Kapitulo 29

“Puntiria ti Igugura Dagiti Amin a Nasion”

ITI daydi naudi a rabii a kadua ni Jesus dagiti apostol sakbay ti ipapatayna, impalagipna kadakuada: “Ti adipen saan a dakdakkel ngem ti apona. No indadanesdak, idadanesdakayto met; no sinalimetmetanda ti saok, salimetmetandanto met ti saoyo. Ngem aramidendanto amin dagitoy a banag a maibusor kadakayo gapu iti naganko, gapu ta dida ammo ti nangibaon kaniak.”​—Juan 15:20, 21.

Saan la a saggaysa a kaso ti panangirurumen ti addat’ panunot ni Jesus. Tallo la nga aldaw sakbayna, kinunana: “Dakayonto dagiti puntiria ti igugura dagiti amin a nasion a gapu iti naganko.”​—Mat. 24:9.

Kaskasdi, binalakadan ni Jesus dagiti pasurotna a no maidadanesda, dida agus-usar kadagiti nainlasagan nga igam. (Mat. 26:48-52) Saanda koma a pagsasawan dagiti mangidadanes kadakuada wenno balsen man ida. (Roma 12:14; 1 Ped. 2:21-23) Saan ngata nga addanto aldaw a dagiti manangidadanes agbalinda met a manamati? (Ara. 2:36-42; 7:58–8:1; 9:1-22) Ti pammales maipabiang iti Dios.​—Roma 12:17-19.

Pagaammo unay a dagidi nagkauna a Kristiano ket sidadangkok nga indadanes ti Romano a gobierno. Ngem silalatak met a dagiti kangrunaan a nangidadanes ken Jesu-Kristo isu dagiti relihiuso a lider ket ni Poncio Pilato, a Romano a gobernador, impailansana ni Jesus gapu ta isut’ kalikagum dagita. (Luc. 23:13-25) Kalpasan ti ipapatay ni Jesus dagiti manen relihiuso a lider ti nangidaulo iti pannakaidadanes dagiti pasurot ni Jesus. (Ara. 4:1-22; 5:17-32; 9:1, 2) Saan kadi a kasta met lat’ maar-aramid kadagiti nabiit pay?

Dinawat Dagiti Klero ti Publiko a Debate

Idi a ti sirkulasion dagiti publikasion ni C. T. Russell ket bigla a dimmanon iti pinullo a milion a kopia kadagiti adu a pagsasao, saanen a mabalin a palabsen dagiti klero a Katoliko ken Protestante dagiti sasawenna. Gaput’ pungtotda iti pannakaibutaktak dagiti sursuroda a di nainkasuratan, ken gaput’ pannakaupayda idi immikay dagiti miembroda, adu a klero ti nangusar kadagiti pulpitoda a nangkondenar kadagiti insurat ni Russell. Binilinda dagiti arbanda a dida aw-awaten dagiti literatura nga ibunong dagiti Estudiante ti Biblia. Dadduma kadakuada kiniddawda kadagiti opisial ti gobierno a pasardengenda daytoy a trabaho. Kadagiti dadduma a lugar idiay Estados Unidos​—kas sadi Tampa, Florida; Rock Island, Illinois; Winston-Salem, North Carolina; ken Scranton, Pennsylvania​—indauluanda ti publiko a pannakauram dagiti libro nga insurat ni Russell.

Adda dagiti klero nga impapanda a masapul a madadael ti impluensia ni Russell babaen iti panangibutaktakda kenkuana iti publiko a debate. Iti denna ti hedkuarterna, adda grupo dagiti klero a pinilida kas pannakangiwatda ni Dr. E. L. Eaton, pastor ti North Avenue Methodist Episcopal Church sadi Allegheny, Pennsylvania. Idi 1903 improponerna ti publiko a debate, ket inakseptar ni Kabsat Russell dayta nga awis.

Adda innem a proposision a naidatag, a kas sumaganad: Pinasingkedan ni Kabsat Russell, ngem inlibak ni Dr. Eaton, a ti kararua dagiti natay ket awan puotda; a ti “maikadua nga iyaay” ni Kristo ket sakbay ti Milenio ket ti panggep nga agpada ti “maikadua nga iyaay” ken ti Milenio isut’ pannakabendision dagiti amin a pamilia ditoy daga; kasta met a dagiti laeng sasanto ti “panawen ti Ebanghelio” ti makiraman iti umuna a panagungar ngem adunto nga umariwekwek ti maaddaan gundaway a maisalakan babaen iti sumaruno a panagungar. Pinasingkedan ni Dr. Eaton, ngem inlibak ni Kabsat Russell, nga awanen pannakasubok kalpasan ti ipapatay ti asinoman; nga amin a naisalakan mapan idiay langit; ket dagidiay napeklan ti kinadakesda ket agsagabadanto nga agnanayon. Adda serye ti innem a debate kadagitoy a proposision a naangay, a tunggal debate maisango iti napusek nga auditorium ti Carnegie Hall sadi Allegheny idi 1903.

Aniat’ puon dayta a karit a panagdebate? Kas panangrepasona iti dayta sigun iti historia, insurat ni Albert Vandenberg kalpasanna: “Naangay dagiti debate nga adda ministro manipud ti sabali a Protestante a denominasion kas moderator bayat ti kada diskusion. Sa, dagiti ministro a naggaput’ nagduduma a kabangibang a simbaan nagtugawda iti plataporma a kaduada ni Reverendo Eaton, a nakalalasin a suportaranda iti teksto ken iti moral. . . . Daytoy di nagnunumuan nga aliansa dagiti klero a Protestante ipasimudaagna a kaamakda ti potensial ni Russell a mangkumberte kadagiti miembro dagiti denominasionda.”​—“Charles Taze Russell; Pittsburgh Prophet, 1879-1909,” naipablaak iti The Western Pennsylvania Historical Magazine, Enero 1986, p. 14.

Mammano dagita a debate. Saanda a nagun-odan ti resulta a tinarigagayan ti aliansa dagiti klero. Dadduma a miembro ti kongregasion ni Dr. Eaton, gapu ta namatida iti nangngeganda bayat dagidi serye ti debate idi 1903, immikkatda iti simbaanna ket nakitimpuyogda kadagiti Estudiante ti Biblia. Adda pay klero a presente ket binigbigna a ni Russell ‘sinebsebanna ti impierno ket iniddepna ti apuyna.’ Kaskasdi, namati a mismo ni Kabsat Russell nga ad-adda a paglaingan ti kinapudno no mausar ti tiempo ken bannog iti sabali nga aktibidad imbes a kadagiti debate.

Saan nga insardeng dagiti klero ti panagatakarda. Idi nagpalawag ni Kabsat Russell sadi Dublin, Ireland, ken sadi Otley, Yorkshire, Inglaterra, impuestoda dagiti lallaki iti nagbabaetan ti publiko tapno iriawda ti isusuppiat ken palso a pammabasol a personal ken Russell. Eksperto ti panangsungbat ni Russell kadagitoy a situasion, a naynay a nagtalek iti Biblia kas autoridad kadagiti sungbatna.

Dagiti Protestante a klero, uray no aniat’ denominasionda, naitimpuyogda iti masasao nga Evangelical Alliance. Dagiti representanteda kadagiti adu a daga nangguloda a maibusor ken Russell ken dagidiay nagibunong kadagiti literaturana. Idiay Texas (E.U.A.), kas pangarigan, natakkuatan dagiti Estudiante ti Biblia a tunggal klero, uray idiay kababassitan nga ili ken away, ket parepareho ti ulbod a pammabasolda ken Russell ken dagiti panangtiritirda kadagiti sursurona.

Nupay kasta, dagitoy a panangatakarda ken Russell no dadduma adda resultana a di napakadaan dagiti klero. Sadi New Brunswick, Canada, idi a ti pastor nangted iti manglais a sermon idiay pulpitona maipapan ken Russell, adda lalaki nga agdengdengngeg ngem personal a nabasana dagiti literatura nga insurat ni Kabsat Russell. Isut’ nakarurod idi a ti pastor sidadata a nagulbod. Idiay ngalay ti sermon, nagtakder ti lalaki, inawidna ni baketna, sana kinuna kadagiti pito a babbalasangna a kantora: “Intayon, annakko, agawidtayon.” Siamda amin a rimmuar, ket sinipsiputan ti ministro a pimmanaw ti tao a nangbangon iti dayta a kapilia ken kangrunaan nga agkonkontribusion iti dayta a kongregasion. Idi agangay nawarawaran ti kongregasion, ket ti ministro pimmanaw.

Panangumsi ken Panangpardaya

Gaput’ panangikagumaanda a mangdadael iti impluensia ni C. T. Russell ken dagiti kakaduana, inumsi dagiti klero ti panagkunana nga isu ket Kristiano a ministro. Kadagita met la a rason, dagidi Judio a relihiuso a lider idi immuna a siglo inawaganda da apostol Pedro ken Juan kas “lallaki nga awanan adal ken ordinario.”​—Ara. 4:13.

Ni Kabsat Russell saan a nagraduar kadagiti teolohikal nga eskuelaan ti Kakristianuan. Ngem situtured a kinunana: “Karitenmi [dagiti klero] a paneknekanda nga immawatda ti Nadibinuan nga ordinasion wenno impapanda man a kasta. Pagarupenda nga ordinasion la ti sekta dayta, wenno autorisasion, a nagtaud iti sektana wenno partidona. . . . Ti ordinasion, wenno autorisasion ti Dios, iti asinoman a mangasaba ket babaen ti pannakaited ti Nasantuan nga Espiritu kenkuana. Asinoman nga immawat iti Nasantuan nga Espiritu inawatna ti pannakabalin ken autoridad a mangisuro ken mangasaba iti nagan ti Dios. Asinoman a di immawat iti Nasantuan nga Espiritu awan ti Nadibinuan nga autoridad wenno pammalubos iti panangasabana.”​—Isa. 61:1, 2.

Tapno mamulitan ti pakasarsaritaanna, adda dagiti klero nga inkasaba ken impablaakda dagiti nakaro a kinaulbod maipapan kenkuana. Ti maysa a naynayda nga inus-usar​—ken us-usarenda pay laeng​—isut’ maipapan iti pannakiasawa ni Kabsat Russell. Kayatda a paruaren nga imoral ni Russell. Aniada ti pudno a pasamak?

Idi 1879, inkasar ni Charles Taze Russell ni Maria Frances Ackley. Nasayaat ti relasionda iti unos ti 13 a tawen. Idi agangay ti panangal-aliogda ken Maria ken ti panangsugsogda kenkuana nga agpannakkel isut’ nangdadael iti relasionda; ngem idi nagminar ti panangal-aliogda, nagparang a natinggarna ti bagina. Idi a ti dati a kaduana ket inwarana ti pammadakes ken Kabsat Russell, dinawat pay ni Maria ti pammalubos ni lakayna tapno bisitaenna ti sumagmamano a kongregasion ket sungbatanna dagita a pammadakes, ngamin kinunada nga isut’ kinabkabil ni lakayna. Nupay kasta, ti nasayaat a panangawatda kenkuana iti dayta a panagbiahe idi 1894 nabatad nga isut’ nangpadakkel manen iti ulona. Inkagumaanna nga ad-adu komat’ pasetna a mangiwanwan kadagiti mailanad iti Watch Tower.a Idi naamirisna nga awan artikulona a maipablaak malaksid no ni lakayna, nga editor dayta a magasin ket anamonganna dagiti linaon ti artikulona (no maitunos kadagiti Kasuratan), isut’ nagdukot unay. Isut’ sisasaet a binagbagaan ni lakayna, ngem idi Nobiembre 1897 nakisinan kenkuana. Kaskasdi, impaayan ni lakayna iti pagtaengan ken gastosen. Adu a tawen pay, kalpasan ti panagdarumna idi 1903, isut’ naikkan, idi 1908, iti desision, saan a naan-anay a diborsio, no di ket diborsio manipud panagdenna ken panagkabbalay, nga adda awatenna a sustento.

Gapu ta dina napilit ni lakayna nga umabuloy kadagiti kalikagumna, inkagumaanna a dadaelen ti nagan ni lakayna idi nagsinadan. Idi 1903 impablaakna ti tract a napno, saan a kadagiti Nainkasuratan a kinapudno, no di ket pammadakes ken Kabsat Russell. Nagbiruk kadagiti ministro dagiti nagduduma a denominasion a mangiwaras kadagita kadagiti lugar a pangar-aramidan dagiti Estudiante ti Biblia kadagiti espesial a mitingda. Naimbag ketdi ta adu kadagita a klero ti di timmulok a mausar a kasta. Nupay kasta, dagiti dadduma a klero nanipud idin ket nagbaliwen ti kababalinda.

Idi rugrugina, kinondenar ni Maria Russell, iti berbal ken iti surat, dagidiay nangidarum ken Kabsat Russell iti dakes nga ugali nga isu met itan ti ipabpabasolna. Babaen iti panangusarda kadagiti di napaneknekan a sasao a naiyebkas iti korte idi 1906 (ket dagita a sasao nabura manipud rekord kas imbilin ti korte), dagiti relihiuso a bumusbusor ken Kabsat Russell impablaakda dagiti darum a pagparangenda nga isu ket lalaki nga imoral ket ngarud di maikari a ministro ti Dios. Nupay kasta, nalawag ti rekord ti korte a dagita a pammabasol ket ulbod. Ti mismo nga abogadona inimtuodna ken Mrs. Russell no isu mamati a ni lakayna ket nakabasol iti pannakikamalala. Insungbatna: “Saan.” Nabatad met nga idi adda komite dagiti Kristiano a panglakayen nga immimdeng kadagiti darum ni Mrs. Russell maibusor ken lakayna idi 1897, awan nadakdakamatna kadagidiay banag nga idi kamaudiananna ket insawangna iti korte tapno maallukoyna ti hurado a mangipalubos iti diborsio, idinto ta dagitoy a pammabasol ket kunana a napasamak sakbay daydi a miting.

Siam a tawen kalpasan daydi damo a panangiyuli ni Mrs. Russell ti kaso idiay korte, ni Hues James Macfarlane sinungbatanna ti surat ti maysa a lalaki a nagtarigagay iti kopia ti rekord ti korte tapno maysa kadagidi kakaduana ket maibutaktakna ni Russell. Diretso nga imbaga ti hues kenkuana a ti kopia a dawdawatenna ket panangsayang lat’ tiempo ken kuarta. Kinuna ti suratna: “Ti nakaibatayan ti aplikasionna ken ti bilin a nangusig ti desision ti hurado ket maipapan ‘kadagiti pananginsulto’ a saan ket nga iti pannakikamalala ket ti testimonia, kas pannakatarusko, saanna a pinaneknekan a ni Russell ‘nakikamalala iti kaduana nga akusado.’ Kinapudnona awan kaduana nga akusado.”

Ti mismo a naladaw a panagpudno ni Maria Russell dimteng idi pumpon ni Kabsat Russell idiay Carnegie Hall sadi Pittsburgh idi 1916. Isu idit’ nakabelo, a nagna iti pasilio a nagturong iti lungon ket imparabawna ti sangabakroy a sabsabong a lirio. Adda naigalut a laso ket naisurat ti kastoy, “Iti Ingungotek a Lakayko.”

Nabatad a dagiti klero inusarda ti taktika nga impakat dagiti kapadada idi immuna a siglo. Idi, kayatda a perdien ti pakasarsaritaan ni Jesus babaen iti pammabasol nga isu nakipangan kadagiti managbasol ket ngarud isu managbasol met ken managtabbaaw. (Mat. 9:11; Juan 9:16-24; 10:33-37) Dagita a pammabasol dida binaliwan ti kinapudno maipapan ken Jesus, ngem naibutaktak no asinoda ti namarpardaya​—ket ibutaktakna met dagidiay mangus-usar iti kasta met la a taktika itatta​—a ti naespirituan nga amada isu ti Diablo, a ti naganna kaipapanannat’ “Manangpardaya.”​—Juan 8:44.

