Kapitulo 2
Ti Nadayag a Tema ti Biblia
Panangipatarus iti Kasuratan Dagiti napasnek nga agad-adal iti Biblia nabayag a nagsidsiddaawanda dagiti misterio a naitalimeng iti libro nga Apocalipsis. Iti tiempo nga inkeddeng ti Dios, maibuksilan dagita a palimed, ngem kasano, kaano, ken kadagiti siasino? Ti laeng espiritu ti Dios ti makaipalgak iti kaipapananda idi nga umad-adani ti naituding a tiempo. (Apocalipsis 1:3) Naipalgak dagita a sagrado a palimed kadagiti naregta nga adipen ti Dios ditoy daga tapno mapakiredda a mangipakaammo kadagiti pangngeddengna. (Mateo 13:10, 11) Di kayat a sawen daytoy a pulos a di agkamali dagiti nailawlawag iti daytoy a publikasion. Maikunatayo ti kas iti kinuna ni Jose idi ugma: “Saan aya a dagiti kayulogan kukua ti Dios?” (Genesis 40:8) Nupay kasta, natibker met ti pammatitayo a dagiti nailawlawag ditoy ket maitunos iti intero a Biblia, a mangipakita iti nakaskasdaaw a pannakatungpal dagiti nadibinuan a padto kas mapaneknekan kadagiti pasamak ditoy lubong kadagitoy nariribuk a tiempotayo.
1. Ania ti nadayag a panggep ni Jehova?
KUNA ti maysa a proverbio iti Biblia: “Nasaysayaat ti tungpal kalpasanna ti maysa a banag ngem iti punganayna.” (Eclesiastes 7:8) Iti libro nga Apocalipsis ti pakabasaantayo iti makapikapik a tampok ti nadayag a panggep ni Jehova a mangsantipikar iti naganna iti imatang ti amin a sangaparsuaan. Kas maulit-ulit nga indeklara ti Dios babaen ti maysa kadagiti nagkauna a propetana: ‘Maammuandanto a siak ni Jehova.’—Ezequiel 25:17; 38:23.
2. Ti Apocalipsis, agraman dagiti immun-una a libro ti Biblia, tulongannatayo a gumun-od iti ania a makapnek a pannakaammo?
2 No kasano nga ibuksilan ti Apocalipsis ti naballigi a pagtungpalan dagiti bambanag, kasta met a nailanad ti punganayda kadagiti immun-una a libro ti Biblia. No usigentayo daytoy a rekord, matarusantayo dagiti nainaig nga isyu ken makitatayo ti pakabuklan dagiti panggep ti Dios. Anian a makapnek daytoy! Maysa pay, tignayennatayo koma daytoy, tapno matagiragsaktayo ti nagsayaat a masanguanan nga agur-uray iti sangatauan. (Salmo 145:16, 20) Iti daytoy a punto, maikanatad no usigentayo ti pakasaritaan ken tema ti intero a Biblia, tapno silalagiptayo iti kangrunaan nga isyu a pakaipaspasanguan ti sangatauan, agraman ti nalawag ti pannakaisawangna a panggep ti Dios a mangrisut iti dayta nga isyu.
3. Ania a padto iti libro a Genesis ti nangisaad iti tema ti intero a Biblia, agraman ti Apocalipsis?
3 Ti Genesis, nga umuna a libro ti Biblia, saritaenna ti “punganay” ken salaysayenna ti panamarsua ti Dios, agraman ti panangparsuana iti tao, ti kasayaatan a parsuana ditoy daga. Nailanad met iti Genesis ti kaunaan a padto nga insawang a mismo ti Dios idiay minuyongan ti Eden agarup 6,000 a tawenen ti napalabas. Sakbayna la unay, adda serpiente a nausar a nangallilaw ken ni Eva, ti immuna a babai; ket ni Eva inallukoyna ni Adan nga asawana a kumappon kenkuana a mangsalungasing iti linteg ni Jehova babaen iti pannanganda iti bunga ti “kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes.” Idi sinentensiaanna dagiti nagbasol nga agassawa, kinuna ti Dios iti serpiente: “Mangikabilakto ti panagginnura iti nagbaetanyo iti babai ken iti nagbaetan ti bin-im ken ti bin-ina. Dunorennakanto iti ulo ket dunoremto iti mukod.” (Genesis 1:1; 2:17; 3:1-6, 14, 15) Dayta a padto ti nangisaad iti tema ti intero a Biblia, agraman ti Apocalipsis.
