Lu 11:42) Asin ti kangrunaan a maar-aramat a pagtempla, addaan met kadagiti sangkap a pangpreserba. Gapuna, ti “tulag ti asin” ket sigurado a tulag, saan a mawaswas. (Nu 18:19; 2Cr 13:5) Kanayonanna pay, ti Mishnah (Shabbat 6:5) dakamatenna ti pimienta. Ti alcaparra naaramat kas pangpaganas iti pannangan.​—Ec 12:5.

Naibilang ti diro kas nasayaat a taraon a mangparaniag iti matmata ken mangpakired. (1Sm 14:27-29; Sal 19:10; Pr 16:24) Ti raman ti manna ket kasla kadagiti dippit a tinapay nga addaan diro. (Ex 16:31) Ni Juan a Manangbautisar nangan iti diro a maibuyog kadagiti insekto a dudon.​—Mt 3:4.

Lasag kas Taraon. Kalpasan ti Layus, ti Dios imbagana ken Noe a, mairaman iti mulmula, ti tunggal aggargaraw nga animal a sibibiag ket mabalinna nga usaren kas taraon. (Ge 9:3, 4) Ngem iti sidong ti Linteg, dagiti laeng naibilang a nadalus nga an-animal ti mabalin a kanen dagiti Israelita. Nailanad dagitoy iti Levitico, kapitulo 11, ken Deuteronomio, kapitulo 14. Dagiti ordinario a tattao gagangay a saanda a nangan iti adu a karne. Ngem sagpaminsan a maparti ti maysa a kalding wenno kordero maipaay iti pakikaykaysa a sakripisio wenno kas pammadayaw iti maysa a sangaili. (Le 3:6, 7, 12; 2Sm 12:4; Lu 15:29, 30) Kadagiti nasalsaliwanwan, kakarnien a bakbaka ti naparti. (Ge 18:7; Pr 15:17; Lu 15:23) Ti sumagmamano kadagiti aanupen nga animal, kas iti kalakian nga ugsa, gasela, korso, atap a kalding, antilop, atap a toro, ken gamusa, ket makan idi, kasta met a maituno wenno mailambong ti karne. (Ge 25:28; De 12:15; 14:4, 5) Siiinget a naiparit ti pannangan iti dara, kas iti pannangan iti taba.​—Le 7:25-27.

Makan met idi ti agtatayab. Iti namilagruan a pamay-an, naipaayan dagiti Israelita iti pugo idiay let-ang. (Nu 11:31-33) Dagiti atap a kalapati, pagaw, tukling, ken billit-tuleng ket karaman kadagiti nadalus nga agtatayab. (1Sm 26:20; Mt 10:29) Kanayonanna pay, dagiti itlog ket paset ti pagtaraon.​—Isa 10:14; Lu 11:11, 12.

Karaman kadagiti makan nga insekto isu ti dudon. Daytoy, agraman ti diro, ket paset idi iti taraon ni Juan a Manangbautisar. (Mt 3:4) Ita, dagiti dudon ket kankanen ti sumagmamano nga Arabo. Ti paboritoda a pannakaisaganana ket maikkat ti ulo, saka, ken payakna sa mabalkut iti arina ken maikirog iti manteka ken mantekilia.

Maala idi dagiti ikan manipud Mediteraneo ken kasta met manipud iti Baybay ti Galilea. Mangngalap ti sumagmamano kadagiti apostol ni Jesu-Kristo, ket adda gundaway a ni Jesus, kalpasan ti panagungarna, nangisagana maipaay kadagiti adalanna iti sumagmamano nga ikan iti rabaw ti dumardarang a beggang. (Jn 21:9) Napindang met dagiti ikan, a nagpaay kas taraon a nalaka nga awiten dagiti agdaldaliasat. Dagiti ikan iti dua a milagro ni Jesus a panangpakan iti umariwekwek ket nalabit napindang nga ikan. (Mt 15:34; Mr 6:38) Ti maysa kadagiti ruangan ti Jerusalem ket napanaganan iti Ruangan ti Ikan, nalabit mangipasimudaag nga adda tiendaan ti ikan iti dayta wenno iti asideg dayta. (Ne 3:3) Idi kaaldawan ni Nehemias, dagiti taga Tiro nagilakoda iti ikan idiay Jerusalem.​—Ne 13:16.