Panangaprobitsar iti Kinabara ti Gubat Tapno Maragpat ti Gandatda

Buyogen ti nasionalistiko a kinabara a nanglapunos iti lubong idi umuna a gubat sangalubongan, adda baro nga igam a natakkuatanda a maibusor kadagiti Estudiante ti Biblia. Ti igugura dagiti relihiuso a lider a Protestante ken Romano Katoliko maiyebkasdan ket usarenda ti patriotismo kas pambarda. Inaprobitsarda ti kinagulo ti gubat tapno akusarenda dagiti Estudiante ti Biblia kas bumusbusor iti gobierno​—daydi met la inusar dagiti relihiuso a lider idiay Jerusalem idi immuna a siglo a pammabasolda ken Jesu-Kristo agraman ken apostol Pablo. (Luc. 23:2, 4; Ara. 24:1, 5) Siempre, tapno dagiti klero ket maaramiddat’ kasta a darum, isuda a mismo masapul a siaaktiboda a mangitandudo iti gubat, ngem saan a nakonsiensia ti kaaduan kadakuada, uray imbaonda dagiti agkabannuag a lallaki a mangpapatay iti karelihiunanda iti sabali a daga.

Idi Hulio 1917, kalpasan ti ipapatay ni Russell, nga inruar ti Watch Tower Society ti libro a The Finished Mystery, komentario iti Apocalipsis ken Ezequiel agraman Ti Kanta ni Salomon. Diretso nga imbutaktak dayta a libro ti panaginsisingpet dagiti klero ti Kakristianuan! Nagadut’ naibunong a kopia iti apagbiit la a tiempo. Idi arinunos ti Disiembre 1917 ken idi kattapog ti 1918, inwaras met dagiti Estudiante ti Biblia idiay Estados Unidos ken Canada ti 10,000,000 a kopia ti makasinit a mensahe ti tract a The Bible Students Monthly. Daytoy uppat a panid a kasla magasin ti kadakkelna a tract napauluan “The Fall of Babylon” (Ti Pannakatnag ti Babilonia), ket adda segundario a titulona a “No Apay Agsagaba Itan ti Kakristianuan​—Ti Ultimo a Banagna.” Intudona dagiti Katoliko ken Protestante a relihiuso nga organisasion kas isuda ti moderno nga aldaw a Babilonia, a din agbayag matnagen. Kas pammatalged iti naisaon, kinopiana ti komentario manipud The Finished Mystery maipapan kadagiti padto a mangiyebkas iti nadibinuan a pannakadusa maibusor iti “Misterioso a Babilonia.” Iti makinlikud a panid adda ti napatak a drowing ti maysa a pader a marmarba. Dagiti nabaked a bato manipud pader ti addaan nagan a kas iti “Doktrina ti Trinidad (‘3 X 1 = 1’),” “Imortalidad ti Kararua,” “Teoria ti Agnanayon a Tuok,” “Protestantismo​—dagiti kredo, klero, kdpy.,” “Romanismo​—dagiti papa, kardinal, kdpy.”​—ket isuda amin agtintinnagda.

Nakarurod dagiti klero iti kasta a pannakaibutaktak, a kas kadagidi klero a Judio idi imbutaktak ni Jesus ti panaginsisingpetda. (Mat. 23:1-39; 26:3, 4) Idiay Canada nagtignay a dagus dagiti klero. Idi Enero 1918, nasurok nga 600 a klero ti Canada ti nangpirma iti petision tapno pawilan ti gobierno dagiti publikasion ti International Bible Students Association. Kas inreport ti Winnipeg Evening Tribune, kalpasan a ni Charles G. Paterson, pastor ti St. Stephen’s Church idiay Winnipeg, kinondenarna idiay pulpitona ti The Bible Students Monthly, a naglaon iti artikulo a “Ti Pannakatnag ti Babilonia,” nakiuman ni Attorney General Johnson tapno makaala ti kopia. Di nagbayag kalpasanna, idi Pebrero 12, 1918, addan bilin ti gobierno ti Canada a pinagbalinna a krimen a madusa iti pannakamulta ken pannakaibalud ti panangikut iti libro a The Finished Mystery wenno ti tract a makita iti ngato.

Iti dayta met la a bulan, idi Pebrero 24, ni Kabsat Rutherford, a kabutbutos a presidente ti Watch Tower Society, nagbitla idiay Estados Unidos sadi Temple Auditorium ti Los Angeles, California. Ti temana ket nakaam-amak: “Ti Lubong Nanungpalen​—Minilion Ita nga Agbibiag Mabalin a Didan Pulos Matay.” Tapno paneknekanna a ti lubong a pagaammoda idi a tiempo ket talaga a nanungpalen idi 1914, intudona ti gubat nga agdama idi, agraman ti bisin a kakuykuyogna, ket inlasinna a kas paset ti pagilasinan nga impadto ni Jesus. (Mat. 24:3-8) Kalpasanna intampokna dagiti klero, a kinunana:

“Kas maysa a grupo, sigun iti kasuratan, dagiti klero isudat’ kangrunaan a mapilaw ditoy daga iti kaadda ti dakkel a gubat a mamarparigat ita iti sangatauan. Iti unos ti 1,500 a tawenen insuroda kadagiti tattao ti sinasatanas a doktrina ti nadibinuan a kalintegan dagiti ari nga agturay. Pinagkapponda ti politika ken relihion, ti iglesia ken ti estado; nagbalinda a traidor iti dayta inted-Dios a pribilehioda a mangiwaragawag iti mensahe ti pagarian ti Mesias, ket isudat’ nangparegta kadagiti agtuturay a mamati a ti ari agturay babaen iti nadibinuan a kalintegan, ket iti kasta aniaman nga aramiden ti ari ket umiso.” Kas resulta daytoy, kinunana: “Dagiti ambisioso nga ar-ari ti Europa napanda nakigubat, ngamin kayatda a gamgamen ti teritoria dagiti dadduma nga il-ili; ket inanamongan ida dagiti klero a kunkunada: ‘Sige, makigubatkayo, awan basolyo; aniaman nga aramidenyo ket umiso.’” Ngem saan laeng a dagiti klero ti Europa ti nangaramid iti kasta, ket dagiti klero ti America ammoda dayta.

Ti atiddog a report iti daytoy a palawag naipablaak iti sumuno nga aldaw iti Los Angeles Morning Tribune. Nakapungtot unay dagiti klero gapuna a nagmimiting ti asosasion dagiti ministro iti dayta met la nga aldaw ket imbaonda ti presidenteda kadagiti manedyer dagiti periodiko tapno ipakaammoda ti nakaro a rurodda. Kalpasan daytoy, dagiti opisina ti Watch Tower Society naynay a dinidigran dagiti sekreta ti gobierno.

Kabayatan daytoy periodo ti nasionalistiko a kinaanep, adda kumperensia dagiti klero a naangay sadi Philadelphia, idiay Estados Unidos, a dita inanamonganda ti resolusion a nangalikagum a marebisar ti Espionage Act tapno dagiti ipapanda a nakabasol ket mabistada iti court-martial ken saklawen ida ti dusa nga ipapatay. Ni John Lord O’Brian, espesial a katulong ti attorney general para iti gubat, isut’ napili a mangidatag iti dayta idiay Senado. Ti presidente ti Estados Unidos dina pinalubosan nga agbalin a linteg dayta a bill. Ngem ni Major-General James Franklin Bell, ti U.S. Army, gaput’ ungetna impalgakna kada J. F. Rutherford ken W. E. Van Amburgh no aniat’ naangay idiay kumperensia ken ti gakatda a mangusar iti dayta a bill a maibusor kadagiti opisial ti Watch Tower Society.

Dagiti opisial a rekord ti gobierno ti E.U. ipakitada a nanipuden idi Pebrero 21, 1918, ni John Lord O’Brian ket personal a nakinamin iti ganuat a mangidarum kadagiti Estudiante ti Biblia. Ti Congressional Record ti Abril 24 ken Mayo 4 linaonna dagiti memo a naggapu ken John Lord O’Brian a sibibileg nga inlabanna a no ti linteg palubosanna ti panangisao “iti banag a pudno, buyogen kadagiti nasayaat a motibo, ken para kadagiti nainkalintegan a gandat,” kas nadakamat ti masasao a France Amendment to the Espionage Act ken inyendorso ti Senado ti E.U., saannanto a mabalin nga idarum dagiti Estudiante ti Biblia.

Idiay Worcester, Massachusetts, ni “Rev.” B. F. Wyland inaprobitsarna pay met ti kinabara ti gubat babaen ti panangipilitna a dagiti Estudiante ti Biblia ket agiwarwarasda ti propaganda para iti kabusor. Adda artikulo nga impablaakna iti Daily Telegram a nangibagaanna: “Maysa kadagiti patriotiko nga annongyo kas umili isut’ panangipawil iti International Bible Students Association, nga addaan hedkuarter sadi Brooklyn. Inusarda ti relihion, kas pamarang, tapno iwarasda ti propaganda dagiti Aleman sadi Worcester babaen iti panangilakoda iti libroda a, ‘The Finished Mystery.’” Sidadarasudos nga imbagana kadagiti autoridad a rebbengda nga arestuen dagiti Estudiante ti Biblia ket iparitda koma ti aniaman a panaggigimongda.

Idi primavera ken kalgaw ti 1918 ket nagraira ti pannakaidadanes dagiti Estudiante ti Biblia, agpada idiay Norte America ken idiay Europa. Dadduma kadagiti nangsugsog ket dagiti klero a Baptist, Methodist, Episcopal, Lutheran, Romano Katoliko, ken dadduma pay nga iglesia. Kinumpiskar dagiti polis dagiti literaturada iti Biblia uray no awan ti mandamiento, ket adu nga Estudiante ti Biblia ti naibalud. Dadduma ti kinamkamat dagiti nagderraaw, napangpang-or, nababaut, nabukbokan ti alketran ken dutdot, wenno binulloda dagiti paragpagda wenno pinutolanda ti uloda. Adda dagiti permanente a nabalda. Dagiti Kristiano a lallaki ken babbai ket naibaludda nga awanan darum wenno awanan bista. Nasurok a sangagasut nga espesipiko a kaso ti kakasta a nakas-ang a pannakatrato ti naireport iti The Golden Age ti Setiembre 29, 1920.

Naidarumda Kas Espia

Dimteng ti ultimona daytoy idi Mayo 7, 1918, idi nairuar dagiti mandamiento idiay Estados Unidos iti pannakaaresto ni J. F. Rutherford, presidente ti Watch Tower Bible and Tract Society, ken dagiti nasinged a kakaduana.

Daydi aldaw kasakbayanna, sadi Brooklyn, Nueva York, adda dua nga akusasion a naiyuli maikontra kada Kabsat Rutherford ken dagiti kakaduana. No awan resultana ti maysa a kaso, nausar koma daydiay maikadua. Ti immuna nga akusasion, a nakaidaruman dagiti ad-adu nga indibidual, sinaklawna ti uppat a panangipapan: Dua kadagita ti nangpabasol kadakuada iti pannakikumplotda a mangsalungasing iti Espionage Act ti Hunio 15, 1917; ken dua kadagita ti nangpabasol kadakuada iti inda panangpadas nga irubuat dagiti ilegal a planoda wenno aktual a panangaramidda iti kasta. Impapanda a nagkukumplotda a sumukir ken agkitakit nga agserbi iti armada ti Estados Unidos ken nagkukumplotda a manglapped iti panagrehistro ken panagpasalista dagiti lallaki para iti kasta a serbisio idinto ta ti nasion ket makigubgubat, kasta met nga inggakatda nga aramiden wenno aktual nga inaramidda nga agpada dagitoy a banag. Ti darum dinakamatna a partikular ti pannakaipablaak ken pannakaibunong iti libro a The Finished Mystery. Ti maikadua nga akusasion impapanna a ti panangipatulodda iti tseke idiay Europa (a mausar para iti trabaho a panangisuro iti Biblia idiay Alemania) ket pagdaksan ti interes ti Estados Unidos. Idi nagparang dagiti akusado idiay korte, daydiay immuna nga akusasion, nga addaan uppat a panangipapan, ti inusarda.

Kaskasdi adda sabali nga akusasion kada C. J. Woodworth ken J. F. Rutherford a saklaw ti Espionage Act a nakadulin idi sadi Scranton, Pennsylvania. Ngem, sigun iti surat a naggapu ken John Lord O’Brian a napetsaan ti Mayo 20, 1918, dagiti miembro ti Departamento ti Hustisia nagamakda di la ket ta ni U.S. District Judge Witmer, a pakabistaan ti kaso, ket dina abuloyan ti inda panangusar iti Espionage Act tapno pawilanda ti aktibidad dagiti tattao a, maipuon iti napasnek a relihiuso a kumbiksionda, insawangda dagiti banag nga ipapan dagiti dadduma kas propaganda a maikontra iti gubat. Isu a ti Departamento ti Hustisia indulinda pay laeng ti kaso sadi Scranton, ta urayenda ti resulta ti kaso sadi Brooklyn. Impamuspusan pay ti gobierno a ni Judge Harland B. Howe, a taga Vermont, a pagaammo ni John Lord O’Brian nga abuloyanna ti panangmatmatna kadagita a kaso, isut’ agtugaw a mangukom iti dayta a kaso idiay Korte Distrito ti E.U. para iti Dumaya a Distrito ti Nueva York. Nabista ti kaso idi Hunio 5, a ti nagserbi kas piskal isu da Isaac R. Oeland ken ni Charles J. Buchner, maysa a Romano Katoliko. Bayat ti pannakabistada, napaliiw ni Kabsat Rutherford, a naynay a nakitungtong dagiti padi a Katoliko kada Buchner ken Oeland.

Bayat a nabista ti kaso, nagparang a dagiti opisial ti Sosiedad ken dagiti nangputar iti libro awan gandatda a makibiang iti pannakigubat ti pagilian. Dagiti ebidensia a naidatag bayat ti bista impakitada a dagiti plano ti pannakaisurat ti libro​—kinapudnona, ti pannakaisurat ti kaaduan a paset ti manuskrito​—naangayda sakbay a ti Estados Unidos indeklarana ti gubat (idi Abril 6, 1917) ket ti orihinal a kontrata a pannakaipablaakna ket napirmaan sakbay nga inanamongan ti Estados Unidos ti linteg (idi Hunio 15) a kinunada a nasalungasing.

Intampok ti piskal dagiti nainayon a paset ti libro a naaramid iti Abril ken Hunio ti 1917, idi madamat’ pannakaproseso ti kopia ken pannakabasa dagiti proof. Inraman daytoy ti naadaw a sao ni John Haynes Holmes, maysa a klero a sibibileg nga indeklarana a ti gubat ket maisalungasing iti Kinakristiano. Kas impasimudaag ti maysa kadagiti abogado ti depensa, dagita a komento ti klero, a naipablaak babaen ti paulo nga A Statement to My People on the Eve of War, madama a mailaklako idiay Estados Unidos kabayatan ti bista. Daydiay klero ken daydiay nangipablaak saanda a naidarum gapu iti dayta. Ngem dagiti Estudiante ti Biblia a nangadaw iti dayta a sermon isudat’ napabasol kadagiti rikna a naiyebkas iti dayta.

Dayta a libro dina imbaga kadagiti tattao ditoy lubong nga awan kalinteganda a makigubat. Ngem, kas panangilawlawag iti padto, talaga nga inadawna ti paspaset dagiti ruar ti The Watch Tower ti 1915 tapno paneknekanna ti kinasimparat dagiti klero nga agkunkuna a ministro ida ni Kristo ngem isuda met ti ag-recruit para kadagiti nasion nga aggugubat.