4. (a) Kalpasan ti panangisawang ti Dios iti kaunaan a padto, ania ti napasamak kadagiti immuna a nagannak kadatayo? (b) Ania dagiti saludsod a rumsua maipapan iti kaunaan a padto, ket apay a nasken nga ammuentayo dagiti sungbat?
4 Kalpasan la unay ti panangisawang ti Dios iti dayta a padto, pinagtalawna idiay Eden dagiti immuna a nagannak kadatayo. Saandan a manamnama pay ti biag nga agnanayon iti Paraiso; turposenda ti biagda iti ruar ti minuyongan, iti di pay namulaan a paset ti daga. Nasentensiaanda a matay ket bin-ig a managbasol dagiti agbalinto nga annakda. (Genesis 3:23–4:1; Roma 5:12) Ngem ania ti kaipapanan ti padto a naisawang idiay Eden? Siasino dagiti nairaman? Kasano a nainaig dayta iti Apocalipsis? Ania ti mensahena para kadatayo ita? Tapno makalung-awtayo kadagiti epekto daydi nakalkaldaang a pasamak a nangiturong iti panangisawang ni Jehova iti dayta a padto, nasken nga ammuentayo dagiti sungbat dagitoy a saludsod.
Dagiti Nairaman iti Drama
5. Idi inallilaw ti serpiente ni Eva, ania ti napasamak no maipapan iti kinasoberano ti Dios ken iti naganna, ket kasano a marisut dayta nga isyu?
5 Naiturong ti padto iti Genesis 3:15 iti serpiente a nagulbod ken ni Eva, nga imparipiripna a saan a matay ni Eva no agsukir no di ket agbalin nga independiente, maysa a diosa. No kasta, pinagparang daydi serpiente nga ulbod ni Jehova ken impasimudaagna a nasaysayaat ti kasasaad dagiti tattao no laksidenda ti kinasoberano ti Dios. (Genesis 3:1-5) Nakarit ti kinasoberano ni Jehova ket namansaan ti naimbag a naganna. Deskribiren ti libro nga Apocalipsis no kasano a ni Jehova, ti nalinteg nga Ukom, usarenna ti Pagarian iti sidong ni Jesu-Kristo nga Anakna a mangalangon iti kinasoberanona ken mangsantipikar iti naganna.—Apocalipsis 12:10; 14:7.
6. Kasano nga ipakita ti Apocalipsis no siasino daydiay nagsao ken ni Eva babaen ti maysa nga uleg?
6 Agaplikar laeng aya iti literal nga uleg ti termino a “serpiente”? Saan! Ipakita kadatayo ti Apocalipsis no siasino daydi nagdakes nga espiritu a parsua a nagsao babaen iti dayta nga uleg. Isu “ti dakkel a dragon, ti kadaanan a serpiente, daydiay naawagan iti Diablo ken Satanas, a mangyaw-awan iti intero a mapagnaedan a daga,” a ‘nangallilaw ken Eva babaen ti kinasikapna.’—Apocalipsis 12:9; 2 Corinto 11:3.
