Ti Pannakailasin iti Prinsipio Iyanninawna ti Kinanataengan
DAGITI dakes a pannakitimpuyog dadaelenda dagiti makagunggona nga ug-ugali. Apitem ti imulam. (1 Corinto 15:33; Galacia 6:7) Pisikal man wenno naespirituan, tunggal maysa kadagita a sasao ket pagarigan iti nagpateg a kinapudno—maysa a prinsipio—ket tunggal maysa mangipaay iti pakaibatayan dagiti linteg. Nupay kasta, mabalin a temporario dagiti linteg, ken limitado ti pakayaplikaranda. Iti sabali a bangir, nalawa ti saklawen dagiti prinsipio, ken mabalin a mataginayonda. Gapuna, paregtaennatayo ti Sao ti Dios a mangpanunot kadagiti nainaig a prinsipio aginggat’ mabalin.
Depinaren ti Webster’s Third New International Dictionary ti prinsipio kas “sapasap wenno pamunganayan a kinapudno: komprehensibo ken pamunganayan a linteg, doktrina, wenno panangipagarup a nakaibatayan ti sabsabali wenno nagtaudan dagiti sabsabali.” Kas pagarigan, mabalin nga adda mangted iti kastoy a linteg iti maysa nga ubing, “Dimo sagsagiden dayta paglutuan.” Ngem iti maysa a nataengan umdasen ti sasao a, “Napudot dayta paglutuan.” Kitaenyo ta nalawlawa ti saklawen ti maikadua a sasao. Gapu ta apektaranna ti mabalin nga aramiden ti maysa a tao—nalabit agluto, ag-bake, wenno iddepenna ti paglutuan—agbalin dayta a kas prinsipio.
Siempre, dagiti kangrunaan a prinsipio iti biag ket naespirituan; apektaranda ti panagdayawtayo iti Dios ken ti kinaragsaktayo. Nupay kasta, dagiti dadduma didan kayat ti agpanunot maipapan kadagiti nainaig a prinsipio. Kaykayatda ti nanam-ay a panangsurot iti pagalagadan no maipasangoda iti panagdesision. Di nainsiriban daytoy ken maisupadi iti ehemplo dagiti matalek a tattao idi ugma idi tiempo ti Biblia.—Roma 15:4.
Dagiti Tattao nga Addaan Nadiosan a Prinsipio
Kadagiti imperpekto a tattao, mabalin a maawagan ni Abel kas kaunaan a tao nga addaan nadiosan a prinsipio. Nalabit pinampanunotna unay ti kari maipapan iti “bin-i” ket natarusanna a ti pannakasubbot iti basol ramanenna ti daton a dara. (Genesis 3:15, NW) Gapuna indatonna iti Dios dagiti “inauna nga anak kadagiti pangenna.” Ti sasao a “ken dagiti nalukmeg” ipakitana nga inted ni Abel ti kasayaatan a maitedna ken Jehova. Nupay kasta, ti damo a panangibatad ti Dios kadagiti detalyado a pagalagadan maipanggep kadagiti daton ket nasurok a dua ribu a tawen pay kalpasan ti ipapatay ni Abel. Maisupadi ken Abel a managbuteng iti Dios ken tao nga addaan prinsipio, ni kabsatna a Cain parparawpaw laeng ti panagdatonna iti Dios. Ngem saan a makaay-ayo ti kababalinna, adda sabsabali iti panagdatonna a mangipakita nga awan prinsipio iti pusona.—Genesis 4:3-5.
Maysa met idi ni Noe nga addaan nadiosan a prinsipio. Nupay ipakita ti rekord ti Biblia nga espesipiko a binilin ti Dios nga agaramid iti daong, awan mabasatayo a bilin a kasabaanna dagiti sabsabali. Kaskasdi, naawagan ni Noe a “manangaskasaba iti kinalinteg.” (2 Pedro 2:5) Nupay nalabit imbilin ti Dios ken ni Noe a mangasaba, di pagduaduaan a ti pannakatarusna iti prinsipio ken ti ayatna iti padana a tao ti nangtignay met kenkuana a mangasaba. Yantangay agbibiagtayo iti tiempo nga umasping idi kaaldawan ni Noe, tuladentayo koma ti nasayaat a kababalin ken ulidanna.
