PANAGTARAOK TI KAWITAN
Daytoy ti naipanagan iti maikatlo a periodo ti panagbantay iti rabii, sigun iti pannakabingbingay ti tiempo dagiti Griego ken Romano. (Mr 13:35) Katupagna ti agarup tengnga ti rabii agingga iti agarup alas tres iti agsapa.
Adda nagduduma a kapanunotan no ania ti kayat a sawen ti panagtaraok ti kawitan (Gr., a·le·kto·ro·pho·niʹa) idi dinakamat ni Jesus dayta mainaig iti padtona a panangilibak kenkuana ni Pedro iti tallo a gundaway. (Mt 26:34, 74, 75; Mr 14:30, 72; Lu 22:34; Jn 13:38) Maibatay iti sasao a nailanad iti Judio a Mishnah (Bava Kamma 7:7), ikalintegan ti dadduma nga awan idi dagiti kawitan a matartaraken idiay Jerusalem, yantangay makapataudda iti seremonial a kinarugit gapu iti panagkaraykayda iti daga. Kunaenda a ti panagtaraok ti kawitan a dinakamat ni Jesus ket aktual a tumukoy iti Romano a gallicinium, maysa a pagilasinan iti tiempo a naikuna a patauden dagiti bugle (instrumento nga umarngi iti trumpeta) nga inaramat ti Romano a guardia nga adda kadagiti baluarte ti Torre ti Antonia idiay Jerusalem a nangiwaragawag iti panagngudo ti maikatlo a panagbantay iti rabii.
Nupay kasta, sigun kadagiti Judio a Talmud dagiti kawitan ket matartaraken idiay Jerusalem kadagidi a tiempo. (Kas pagarigan, kitaenyo ti Mishnah, Eduyyot 6:1.) Ti maysa pay a mangipasimudaag iti dayta ket ti kinuna ni Jesus idi naladingitan iti siudad ti Jerusalem, nga inyebkasna ti kayatna nga aramiden mainaig iti Jerusalem ket impadisna dayta iti maysa nga ‘upa a mangur-urnong kadagiti piekna iti sirok dagiti payakna.’ (Mt 23:37) Dagiti inusarna a pangngarig ket nalaka a maawatan dagiti agdengdengngeg kenkuana. Gapuna, iti sasao ni Jesus ken Pedro, agparang a saan a nainkalintegan nga ipapan nga adda aniaman a sabali pay a banag a tuktukoyenna malaksid iti literal a panagtaraok ti kawitan.
Kunaen ti dadduma nga adda nalawag a panagsusupadi kadagiti uppat a salaysay, yantangay da Mateo, Lucas, ken Juan dakamatenda ti maymaysa laeng a panagtaraok ti kawitan, idinto ta ni Marcos inadawna ni Jesus kas agkunkuna: “Pudno kunak kenka, Sika ita nga aldaw, wen, iti daytoy a rabii, sakbay nga agtaraok iti mamindua ti maysa a kawitan, sika a mismo paglikudannakto iti mamitlo.” Inulit ni Marcos daytoy a sasao iti panangisalaysayna iti napasamak idi agangay.—Mr 14:30, 72.
Nabatad a mainaig daytoy iti ad-adda a detalyado a salaysay ti maysa a mannurat no idilig iti sabali pay a mannurat, imbes nga agsusupadi dagita. Karaman ni Pedro iti daytoy a pasamak, ket yantangay nasinged a kaduana ni Marcos iti maysa a tiempo ken di pagduaduaan nga insuratna ti salaysayna iti Ebanghelio babaen iti tulong wenno sasao ni Pedro, nainkalintegan laeng ngarud nga ad-adda a detalyado ti salaysay ni Marcos. (Nupay kasta, adda dagiti gundaway a nangipaay ni Mateo iti ad-adda a detalyado a panangiladawan iti sumagmamano a pasamak, kas makita iti panamagdilig iti Mt 8:28 ken ti Mr 5:2 ken Lu 8:27, ken iti Mt 20:30 ken ti Mr 10:46 ken Lu 18:35.) Gapuna, nupay inadaw ni Marcos ti sasao ni Jesus maipapan iti dua a panagtaraok ti kawitan, dinakamat laeng ti tallo pay a mannurat ti maikadua ken maudi a panagtaraok ti kawitan, a nakaigapuan ti panagarubos dagiti lua ni Pedro; imbes ketdi, bigbigenda nga adda pay immun-una a panagtaraok ti kawitan.
Anamongan ti kaaduan a sipud pay idi ken agingga ita, ti panagtaraok ti kawitan ket maar-aramaten a mangipasimudaag iti oras iti dagdaga iti dayaen ti Mediteraneo, ket adda nasapa a panagtaraok ti kawitan iti agarup tengnga ti rabii ken maud-udi a panagtaraok no agbannawagen; idinto ta kunaen ti dadduma nga adda pay panagtaraok iti nagbaetan dagitoy a dua a panagtaraok. Maipapan iti Juan 13:38, kunaen ti Commentary ni Clarke: “Dagiti Judio, ken ti sumagmamano a sabsabali a nasion, biningbingayda ti panagtaraok ti kawitan iti umuna, maikadua, ken maikatlo.” Nupay saanen a maibaga no ania nga espesipiko nga oras ti kaibatogan dagitoy panagtaraok ti kawitan, umdasen a maammuan nga adda idi dagita ken namitlon a naglibak ni Pedro sakbay ti kasta a dua a panagtaraok ti kawitan.