7. Ania ti mangipakita a saan a literal a babai ti tuktukoyen ti Genesis 3:15?
7 ‘Ti babai’ ti sumaganad a dinakamat ti Genesis 3:15. Ni Eva kadi daytoy? Nalabit a kasta ti panangipagarup ni Eva. (Idiligmo ti Genesis 4:1.) Ngem imposible ti panagbinnusor da Eva ken Satanas iti naunday a panawen gapu ta nabayagen a natay ni Eva, nasurok a 5,000 a tawenen ti napalabas. Maysa pay, yantangay maysa a di makita nga espiritu daydi Serpiente a kinasao ni Jehova, namnamaentayo met ngarud a saan a literal a babai daytoy. Pasingkedan daytoy ti Apocalipsis 12:1, 2, nga ipakitana a daytoy piguratibo a babai ket isu ti nailangitan nga organisasion ni Jehova a buklen dagiti espiritu a parsua.—Kitaem met ti Isaias 54:1, 5, 13.
Dua a Bin-i nga Agbimbinnusor
8. Apay a rumbeng a pakaseknantayo unay ti adda a naikuna maipapan iti dua a bin-i?
8 Dua a bin-i ti sumaganad a nadakamat iti Genesis 3:15. Rumbeng a pakaseknantayo unay dagitoy ta nainaigda iti dakkel nga isyu maipapan iti no siasino ti maikari a mangituray iti daga. Agtutubo man wenno nataengan, nainaig ti tunggal maysa kadatayo iti daytoy nga isyu. Siasino kadagitoy a bin-i ti dasigam?
9. Siasino ti nalawag a karaman iti bin-i ti Serpiente?
9 Umuna, nadakamat ti bin-i, wenno kaputotan, ti Serpiente. Ania daytoy? Nalawag a ramanen daytoy dagiti dadduma pay nga espiritu a parsua a kimmappon ken ni Satanas idi nagrebelde ket idi kamaudiananna “naitapuakda a naikanunong kenkuana” ditoy daga. (Apocalipsis 12:9) Yantangay ni Satanas, wenno Beelzebub, ti “agturay kadagiti sairo,” nabatad nga isuda ti mangbukel iti di makita nga organisasionna.—Marcos 3:22; Efeso 6:12.
10. Kasano nga ipakita ti Biblia no siasino pay dagiti karaman iti bin-i ni Satanas?
10 Kanayonanna, kinuna ni Jesus kadagiti Judio a panguluen ti relihion idi kaaldawanna: “Naggapukayo iti amayo a Diablo, ket kayatyo nga aramiden dagiti tarigagay ni amayo.” (Juan 8:44) Gapu iti panangbusorda ken ni Jesus nga Anak ti Dios, impakita dagidiay a panguluen ti relihion a kaputotan met ida ni Satanas. Paset ida ti bin-i ni Satanas, ken agserserbida kenkuana kas piguratibo nga amada. Iti intero a historia, adu pay a tattao ti napaneknekan a karaman iti bin-i ni Satanas babaen ti panangaramidda iti pagayatan ni Satanas, nangnangruna iti panangbusor ken panangidadanesda kadagiti adalan ni Jesus. No pagdadagupen, maikuna a dagitoy a tattao ti mangbukel iti makitkita nga organisasion ni Satanas ditoy daga.—Kitaem ti Juan 15:20; 16:33; 17:15.
No Siasino ti Bin-i ti Babai
11. Iti panaglabas dagiti siglo, ania ti impalgak ti Dios maipapan iti bin-i ti babai?
11 Kamaudiananna, nadakamat iti padto ti Genesis 3:15 ti bin-i ti babai. Bayat a mangpatpatanor ni Satanas iti bin-ina, isagsagana met ni Jehova daytoy a “babai,” wenno ti arig asawa a nailangitan nga organisasionna, a mangpataud iti bin-i. Iti unos ti agarup 4,000 a tawen, in-inut nga impalgak ni Jehova kadagiti natulnog ken managbuteng iti Dios a tattao dagiti detalye a nainaig iti panagparang ti bin-i. (Isaias 46:9, 10) Iti kasta, da Abraham, Isaac, Jacob, ken dadduma pay naaddaanda iti pammati iti kari nga agtaud ti bin-i iti kapuonanda. (Genesis 22:15-18; 26:4; 28:14) Ni Satanas ken dagiti pasurotna masansan nga indadanesda dagita nga adipen ni Jehova gapu iti di maisin a pammatida.—Hebreo 11:1, 2, 32-38.