Idi nadamagda a ti gobierno iparitna dayta a libro, dagdagus a tinelegramaan ni Kabsat Rutherford ti agim-imprenta tapno isardengda pay laeng, ket naigiddato, adda naibaon a pannakabagi ti Sosiedad idiay opisina ti sekreta ti U.S. Army tapno ammuenna no aniat’ iparitda. Idi naammuan a gapu ta madamat’ gubat, ket maikontra dagiti panid 247-53 ti libro, imbilin ti Sosiedad a kartibenda dagiti panid kadagiti amin a kopia sakbay a maitukon ti libro iti publiko. Ket idi pinakaammuan ti gobierno dagiti district attorney a ti pannakaitultuloy ti libro a maibunong ket maisalungasing iti Espionage Act (nupay ti gobierno dina inyebkas iti Sosiedad ti opinionna iti nagbaliw a porma ti libro), imbilin ti Sosiedad nga isardengdan nga iwaras dayta a libro iti publiko.

Apay a Kastat’ Kakaro ti Pannusa?

Nupay kastoy amin, idi Hunio 20, 1918, impaulog ti hurado ti pangngeddeng a tunggal maysa kadagiti akusado ket nakabasolda iti kada punto ti rimsua nga akusasion. Iti sumuno nga aldaw, pitob kadakuada ti nasentensiaan iti uppat a turno a sag-20 a tawen, nga ikaroda nga aggigiddan. Idi Hulio 10, ti maikawaloc nasentensiaan iti uppat nga aggigiddan a turno a 10 a tawen. Kasanot’ kakaro dagita a sentensia? Sigun iti suratna iti attorney general idi Marso 12, 1919, binigbig ni presidente Woodrow Wilson ti E.U. a “nalawag a nalabes dagiti sentensia ti pannakaibaludda.” Kinapudnona, ti lalaki a nangkalbit iti paltog idiay Sarajevo a nakatayan ti prinsipe a sumaruno nga agari iti Imperio nga Austro-Hungriano​—a dayta nga insidente isut’ nangrugian dagiti pasamak a nakaisagmakan dagiti nasion iti Gubat Sangalubongan I​—saan pay a naipatayan iti nakarkaro a sentensia. Ti sentensiana ket 20 a tawen iti pagbaludan​—saan nga uppat a turno a 20 a tawen, kas iti kaso dagiti Estudiante ti Biblia.

Ania ti nangsugsog iti pannakaipatay ti kastat’ kakarona a sentensia ti pannakaibalud dagiti Estudiante ti Biblia? Indeklara ni Judge Harland B. Howe: “Sigun iti opinion ti Korte, ti relihiuso a propaganda a sipipinget nga intandudo ken insaknap dagiti akusado iti intero a nasion agraman kadagiti aliadotayo, ket dakdakkel a peggad ngem ti maysa a dibision ti Armada nga Aleman. . . . Ti tao a mangikaskasaba iti relihion masansan adut’ impluensiana, ket no isu napasnek, ad-adda manen nga epektibo. Daytoy ti nangpakaro imbes a nangpalag-an iti basolda. No kasta, ti kaannadan a banag nga aramiden kadagita a tattao, inkeddeng ti Korte a ti pannusa ket masapul a nadagsen.” Mailatak met, nupay kasta, a sakbay a naiyulog ti sentensia, imbaga ni Judge Howe a dagiti imbalikas dagiti abogado a nangidepensa pinagduaduaanda ken grabe ti panangtratarda saan laeng a kadagiti opisial ti gobierno a mangipakpakat iti linteg no di ket “amin pay a ministro iti intero a pagilian.”

Dagdagusda a nagapelar iti U.S. circuit court of appeals. Ngem sikakas-ang nga impawil ni Judge Howe ti pannakapiansada bayat nga ur-urayenda ti pannakabista ti apelasionda,d ket idi Hulio 4, sakbay a nabista ti maikatlo ken ultimo a panagapelarda iti piansa, dagiti immuna a pito a kakabsat sipapartak nga impisokda ida iti federal a pagbaludan sadi Atlanta, Georgia. Kalpasan dayta, naiparang nga adda 130 nga errado nga addang dayta napnuan ilem a bista. Adu a bulbulan ti nabusbos a nangisagana kadagiti kasapulan a papeles tapno mabista ti apelasionda. Kabayatanna, nagngudon ti gubat. Idi Pebrero 19, 1919, dagidiay walo a kakabsat iti pagbaludan nagkiddawda ti executive clemency ken Woodrow Wilson, ti presidente ti Estados Unidos. Adda dagiti surat a nangidagadag iti pannakaluk-at dagiti kakabsat nga impatulod dagiti nagadu nga umili iti kaddutok nga attorney general. Ket, idi Marso 1, 1919, kas sungbat iti panagimtuod ti attorney general, inrekomenda ni Judge Howe ti “dagdagus a pannakabalbaliw” ti sentensiada. Nupay no daytoy koma ti nangpaababa iti sentensiada, bale daytoyton ti mangpasingked a nakabasol dagiti akusado. Sakbay a naipaulogda daytoy, impagnan dagiti abogado ti kakabsat ti court order a naidatag iti U.S. attorney tapno dumanon ti kaso iti korte de apelasion.

Siam a bulan kalpasan a nasentensiaan da Rutherford ken dagiti kakaduana​—sa nalpasen ti gubat​—idi Marso 21, 1919, imbilin ti korte de apelasion a mapiansaan amin a walo nga akusado, ket idi Marso 26, naluk-atanda sadi Brooklyn babaen iti piansa a $10,000 kada maysa. Idi Mayo 14, 1919, inkeddeng ti U.S. circuit court of appeals sadi Nueva York: “Dagiti akusado itoy a kaso saanda a napasaran ti natimbeng ken awan dasdasiganna a bista idinto ta kalinteganda dayta, ket gapu itoy a rason nabaliktad ti pangngeddeng.” Naisubli ti kaso para iti baro a pannakabista. Nupay kasta, idi Mayo 5, 1920, kalpasan a nagparang dagiti akusado idiay korte, a pinaayabanda ida, iti naminlima, ti abogado ti gobierno, iti korte a silulukat iti publiko sadi Brooklyn, inyanunsiona ti panangilusulosda iti darum.e Apay? Kas ipalgak dagiti surat a naidulin iti U.S. National Archives, nagamak ti Departamento ti Hustisia a no maidatag dagiti isyu iti hurado nga awan panagil-ilemna, itan ta nalpasen ti gubat, maabak ti kaso. Imbaga ni L. W. Ross nga abogado ti E.U. sigun iti suratna iti attorney general: “Ti kunak, nasaysayaat ti relasiontayo iti publiko, no manipud kadatay met laeng” ibagatayo a saantayon nga ituloy ti kaso.

Iti isu met la nga aldaw, idi Mayo 5, 1920, ti alternatibo a pammabasol a naidatag idi Mayo 1918 a maikontra ken J. F. Rutherford ken kadagiti uppat a kaduana nadismis metten.

Asino a Talaga ti Nangisungsong iti Dayta?

Dagiti klero kadi ti talaga a nangisungsong amin iti daytoy? Inlibak ni John Lord O’Brian dayta. Ngem dagiti pudno a pasamak kabisado dagiti agbibiag idi a tiempo. Idi Marso 22, 1919, ti Appeal to Reason, diario a naipablaak sadi Girard, Kansas, nagprotesta: “Dagiti pasurot ni Pastor Russell, Pinarigat Dagiti ‘Orthodox’ a Klero, Nasentensiaan ken Naibaludda nga Awanan Piansa, Nupay Impamuspusanda ti Amin a Pannakabalinda a Tumunos Kadagiti Probision ti Espionage Act. . . . Ideklarami nga, uray maitunos man wenno saan iti konstitusion dayta nga Espionage Act wenno moral a nainkalintegan dayta, dagitoy a pasurot ni Pastor Russell sisasaur ti pannakaibaludda iti sidong ti probision dayta. No adalen dagiti ebidensia a buyogen ti silulukat nga isip dagdagus a makumbinsir ti asinoman a dagitoy a lallaki dida pulos inranta a salungasingen dayta a linteg, ket talaga a dida sinalungasing dayta.”

Adu a tawen kalpasanna, iti libro a Preachers Present Arms, napaliiw ni Dr. Ray Abrams: “Karkarna ta nagadu a klero ti agresibo a nakipaset iti pannakaiwalin dagiti Russellites [siuumsi a pangawagda idi kadagiti Estudiante ti Biblia]. Dagidi napaut a relihiuso a riri ken igugura, nga awan mamaayda kadagiti korte no tiempot’ kappia, ket inusarda itan idiay korte gapu ti impluensia ti kinagulo ti gubat.” Imbagana pay: “No anagen ti intero a kaso iyegna iti konklusion a dagiti simbaan ken dagiti klero isudat’ orihinal a nangisungsong iti pannakaikisap dagiti Russellites.”​—Pp. 183-5.

Nupay kasta, daydi panagngudo ti gubat saan nga isut’ nagpatinggaan ti pannakaidadanes dagiti Estudiante ti Biblia. Bale linuktanna laeng ti baro a periodo ti panangidadanes.

Dagiti Padi Sinugsoganda Dagiti Polis

Idi nalpasen ti gubat, pinapudot dagiti klero dagiti sabali nga isyu tapno pasardengenda, no mabalbalin, ti aktibidad dagiti Estudiante ti Biblia. Idiay Katoliko a Bavaria ken iti dadduma a parte ti Alemania, adu a pannakaaresto ti inyusuatda idi 1920’s nga impambarda dagiti linteg ti panagtagilako. Ngem idi dimmanon dagita a kaso kadagiti korte de apelasion, masansan a nakidasig dagiti hues kadagiti Estudiante ti Biblia. Nagultimuanna, idi napuseken dagiti korte iti rinibo kadagita a kaso, ti Ministry of the Interior nangiruar iti bilin idi 1930 kadagiti amin a polis nga imbagana nga isardengdan nga idardarum dagiti Estudiante ti Biblia a gapu kadagiti linteg ti panagtagilako. No kasta, iti apagbiit, timmalna daytoy a pammarigat, ket nabalinan dagiti Saksi ni Jehova nga intuloy ti aktibidadda iti nagpaiduma a kinapartak iti tay-ak nga Aleman.

Napigsa met ti impluensia dagiti klero idiay Romania kadagidi a tawen. Nabaelanda nga impagna dagiti bilin a nangipawil kadagiti literatura ken aktibidad dagiti Saksi ni Jehova. Ngem nagamak dagiti padi di la ket ta basaen dagiti tattao dagiti literatura a datin nga ik-ikutanda ket iti kasta maduktalanda dagiti di nainkasuratan a sursuro ken dagiti sinasaur nga al-alagaden ti simbaan. Tapno maliklikan daytoy, nagbalaybalay dagiti padi a kaduada dagiti polis tapno kumpiskarenda ti aniaman a literatura nga imbunong dagiti Saksi ni Jehova. Damagenda pay kadagiti inosente nga ubbing no adda inaw-awat dagiti dadakkelda a kakasta a literatura. No adda nabirukanda, pinangtaanda dagiti umili iti pannakababaut ken pannakaibalud no umawatdanto manen. Adda pay dagiti ili a ti padi isu ti mayor ken huez de paz, ket nganngani awan manamnamam a kinahustisia no supringem ti kuna ti padi.

Ti rekord dagiti opisial ti America no iti panagtulnogda kadagiti klero idi a panawen ket kaskasdit’ kadakesna. Kalpasan ti ibibisita ni Katoliko nga Obispo O’Hara sadiay La Grange, Georgia, kas pangarigan, ti mayor ken ti piskal pinaarestoda dagiti pinullo a Saksi ni Jehova idi 1936. Bayat ti pannakaipupokda, pinaturogda ida iti denna ti gabsuon nga ibleng dagiti baka kadagiti kudson a naisbuan ti baka, adda igges kadagiti kanenda, ket pinilitda ida nga agaramid kadagiti kalsada.

Uray met idiay Poland, inusar dagiti klero a Katoliko amin a pamuspusanda tapno malapdan ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Sinugsoganda dagiti umili tapno agranggasda, pinuoranda iti publiko ti literatura dagiti Saksi ni Jehova, kinondenarda ida kas Komunista, ket indarumda ida idiay korte gapu kano ta “tabbaaw” dagiti literaturada. Saan met ketdi, nga amin nga opisial ket timmulok iti sugsogda. Ti piskal ti korte de apelasion sadi Posen (Poznan), kas pangarigan, nagkitakit a mangidarum iti Saksi ni Jehova nga indemanda dagiti klero gapu la ta nasaona a dagiti klero a Katoliko isudat’ “organisasion ni Satanas.” Inlawlawag a mismo ti piskal a ti imoral nga espiritu a nagsaknap iti intero a Kakristianuan manipud iti palasio ni papa nga Alexander VI (1492-1503 K.P.) ket, talaga, nga espiritu ti sinasatanas nga organisasion. Ket idi a maysa a Saksi ni Jehova ti indarum dagiti klero gaput’ panagtabbaaw iti Dios maipuon iti panagibunongna kadagiti literatura ti Watch Tower, ti piskal ti korte de apelasion sadi Thorn (Toruń) kiniddawna ti pannakaabsuelto ti kaso, a kunkunana: ‘Dagiti Saksi ni Jehova addaan iti takder a kas met la kadagidi nagkauna a Kristiano. Nupay pinabasol ken indadanesda ida, suportaranda dagiti kangatuan a prinsipio iti sidong ti bulok ken marmargaay a sangalubongan a balabala.’

Ipalgak dagiti rekord ti gobierno ti Canada a napawilan dagiti Saksi ni Jehova idiay Canada idi 1940 kas panagtulnogda iti surat manipud palasio ni Katoliko a Cardinal Villeneuve, ti Quebec, a naiturong ken Ernest Lapointe, ti ministro ti hustisia. Dinawat dagiti dadduma nga opisial ti gobierno kalpasanna ti naan-anay a pannakailawlawag dagiti rason iti kasta nga aksion, ngem dagiti insungbat ni Lapointe ket di pulos nakapennek kadagiti adu a miembro ti Parlamento ti Canada.

Idiay met sabali a bangir ti globo, adda met dagiti umarngi a gakat dagiti klero. Linaon dagiti rekord ti gobierno ti Australia ti surat a naggapu iti Romano Katoliko nga arsobispo ti Sydney a naiturong ken Attorney General W. M. Hughes nga indagadagna a maideklara nga ilegal dagiti Saksi ni Jehova. Naisurat dayta idi Agosto 20, 1940, lima a bulan laeng sakbay ti pannakaipawil kadakuada. Idi rinepasona ti impapanda a puon ti pannakaipawil, kinuna kalpasanna ni Mr. Justice Williams ti Nangato a Korte ti Australia a dayta a panangipawil “bale pagbalbalinenna a maikontra iti linteg ti panangitandudo kadagiti prinsipio ken doktrina ti Nakristianuan a relihion ket tunggal panaggigimong dagiti manamati iti pannakaipasngay ni Kristo ket asamblea a maikontra iti linteg.” Idi Hunio 14, 1943, inkeddeng ti Korte a ti panangipawil ket maikontra iti linteg ti Australia.

Idiay Switzerland imbilin ti Katoliko a periodiko kadagiti agtuturay a kumpiskarenda ti literatura dagiti Saksi nga imbilang ti simbaan a kas opensibo. Impangtada a no di maaramid ti kasta, isudan a mismo ti agaksion imbes a ti turay. Ket talaga a kastat’ inaramidda iti adu a paset ti lubong!