Dagiti Produkto ti Gatas ken Dagiti Inumen. Ti gatas ken dagiti produkto ti gatas, a gatas dagiti baka, kalding, wenno karnero ti maaramat, ket napateg met kas taraon. (1Sm 17:18) Ti gatas kadawyanna a naidulin kadagiti lalat a botelia. (Uk 4:19) Nadaras nga umalsem dayta. Ti Hebreo a sao a chem·ʼahʹ, naipatarus a “mantekilia,” mabalin a kaipapananna met ti “napagbalay a gatas.” Ti keso ket pagaammo met unay. Iti kinapudnona, ti Ginget Tyropoeon (dagiti Agar-aramid iti Keso) timmaraigid iti makinlaud a deppaar ti mismo a nagkauna a siudad ti Jerusalem.​—Uk 5:25; 2Sm 17:29; Job 10:10; kitaenyo ti KESO.

Ti panagaramid iti arak ket maysa kadagiti kangrunaan nga usar ti ubas. No dadduma, ti arak narekaduan ken kasta met a nagamporan. (Pr 9:2, 5; Sol 8:2; Isa 5:22) Ti panagburas iti ubas ket naaramid iti otonio. Iti nabara a klima, nadaras nga umalsem ti tubbog. Ti panagburas iti ubas ket maaramid sumagmamano a bulan sakbay ti tiempo ti Paskua. Iti Paskua, nagbalin a kaugalian dagiti grupo ti pampamilia ti iyiinum iti sumagmamano a kopa ti arak, a naalsemen iti dayta a tiempo. Gapuna, idi rinambakan ni Jesus ti Paskua ti 33 K.P., imminum iti pudpudno a nalabaga nga arak, a ti sumagmamano iti dayta ket intukonna kadagiti adalanna idi inyussuatna ti Pangrabii ti Apo. (Mr 14:23-25) Napaalsem met nga arak ti pinataud ni Jesus iti maysa a padaya ti kasar. (Jn 2:9, 10) Kasta met a naaramat ti arak maipaay kadagiti panagagas. (1Ti 5:23) Naaramat met ti suka a nagtaud iti arak ti ubas, puro wenno nalaokan kadagiti rekado wenno tubbog ti prutas. (Nu 6:3; Ru 2:14) Ti sabali pay nga inumen isu ti serbesa a trigo, ket maysa a makapabang-ar nga inumen ti naaramid manipud tubbog ti granada.​—Sol 8:2; Isa 1:22; Os 4:18.

Manna. Manna ti kangrunaan a taraon dagiti Israelita idiay let-ang. Iti Numeros 11:7, 8, nadeskribir dayta a kasla bukel ti kulantro, a ti langana ket tutot ti bedelio. Nagiling dayta kadagiti paggilingan a pusiposen ti ima wenno nabayo iti alsong ken nailambong wenno napagbalin a tintinapay a ti ramanda ket kasla nalanaan a nasam-it a tinapay. Nadakamat dayta kas “ti mismo a tinapay dagidiay mannakabalin.”​—Sal 78:24, 25; kitaenyo ti MANNA.

Pannangan a Sangsangkamaysa. Kadagidi tiempo ti Biblia, ti pannangan a sangsangkamaysa iti taraon impasimudaagna ti kaadda ti singgalut ti panagkakadua. (Ge 31:54; 2Sm 9:7, 10, 11, 13; kitaenyo ti PANNANGAN.) Ti panagkedked a makipangan iti sabali a tao ipasimudaagna ti unget wenno dadduma pay a bumusbusor a rikna wenno kababalin. (1Sm 20:34; Ara 11:2, 3; Ga 2:11, 12) Ti taraon masansan a naaramat kas sagut, tapno magun-od wenno masigurado ti naimbag a nakem ti sabali, yantangay ti panangawat iti sagut ket naibilang a mangobligar iti immawat a salimetmetanna ti pannakikappia.​—Ge 33:8-16; 1Sm 9:6-8; 25:18, 19; 1Ar 14:1-3.