Saan a kas kadagiti klero idi kaaldawanna, insuro ni Jesus dagiti tattao a mangtarus kadagiti prinsipio. Maysa nga ehemplo ti Sermonna iti Bantay. Prinsipio ti kangrunaan a pakabuklanna. (Mateo, kapitulo 5-7) Kastoy ti panangisuro ni Jesus agsipud ta, kas kadagiti immun-una kenkuana a da Abel ken Noe, pudno nga am-ammona ti Dios. Uray idi ubing pay, rinaemna ti nagpateg a kinapudno: “Ti tao saan laeng a ti kanen ti pagbiagna, no di ket ti isuamin a rummuar iti ngiwat ni Jehova.” (Deuteronomio 8:3; Lucas 2:41-47) Wen, ti tulbek iti panagbalin a tao nga addaan nadiosan a prinsipio ket ti pudpudno a panangammo ken Jehova, dagiti kayatna, dagiti dina kayat, ken dagiti panggepna. No dagitoy a napapateg a banag maipapan iti Dios ti mangiwanwan iti biagtayo, kinapudnona, agbalinda a sibibiag a prinsipio.—Jeremias 22:16; Hebreo 4:12.
Dagiti Prinsipio ken ti Puso
Posible ti mapilpilitan laeng a panagtulnog iti linteg, a nalabit agtulnog gapu ta mabuteng a madusa no agsukir. Ngem ti panangannurot iti prinsipio lapdanna ti kasta a kababalin, ta ti mismo a kaipapanan ti panagpaidalan kadagiti prinsipio ket naimpusuan a panagtulnog. Usigenyo ni Jose a, kas kada Abel ken Noe, nagbiag sakbay ti pannakaipasdek ti Mosaiko a Linteg ti tulag. Idi gargarien ti asawa ni Potifar, simmungbat ni Jose: “Kasano ngarud ti panangaramidko itoy naindaklan a kinadakes, ken makabasolak iti Dios?” Wen, ammo ni Jose ti prinsipio a dagiti agassawa ket “maymaysa a lasag.”—Genesis 2:24; 39:9.
Iti agdama ti lubong ket awanan kadagiti nalinteg a prinsipio. Nakarawrawet daytoy iti kinaranggas ken imoralidad. Ti peggad ket mabalin a masulisog ti maysa a Kristiano a kumittib, a nalabit ikurimedna, iti umasping a junk food—dagiti pelikula, video, wenno libro. Gapuna, makomendaran unay no kaslatayo ken Jose nga iwaksitayo ti dakes gapu iti prinsipio, a laglagipentayo a dagiti laeng nasungdo ti isalakan ti Dios iti umad-adanin a “dakkel a rigat.” (Mateo 24:21) Wen, ti pribado a tigtignaytayo, saan ket a ti napanayag nga aramid, ti kangrunaan a mangipalgak iti pudpudno a kinasiasinotayo.—Salmo 11:4; Proverbio 15:3.
Gapuna no dagiti prinsipio ti Biblia ti mangidaldalan kadatayo, saantayo nga agbirok kadagiti makuna a pangliklikan kadagiti linteg ti Dios; ket ditay met padpadasen a kitaen no kasano kaadayo ti mabalintayo a pagpatinggaan a ditay aktual a masalungasing ti maysa a linteg. Pagdaksantayo a mismo ti kasta a panagpampanunot; dangrannatayto kamaudiananna.
Usigenyo ti Prinsipio iti Likudan ti Linteg
Siempre, napateg dagiti linteg iti biag ti Kristiano. Mayarigda kadagiti guardia a mangsalaknib kadatayo, ken adu ti linaonda a napapateg a prinsipio. Ti di pannakatarus kadagitoy a prinsipio mabalin a pagmawmawenna ti ayattayo kadagiti mainaig a linteg. Impakita daytoy ti nagkauna a nasion ti Israel.
Inted ti Dios ti Sangapulo a Bilin iti Israel, a ti umuna kadagita iparitna ti panagdayaw iti siasinoman a dios malaksid ken Jehova. Ti nagpateg a kinapudno iti likudan daytoy a linteg ket ni Jehova ti Namarsua iti amin a bambanag. (Exodo 20:3-5) Ngem inalagad kadi ti nasion daytoy a prinsipio? Sumungbat a mismo ni Jehova: “‘Sika ti amami’ [kinuna dagiti Israelita] iti puon ti kayo ken [impukkawda] ‘Nanang’ iti bato. Ngem tinallikudandak [kuna ni Jehova] ken dida insango ti rupada kaniak.” (Jeremias 2:27, The New English Bible) Anian a bimmato a puso ken nagdakes a kinamaag! Ken anian a panamagladingitda ken Jehova!—Salmo 78:40, 41; Isaias 63:9, 10.