Impakat Dagiti Relihiuso a Lider ti Kinaranggas

Namati dagiti klero a Katoliko idiay Francia a napigsa pay laeng ti impluensiada kadagiti umili, ket determinadoda idi a mangiparit iti aniaman a mangsinga iti monopoliada. Idi 1924-25, dagiti Estudiante ti Biblia iti adu a daga ibumbunongda ti tract nga Ecclesiastics Indicted. Idi 1925, nakaeskediol ni J. F. Rutherford a mangipalawag idiay Paris iti tema a “Dagiti Kinasaur Dagiti Klero Naibutaktak.” No maipapan iti naangay iti dayta a palawag, kastoy ti inreport ti nakasaksi: “Napusek ti auditorium. Nagparang ni Kabsat Rutherford idiay plataporma, ket nabara ti palakpak. Idi nangrugi nga agsao, bigla a simrek iti auditorium ti ag-50 a papadi ken dagiti miembro ti Catholic Action, nga awitda dagiti pang-or a kankantaenda ti La Marseillaise [ti national anthem ti Francia]. Manipud ngato ti agdan nagiwarisda kadagiti tracts. Adda padi nga immuli idiay plataporma. Dua nga agtutubo ti nangiyulog kenkuana. Namitlo a daras nga immulog ni Kabsat Rutherford iti plataporma sa man nagsublin. Idi kamaudiananna, talaga a pimmanawen. . . . Dagiti lamisaan a nakaiparabawan dagiti literaturatayo impattogda ket nagkaraiwaris dagiti librotayo. Pirmit’ gulona!” Ngem saan a daydi laeng ti kaso.

Ni Jack Corr, bayat a nangaskasaba idiay Ireland, masansan a napasaranna ti rungsot dagiti klero a Katoliko. Naminsan dagiti nagderraaw, nga insungsong ti padi ti parokia, pinilitda nga inruar manipud katrena iti tengngat’ rabii sada pinuoran amin a literaturana idiay plasa. Idiay Roscrea sadi County Tipperary, idi simmangpet da Victor Gurd ken Jim Corby idiay dagusda natakkuatanda a dagiti bumusbusor tinakawda dagiti literaturada, binukbokanda iti gas, sada pinuoran. Bayat a pupuoranda, adda dagiti nanglikmut a polis, klero, ken ubbing iti sangakaarrubaan, a kankantaenda ti “Pammati Dagiti Ammatayo.”

Sakbay a nagtataripnong dagiti Saksi ni Jehova idiay Madison Square Garden idiay Nueva York idi 1939, impangta dagiti pasurot ti Katoliko a padi a ni Charles Coughlin a pasardengenda ti asamblea. Napakaammuan dagiti polis. Idi Hunio 25, diniskursuan ni Kabsat Rutherford ti 18,000 wenno ad-adu pay iti dayta nga auditorium, agraman ti nagadu a dimngeg iti radio internasional, iti tema a “Gobierno ken Kappia.” Idi nangrugin ti palawag, adda 200 wenno ad-adu pay a Romano Katoliko ken Nazi, nga indauluan dagiti sumagmamano a padi a Katoliko, ti nagaaripuno idiay balkonahe. No seniasanda ida, agikkisda iti makatitileng, ket iriawda ti “Heil Hitler!” ken “Viva Franco!” Agkakadakes a sao ti inusarda ken nangam-amesda sada kinabil dagiti attendant a nagtignay a mangpasardeng iti riribuk. Dagiti nanggulo saanda a nagballigi a nangpasardeng iti miting. Intultuloy ni Kabsat Rutherford ti nagbitla a sibibileg ken situtured. Idi kapigsa ti panagderraawda, imbagana: “Imatanganyo ita dagiti Nazi ken Katoliko nga agtarigagay a mangpasardeng iti daytoy a miting, ngem iti asi ti Dios dida kabaelan a pasardengen.” Sinuportaran dagiti timmabuno daytoy babaen iti nagsasagadsad a napigsa a panagpalakpak. Ti derraawda nagbalin a permanente a paset ti plaka a naaramid iti dayta nga okasion, ket nangngeg dayta dagiti tattao iti adu a paset ti lubong.

No mabalbalin, nupay kasta, kas idi kaaldawan ti Inkisision, dagiti klero a Romano Katoliko inusarda ti Estado a manglapped iti asinoman a makaitured a mangbabalaw ti sursuro ken aramid ti iglesia.

Nadangkok a Pannakatrato Kadagiti Kampo Konsentrasion

Ni Adolf Hitler nagbalin a situtulok nga aliado dagiti klero. Kabayatan ti 1933, daydi mismo a tawen a napirmaan ti concordat iti nagbaetan ti Vatican ken ti Nazi nga Alemania, inyusuat ni Hitler ti kampania a mangikisap kadagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania. Idi 1935 naipawildan iti intero a nasion. Ngem asinot’ nangisungsong?

Kinuna ti maysa a padi a Katoliko, kas insuratna iti Der Deutsche Weg (periodiko nga Aleman a naipablaak sadi Lodz, Poland), iti Mayo 29, 1938 a ruar: “Adda itan maysa a pagilian ditoy daga a dita dagiti masasao . . . nga Estudiante ti Biblia [Saksi ni Jehova] ket naparitan. Isu dayta ti Alemania! . . . Idi nagturayen ni Adolf Hitler, ket inulit dagiti Aleman a Katoliko nga obispo ti kiddawda, kinuna ni Hitler: ‘Dagitoy makunkuna a Naanep nga Estudiante ti Biblia [Saksi ni Jehova] manangriribukda; . . . ibilangko ida nga impostor; diak palubosan a dagiti Katoliko nga Aleman ket matulawanda a kasta babaen iti daytoy Americano a Judge Rutherford; ikisapko [dagiti Saksi ni Jehova] ditoy Alemania.’”​—Biangmi dagiti italiko.

Dagiti laeng kadi Aleman a Katoliko nga obispo ti nagtarigagay iti kasta nga aksion? Kas inreport ti Oschatzer Gemeinnützige, ti Abril 21, 1933, sigun iti naipalawag iti radio idi Abril 20, ni Otto a ministro a Lutheran nasaona maipapan iti “kasingedan a panagbinnadang” ti Aleman nga Iglesia Lutheran ti Estado ti Saxony ken dagiti napolitikaan a lider ti nasion, sana imbaga: “Dagiti umuna a resulta daytoy a panagbinnadang mabalinen nga ipadamag nga isut’ pannakaipawil itatta ti International Association of Earnest Bible Students [dagiti Saksi ni Jehova] ken kadagiti sangana ditoy Saxony.”

Kalpasanna, ti Nazi nga Estado impapasna ti maysa kadagiti karurungsotan a panangidadanes kadagiti Kristiano sigun iti nairekord a historia. Rinibo a Saksi ni Jehova​—manipud Alemania, Austria, Poland, Czechoslovakia, Netherlands, Francia, ken dadduma pay a pagilian​—naipisokda kadagiti kampo konsentrasion. Ditoy nagsagabada kadagiti kadawelan ken sadistiko unay a pannakatrato a napanunot ti tao. Saan a karkarna kadakuada ti mapagsasawan ken makugtaran, sadanto piliten ida nga agmarikadkad, aglaglagto, ken agkarkaradap iti adu nga oras, agingga a matalimudaw wenno aglusdoyda gaput’ bannog, bayat nga aggargarakgak nga agbuybuya dagiti guardia. Adda dagidiay pinilitda nga agtakder a silalamolamo wenno naingpis ti kawesda idiay paraangan iti kakarot’ kalam-ekna. Adut’ inablatanda agingga nga awanen puotda ket ti bukotda nadigos iti dara. Dagiti dadduma nageksperimentuanda iti medikal. Dadduma met, ginalutanda dagiti imada iti likudda, sada imbitin ida a nakatali ti pungopunguanda. Nupay nakakapkapsutdan gaput’ bisin ken kumkumterda iti naingpis a kawesda, pinilitda ida nga agtrabaho iti nadagsen, kadagiti adu nga oras, a no masapul koma ti pala ken dadduma a rimienta masansan a dagiti imada ti usarenda. Agpadpada a kastat’ panangparigatda kadagiti lallaki ken babbai. Ti edadda nangrugi kadagiti tin-edyer agingga iti nasurok a setenta. Dagiti nangtutuok kadakuada inriawda ti pananglaisda ken Jehova.

Tapno madismaya ti espiritu dagiti Saksi, ti komandante ti kampo sadi Sachsenhausen imbilinna ti pannakapapatay ni August Dickman, agtutubo a Saksi, iti imatang dagiti amin a balud, ket dagiti Saksi ni Jehova adda iti mismo a makinsanguanan tapno mapuruanda iti epekto dayta. Kalpasan dayta pinapanawdan dagiti balud, ngem pinagbatida dagiti Saksi ni Jehova. Sigaganetget nga inyimtuod ti komandante, ‘Asino ita ti sisasaganan a mangpirma iti deklarasion?’​—deklarasion a tallikudanda ti pammatida ket situtulokdan nga agbalin a soldado. Awan kadagiti 400 wenno ad-adu pay a Saksi ti nagpirma. Iti daydin adda dua nga immabante! Saan, saan a tapno agpirma, no di ket tapno pawaswasda daydi pinirmaanda idi maysa a tawen.

Idiay kampo sadi Buchenwald, umarngi dita a pammutbuteng ti inusarda. Ni Rödl nga opisial a Nazi impakaammona kadagiti Saksi: “No adda asinoman kadakayo a dina kayat a labanan ti Francia wenno Inglaterra, dakay amin mapapataykayo!” Adda dua nga armado a kompania nga SS ti agur-uray idiay entrada. Awan uray maysa kadagiti Saksi ti nagmayat. Insarunoda kadakuada ti nakas-ang a pannakatrato, ngem dida impaypayso ti pammutbuteng kadakuada. Nagdindinamag nga, idinto ta dagiti Saksi kadagiti kampo ket aramidenda amin a kitat’ trabaho a naituding kadakuada, kaskasdi, uray pay dusaenda ida iti inranta a panangbisin ken sobra a trabaho, sititibker nga agkitakitda a mangaramid iti aniaman a panangsuporta iti gubat wenno aniaman a pakadangran ti padada a balud.

Ti napasaranda narigat unay a deskribiren. Ginasut kadakuada ti natay. Idi a dagiti nakalasat ket naluk-atandan kadagiti kampo kalpasan ti gubat, insurat ti maysa a Saksi manipud Flanders: “Ti di maisin a tarigagay laeng nga agbiag, mangnamnama ken agtaklin Kenkuana, ni Jehova, a kabibilgan-amin, ken panagayat iti Teokrasia, isut’ namagbalin a posible nga ibturan amin daytoy ken ragpaten ti panagbiktoria.​—Roma 8:37.”

Dagiti nagannak siuulpit a naiyadayo kadagiti annakda. Dagiti agassawa pinagsinada, ket dagiti dadduma dida pulos nagkikitan. Di nagbayag kalpasan a nagkasar, ni Martin Poetzinger naaresto ket naibalud idiay nakaam-amak a kampo sadi Dachau, kalpasanna sadiay Mauthausen. Ni Gertrud a baketna, naipupok sadi Ravensbrück. Siam a tawen a dida nagkitkita. Idi linagipna dagiti kapadasanna sadi Mauthausen, insuratna: “Impadas dagiti Gestapo amin a wagas a pangduprak iti pammatimi ken Jehova. Panangbisin, panaginggagayyem, kinadangkok, panagtakder nga agmalmalem, sigagalut ti pungopunguan a sitatali iti likud sadaka ibitin iti dies-pie a poste, pannakasapsaplit​—amin dagitoy ken dadduma pay a nakababain a dakamaten impakatda.” Ngem isut’ nagtalinaed a nasungdo ken Jehova. Isut’ maysa met kadagiti nakalasat, ket idi agangay nagserbi kas miembro ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova.

Naibalud Gaput’ Pammatida

Dagiti Saksi ni Jehova saanda a naipupok kadagiti kampo konsentrasion gapu ta kriminalda. No masapul idi dagiti opisial ti mangbarbas kadakuada, intalekda ti labaha iti Saksi, gapu ta ammoda nga awan Saksi a mangusar iti kasta nga instrumento kas igam a mangdangran iti sabali a tao. Idi a dagiti opisial nga SS idiay kampo a pagikisapanda sadi Auschwitz masapulda ti mangdalus iti balayda wenno mangaywan kadagiti annakda, Saksi ti pinilida, ngamin ammoda a dagitoy dida sabidongan ida wenno padasen ti aglibas. Idi nga agbakwitdan manipud kampo ti Sachsenhausen idi agngudon ti gubat, impuesto dagiti guardia iti tengnga ti grupo dagiti Saksi ti maysa a kariton a napno kadagiti samsamda. Apay? Gapu ta ammoda a dagiti Saksi dida takawan ida.

Naibalud dagiti Saksi ni Jehova gaput’ pammatida. Naulit-ulit nga inkarida a luk-atanda ida manipud kampo no la ket ta pirmaanda ti deklarasion a tallikudanda ti pammatida. Inaramid dagiti SS ti amin a kabaelanda a mangsulbog wenno mangpuersa kadagiti Saksi a mangpirma iti kasta a deklarasion. Kangrunaan amin, daytoy idi ti kayatda a mapasamak.

Malaksid kadagiti sumagmamano, ti kinatarnaw dagiti Saksi napaneknekan a natibker. Ngem saanda la a nagsagaba gapu iti kinasungdoda ken Jehova ken iti debosionda iti nagan ni Kristo. Saanda la nga inibturan dagiti kasla inkisision a tuok a naipakat kadakuada. Tinaginayonda ti napigsa a singgalut ti naespirituan a panagkaykaysa.

Ti riknada saan a ti personal a pannakaispal uray no aniat’ mapaspasamak. Impakatda ti managsakripisio nga ayat iti maysa ken maysa. No adda asinoman a kaduada a kimmapsut, iramanda kenkuana ti sangkabassit a rasionda. Idi awan a pulos agas a maalada, siaayatda a nangtaming iti maysa ken maysa.

Nupay impamuspusan dagiti nangidadanes a tubenan dayta, nakadanon dagiti pagadalan iti Biblia kadagiti Saksi​—nailemmeng kadagiti pakete a regalo manipud ruar, baeten iti panangipadamag dagiti kabbaro a balud, nailemmeng pay iti kayo a saka ti baro a preso, wenno kadagiti dadduma a pamuspusan no agtrabahoda idiay ruar ti kampo. Nagpipinnasaanda dagiti kopia; no dadduma sililimedda pay nga inusar dagiti makina a pagkopia kadagiti mismo nga opisina dagiti opisial ti kampo. Nupay dakkel unay ti peggad, adda Nakristianuan a panaggigimongda kadagiti kampo.

Intultuloy dagiti Saksi nga inkasaba a ti Pagarian ti Dios isut’ kakaisuna a namnama ti sangatauan​—ket inaramidda dayta idiay uneg dagiti kampo konsentrasion! Idiay uneg ti Buchenwald, kas resulta ti organisado nga aktibidad, rinibo a balud ti nakangngeg iti naimbag a damag. Idiay kampo ti Neuengamme, asideg ti Hamburg, siaannadda nga implano ken intungpal ti kampania ti naganetget a panangaskasaba idi rugrugi ti 1943. Naisagana dagiti tarheta a pagtestimonia kadagiti nagduduma a pagsasao a maus-usar idiay kampo. Impamuspusanda a danonen ti kada balud. Naiyurnos ti regular a personal a panangyadal iti Biblia kadagiti interesado. Napalalot’ regta dagiti Saksi a nangaskasaba nga uray la nga inreklamo dagiti dadduma a politikal a preso: “Uray adinot’ papanam, Jehova lat’ mangmangngegmo a pagsasaritaanda!” Idi simmangpet ti bilin manipud Berlin nga iwarasda dagiti Saksi kadagiti dadduma a balud tapno kumapuyda, daytoy ketdi ti nangtulong kadakuada a nangasaba iti ad-adu pay a tattao.

No maipapan kadagidi 500 wenno ad-adu pay a matalek a babbai a Saksi sadi Ravensbrück, kastoy ti insurat ti babai a kaanakan ti Pranses a Heneral Charles de Gaulle idi naluk-atanen: “Talaga a dayawek ida. Nagduduma ti nasionalidadda: Aleman, Polako, Ruso ken Czech, ket inibturanda ti nakaro a panagsagaba maipuon iti pammatida. . . . Isuda amin impakitada ti napalalo a kinabileg ket rinaem dagiti S.S. ti kababalinda idi agangay. Dagdagus koma a naluk-atanda no la ket ta tinallikudanda ti pammatida. Ngem, maisupadi ketdi, dida naupay a nangparmek, ket nagballigida pay a nangiserrek kadagiti libro ken tract iti uneg ti kampo.”