12. (a) Kaano ken iti ania a pasamak a nagparang ti kangrunaan a paset ti bin-i ti babai? (b) Ania ti panggep a napulotan ni Jesus?
12 Kamaudiananna, idi tawen 29 ti Kadawyan a Panawentayo, ti perpekto a tao a ni Jesus indatagna ti bagina idiay Karayan Jordan ket nagpabautisar. Ni Jehova pinulotanna sadiay ni Jesus iti nasantuan nga espiritu, a kunkunana: “Daytoy ti Anakko, ti dungdungnguen, nga inanamongak.” (Mateo 3:17) Nayam-ammo sadiay ni Jesus kas daydiay naibaon a naggapu iti naespirituan nga organisasion ti Dios sadi langit. Napulotan met kas Nadutokan nga Ari ti nailangitan a Pagarian a mangituray iti daga iti nagan ni Jehova, iti kasta risutenna a mamimpinsan ti isyu a mainaig iti turay, wenno kinasoberano. (Apocalipsis 11:15) No kasta, ti kangrunaan a bin-i ti babai ket ni Jesus, ti naipadto a Mesias.—Idiligmo ti Galacia 3:16; Daniel 9:25.
13, 14. (a) Apay a ditay koma masdaaw a makaammo a saan a maymaysa laeng a prominente a persona ti bin-i ti babai? (b) Mano ti pinili ti Dios iti sangatauan nga agbalin a segundario a paset ti bin-i, ket ania a kita ti organisasion ti buklenda? (c) Siasino pay dagiti agserserbi a naikaykaysa iti bin-i?
13 Maymaysa laeng aya a prominente a persona ti bin-i ti babai? Daydiay ngay bin-i ni Satanas? Ipakita ti Biblia a ti bin-i ni Satanas ramanenna ti bunggoy dagiti dakes nga anghel ken dagiti tattao nga awanan panagraem iti Dios. Saantay koma ngarud a masdaaw a makaammo iti panggep ti Dios a mangpili iti 144,000 a matalek a tattao nga agbalin a papadi a makipagturay iti Mesianiko a Bin-i a ni Jesu-Kristo. Maipapan kadakuada, kuna ti Apocalipsis a ti Diablo, gapu iti ibubusorna iti arig babai nga organisasion ti Dios, ‘napanna ginubat dagiti natda iti bin-i’ ti babai.—Apocalipsis 12:17; 14:1-4.
14 Iti Biblia, maawagan dagiti napulotan a Kristiano kas kakabsat ni Jesus, ket kas kakabsatna, maymaysa ti Amada ken maymaysa ti inada. (Hebreo 2:11) Ni Jehova a Dios ti Amada. No kasta, nalawag a ti inada ket ‘ti babai,’ ti arig asawa a babai a nailangitan nga organisasion ti Dios. Isuda ti segundario a paset ti bin-i, ket ni Kristo Jesus ti kangrunaan a pasetna. Ti kongregasion dagitoy a napulotan iti espiritu a Kristiano ditoy daga ti mangbukel iti makitkita nga organisasion ti Dios nga agserserbi iti sidong ti arig babai nga organisasionna idiay langit, a pakaikaykaysaanda ken ni Kristo Jesus inton mapagungarda. (Roma 8:14-17; Galacia 3:16, 29) Nupay dagiti minilion a sabsabali a karnero a naggapu iti amin a nasion ket saan a paset ti bin-i, agserserbida a naikaykaysa iti organisasion ti Dios ditoy daga. Maysaka kadi kadagitoy a sabsabali a karnero? No kasta, addaanka iti naragsak a namnama nga agbiag nga agnanayon iti paraiso a daga.—Juan 10:16; 17:1-3.
No Kasano a Timmanor ti Panagbinnusor
15. (a) Ilawlawagmo ti itatanor dagiti tattao ken anghel a mangbukel iti bin-i ni Satanas. (b) Ania ti napasamak iti bin-i ni Satanas idi dimteng ti Layus idi kaaldawan ni Noe?
