BILLIT-TULENG

[Gr., strou·thiʹon].

Ti Griego a sao nga strou·thiʹon ket pangbassit a porma a kaipapananna ti aniaman a bassit a tumatayab, ngem nangnangruna a naaramat kas agaplikar kadagiti billit-tuleng. Naruay idiay Israel ti maysa a kita ti kadawyan a billit-tuleng ti balay (Passer domesticus biblicus). Babassit a kayumanggi ken maris-dapo a tumatayab, dagiti billit-tuleng naariwawa ken mannakipulapolda, nga aganibaar ken agunida, a manipud umokda iti tuktok ti balay, kayo, wenno bassit a kayo agpayakpakda nga agturong iti daga sada agsubli manen. Ti taraonda kangrunaanna a buklen ti bukbukel, insekto, ken igges. Kadawyan met ti billit-tuleng ti Espania (Passer hispaniolensis), nangnangruna iti makin-amianan ken makintengnga a paspaset ti Israel.

Dagiti laeng direkta a pannakatukoy dagiti billit-tuleng iti Biblia ket masarakan iti sasao nga insawang ni Jesus bayat ti maikatlo a panagdaliasatna iti Galilea ken nabatad nga inulitna nga insawang agarup makatawen kalpasan dayta iti naud-udi a ministeriona iti Judea. Iti panangipatuldona a ti “dua a billit-tuleng mailako iti sinsilio a bassit ti pategna [iti literal, maysa nga assarion, aggatad iti nakurang a lima a sentimo (iti doliar ti U.S.)]” wenno, no gatangen a saglilima, “dua a sinsilio a bassit ti pategna,” kinuna ni Jesus a, nupay dagitoy babassit a tumatayab naibilangda a kasta ti kabassit ti pategda, “kaskasdi awan maysa kadakuada ti matnag iti daga a saan nga ammo ni Amayo,” “Awan uray maysa kadakuada ti malipatan iti sanguanan ti Dios.” Kalpasanna pinaregtana dagiti adalanna a saanda nga agbuteng, nga impanamnamana kadakuada, “Napatpategkayo ngem iti adu a billit-tuleng.”​—Mt 10:29-31; Lu 12:6, 7.

Agpada nga idi un-unana ken iti agdama, mailaklakon dagiti billit-tuleng kadagiti tiendaan idiay Makintengnga a Daya. Kas maysa a pagtaraon, naidutdotan ken natudokda iti pagtudok a kaykayo ket naitunoda (kas kadagiti shish kebab [naituno a natudok a karne ti kordero wenno baka]). Ti maysa a kadaanan a kitikit ti linteg ti taripa ni Emperador Diocletian (301 K.P.) ipakitana a kadagiti amin a tumatayab a maus-usar idi a pagtaraon, kalakaan dagiti billit-tuleng.​—Light From the Ancient East, ni A. Deissmann, 1965, p. 273, 274.

Nupay agparang ti billit-tuleng iti Hebreo a Kasuratan iti King James Version (Sal 84:3; 102:7) ken iti dadduma pay a patarus, ti Hebreo a termino a naipatarus a kasta (tsip·pohrʹ) nabatad a maysa a sapasap a termino a tumukoy iti babassit a tumatayab iti pangkaaduan ken saan nga espesipiko a tumukoy iti billit-tuleng.