Kas ken Jesu-Kristo, pinaneknekanda ti bagida a manangparmek iti daytoy lubong a nangpilit kadakuada a komumporme iti sinasatanas a pagsukoganna. (Juan 16:33) Ni Christine King, iti librona a New Religious Movements: A Perspective for Understanding Society, kunana maipapan kadakuada: “Dagiti Saksi ni Jehova nagbalinda a karit iti totalitariano a konsepto ti baro a sosiedad, ket daytoy a karit, agraman ti kinaanepna a makalasat, agminar a nangpadukot kadagiti arkitekto ti baro nga urnos. . . . Ti nabayagen a nasubokda a wagas a panangidadanes, panangtutuok, panangibalud ken pananglais saanda a nakumberte ti asinoman a Saksi a makidasig kadagiti Nazi ket kinapudnona agbalandra dagita a maibusor kadagiti nangigakat. . . . Iti nagbaetan dagitoy dua a pakidasigan iti kinasungdo, nasaem ti laban, nangnangruna, ta dagiti Nazi a napigpigsa iti pisikal ket iti nadumaduma a wagas saanda unay a sigurado, saanda unay a nairamut iti kinatibker ti bukodda a kumbiksion, dida unay sigurado iti ilalasat ti 1,000 tawen a Turayda. Dagiti Saksi dida pagduaduaan ti pundasionda, yantangay ti pammatida nabataden nanipud tiempo ni Abel. Idinto ta dagiti Nazi ket linapdanda ti bumusor kadakuada ken kumbinsirenda dagiti mangsupsuporta kadakuada, a masansan a bulodenda ti pagsasao ken ladawan manipud sektariano a Kinakristiano, dagiti Saksi siguradoda iti todotodo, di maisin a kinasungdo dagiti miembroda, uray agingga ken patay.”​—Naipablaak idi 1982.

Idi nagngudo ti gubat, adda nasurok a sangaribo a nakalasat a Saksi a rimmuar manipud kadagiti kampo, a nalagda ti pammatida ket napigsa ti panagayatda iti maysa ken maysa. Idi umad-adanin dagiti armada a Ruso, pinartakan dagiti guardia ti pimmanaw sadi Sachsenhausen. Grinupoda dagiti balud sigun iti nasionalidadda. Ngem nagtalinaed dagiti Saksi ni Jehova kas maysa a grupo​—230 kadakuada ditoy a kampo. Idi a dagiti Ruso addadan iti likudanda, nagnerbios dagiti guardia. Awan idin ti taraon, ket nakakapkapsut dagiti balud; kaskasdi, a no adda agpapaudi wenno aglusdoy gaput’ bannogna pinaltoganda. Rinibo a kakasta ti nagkaraiwaris idiay dalan a nagmartsaanda. Ngem dagiti Saksi nagtitinnulongda ket awan uray ti kakapuyan kadakuada ti nagidda idiay kalsada! Nupay ti edad ti dadduma kadakuada ket 65 wenno inggat’ 72. Dadduma a balud ti nangpadas nga agtakaw iti makanda idiay dalan, ket adut’ pinaltoganda gapu iti dayta. Maisupadi, dagiti Saksi ni Jehova ginundawayanda nga imbaga kadagiti nadalananda maipapan kadagiti naayat a panggep ni Jehova, ket dadduma kadagitoy, gaput’ panagyamanda iti makaliwliwa a mensahe, nangteddat’ taraon para kadakuada ken kadagiti Kristiano a kakabsatda.

Nagtultuloy a Limmaban Dagiti Klero

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, dagiti klero iti dumaya a paset ti Czechoslovakia intultuloyda nga insungsong ti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova. Idi tiempot’ panagturay dagiti Nazi, imbagada a dagiti Saksi ket Komunista; itan kunaenda a dagiti Saksi ket busbusorenda ti gobierno a Komunista. No dadduma, bayat a sarungkaran dagiti Saksi ni Jehova dagiti tattao kadagiti balayda, indagadag dagiti padi a paruaren dagiti maestra dagiti ubbing iti eskuelaan tapno uborenda dagiti Saksi.

Umarngi met, dagiti padi a Katoliko sadi Santa Ana, El Salvador, nagderraawda a maibusor kadagiti Saksi idi 1947. Bayat ti linawas a panagadal dagiti kakabsat iti Pagwanawanan, binato dagiti ubbing ti silulukat a ruangan. Idi agangay addan ti libut nga indauluan dagiti padi. Adda dagiti nagawit iti aluten; dadduma inawitda dagiti didiosen. “Agbiag koma ti Birhen!” inyikkisda. “Matay koma ni Jehova!” Iti las-ud ti dua nga oras, binatoda ti paggigimongan.

Idi ngalay ti 1940’s, dagiti Saksi ni Jehova sadi Quebec, Canada, napasaranda met dagiti nakas-ang a panangabuso, agpada manipud kadagiti nagderraaw a Katoliko ken opisial. Dagiti delegado manipud iti palasio ti obispo inaldawda idiay departamento ti polisia ket indawatda a paksiaten koma dagiti polis dagiti Saksi. Masansan a kasakbayan a nagarestoda, nakitada dagiti polis a rimmuar iti makinlikud a ridaw ti simbaan. Idi 1949, pinagtalaw dagiti nagderraaw a Katoliko dagiti misionero a Saksi ni Jehova sadi Joliette, Quebec.

Ngem saan nga amin nga umili sadi Quebec inanamonganda ti kasta a maar-aramid. Itatta, adda ti napintas a Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova iti maysa kadagiti kangrunaan a kalsada sadi Joliette. Daydi dati a seminario sadiay ket nagserran, sa ginatang ti gobierno, ket pinagbalinda a kolehio publiko. Ket idiay Montreal, inangay dagiti Saksi ni Jehova dagiti dadakkel a kumbension internasional, a ti timmabuno dimmanon iti 80,008 idi 1978.

Kaskasdi, inusar ti Iglesia Katolika ti amin a pamuspusan a mangtaginayon iti panangtengngelna kadagiti umili. Babaen iti panangsugsogda kadagiti opisial ti gobierno, siniguradoda a dagiti misionero a Saksi ket mapagtalawda idiay Italia idi 1949 ket, no mabalbalin, kinanselarda dagiti permiso a naala dagiti Saksi para iti panagasambleada idi 1950’s. Nupay kastoy, immadu ti bilang dagiti Saksi ni Jehova, ket idi 1992 addan nasurok 190,000 a Saksi nga ebanghelisador idiay Italia.

Kas idi tiempot’ Inkisision, dagiti klero idiay España isudat’ nangondenar sada impabiang iti Estado ti trabaho a panangidarum. Kas pangarigan, sadi Barcelona, a sadiay inyusuat ti arsobispo ti krusada maibusor kadagiti Saksi idi 1954, inusar dagiti klero dagiti pulpitoda agraman dagiti eskuelaan ken radio tapno bilinenda dagiti umili a no sarungkaran ida dagiti Saksi, masapul a pastrekenda ida​—sada dardarasen nga ayaban dagiti polis.

Nagamak dagiti padi di la ket ta maamuan dagiti umili nga Español ti linaon ti Biblia ket nalabit ipakitada pay kadagiti sabali ti nabasada. Idi naibalud idiay Granada ni Manuel Mula Giménez idi 1960 gapu iti “krimen” a panangisuro iti Biblia kadagiti sabali, pinaikkat ti chaplain (a padi a Katoliko) ti kakaisuna a Biblia idiay libraria ti pagbaludan. Ket idi nga adda preso a nangipabulod ken Manuel iti kopia dagiti Ebanghelio, inagawda kenkuana daytoy. Ngem itan ti Biblia dimmanonen kadagiti gagangay nga umili idiay España, ket nagundawayandan a basaen a mismo no aniat’ kunana, ket idi 1992, addan nasurok a 90,000 a nangakon iti panagdaydayaw ken Jehova bilang Saksina.

Idiay Dominican Republic, nakikumplot dagiti klero ken ni Diktador Trujillo, nga isut’ inusarda tapno maragpatda dagiti gandatda a kas met panangusarna kadakuada para kadagiti bukodna a gandat. Idi 1950, kalpasan a dagiti Saksi ni Jehova ket kinondenar dagiti artikulo ti periodiko nga insurat dagiti padi, pinaayaban ti Secretary of the Interior and Police ti manangaywan ti sanga ti Watch Tower Society. Bayat a nagur-uray idiay ruar ti opisina, nakita ti manangaywan ti sanga ti dua a padi a Jesuita a simrek sada pimmanaw. Apagapaman, isut’ pinastrekda iti opisina ti Sekretario, ket agnernerbios nga imbasa ti Sekretario ti bilin a nangipawil ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Kalpasan a naikkat biit ti pannakaipawil idi 1956, inusar nga agpada dagiti klero ti radio ken pagiwarnakan tapno mapabaroda ti pammardaya kadagiti Saksi. Intero a kongregasion dagiti inarestoda sada binilin ida a mangpirma iti surat a tallikudanda ti pammatida ket ikarida ti agsubli iti Iglesia Katolika Romana. Idi nagmadi dagiti Saksi, pinang-or, kinugtaran, sada sinaplit ida, ket pinarparda kadagiti putan ti riple dagiti rupada. Ngem nagtalinaedda a sititibker, ket immadu ti bilangda.

Idiay Sucre, Bolivia, ad-adu pay a kinaranggas ti naipakat. Idi nagasamblea dagiti Saksi ni Jehova idi 1955, adda grupo dagiti lallaki a taga Sacred Heart Catholic School a nanglikmut iti pagasambleaan, a nagririawda, sada nagubor iti bato. Manipud iti simbaan iti bangir ti kalsada, adda nakaar-ariwawa a loudspeaker a nangidagadag kadagiti amin a Katoliko nga ikaluyada ti simbaan ken ti “Birhen” manipud kadagiti “heretiko a Protestante.” Ti obispo ken dagiti padi personal nga isudat’ nangpadas a mangriribuk iti asamblea ngem isudat’ pinaruar dagiti polis.

Daydi tawen kasakbayanna, idi nagasamblea dagiti Saksi ni Jehova sadi Riobamba, Ecuador, adda palawag publiko a paset ti programa a napauluan “Ayat, Praktikal Aya iti Agimbubukodan a Lubong?” Ngem adda padi a Jesuita a nangsugsog kadagiti umili a Katoliko, nga indagadagna a pasardengenda ti miting. Gapuna, idi madama ti palawag, nangngegda ti ikkis dagiti nagderraaw a kunada: “Agbiag koma ti Iglesia Katolika!” ken, “Maduprak koma dagiti Protestante!” Naimbag ta dagiti polis inatipada ida, a silalayat dagiti bayonetada. Ngem dagiti nagderraaw inuborda ti pagasambleaan ket, kalpasanna, ti balay a pagtataengan dagiti misionero.

Dagiti klero a Romano Katoliko isudat’ nangidadaulo iti panangidadanes, ngem saanda a binukbukodan dayta. Kasta met lat’ kinauyong dagiti klero a Greek Orthodox ken isu met la a taktika ti inusarda, idiay mas limitado a lugar ti impluensiada. Sa, no impapanda a mabalinda la ket nga aramiden, adu dagiti klero a Protestante ti nangiparang met iti umarngi nga espiritu. Kas pangarigan, idiay Indonesia indauluanda dagiti nagderraaw a nangsinga ti panagadal iti Biblia kadagiti pribada a balay sada sidadawel a pinangpang-or dagiti Saksi ni Jehova nga adda idi. Kadagiti dadduma a daga ti Africa, inkagumaanda nga impluensiaan dagiti opisial tapno paksiatenda dagiti Saksi ni Jehova iti dayta a pagilian wenno paritanda ida a mangipakaammo iti Sao ti Dios kadagiti sabali. Nupay adda naggidiatanda a bambanag, dagiti klero a Katoliko ken Protestante no iti sapasap ket agtunosda iti ibubusorda kadagiti Saksi ni Jehova. No dadduma agtitimpuyogda pay a mangimpluensia kadagiti opisial ti gobierno a mangpasardeng iti aktibidad dagiti Saksi. Kadagiti lugar a ti di-Nakristianuan a relihion ti nangdominar iti biagda, masansan nga inusarda met ti gobierno a mangsalaknib kadagiti umili tapno dida agdadata kadagiti sursuro a mangbabalaw iti relihion a nakayanakanda.

No dadduma, dagitoy a di-Nakristianuan a grupo nakisugponda kadagiti agkunkuna a Kristiano a nangigakat iti pamuspusan a mangtaginayon iti agdama a relihion dagiti umili. Sadi Dekin, idiay Dahomey (Benin itan), adda padi a juju ken padi a Katoliko a nagkumplot tapno impluensiaanda dagiti opisial tapno paritanda ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova idi rugrugi ti 1950’s. Gapu ta desperadoda, namataudda kadagiti ulbod nga akusasion a nairanta a mangkiwkiw iti nagduduma a narungsot a rikrikna. Pinabasolda dagiti Saksi kas mangsugsugsog iti iyaalsa iti gobierno, saanda nga agbaybayad iti buis, nga isudat’ gapu a di mangted dagiti juju iti tudo, ken maipuon kadakuada a di masungbatan ti kararag dagiti padi. Amin dagita a relihiuso a lider nagamakda di la ket ta dagiti tattaoda maammuanda dagiti banag a mangluk-at kadakuada manipud an-anito ken iti sibubulsek a panagtulnog.

Nagin-inut, nupay kasta, a kimmapuy ti impluensia dagiti klero kadagiti adu a lugar. Madlaw itan dagiti klero a dagiti polis saanda a kanayon a suportaran ida no inda riribuken dagiti Saksi. Idi inkagumaan ti padi a Greek Orthodox a pasardengen ti asamblea dagiti Saksi ni Jehova babaen iti naranggas a panagderraaw sadi Larissa, Grecia, idi 1986, nakibiang ti piskal ken adu a kameng ti polisia iti pagsayaatan dagiti Saksi. Ket no dadduma sipaprangka ti pagiwarnakan a nangkondenar kadagita a relihiuso a panangirurumen.

Kaskasdi, kadagiti adu a paset ti lubong, dagiti dadduma nga isyu isudat’ nangiyeg iti nadawel a panangidadanes. Maysa kadagitoy nga isyu ket nainaig iti panangmatmat dagiti Saksi ni Jehova kadagiti nasional a simbolo.