15 Nangrugi a nagparang ti natauan a bin-i ni Satanas iti rugrugi ti pakasaritaan ti tao. Kas pagarigan, adda ni Cain, ti immuna a tao a nayanak, “a nagtaud iti daydiay nadangkes ken nangpapatay iti kabsatna” a ni Abel. (1 Juan 3:12) Kalpasanna, nagsao ni Enoc maipapan iti iyaay ni Jehova “a kaduana ti nasantuan a linaklaksana, tapno mangipakat iti panangukom maibusor iti isuamin, ken tapno ipaneknekna a nakabasol dagiti amin a di nadiosan maipapan iti amin a di nadiosan nga ar-aramidda nga inaramidda iti di nadiosan a pamay-an, ken maipapan iti amin a makapakigtot a bambanag a sinao dagiti di nadiosan a managbasol maibusor kenkuana.” (Judas 14, 15) Kanayonanna, dagidi rebelioso nga anghel nakikapponda ken ni Satanas ket nagbalinda a paset ti bin-ina. “Pinanawanda ti bukodda nga umiso a lugar” idiay langit ket naglasagda sa inasawada dagiti babbai nga annak dagiti tattao. Nangputotda kadagiti saan nga ordinario a tattao a bin-ig a naranggas. Napno iti kinaranggas ken kinadakes ti lubong iti daydi a tiempo, isu a dinadael ti Dios daydi a lubong babaen ti Layus, ket ni laeng matalek a Noe ken ti pamiliana ti tattao a nakalasat. Dagiti nasukir nga anghel—a nagbalinen a demonio nga adda iti babaen ni Satanas—napilitanda a nangpanaw kadagiti assawa ken putotda. Inuksobda ti natauan a bagida, sa nagsublida iti sigud a kasasaadda kas espiritu a parsua, ket ita ur-urayenda ti napardas ti iyaadanina a panangdadael ti Dios ken ni Satanas ken iti bin-ina.—Judas 6; Genesis 6:4-12; 7:21-23; 2 Pedro 2:4, 5.
16. (a) Siasino daydi naulpit nga agturay a nagparang kalpasan ti Layus, ket kasano nga impakitana nga isu ket paset ti bin-i ni Satanas? (b) Kasano a linapdan ti Dios dagidi nagngayangay a mangbangon iti torre ti Babilonia?
16 Di nagbayag kalpasan daydi dakkel a Layus, nagparang ditoy daga ti maysa a naulpit nga agturay nga agnagan Nimrod. Iti Biblia, nailadawan ni Nimrod kas maysa a “mannakabalin a mangnganup maibusor ken Jehova”—pudno a paset ti bin-i ti Serpiente. Kas ken Satanas, rebelioso ni Nimrod ket binangonna ti siudad ti Babel, wenno Babilonia, a maikaniwas iti panggep ni Jehova a ti sangatauan agwaras koma tapno mapno ti daga. Ti pannakasentro koma ti Babilonia isu daydi dakkel a torre “a ti tuktokna dumanon iti langlangit.” Linapdan ti Dios dagiti nagngayangay a mangbangon iti daydi a torre. Riniribukna ti pagsasaoda ket ‘inwarawarana ida manipud sadiay iti isuamin a rabaw ti daga’ ngem impalubosna nga agtalinaed ti Babilonia a mismo.—Genesis 9:1; 10:8-12; 11:1-9.
Nagparang Dagiti Napolitikaan a Turay
17. Bayat nga immadu ti tao, ania a rinuker a paset ti kagimongan ti tao ti nagparang, ket kas resultana, aniada a dadakkel nga imperio ti timmaud?