Adda met linlinteg nga inted ti Dios kadagiti Kristiano. Kas pagarigan, masapul a liklikanda ti idolatria, seksual nga imoralidad, ken ti di umiso a panangusar iti dara. (Aramid 15:28, 29) No panunotenyo dayta, makitatayo dagiti pamunganayan a prinsipio, a kas iti: maikari ti Dios a pangipaayantayo iti naipamaysa a debosion; masapul nga agmatalektayo iti asawatayo; ken ni Jehova ti Nangted iti biagtayo. (Genesis 2:24; Exodo 20:5; Salmo 36:9) No matarusan ken nauneg ti panangapresiartayo kadagiti prinsipio iti likudan dagitoy a bilin, makitatayo a pagimbagantay a mismo dagita. (Isaias 48:17) Kadatayo, “dagiti bilin [ti Dios] saanda a makapadagsen.”—1 Juan 5:3.
Nupay iti napalabas di inkankano dagiti Israelita ti bilbilin ti Dios, idi kaaldawan ni Jesus “dagiti doktor[da] iti linteg,” dagiti eskriba, naglablabesda unay iti sabali a bangir. Nangparnuayda iti nakaad-adu a pagannurotan ken tradision a nangbangen iti nadalus a panagdayaw ken nanglinged kadagiti nadiosan a prinsipio. (Mateo 23:2, NEB) Inawat idin dagiti tattao ti pannakapaay, kinaawan namnama, wenno panaginsisingpet. (Mateo 15:3-9) Ken adu kadagidiay nga aramid-tao a pagannurotan ket saan a natauan. Idi agasanna ti maysa a lalaki a nagango ti imana, nagsaludsod ni Jesus kadagiti sisasango a Fariseo: “Nainkalintegan kadi iti sabbath ti agaramid iti naimbag nga aramid?” Ti panagulimekda ipalgakna a patienda a di nainkalintegan ti kasta nga aramid, a gapu iti dayta “naan-anay a napaladingit [ni Jesus] iti kinaawan rikna ti puspusoda.” (Marcos 3:1-6) Dagiti Fariseo mabalin nga arayatenda ti nabekkel wenno nadangran a dinguen (maysa a pamastrekan) iti Sabbath ngem dida pulos aramiden dayta iti tao—no saan la ketdi nga agpeggad ti biagna. Kinapudnona, napalalo ti pannakaseknanda kadagiti natauan a pagannurotan ken teknikalidad ta, kas kadagiti kuton nga agdadarison iti naipinta a ladawan, didan makita ti intero a ladawan—dagiti nadibinuan a prinsipio.—Mateo 23:23, 24.
Nupay kasta, uray dagiti agtutubo, no napudno ti pusoda, maidayawda ni Jehova babaen ti panangapresiarda kadagiti prinsipio ti Biblia. Ti mannursuro ni 13-anyos a Rebecca inimtuodna iti klase no siasino ti mayat nga agsugal. Kaaduan kinunada a dida kayat. Ngem idi nadakamat ti nadumaduma a kasasaad, isuda amin malaksid ken Rebecca inadmitirda a kayatda ti agsugal iti nagduduma a pamay-an. Insaludsod ti mannursuro ken ni Rebecca no kayatna ti gumatang iti 20-cent [EU] a raffle ticket nga adda napateg a pagpaayanna. Kinuna ni Rebecca a dina kayat ti gumatang ken impaayna dagiti Nainkasuratan a rason no apay a ti panangaramid iti kasta ket maysa a kita ti panagsugal. Kalpasanna kinuna ti mannursurona iti intero a klase: ‘Panagkunak, ni laeng Rebecca ti kakaisuna ditoy nga addaan iti maikunak a “prinsipio” iti pudno a kababagas dayta a sao.’ Wen, mabalin koma a simmungbat laeng ni Rebecca iti kastoy, “Maiparit dayta iti relihionko,” ngem naun-uneg ti kapanunotanna ngem iti dayta; masungbatanna no apay a dakes ti agsugal ken no apay a dina kayat ti agsugal.
Dagiti ehemplo da Abel, Noe, Jose, ken Jesus ipakitana kadatayo no kasanotayo a magunggonaan iti panangusartay iti ‘abilidadtayo nga agpanunot’ ken ti ‘pannakabalintayo nga agrason’ iti panagdayawtayo iti Dios. (Proverbio 2:11, NW; Roma 12:1) Dagiti Kristiano a panglakayen nasayaat no tuladenda ni Jesus bayat nga ‘ipastoranda ti arban ti Dios nga adda iti aywanda.’ (1 Pedro 5:2) Kas iti nabatad nga inyulidan ni Jesus, dagiti managayat kadagiti nadiosan a prinsipio isuda ti rumang-ay iti sidong ti kinasoberano ni Jehova.—Isaias 65:14.