Gapu ta ni Jehova Laeng ti Pagrukbabanda

Kadagitoy moderno a panawen idiay Nazi nga Alemania ti damo a nagpaiduma a nakasarangtan dagiti Saksi ni Jehova kadagiti isyu a nainaig kadagiti nasionalistiko a seremonia. Inkagumaan ni Hitler a diktaran dagiti Aleman babaen iti panangipapilitna iti Nazi a saludo a “Heil Hitler!” Kas inreport ti Sueko a periodista ken brodkaster ti BBC a ni Björn Hallström, idi a naaresto dagiti Saksi idiay Alemania bayat ti panagturay dagiti Nazi, masansan a ti nairaman a basolda isut’ “panagkitakit a mangsaludo iti bandera ken mangaramid iti Nazi a saludo.” Idi agangay dagiti dadduma a nasion imbilinda metten nga isuamin ket saluduanda ti bandera. Nagkitakit dagiti Saksi ni Jehova​—saan a gapu ta traidorda no di ket gapu iti Nakristianuan a konsiensiada. Raemenda ti bandera ngem ibilangda a ti panagsaludo iti dayta ket maysa a kita ti panagrukbab.f

Idi agarup 1,200 a Saksi ti naibaluden idiay Alemania idi tiempo dagiti Nazi gapu la ta dida kayat nga aramiden ti Nazi a saludo ken nagkitakitda a mangsalungasing iti Nakristianuan a neutralidadda, rinibo dagiti nakabkabil idiay Estados Unidos gapu ta dida sinaluduan ti bandera ti America. Daydi lawas ti Nobiembre 4, 1935, adu nga ubbing nga ages-eskuela sadi Canonsburg, Pennsylvania, ti impanda idiay boiler room ti eskuelaan sada binaot ida gapu ta dida sinaluduan ti bandera. Ni Grace Estep, a maestra, naikkat a mannursuro iti dayta nga eskuelaan gapu iti dayta a rason. Idi Nobiembre 6, da William ken Lillian Gobitas dida kinayat a saluduan ti bandera isu nga inikkatda ida iti eskuelaan ti Minersville, Pennsylvania. Nagdarum ti amada tapno maisubli dagiti annakna. Agpada a ti korte distrito federal ken ti korte sirkito de apelasion dinesidiranda ti kaso a pabor kadagiti Saksi ni Jehova. Nupay kasta, idi 1940, idi a ti nasion agsebban iti gubat, ti Korte Suprema ti E.U., sigun iti Minersville School District v. Gobitis, inyulogna, sigun iti 8-kontra-1 a desision, ti inkapilitan a pannakasaludo ti bandera kadagiti publiko nga eskuelaan. Inyeg daytoy ti panagraira ti ranggas a maibusor kadagiti Saksi ni Jehova iti intero a nasion.

Gaput’ kaadu ti naranggas a pannakaraut dagiti Saksi ni Jehova kiniddaw ni Mrs. Eleanor Roosevelt (asawa ni Presidente F. D. Roosevelt) iti publiko nga agtalnada koma. Idi Hunio 16, 1940, ni Francis Biddle a solicitor general ti E.U., sigun iti nasional a brodkas ti radio, dinakamatna nga espesipiko dagiti kinadangkok a naipakat kadagiti Saksi ket kinunana a dagitoy ket di maipalubos. Ngem daytoy dina pinagtalna dagita.

Kadagiti amin a mapanunotda a sirkumstansia​—kadagiti kalsada, kadagiti panggedan, no sumarungkar dagiti Saksi kadagiti balay bayat ti ministerioda​—imparupada kadakuada dagiti bandera, ket pinilitda ida nga agsaludo​—ta no saan [madaksanda]! Idi ngudo ti 1940, inreport ti Yearbook of Jehovah’s Witnesses: “Ti Hierarkia ken ti American Legion, a baeten dagita a nagderraaw nga isudan ti nagaksion imbes koma a ti linteg, di madeskribir ti kakaro ti kinaranggasda. Dagiti saksi ni Jehova inda rinaut, pinang-or, kinidnap, napagtalaw kadagiti ili, distrito ken estado, binukbokanda ida ti alketran ken dutdot, napilitda nga uminom iti castor oil, ginalutanda ida sada inabug kas animal kadagiti kalsada, kinapon ken binaldada ida, inumsi ken linais ida dagiti sinairo a bunggoy, ginasut dagiti naibalud nga awan darum ket naipupokda a dida mabalin a kasarita ket naikedked ti pribilehioda a makitungtong kadagiti kabagian, gagayyem wenno abogado. Adu a gasut dagiti naibalud ket naisaadda iti makuna a ‘protective custody’; dadduma dagiti pinaltoganda iti rabii; daddumat’ impangtada a mabitay ken binugbogda agingga nga awanen puotda. Nagduduma ti napasamak a kinaranggas dagiti nagderraaw. Adut’ pinisangpisangda dagiti kawesda, sinabrotda dagiti Biblia ken dagiti literaturada sada pinuoran iti publiko; rinakrakda dagiti kotse, trailers, balbalay ken pagasambleaanda sada pinuoran dagita . . . Kadagiti adu a kaso a naangay ti bista kadagiti lugar nga iturayan dagiti nagderraaw, rinautda dagiti abogado agraman dagiti saksi sada pinangpang-or ida bayat nga addada iti korte. Iti gistay amin nga okasion nga adda ti naranggas a panagderraaw saan a pulos a timmulong dagiti opisial ti publiko, ket kadagiti pinullo a kaso nakipagderraaw dagiti polis ket isuda pay ti aktual a nangidaulo kadagita.” Nanipud 1940 inggat’ 1944, nasurok a 2,500 dagiti nagderraaw a nangkabkabil kadagiti Saksi ni Jehova idiay Estados Unidos.

Gapu ta pinaksiatda nga interamente dagiti annak dagiti Saksi ni Jehova kadagiti eskuelaan, adda tiempo idi arinunos ti 1930’s ken rugrugi ti 1940’s nga inkapilitan a nagipasdek dagiti kakabsat ti bukodda nga eskuelaan idiay Estados Unidos ken Canada tapno makaeskuela dagiti annakda. Naawagan idi dagitoy iti Kingdom School.

Dagiti dadduma a pagilian nakas-ang met ti panangidadanesda kadagiti Saksi gapu ta dida sinaluduan wenno inunguan dagiti nasional a simbolo. Idi 1959, dagiti annak ti Saksi ni Jehova idiay Costa Rica a di nakinamin iti dineskribir ti linteg kas ‘panagdayaw kadagiti Nasional a Simbolo’ nailaksidda kadagiti eskuelaan. Kasta met lat’ panangtratoda kadagiti annak ti Saksi idiay Paraguay idi 1984. Inyulog ti Korte Suprema ti Filipinas idi 1959 a, nupay iparit ti relihionda, dagiti annak ti Saksi ni Jehova kapilitan a saluduanda ti bandera. Kaskasdi, dagiti autoridad ti eskuelaan dita, ken kadagiti kaaduan a kaso, nakibinnadangda kadagiti Saksi tapno iti kasta makaeskuela dagiti annakda a dida salungasingen ti konsiensiada. Idi 1963, dagiti opisial ti Liberia, Makinlaud nga Africa, imbagada a dagiti Saksi ket traidorda iti Estado; puersado a siningada ti asamblea dagiti Saksi sadi Gbarnga ket pinilitda dagiti amin a presente​—Liberiano ken ganggannaet​—a sapataanda ti nasional a bandera. Idi 1976 adda report a napauluan “Dagiti Saksi ni Jehova Idiay Cuba” a kinunana a ti kallabes a dua a tawen, adda sangaribo a nagannak, lallaki ken babbai, ti naibalud gapu ta dagiti annakda dida sinaluduan ti bandera.

Saan nga isuamin ket immanamong kadagita a kinagubsang a maibusor kadagiti tattao a, gapu iti konsiensiada, siraraemda nga agkedked a makiraman kadagiti patriotiko a seremonia. Ti The Open Forum, nga ipabpablaak ti Southern California Branch ti American Civil Liberties Union, kinunana idi 1941: “Tiemponan nga agnakemtayo no maipapan iti panagsaludo iti bandera. Dagiti Saksi ni Jehova saanda a traidor nga Americano. . . . No iti sapasap dida kayat a salungasingen ti linteg, no di ket nanakman, naurnos ti kabibiagda, a tumultulongda iti pagsayaatan ti kaaduan.” Idi 1976 adda periodista idiay Argentina, sigun iti Buenos Aires Herald, a sipaprangka a napaliiwna a dagiti “sursuro [dagiti Saksi] makasair laeng kadagidiay mangipapan a ti patriotismo ket maipapan laeng iti panangiwagayway iti bandera ken panagkanta iti anthem, imbes ket nga iti puso koma dayta.” Innayonna: “Da Hitler ken Stalin imbilangda [dagiti Saksi] a makasubkar, ket sigugubsang ti panangtratoda kadakuada. Aduda pay dagiti dadduma a diktador a gaput’ ayatda iti ikukumporme ket inkagumaanda ida a pasardengen. Ngem dida nabaelan.”

Pagaammotay unay nga adda dagiti relihiuso a grupo a nangsuporta iti armado nga iyaalsa iti gobierno a dida anamongan. Ngem awan a pulos, uray adino ditoy daga, dagiti Saksi ni Jehova a nakiraman iti napolitikaan a panagrebelde. Saan a maipuon iti kinatraidor​—gapu ta supsuportaranda ti sabali a natauan a gobierno​—nga agkitakitda a mangsaludo iti nasional a simbolo. Agpapada ti takderda iti kada pagilian nga ayanda. Ti kababalinda saan a gapu ta dida ammot’ agraem. Saanda nga agpaswit wenno agriaw tapno masinga dagiti patriotiko a seremonia; saanda a tupraan ti bandera, baddekan, wenno puoran dayta. Saanda a kontra-gobierno. Ti takderda naibatay iti kinuna a mismo ni Jesu-Kristo, a nairekord iti Mateo 4:10: “Ni Jehova a Diosmo isu ti masapul a pagdayawam, ket kenkuana laeng nga ipaaymo ti sagrado a panagserbi.”

Ti takder dagiti Saksi ni Jehova ket pumada iti takder dagidi immuna a Kristiano idi kaaldawan ti Imperio ti Roma. No maipapan kadagidi immuna a Kristiano, kunaen ti libro nga Essentials of Bible History: “Ti akto ti panagrukbab iti emperador sakupenna ti panangiwarakiwak iti sangkabassit nga insienso wenno sangkatedted nga arak iti altar nga adda iti sanguanan ti imahen ti emperador. Nalabit gapu iti kabayag ti tiempo a naglabasen awan makitatayo a naggiddiatan dayta . . . iti panangitayag iti ima kas pangsaludo iti bandera wenno iti natan-ok nga agturay iti estado, kas ebkas a pammadayaw, panagraem, ken patriotismo. Mabalin nga adu a tattao idi immuna a siglo ti nangipapan iti kasta ngem saan no kadagidi Kristiano. Minatmatanda nga interamente dayta kas relihiuso a panagrukbab, kas panangbigbig iti emperador bilang didiosen ket ngarud agbanagto a traidorda iti Dios ken ni Kristo, ket nagkitakitda a mangaramid iti dayta.”​—Elmer W. K. Mould, 1951, p. 563.

Ginurada Ida ta “Saan[da] a Paset ti Lubong”

Yantangay kinuna ni Jesus a dagiti disipulona ket “saan[da] a paset ti lubong,” dagiti Saksi ni Jehova dida makibiang kadagiti napolitikaan a ganuatna. (Juan 17:16; 6:15) Uray met iti daytoy, kasda la kadagidi immuna a Kristiano, a kadakuada kinuna dagiti historiador:

“Ti nagkauna a Kinakristiano saanda a natarusan ket saan a pinaboran dagidiay nangituray iti pagano a lubong. . . . Nagkitakit dagiti Kristiano a nangibaklay kadagiti dadduma nga annong dagiti umili a Romano. . . . Dida kayat nga akmen ti napolitikaan a saad.” (On the Road to Civilization​—A World History, da A. K. Heckel ken J. G. Sigman, 1937, pp. 237-8) “Nagkitakitda a makipaset a siaaktibo iti administrasion a sibil wenno iti militar a pannakadepensa ti imperio. . . . Imposible a dagiti Kristiano, malaksid no irenunsiada ti nasagsagrado nga annong, ket akmenda ti annong dagiti soldado, mahistrado, wenno prinsipe.”​—History of Christianity, Edward Gibbon, 1891, pp. 162-3.

Saan a nasayaat ti panangmatmat ti lubong iti daytoy a takder, nangruna kadagiti daga a dagiti agturay ket kalikagumanda nga amin a tao ket makipasetda kadagiti aktibidad a mangipakita a supsuportaranda ti napolitikaan a sistema. Ti resultana ket kas ti sinao ni Jesus: “No koma ta pasetnakayo ti lubong, ti lubong magustuanna koma ti kukuana. Itan gapu ta saankayo a paset ti lubong, no di ket pinilikayo manipud iti lubong, maipuon itoy ti lubong guraennakayo.”​—Juan 15:19.

Kadagiti dadduma a daga, ti panagbutos kadagiti napolitikaan nga eleksion ket matmatanda kas obligasion. Daydiay madi nga agbutos madusa iti multa, pannakaibalud, wenno nakarkaro pay. Ngem dagiti Saksi ni Jehova suportaranda ti Mesianiko a Pagarian ti Dios, a dayta, sigun ken Jesus ket, “saan a paset daytoy lubong.” Gapuna, saanda a makiraman kadagiti napolitikaan a ganuat dagiti nasion toy lubong. (Juan 18:36) Daytoy a desision ket personal; saanda nga ipilit iti asinoman dayta a panangmatmatda. Kadagiti lugar nga adda relihiuso a panangirurumen, dagiti opisial ti gobierno inusarda ti di panagbutos dagiti Saksi a kas pambar tapno sirurungsot a maidadanesda ida. Idi tiempo dagiti Nazi, kas pangarigan, kastat’ inaramidda kadagidiay daga nga inturayanda. Napasamak met dayta idiay Cuba. Nupay kasta, naan-anus dagiti opisial kadagiti adu a daga.

Kaskasdi, kadagiti dadduma a lugar kinalikaguman dagiti agtuturay nga amin nga umili ipasimudaagda ti panangsuportarda iti agturturay a napolitikaan a partido babaen iti panangipukkaw kadagiti replan. Gapu ta dida mabalin a situtulok nga aramiden ti kasta, rinibo a Saksi ni Jehova iti dumaya a paset ti Africa ti napangpang-or, naikkat kadagiti panggedanda, ken napagtalawda kadagiti balayda idi 1970’s ken 1980’s. Ngem dagiti Saksi ni Jehova kadagiti amin a daga, nupay nagaget ken natulnogda iti linteg, neutralda a Kristiano no kadagiti napolitikaan nga isyu.

Idiay Malawi, maymaysa laeng ti napolitikaan a partido, ket ti panangikut iti tarheta ti partido ipasimudaagna a miembroka iti dayta. Nupay mapagulidanan dagiti Saksi no iti panagbayad ti buis, mayataday iti relihiuso a sursuroda, dida kayat ti gumatang iti tarheta ti napolitikaan a partido. Ta no gumatangda taltallikudandan ti pammatida iti Pagarian ti Dios. Gapu itoy, idi arinunos ti 1967, buyogen ti pammaregta dagiti opisial ti gobierno, dagiti barkada dagiti agtutubo iti intero a Malawi inyusuatda ti nakaro nga iraraut kadagiti Saksi ni Jehova nga awan kapadana no iti kinaalas ken iti sadistiko a kinadawel. Nasurok a sangaribo a relihiuso a Kristiano a babbai ti rinamesda. Dadduma dagiti linabusanda iti sanguanan ti nagadu a bunggoy, pinangpang-or ken dinandanogda ida, sada nagsisinnublatan ida a rinames. Linansaanda ti saka dagiti lallaki sada tinudok dagiti gurongda kadagiti rayos ti bisikleta, sada pinilit ida nga agtaray. Iti intero a pagilian dinadaelda dagiti balay, muebles, kawes, ken taraonda.

Idi manen 1972, nangabaruanan manen ti kasta a kinadangkok kalpasan ti tinawen a kumbension ti Malawi Congress Party. Iti dayta a kumbension opisial a nagaanamonganda a dida ikkan dagiti Saksi ni Jehova iti uray ania a kita ti panggedan ken pagtalawenda ida kadagiti balayda. Awan nagmamaayanna uray ti panagkiddaw dagiti manedyer nga agtalinaed koma dagiti matalek a trabahadorda. Kinumpiskar wenno dinadaelda dagiti balay, apit, ken dinguenda. Imparitda kadagiti Saksi ti panagsakdoda manipud bubon ti purok. Adu kadakuada ti napangpang-or, narames, nabalda, wenno napapatay. Kabayatanna, rinabrabak ken inum-umsida ida gaput’ pammatida. Kamaudiananna, nasurok a 34,000 ti nagtalaw iti dayta a pagilian tapno maliklikandat’ pannakapapatay.