17 Idiay Babilonia, nagparang dagiti paset ti kagimongan ti tao a timmanor maibusor iti kinasoberano ni Jehova. Napolitikaan ti maysa kadagitoy. Bayat nga immadu ti tao, adda dagiti dadduma pay nga ambisioso a tattao a nanggamgam iti pannakabalin kas iti inaramid ni Nimrod. Inrugi ti tao nga iturayan ti tao iti pagdaksanna. (Eclesiastes 8:9) Kas pagarigan, idi tiempo ni Abraham, dagiti ari ti Sinar ken dadduma pay nga adayo a dagdaga sinakupda ti Sodoma, Gomorra, ken dagiti siudad a kabangibangda. (Genesis 14:1-4) Idi agangay, dagiti masirib iti militar ken nalaing a mangorganisar nangbuangayda iti dadakkel nga imperio a namagbalin kadakuada a nabaknang ken natan-ok. Nadakamat iti Biblia ti dadduma kadagitoy, a pakairamanan ti Egipto, Asiria, Babilonia, Medo-Persia, Grecia, ken Roma.
18. (a) Ania ti panangmatmat dagiti adipen ti Dios kadagiti napolitikaan nga agtuturay? (b) Kasano nga adda dagiti tiempo a nausar dagiti napolitikaan nga autoridad a mangitandudo kadagiti interes ti Dios? (c) Kasano nga impakita dagiti adu nga agtuturay a paset ida ti bin-i ti Serpiente?
18 Pinalubosan ni Jehova ti kaadda dagidi a napolitikaan a turay, ket nagtulnog kadakuada iti relatibo a pamay-an dagiti adipenna a nagnaed kadagiti pagilian a sakupda. (Roma 13:1, 2) Adda pay ketdi dagiti tiempo a dagiti napolitikaan nga autoridad nausarda a nangitungpal kadagiti panggep ti Dios wenno saan, sinalaknibanda dagiti tattaona. (Esdras 1:1-4; 7:12-26; Aramid 25:11, 12; Apocalipsis 12:15, 16) Nupay kasta, adu a napolitikaan nga agtuturay ti sidadangkok a nangbusor iti pudno a panagdayaw, nga impakitada a paset ida ti bin-i ti Serpiente.—1 Juan 5:19.
19. Kasano ti panangiladawan ti libro nga Apocalipsis kadagiti pannakabalin ti lubong?
19 Kaaduanna, naan-anay a napaay ti turay ti tao a mangyeg iti ragsak kadagiti tattao wenno mangrisut kadagiti parikuttayo. Ni Jehova pinalubosanna ti tao a mangpadas iti amin a kita ti gobierno, ngem dina anamongan ti kinakillo wenno di umiso a panangituray dagiti gobierno kadagiti umili. (Proverbio 22:22, 23) Iti Apocalipsis, nailadawan dagiti naulpit a pannakabalin ti lubong kas mangbukel iti natangsit ken nakabutbuteng nga atap nga animal.—Apocalipsis 13:1, 2.
Dagiti Naagum a Komersiante
20, 21. Ania ti maikadua a grupo a nalawag a karaman kadagiti “komandante ti militar” ken “nabileg a tattao” kas paset ti nadangkes a bin-i ni Satanas, ken apay?
20 Nagparang met dagiti nakusit a komersiante a nasinged a kaaliado dagiti napolitikaan a lider. Ipakita dagiti rekord a nakabakab kadagiti reggaay ti nagkauna a Babilonia a gagangay idi ti pananggundaway dagiti negosiante iti nakakaasi a kasasaad dagiti umili. Agingga kadagitoy a tiempo, dagiti komersiante ditoy lubong agtultuloy nga agtigtignayda iti wagas nga agpaay iti bukodda a pagnam-ayan. Iti adu a pagilian, adda dagiti bimmaknang iti kasta unay idinto ta mamirmiraot ti kaaduan kadagiti umili. Iti daytoy panawen ti industria, dakkel ti mapaspastrek dagiti komersiante ken makinkukua kadagiti pabrika gapu iti panaglakoda kadagiti napolitikaan a turay kadagiti sinasairo nga armas militar, a pakairamanan dagiti nakaam-amak nga armas a makabael a mangikisap iti sangatauan. Dagiti kasta a naagum a negosiante ken dadduma pay a kas kadakuada ket nalawag a karaman kadagiti “komandante ti militar” ken “nabileg a tattao” kas paset ti dakes a bin-i ni Satanas. Bin-igda a paset ti naindagaan nga organisasion nga inkeddeng ti Dios ken ni Kristo a maikari a madadael.—Apocalipsis 19:18.