Panangmatmat Dagiti Kristiano. Awan dagiti Kristiano iti sidong ti panangipawil ti Linteg no maipapan kadagiti nadalus ken narugit a taraon. Nakalikaguman kadakuada nga umadayoda iti dara ken iti bambanag a nabekkel, awan sabali, bambanag a saan a nasayaat ti pannakapadarana. (Ara 15:19, 20, 28, 29) Ngem malaksid iti daytoy a pammilin ti Biblia, ti pannangan wenno ti iyaadayo iti sumagmamano a kita ti taraon saanda a pagbalinen nga isyu ket saanda met a padasen nga iturayan ti konsiensia ti sabali a tao babaen iti bukodda a konsiensia no maipapan iti pannangan iti taraon. Nupay kasta, napakdaaranda maibusor iti pannangan iti taraon a naidaton kadagiti idolo ken maibusor iti panangitibkol iti sabali a tao babaen ti panangipilitda nga aramatenda ti Nakristianuan a wayawayada maipapan iti pannangan iti taraon. (1Co 8; 10:23-33) Ti Pagarian ken dagiti naespirituan nga interes dayta ti ipangpangruna koma dagiti Kristiano, saan ket a ti taraon wenno ti pannakaisagana dayta.​—Ro 14:17; Heb 13:9.

Naespirituan a Taraon. Nagragsakan ni Jesus ti panangaramid iti pagayatan ni Amana ket dinakamatna dayta kas taraonna. (Jn 4:32, 34) Impadtona a dutokanna “ti matalek ken masirib nga adipen” a mangipaay iti (naespirituan a) taraon iti umiso a tiempo kadagiti adalanna. (Mt 24:44-47; kitaenyo ti MATALEK KEN MASIRIB NGA ADIPEN.) No kasano nga imbaga ni Moises kadagiti Israelita: “Saan a babaen iti tinapay laeng nga agbiag ti tao no di ket babaen iti tunggal ebkas ti ngiwat ni Jehova nga agbiag ti tao” (De 8:3), pinaregta ni Jesus dagiti adalanna a sapulenda, saan a ti namaterialan a taraon, no di ket ti taraon a mataginayon maipaay iti biag nga agnanayon. (Jn 6:26, 27; idiligyo ti Hab 3:17, 18.) Kinunana a saanda koma a maringgoran maipapan iti taraon ken inumenda, ta “napatpateg ti kararua ngem iti taraon.”​—Mt 6:25; Lu 12:22, 23.

Ni apostol Pablo kinunana a dagiti pamunganayan a banag ti Nakristianuan a doktrina ket kas iti “gatas,” ket ti naun-uneg a pannakaammo kas iti “nakired a taraon.” (Heb 5:12-14; 6:1, 2; 1Co 3:1-3) Dinakamat met ni Pedro ti panangpatanor iti naespirituan nga idadakkel babaen iti “awan lalaokna a gatas a kukua ti sao.” (1Pe 2:2) Inawagan ni Jesus ti bagina kas “tinapay ti biag,” nangatngato ti kalidadna ngem iti manna a naipaay idiay let-ang, ket impamatmatna nga isu addaan iti abasto nga iti kasta saanen nga agbisin manen daydiay mangan iti dayta. (Jn 6:32-35) Napakigtotanna ti sumagmamano kadagiti pasurotna a saan a naespirituan ti panagpampanunotda idi a ti lasag ken darana inyaspingna iti taraon ken inumen (nga iti dayta mabalinda ti “agtaraon” babaen iti pammati iti subbot a datonna) maipaay iti agnanayon a biag.​—Jn 6:54-60.

Inkari ni Jehova ti tiempo inton ipaayna ti kinaruay agpadpada iti naespirituan ken namaterialan a taraon maipaay kadagiti matalek a tattaona iti intero a daga, nga awanen ti bisin a mamagpeggad kadakuada.​—Sal 72:16; 85:12; Isa 25:6; kitaenyo ti BISIN; PANAGLUTO, DAGITI ARUATEN ITI PANAGLUTO; ken bambanag a pagtaraon iti sidong dagiti pauloda.