Ngem saan pay a nagpatingga dayta. Umuna manipud iti maysa a pagilian sada napan iti sabali, idi addadat’ pagbedngan pinilitda ida nga agsubli iti ima dagiti manangidadanes kadakuada, ket ad-adu manen a kinadangkok ti napasaranda. Kaskasdi, kadagitoy amin, dida nakikompromiso, ket dida tinallikudan ti pammatida ken Jehova a Dios. Nagtalinaedda a kas kadagidi matalek nga adipen ti Dios a kadakuada kuna ti Biblia: “Dagiti dadduma inawatda ti suotda babaen iti pannakarabrabak ken babaot, kinapudnona, saan la a dayta, babaen kadagiti pannakareppet ken dagiti pannakabalud. Nauborda, nasuotda, naragadida, napapatayda babaen ti kampilan, nagalla-allada a sikakawes iti lalat ti karnero, iti lalat ti kalding, bayat a nagkasapulanda, naparigatda, nakabkabilda; ket ti lubong saan idi a maikari kadakuada.”​—Heb. 11:36-38.

Naidadanesda Kadagiti Isuamin a Nasion

Mammano la kadi a nasion toy lubong ti nangilibak iti kunada a wayawaya babaen kadagita a relihiuso a panangidadanes? Saan a pulos! Pinakdaaran ni Jesu-Kristo dagiti pasurotna: “Dakayonto dagiti puntiria ti igugura dagiti amin a nasion a gapu iti naganko.”​—Mat. 24:9.

Kadagitoy maudi nga al-aldaw daytoy a sistema ti bambanag, nanipud 1914, dayta nga igugura ad-adda a kimmaro. Ti Canada ken Estados Unidos isudat’ nangidaulo iti iraraut babaen ti panangipawilda kadagiti literatura ti Biblia idi immuna a gubat sangalubongan, ket di nagbayag kinadua ida ti India ken Nyasaland (Malawi itan). Idi 1920’s, dagiti dinidiktador a panangipawil impakatda kadagiti Estudiante ti Biblia idiay España, Grecia, Hungary, Italia, ken Romania. Iti dadduma kadagitoy a lugar, imparitda ti pannakaibunong dagiti literatura ti Biblia; no dadduma, naiparit pay ti pribada a panaggigimong. Ad-adu a pagilian ti nakitimpuyog iti dayta nga iraraut idi 1930’s, idi a naipakat dagiti panangipawil (dadduma kadagiti Saksi ni Jehova, kadagiti sabali dagiti literaturada) idiay Albania, Austria, Bulgaria, Estonia, Latvia, Lithuania, Poland, sumagmamano a probinsia ti Switzerland, ti dati a Yugoslavia, ti Gold Coast (Ghana itan), dagiti teritoria a Pranses idiay Africa, Trinidad, ken Fiji.

Idi Gubat Sangalubongan II, naipawil dagiti Saksi ni Jehova, ti publiko a ministerioda, ken dagiti literaturada iti Biblia kadagiti adu a paset ti lubong. Kastat’ napasamak saan laeng nga idiay Alemania, Italia, ken Japan​—nga isuda amin ket inturayan ti diktador​—no di pay ket kadagiti adu a daga nga inturayanda a direktamente wenno saan sakbay wenno idi madama ti gubat. Nairaman ditoy ti Albania, Austria, Belgium, Czechoslovakia, Korea, Netherlands, Netherlands East Indies (Indonesia itan), ken Norway. Idi madama ti gubat, ti Argentina, Brazil, Finland, Francia, ken Hungary nangipaulogda amin kadagiti pammilin a maibusor kadagiti Saksi ni Jehova ken kadagiti aktibidadda.

Ti Britania dina direktamente nga impawil ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova bayat ti gubat, ngem pinapanawna ti Americano a manangaywan ti sanga ti Watch Tower Society sana inkagumaan a parautan ti aktibidad dagiti Saksi babaen iti panangembargo kadagiti amin a naipatulod a literatura ti Biblia idi gubat. Iti intero nga Imperio ti Britania ken ti British Commonwealth of Nations, naipakat dagiti silalatak a panangipawil kadagiti Saksi ni Jehova wenno pannakaiparit dagiti literaturada. Ti Australia, Bahamas, Basutoland (Lesotho itan), Bechuanaland (Botswana itan), British Guiana (Guyana itan), Burma (Myanmar itan), Canada, Ceylon (Sri Lanka itan), Cyprus, Dominica, Fiji, Gold Coast (Ghana itan), India, Jamaica, Leeward Islands (B.W.I.), New Zealand, Nigeria, Northern Rhodesia (Zambia itan), Nyasaland (Malawi itan), Singapore, Southern Rhodesia (Zimbabwe itan), Sud Africa, ken Swaziland nagaksionda amin tapno maiyebkasdat’ ibubusorda kadagiti adipen ni Jehova.

Kalpasan ti gubat, adda dadduma a benneg a limmulok ti panangidadanesda ngem kimmaro met kadagiti sabali. Iti simmuno nga 45 a tawen, malaksid iti panangikedkedda a legal a mabigbig dagiti Saksi ni Jehova kadagiti adu a daga, naipakat ti sibabatad a panangipawil kadakuada wenno kadagiti aktibidadda iti 23 a daga ti Africa, 9 iti Asia, 8 iti Europa, 3 iti Latin America, ken 4 kadagiti isla a nasion. Idi 1992, naipawil pay la dagiti Saksi ni Jehova iti 24 a daga.

Dina kaipapanan daytoy nga amin nga opisial ti gobierno ket personal a busorenda ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Adu dagiti opisial a mangitandudo iti wayawaya ti relihion ket bigbigenda a dagiti Saksi ket makabadangda iti komunidad. Dagita a tattao dida anamongan dagidiay mangsugsog iti opisial nga aksion a maikontra kadagiti Saksi. Kas pangarigan, sakbay a ti Ivory Coast (Côte d’Ivoire itan) ket nagbalin nga independiente a nasion, idi pinadas ti padi a Katoliko ken ministro a Metodista nga impluensiaan ti maysa nga opisial tapno paksiatenna dagiti Saksi ni Jehova dita a pagilian, natakkuatanda a dagiti opisial a kasarsaritada isu dagitay agmadi nga agbalin a peon dagiti klero. Idi nga adda opisial a nangpadas a mangatur iti linteg ti Namibia, idi 1990, tapno di mapaboran dagiti kimmamang sadiay nga isu dagiti Saksi ni Jehova, ti Kongreso dina impalubos dayta. Ket kadagiti adu a pagilian nga idi dati ket napawilan dagiti Saksi ni Jehova, ita legalen ti pannakabigbigda.

Kaskasdi, iti nagduduma a wagas, iti tunggal paset ti daga, maidaddadanes dagiti Saksi ni Jehova. (2 Tim. 3:12) Iti dadduma a lugar, dayta a pannakaidadanes nalabit nangnangruna nga aggapu kadagiti abusado a bumalay, bumusbusor a kabagian, wenno dagiti katrabahuan wenno kaeskuelaan nga iparangarangda a dida agbuteng iti Dios. Uray pay no asinodat’ agidadanes wenno uray kasanot’ panagpambarda iti kasta nga aramidda, nupay kasta, matarusan dagiti Saksi ni Jehova no ania ti talaga a makagapu iti pannakaidadanes dagiti pudno a Kristiano.

Ti Isyu

Nabayagen nga inlawlawag dagiti publikasion ti Watch Tower nga iti simboliko a pagsasao impadto ti umuna a libro ti Biblia ti panangbusor, wenno pananggura, ni Satanas a Diablo agraman dagidiay iturturayanna iti dayta mismo a nailangitan nga organisasion ni Jehova ken dagiti naindagaan a pannakabagina. (Gen. 3:15; Juan 8:38, 44; Apoc. 12:9, 17) Nangruna nanipud 1925, impakita ti The Watch Tower manipud Kasuratan nga adda laeng dua a kangrunaan nga organisasion​—ti kukua ni Jehova ken ti kukua ni Satanas. Ket, kas kunaen ti 1 Juan 5:19, “ti isuamin a lubong”​—kayatna a sawen, isuamin a tao iti ruar ti organisasion ni Jehova​—“adda iti sidong ti pannakabalin daydiay nadangkes.” Dayta ti gapuna nga amin a pudno a Kristiano mapasaranda ti pannakaidadanes.​—Juan 15:20.

Ngem apay nga ipalubos ti Dios dayta? Adda kadi naimbag a magapgapuananna? Inlawlawag ni Jesu-Kristo a sakbay nga isu kas nailangitan nga Ari ket rumekenna ni Satanas ken ti nadangkes nga organisasionna, addanto ti panaglalasin dagiti tattao iti amin a nasion, a kas iti pastor idiay Makintengnga a Daya ilasinna dagiti karnero kadagiti kalding. Dagiti tattao maikkanda iti gundaway a denggen ti maipapan iti Pagarian ti Dios tapno makapagtakderda iti dasigna. No maidadanes dagiti mangiwarwaragawag iti dayta a Pagarian, ad-adda manen nga aglatak dayta a kuestion: Dagidiay makadamag iti dayta aramidenda kadi ti naimbag kadagiti “kakabsat” ni Kristo ken dagiti kakaduada ket iti kasta paneknekanda ti panagayatda a mismo ken Kristo? Wenno makidasigda kadagidiay mangparigat kadagiti pannakabagi ti Pagarian ti Dios​—wenno nalabit agtalinaedda a siuulimek bayat a mangidadanes dagiti dadduma? (Mat. 25:31-46; 10:40; 24:14) Adda dagiti taga Malawi a nakailasin a sibabatad no asino ti agserserbi iti pudno a Dios ket iti kasta nakikaduada kadagiti naidadanes a Saksi. Adu a balud agraman sumagmamano a guardia kadagiti Aleman a kampo konsentrasion a kasta met ti inaramidda.

Nupay siuulbod nga akusaren ken kabkabilenda ida, nga urayda la a lalaisen ida gaput’ pammatida iti Dios, dagiti Saksi ni Jehova dida kunaen a binaybay-an ida ti Dios. Ammoda a ni Jesu-Kristo napasaranna met la dagita a banag. (Mat. 27:43) Ammoda met a gapu iti kinasungdona ken Jehova, pinaneknekan ni Jesus nga ulbod ti Diablo ket timmulong iti pannakasantipikar ti nagan ni Amana. Tunggal Saksi ni Jehova tarigagayanna nga aramiden met ti kasta.​—Mat. 6:9.

No malasatda ti pannakatutuok ken maliklikanda ti ipapatay, saan a dayta ti isyu. Impadto ni Jesu-Kristo a dadduma kadagiti pasurotna ti mapapatay. (Mat. 24:9) Isu a mismo ket napapatay. Ngem saan a pulos a nakikompromiso iti dayta kangrunaan a Kabusor ti Dios, ni Satanas a Diablo, “ti agturay iti lubong.” Naparmek ni Jesus ti lubong. (Juan 14:30; 16:33) No dagiti agdaydayaw iti pudno a Dios makapagtalinaedda a matalek kenkuana uray pay no ania a rigat ti lasatenda, isu ngarud dayta ti isyu. Dagiti moderno nga aldaw a Saksi ni Jehova nangipaayda iti nawadwad nga ebidensia nga umarngi ti isipda ken apostol Pablo, a nagsurat: “Agpada a no agbiagtayo, agbiagtayo ken Jehova, ket no mataytayo, mataytayo ken Jehova. No kasta agpada a no agbiagtayo ken no mataytayo, kukuanatayo ni Jehova.”​—Roma 14:8.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 642]

Dagiti kangrunaan a nangidadanes ken Jesu-Kristo isu dagiti relihiuso a lider

[Blurb iti panid 645]

“Ti ordinasion, wenno autorisasion ti Dios, iti asinoman a mangasaba ket babaen ti pannakaited ti Nasantuan nga Espiritu kenkuana”

[Blurb iti panid 647]

Diretso nga imbutaktak ti libro a “The Finished Mystery” ti panaginsisingpet dagiti klero ti Kakristianuan

[Blurb iti panid 650]

Dagiti Kristiano a lallaki ken babbai ket rinautda, impisokda iti pagbaludan, ket naipupokda sadiay nga awan darum wenno awan bista

[Blurb iti panid 652]

“Nalawag a nalabes dagiti sentensia ti pannakaibaludda”​—presidente ti E.U. a ni Woodrow Wilson

[Blurb iti panid 656]

Nganngani awan kinahustisia a naipaay iti asinoman a di agtungpal iti kinuna ti padi

[Blurb iti panid 666]

Indagadag dagiti padi a paruaren dagiti maestra dagiti ubbing iti eskuelaan tapno uborenda dagiti Saksi

[Blurb iti panid 668]

Nagtitimpuyog dagiti klero a mangkontra kadagiti Saksi

[Blurb iti panid 671]

Kinabkabil dagiti nagderraaw dagiti Saksi ni Jehova idiay Estados Unidos

[Blurb iti panid 676]

Iti tunggal paset ti daga, maidaddadanes dagiti Saksi ni Jehova

[Kahon iti panid 655]

Impalgak Dagiti Klero ti Rikriknada

Nakadidillaw dagiti reaksion dagiti relihiuso a periodiko iti pannakasentensia ni J. F. Rutherford agraman kakaduana idi 1918:

◆ Ti “The Christian Register”: “Ti talaga a diretso a puntiria ditoy ti Gobierno isu ti panangipagarup a dagiti relihiuso nga ideya, nupay minamauyong ken makadangran, ket mabalin nga isaknap a di madusa. Dayta ket kadaanan a kinaulbod, ket ita naliwayantay dayta. . . . Agparang a daytoyen ti panungpalan ti Russellismo.”

◆ Ti “The Western Recorder,” publikasion dagiti Baptist, kunana: “Saan a pakasdaawan a ti lider daytoy nariri a kulto ket maipupok koma iti maysa nga institusion para kadagiti nasubeg. . . . No dagiti akusado ket naibaonda koma iti ospital para kadagiti agmauyong wenno iti pagbaludan, isu dayta ti problema a narigat a panunoten.”

◆ Ti “The Fortnightly Review” nadakawatna ti komento ti New York “Evening Post,” a nagkuna: “Sapay koma ta dagiti mannursuro iti relihion uray sadinoman ket maleksionda iti opinion daytoy a hues a ti panangisuro iti aniaman a relihion malaksid no maitunos a naan-anay kadagiti linteg ti daga ket grabe a krimen a dayta ket nakarkaro pay no, dayta a ministro ti ebanghelio, ket naiparna a napasnek.”

◆ Ti “The Continent” silalais nga inawaganna dagiti akusado kas “paspasurot daydi ‘Pastor’ Russell” ket binallikugna ti pammatida babaen iti panagkunana nga insuroda “nga amin malaksid kadagiti managbasol ket malibreda iti pannakidangadang a maibusor iti Aleman a kaiser.” Imbagana pay a sigun iti attorney general sadi Washington, a “ti Italiano a gobierno di pay unay nabayag inreklamona iti Estados Unidos a ni Rutherford ken dagiti kakaduana . . .  nagiwarasda kadagiti Italiano nga armada ti adu a propaganda a maikontra iti gubat.”

◆ Kalpasan ti nakalawas ti “The Christian Century” gistay impablaakna nga interamente daytoy iti sao por sao, a mangipakita nga inanamonganda dayta.

◆ Ti Katoliko a magasin a “Truth” nadakamatna bassit ti sentensia a naipatay sana inyebkas ti rikrikna dagiti editorna, a kunkunana: “Dagiti literatura daytoy nga asosasion napno kadagiti makasabidong a panangatake iti Iglesia Katolika ken ti kinapadina.” Tapno maakusarna iti “sedision” ti asinoman a silalatak a mangkontra iti Iglesia Katolika, innayonna: “Lallalon nga agbatbatad a ti espiritu ti di panagan-anus ket nasinged a nainaig iti sedision.”