21 Malaksid pay iti rinuker a politika ken inaagum a komersialismo, adda maikatlo nga elemento ti kagimongan ti tao a maikari iti nakaro a panangukom ti Dios. Ania dayta? Nalabit maklaatka iti kuna ti Apocalipsis maipapan iti daytoy nalatak a sangalubongan a sistema.
Babilonia a Dakkel
22. Ania a kita ti relihion ti timmanor iti nagkauna a Babilonia?
22 Saan laeng a napolitikaan a gannuat ti pannakabangon daydi orihinal a Babilonia. Yantangay naipasdek daydi a siudad a maibusor iti kinasoberano ni Jehova, nainaig ngarud ti relihion. Kinapudnona, ti nagkauna a Babilonia ket nagbalin nga ubbog ti narelihiosuan nga idolatria. Dagiti padina insursuroda dagiti doktrina a saan a pakaidayawan ti Dios, kas iti di matay a kararua ti tao ken ti nakabutbuteng a disso a bambantayan dagiti demonio, maysa a disso a pagtutuokan iti agnanayon. Intandudoda ti panagdayaw kadagiti parsua ken iti nakaad-adu a didiosen. Nangparboda kadagiti sarsarita maipapan iti punganay ti daga ken ti tao nga adda iti dayta ken nangaramidda kadagiti agkakarugit a ritual ken seremonia iti panagdaton a mangipanamnama kano iti nawadwad nga annak ken apit, ken balligi iti gubat.
23. (a) Idi nagwarasda manipud Babilonia, ania ti awit-awit dagiti tattao, ket ania ti resultana? (b) Iti Apocalipsis, ania ti awag iti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion? (c) Ania ti kanayon a busbusoren ti palso a relihion?
23 Bayat a nagwaras iti intero a daga dagiti grupo a nagduduma ti pagsasaoda manipud Babilonia, awit-awitda ti Nababiloniaan a relihionda. Gapuna, dagiti ritual ken pammati nga umarngi iti adda idiay nagkauna a Babilonia ket nagsaknap kadagidi immuna a nagtaeng idiay Europa, Africa, America, iti Adayo a Daya, ken Makin-abagatan a Pacifico; ket adu kadagitoy a pammati ti nagtalinaed agingga ita. Maikanatad ngarud a dinakamat ti Apocalipsis daytoy sangalubongan nga imperio ti palso a relihion kas siudad a maawagan Babilonia a Dakkel. (Apocalipsis, kapitulo 17, 18) Iti sadinoman a nakaimulaanna, nangpataud ti palso a relihion kadagiti manangirurumen a papadi, an-anito, kinakuneng, ken imoralidad. Maysa dayta a nabileg nga instrumento a tengtenglen ni Satanas. Ti Babilonia a Dakkel kanayon a sidadangkok a busbusorenna ti pudno a panagdayaw ken ni Soberano nga Apo Jehova.
24. (a) Kasano a nabalinan ti Serpiente a dinunor ti “mukod” ti Bin-i ti babai? (b) Apay a nailadawan a kas sugat laeng iti mukod ti pannakadunor ti bin-i ti babai?
