Ti Panangmatmat ti Biblia

Tallo Kadi nga Ari ti Simmarungkar ken Jesus Idiay Betlehem?

KALPASAN a naipasngay ni Jesus, dimteng idiay Betlehem dagiti prominente a tattao manipud iti Daya tapno agruknoy kenkuana kas ari dagiti Judio. Agingga ita, dayta nga isasarungkar ket selselebraran ti adu a tattao iti intero a lubong a mangramrambak iti Krismas.

Iti dadduma a lugar, mangaramid dagiti tattao kadagiti Belen a mangiladawan kadagiti sangaili a naggapu iti Daya kas tallo nga ari a mangmangted kadagiti sagut iti kappasngay a ni Jesus. Iti dadduma a lugar, agparada dagiti ubbing iti sangakaarrubaanda a sikakawes iti costume “Dagiti Nasantuan nga Ari.” Uray pay kalpasan ti 20 a siglo, dagiti tattao iti amin a lugar malaglagipda pay laeng dagidiay a naisangsangayan a sangaili. Siasinoda aya?

Ar-arida Kadi?

Masarakan ti historikal a rekord daytoy a pasamak iti libro ti Biblia a Mateo. Kastoy ti mabasatayo sadiay: “Kalpasan a nayanak ni Jesus . . . maysa nga aldaw immay sadi Jerusalem dagiti astrologo manipud iti daya a nangdamag, ‘Sadino ti ayan daydiay nayanak nga ari dagiti Judio? Nakitami ti bituenna iti nagleggakanna ket immaykami tapno agruknoy kenkuana.’” (Mateo 2:1, 2, New American Bible) Apay nga awagan daytoy a patarus ti Biblia dagiti sangaili manipud daya kas astrologo ken saan nga ar-ari?

Us-usaren ditoy ti kasuratan ti plural a porma ti Griego a sao a maʹgos. Ipaulog dayta ti nadumaduma a patarus ti Biblia kas “mamasirib a lallaki,” “dagiti astrologo,” wenno “dagiti astronomo,” wenno basta literal nga ipatarusda dayta kas “dagiti Mago.” Daytoy a sao tuktukoyenna dagidiay mamalbalakad ken managipadles a naibasar iti posision dagiti bituen ken planeta. Isu nga iyam-ammo ti Biblia dagiti sangaili sadi Betlehem kas dagiti mammadles nga agan-annong iti okulto a kondenaren ti Dios.​—Deuteronomio 18:10-12.

Ar-arida met kadi? No kasta, nainkalintegan a namnamaen nga inyam-ammo koma ida ti Biblia a kasta. Mamimpat nga inusar ti Mateo 2:1-12 ti sao nga “ari,” a naminsan a nangtukoy ken Jesus ken namitlo ken Herodes. Ngem uray naminsan, dina awagan dagiti Mago nga ar-ari. Maipapan iti daytoy, kastoy ti kuna ti The Catholic Encyclopedia: “Awan Ama ti Simbaan a mangibaga a patienna a dagiti Mago ket ar-ari.” Uray ti Biblia awan dakamatenna.

Talloda Kadi?

Ti bilang dagiti Mago ket saan a nadakamat iti rekord ti Biblia. Nupay kasta, dagiti Belen ken kankanta a mainaig iti Krismas itandudoda ti agdama a kadawyan a tradision a talloda. Nabatad a nagtaud daytoy iti kinapudno nga adda idi tallo a kita ti regalo. Maipapan kadagitoy, kuna ti Biblia: “Linuktanda met dagiti gamengda ket indiayada dayta [ken Jesus] agraman sagsagut, balitok ken olibano ken mirra.”​—Mateo 2:11.

Nainkalintegan kadi a kunaentayo a tangay nangted dagiti Mago iti tallo a sabasabali a regalo, talloda la ketdi a Mago? Usigentayo ti salaysay maipapan iti maysa pay a prominente a sangaili idi ti Israel. Naminsan, sinarungkaran ti reyna ti Seba ni Ari Solomon ket sinagutanna iti “rekrekado, ken adu unay a balitok, ken napateg a batbato.” (1 Ar-ari 10:2) Nupay nadakamat ti tallo a sabasabali a kita ti sagut, ti reyna ti Seba ti kakaisuna a tao a nadakamat a nangted kadagitoy. Saan nga ipamatmat ti bilang dagiti sagutna a tallo a tattao ti napan ken Solomon iti daydi nga okasion. Umasping iti dayta, bassit laeng ti kaimudingan ti tallo a naisagut ken Jesus iti bilang ti tattao a nangyeg kadagitoy.

Kastoy ti kuna ti The Catholic Encyclopedia: “Ti salaysay ti Ebanghelio saanna a dakamaten ti bilang dagiti Mago, ket awan ti masinunuo a tradision iti daytoy a banag. Dadduma nga Amma saritaenda ti tallo a Mago; mabalin a naimpluensiaanda iti bilang dagiti sagut.” Intuloyna a dinakamat a ti nadumaduma a gapuanan ti arte ipakitada ti dua, tallo, uppat, ken walo pay ketdi a simmarungkar ken Jesus. Dadduma a tradision kaykayatda ti agingga iti 12. Awan la ngamin ti pamay-an a pangammo iti bilang dagiti Mago.

Nalatak Ngem Di Umiso nga Estoria

Maikontra iti nalatak a pammati, immuna a simmangpet dagiti Mago, saan nga idiay Betlehem, no di ket idiay Jerusalem, kalpasan a naipasngay ni Jesus. Awanda idi naipasngay ni Jesus. Kalpasanna, idi napanda idiay Betlehem, kuna ti Biblia nga “idi napanda iti balay nakitada ti ubing.” (Mateo 2:1, 11) Isu a nalawag nga idi sinarungkaran dagiti Mago ni Jesus, nakaakaren ti pamiliana iti ordinario a pagtaengan. Saanda a nakita a nakaidda iti kulluong.

Babaen ti lawag ti Kasuratan, di umiso ti nalatak nga estoria maipapan iti tallo nga ari a nangpadayaw ken Jesus idi panawen ti pannakayanakna. Kas nadakamaten, isursuro ti Biblia a dagiti Mago a simmarungkar ken Jesus ket saan nga ar-ari no di ket astrologo nga agan-annong iti okulto. Saan a dakamaten ti Nainkasuratan a rekord no manoda. Kasta met a saanda a sinarungkaran ni Jesus idi panawen ti pannakayanakna, idi adda iti kulluong, no di ket, sumagmamano a panawen kalpasanna, idi agnanaeden ti pamiliana iti maysa a balay.

Ti nalatak a salaysay maipapan iti tallo nga ari ken ti dadduma pay a tradisional nga estoria a mainaig iti Krismas, nupay di maitunos iti Kasuratan, ket matmatan ti kaaduan kas di makadangran a sarsarita a mainaig iti piesta. Nupay kasta, tagipatgen unay dagiti Kristiano ti kita ti panagdaydayaw nga awanan iti kinaulbod. Kastoy ti panangmatmat a mismo ni Jesus. Iti kararagna iti Amana, naminsan kinunana: “Ti saom ket kinapudno.” (Juan 17:17) Kinunana a “dagiti pudno a managdaydayaw agdaydayawdanton iti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno, ta, pudno unay, ti Ama sapsapulenna dagiti kakasta nga agdaydayaw kenkuana.”​—Juan 4:23.

[Ladawan iti panid 15]

“Adoration of the Magi”