◆ Ni Dr. Ray Abrams, sigun iti librona a “Preachers Present Arms,” napaliiwna: “Idi a ti duapulo a tawen a sentensia ket nadamag dagiti editor dagiti relihiuso a pagiwarnakan, gistay amin dagitoy a publikasion, dakkel ken bassit, nagrag-oanda daytoy a pasamak. Diak a pulos a nakadlaw iti aniaman a pannakisimpatia ti uray maysa kadagiti magasin dagiti kadawyan a relihion.”

[Kahon iti panid 660]

“Naidadanes Gapu iti Relihion”

“Adda grupo dagiti tattao idiay Kampo Konsentrasion ti Mauthausen a naidadanes gapu laeng iti relihion: dagiti miembro ti sekta a ‘Naanep nga Estudiante ti Biblia,’ wenno ‘Saksi ni Jehova’ . . . Gapu ta dida nagsapata iti kinasungdo ken Hitler ken dida kayat ti aniaman a kita ti serbisio militar​—nga isut’ sursuroda no maipapan iti politika​—dayta ti nakaidadanesanda.”​—“Die Geschichte des Konzentrationslagers Mauthausen” (Ti Historia ti Kampo Konsentrasion ti Mauthausen), dokumentado ni Hans Mars̆álek, Vienna, Austria, 1974.

[Kahon/Ladawan iti panid 661]

Patarus ti Deklarasion nga Impilit Dagiti SS a Pirmaan Dagiti Saksi

Kampo konsentrasion .......................................

Departamento II

DEKLARASION

Siak, ni ...................................................

naiyanak idi .......................................................

idiay.......................................................

aramidek ti sumaganad a deklarasion:

1. Naduktalak a ti International Bible Students Association iwarwaragawagna dagiti ulbod a sursuro ket babaen iti panagpamarangna kas relihion addaan kadagiti dakes a panggep maibusor iti Estado.

2. Nagpanawak ngarud nga interamente dayta nga organisasion ket inwaksikon a naan-anay dagiti sursuro daytoy a sekta.

3. Ipasiguradok ngarud a diakton pulos makipaset iti aktibidad ti International Bible Students Association. Asinoman a tao a mangikasaba kaniak iti sursuro dagiti Estudiante ti Biblia, wenno asinoman a mangipalgak iti pannakinaigna kadakuada, dagus a kondenarekto. Amin a literatura nga aggapu kadagiti Estudiante ti Biblia a dumanon iti balayko sigudekto nga itulod iti kaasitgan nga estasion ti polis.

4. Ipategkonton iti masanguanan dagiti linteg ti Estado, nangruna no adda gubat, buyogen iti armas nga iggamak, ikaluyak ti pagiliak, ket makitimpuyogak nga interamente kadagiti umili.

5. Naibilin kaniak a madagdagus a maipupokak no salungasingek daytoy a deklarasion a naited ita nga aldaw.

.................................., Petsa ................ ...........................................................

Pirma

[Kahon iti panid 662]

Sursurat Dagiti Dadduma a Nasentensiaan a Matay

Surat ni Franz Reiter (idi dandanin matay babaen iti “guillotine”) ken ni nanangna, Enero 6, 1940, manipud iti pagbaludan ti Berlin-Plötzensee:

“Kumbinsidoak unay iti pammatik nga umiso ti ar-aramidek. Ita ta addaak ditoy, mabalinko pay laeng a baliwan ti panunotko, ngem no iti biang ti Dios saan a kinasungdo ti kasta. Dakam amin ditoy tarigagayanmi ti agmatalek iti Dios, a pakaidayawanna. . . . Sigun iti naadalko, no inannugotko ti sapata [a militar], nakaaramidak koman iti basol a maiparbeng iti ipapatay. Dakesto daytan kaniak. Diakton nga agungar. Ngem agtalinaedak iti kinuna ni Kristo: ‘Asinoman a mangispal iti biagna mapukawnanto; ngem asinoman a mapukawna ti biagna gapu kaniak, isu met laeng awatennanto dayta.’ Ket ita, patgek a Nanang ken dakay amin a kakabsatko, ita nga aldaw imbagadan ti sentensiak, ket dikay agamak, isut’ ipapatay, ket mapapatayakto inton bigat. Addaanak iti kired nga aggapu iti Dios, a kas met lat’ napasamak kadagidi amin a pudno a Kristiano idi napalabas. Insurat dagiti apostol, ‘Asinoman a naipasngay iti Dios saan nga agbasol.’ Kasta met la kaniak. Daytoy isut’ pinaneknekak kadakayo, ket mabigbigyo a kasta. Patgek unay, saanka koma a malmaldaang. Nasayaat koma no dakay amin ket ad-adda pay nga ammuenyo ti Nasantuan a Kasuratan. No agtibkerkayo agingga ken patay, agkikitatayto manen inton panagungar. . . .

“Ni Franz nga anakyo

“Agkikitatayto manen.”

Manipud ken Berthold Szabo, a pinaltogan ti “firing squad,” sadi Körmend, Hungary, idi Marso 2, 1945:

“Patgek nga ading, Marika!

“Iti daytoy nabati a maysa ket kagudua nga orasko, suratanka tapno maipakaammom kadagiti dadakkelta ti kasasaadko, a sangsanguekon ti ipapatay.

“Sapay koma ta maadda kadakuada ti talna ti panunot a mapaspasarak kadagitoy maudin a kanitok iti daytoy lubong a napnuan didigra. Alas-diesen, ket papatayendak inton alas-onse trenta; ngem kalmadoak. Ti masanguanan a biagko itaklinko kadagiti ima ni Jehova ken ti Ingungotenna nga Anak, ni Jesu-Kristo, nga Ari, a didanto malipatan dagidiay sipapasnek a nagayat kadakuada. Ammok met nga addanto panagungar iti mabiit kadagidiay a natay wenno, kunak ketdi, kadagidiay naturog, ken Kristo. Kayatko met a nangnangruna a dakamaten a sapay koma ta awatenyo dagiti kabaknangan a bendision manipud ken Jehova gapu iti ayat nga imburayyo kaniak. Pangngaasim ta ungnguam da Tatang ken Nanang para kaniak, kasta met ken ni Annus. Saandak koma a pakadanagan; agkikitatayto manen iti mabiit. Kalmado itan ti imak, ket innakon aginana agingga nga ayabannakto manen ni Jehova. Uray itan tungpalek ti inkarik kenkuana.

“Dimtengen ti orasko. Sapay koma ta ti Dios kumuyog kadakayo ken kaniak.

“Buyogen ti adu nga ayat, . . .

“Berthi”

[Kahon iti panid 663]

Nagdinamag Gaput’ Bileg ken Kumbiksionda

◆ “Nupay nakapegpeggad, dagiti Saksi nagtataripnong ken nagkakaduada a nagkararag idiay uneg dagiti kampo, nakaparnuayda kadagiti literatura ken nakakumberteda. Yantangay napabilegda gapu iti panagkakaduada, ket, maisupadi kadagiti adu a sabsabali a balud, pagaammoda unay no apay adda ti kakasta a lugar ken no apay a kastat’ panagsagabada, pinaneknekan dagiti Saksi nga isuda ti bassitda ngem di malipatan a gunglo dagiti balud, a nailasinda babaen iti kolor-ube a trianggulo ken nagdinamag gaput’ bileg ken kumbiksionda.” Kastat’ insurat ni Dr. Christine King, iti “The Nazi State and the New Religions: Five Case Studies in Non-Conformity.”

◆ Kuna ti “Values and Violence in Auschwitz,” ni Anna Pawełczyńska: “Daytoy a grupo dagiti balud ket solidoda a puersa ti ideolohia ket inabakda ti Nazismo no iti pannakidangadangda. Ti Aleman a grupo daytoy a sekta ket menoridad a naynay a linabananda ti Nazismo nupay linikmut ida ti nasion dagiti agpigpigerger nga umili, ket iti kasta met la a di madismaya nga espiritu nagtignayda idiay kampo ti Auschwitz. Naallukoyda ti panagraem dagiti padada a balud . . . dagiti opisial ti pagbaludan, ken uray pay dagiti opisial nga SS. Ammo dagiti isuamin nga awan ‘Bibelforscher’ [Saksi ni Jehova] a mangtungpal iti bilin a maikontra iti relihiuso a pammatina.”

◆ Ni Rudolf Hoess, iti biograpiana, a naipablaak iti libro a “Commandant of Auschwitz,” nadakamatna ti pannakapapatay dagiti sumagmamano a Saksi ni Jehova gapu ta dida kayat a salungasingen ti Nakristianuan a neutralidadda. Kinunana: “Iti kasta mapanunotko ti itsura dagidi immuna a Kristiano a martir bayat a nagurayda idiay teatro kadagiti atap nga animal a nangpirpirsay kadakuada. Dagiti rupada a naan-anay a nagbalbaliw, dagiti matada a timmangad sadi langit, ken dagiti imada a nagkepkep ket naipangato bayat nga agkarkararagda, napanda ken patay. Simnek ti rikna dagiti amin a nakakita iti ipapatayda, ket natignay uray dagiti soldado a nangpaltog kadakuada.” (Daytoy a libro naipablaak idiay Poland iti paulo nga “Autobiografia Rudolfa Hössa-komendanta obozu oswięcimskiego.”)

[Kahon iti panid 673]

“Saanda a Kontra-Pagilian”

“Saanda a kontra-pagilian; isuna laeng ta paborda ken Jehova.” “Dida puoran dagiti ‘draft card,’ dida agrebelde . . . wenno makinamin iti aniaman a klase ti sedision.” “Ti kinamapagpiaran ken kinatarnaw dagiti Saksi ket saan nga agbaliwbaliw. Aniaman ti panangipapanyo kadagiti Saksi​—ket adu dagidiay negatibo ti panangipapanda​—mapagulidanan ti kabibiagda.”​—Ti “Telegram,” Toronto, Canada, Hulio 1970.

[Kahon iti panid 674]

Asino ti Mangimatmaton?

Ammo dagiti Saksi ni Jehova a ti responsabilidadda a mangasaba saan nga agdepende iti panagandar ti Watch Tower Society wenno ti sabali pay a legal a korporasion. “Uray pay no maparitan ti Watch Tower Society ken puersado a serraan ti gobierno dagiti Sanga nga opisinana kadagiti nagduduma a daga! Saan a dayta ti mangwaswas wenno mangikkat iti nadibinuan nga annong kadagiti lallaki ken babbai a konsagrado a mangaramid iti pagayatan ti Dios a kadakuada inkabilna ti espirituna. ‘Mangasabakayo!’ ti nabatad a naisurat iti Saona. Daytoy a bilin maipangpangruna ngem ti bilin ti asinoman a tao.” (“The Watchtower,” Disiembre 15, 1949) Gapu ta mabigbigda a naggapu ken Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo ti bilin, itultuloyda nga iwaragawag ti mensahe ti Pagarian uray pay no ania nga ibubusor ti masabatda.

[Kahon iti panid 677]

Kas Kadagidi Nagkauna a Kristiano

◆ “Dagiti Saksi ni Jehova addaanda iti relihion nga adayo a napaspasnek ti panangalagadda ngem dagiti kaaduan a tao. Dagiti prinsipioda ipalagipda kadatayo dagidi nagkauna a Kristiano a ginurgura ken indadanes a sidadangkok dagidi Romano.”​—“Akron Beacon Journal,” Akron, Ohio, Setiembre 4, 1951.

◆ “Dagidi [nagkauna a Kristiano] ket natalna, nasingpet, talaga a modelo ti kabibiagda. . . . Kadagiti amin nga aspeto malaksid iti dayta maymaysa a banag a panangpuor iti insienso ket mapagulidananda nga umili.” “Nupay no ti panagdaton iti Imahen ti emperador isut’ pakasubokan ti patriotismo, mabalin kadi a baybay-an lattan dagiti agtuturay ti kinasubeg dagitoy a di patriotiko a Kristiano? Ti problema a pinataud dagitoy a Kristiano ket umarngi iti parikut a pinataud, idi gubat, dayta agresibo a sekta a naawagan Saksi ni Jehova idiay Estados Unidos no maipapan iti panangsaludo iti bandera ti nasion.”​—“20 Centuries of Christianity,” ni Paul Hutchinson ken Winfred Garrison, 1959, p. 31.

◆ “Nalabit ti nakadidillaw a banag kadagiti Saksi isu ti panangirupirda a kas kangrunaan ti kinasungdoda iti Dios, sakbay iti aniaman a sabali a pannakabalin toy lubong.”​—“These Also Believe,” ni Dr. C. S. Braden, 1949, p. 380.

[Dagiti ladawan iti panid 644]

Ti “The Pittsburgh Gazette” nawadwad a publisidad ti intedna iti debate a naangay gaput’ panangkarit ni Dr. Eaton ken C. T. Russell

[Ladawan iti panid 646]

Dagiti nakaro nga ulbod a damag maipapan iti panagasawa da Charles ken Maria Russell ti insaknap dagiti bumusbusor

[Dagiti ladawan iti panid 648]

Nakapungtot dagiti klero idi 10,000,000 a kopia daytoy a tract ti naibunong a maibutaktak kadagiti doktrina ken aramidda sigun iti lawag ti Sao ti Dios

[Dagiti ladawan iti panid 649]

Dagiti periodiko rinubrobanda ti apuy ti panangidadanes kadagiti Estudiante ti Biblia idi 1918

[Dagiti ladawan iti panid 651]

Idi nabista ditoy dagiti miembro ti opisial ti hedkuarter ti Sosiedad, nawadwad nga atension ti naiturong iti libro a, “The Finished Mystery”

Ti korte federal ken post office, Brooklyn, N.Y.

[Ladawan iti panid 653]

Nasentensiaanda a madusa iti nakarkaro ngem daydi manangpapatay a ti panangpaltogna isut’ nangiyusuat iti Gubat Sangalubongan I. Manipud kattigid agpakannawan: W. E. Van Amburgh, J. F. Rutherford, A. H. Macmillan, R. J. Martin, F. H. Robison, C. J. Woodworth, G. H. Fisher, G. DeCecca

[Dagiti ladawan iti panid 657]

Idi naangay daytoy nga asamblea dagiti Saksi idiay Nueva York idi 1939, adda ag-200 a nagderraaw nga indauluan dagiti padi a Katoliko a nangpadas a mangpasardeng iti dayta

[Dagiti ladawan iti panid 659]

Idi Gubat Sangalubongan II, rinibo a Saksi ni Jehova ti naipisok kadagitoy a kampo konsentrasion

Ti rurog a tsapa dagiti guardia nga SS (kattigid)

[Ladawan iti panid 664]

Paset ti libro a pagadalan iti Biblia a naipabassit babaen iti photograpiko a pamay-an, naikabil iti posporo, sa naipuslit kadagiti Saksi idiay kampo konsentrasion

[Dagiti ladawan iti panid 665]

Dadduma kadagiti Saksi a ti pammatida nakaibtur iti pannubok kadagiti kampo konsentrasion dagiti Nazi

Wewelsburg

Mauthausen

[Ladawan iti panid 667]

Kinaranggas dagiti nagderraaw iti asideg ti Montreal, Quebec, idi 1945. Dagita a kinaranggas a sinugsogan dagiti klero a maibusor kadagiti Saksi ket masansan idi 1940’s ken 1950’s

[Ladawan iti panid 669]

Rinibo a Saksi ni Jehova (agraman ni John Booth, a makita ditoy) naarestoda idi nagibunongda kadagiti literatura ti Biblia

[Dagiti ladawan iti panid 670]

Kalpasan ti desision ti Korte Suprema a maikontra kadagiti Saksi idi 1940, nagraira dagiti naranggas a derraaw iti intero nga Estados Unidos, nasinga dagiti gimong, napangpang-or dagiti Saksi, ket nadadael dagiti sanikuada

[Dagiti ladawan iti panid 672]

Kadagiti adu a lugar kapilitan idi nga agipasdekda kadagiti Kingdom School gapu ta napaksiat dagiti annak ti Saksi kadagiti publiko nga eskuelaan