24 Kas kadagsenan ti basolna a paset ti bin-i ti Serpiente, dagiti eskriba ken Fariseo ti Judaismo idi umuna a siglo ti nangidaulo iti pannakaidadanes ken, idi kamaudiananna, pannakapapatay ti kangrunaan a pannakabagi ti bin-i ti babai. Iti kasta, ti Serpiente nabalinanna a ‘dinunor ti mukod’ ti bin-i. (Genesis 3:15; Juan 8:39-44; Aramid 3:12, 15) Apay a nailadawan daytoy a kas sugat laeng iti mukod? Agsipud ta daytoy a panangsugat apagbiit laeng ti epektona iti bin-i idi adda ditoy daga. Saan a permanente dayta gapu ta ni Jehova pinagungarna ni Jesus iti maikatlo nga aldaw ken intan-okna iti espiritu a biag.—Aramid 2:32, 33; 1 Pedro 3:18.
25. (a) Kasano a nagtignayen ni naipadayag a Jesus maibusor ken ni Satanas ken dagiti anghelna? (b) Kaanonto a maikisap ti bin-i ni Satanas ditoy daga? (c) Ania ti kaipapananna inton ti Bin-i ti babai a kukua ti Dios dunorenna ‘ti ulo’ ti serpiente a ni Satanas?
25 Ni naipadayag a Jesu-Kristo agserserbi itan iti makannawan ti Dios. Uk-ukomenna dagiti kabusor ni Jehova. Nagtignayen maibusor ken ni Satanas ken dagiti anghelna, nga inggarangugongna ida ket impupokna ida ditoy daga—isu a rumigrigat a rumigrigat ti kasasaad iti kaaldawantayo. (Apocalipsis 12:9, 12) Ngem mapasamakto ti naipadto a pannakaikisap ti bin-i ni Satanas ditoy daga inton dadaelen ti Dios ti Babilonia a Dakkel ken amin a dadduma pay a paset ti organisasion ni Satanas ditoy daga. Kamaudiananna, ni Jesu-Kristo, ti Bin-i ti babai a kukua ti Dios, dunorennanto ‘ti ulo’ ni Satanas, ti nasikap a kadaanan a serpiente, ket kaipapanan dayta ti naan-anay a pannakadadaelna ken ti mamimpinsan a pannakaikkat ti impluensiana iti sangatauan.—Roma 16:20.
26. Apay a nasken unay nga usigentayo ti padto iti Apocalipsis?
26 Kasano a mapasamakto amin dagitoy? Dayta ti maibuksilan kadatayo iti Apocalipsis a libro ti Biblia. Naipalgak dayta kadatayo kadagiti agsasaganad a sirmata a naglaon kadagiti nalawag ti pannakailadawanna a tanda ken simbolo. Usigentayo a sigagagar daytoy a nabagas a padto. Pudno a naragsaktayo no ipangag ken tungpalentayo dagiti nailanad iti Apocalipsis! No aramidentayo ti kasta, maidaydayawtayo ti nagan ni Soberano nga Apo Jehova ken tawidentayto dagiti agnanayon a bendisionna. Pangngaasim ta ituloymo ti agbasa ken nainsiriban nga iyaplikarmo ti maadalmo. Mabalin a kaipapananna dayta ti pannakaisalakanmo iti daytoy tiempo ti kangitingitan ti pakasaritaan ti tao.
[Kahon/Ladawan iti panid 13]
Nagkauna a cuneiform a rekord maipapan kadagiti transaksion iti negosio
Iti libro nga Ancient Near Eastern Texts, nga inurnos ni James B. Pritchard, nailista ti agarup 300 a linteg nga inurnong ni Hammurabi idi tiempo ti Babilonia. Ipakita dagitoy a nasken idi nga iparitda ti agdadata a panagkusit, a nalawag a gagangay iti lubong ti komersio kadagidi a tiempo. Alaentayo ti maysa a pagarigan: “No ti maysa nga apo ket gimmatang wenno immawat iti pirak wenno balitok wenno lalaki a tagabo wenno babai a tagabo wenno baka wenno karnero wenno asno wenno aniaman a banag nga inlako wenno impaaywan ti anak a lalaki ti maysa nga apo wenno ti tagabo dayta nga apo nga awan ti nakasaksi ken awan ti naaramid a katulagan, mapapatay dayta nga apo ta nakabasol iti panagtakaw.”