Ti Nasaysayaat a Lubong—Asidegen!
“TI PANANGILIW iti paraiso ti maysa kadagiti napigsa a tarigagay a kasla di maikkat iti panunot dagiti tao. Mabalin a dayta ti kapigsaan ken agtalinaed kadagiti amin. Ti panagtarigagay iti paraiso ket makita iti tunggal tukad ti biag iti relihion,” kuna ti The Encyclopedia of Religion.
Agparang nga addaan ti amin a kultura iti tarigagay nga agbiag iti nasaysayaat a lubong, a kas man la maladingitanda ta awanen ti sigud a perpekto a lubong. Ipamatmat daytoy nga adda sigud a paraiso, ngem sadino? Ti maysa a psychoanalyst mabalin a kunaenna a daytoy napigsa a tarigagay ipakitana ti panagtarigagay iti pannakaisubli ti napukaw a kinatalged iti aanakan ti ina. Ngem, saan a mapnek dagiti eskolar a mangad-adal iti pakasaritaan ti relihion iti kastoy a panangilawlawag.
“Panangiliw iti Paraiso”—Apay?
Ti aya kaadda ti kasta a tarigagay, kas iparipirip dagiti dadduma, pagbalinenna laeng dagiti pakarigatan ken ti ababa a panagbiag ti tao a nalaklaka nga ibturan? Wenno adda aya sabali a panangilawlawag?
Apay a tarigagayan ti sangatauan ti nasaysayaat a lubong? Mangipaay ti Biblia iti nabatad ken simple a panangilawlawag: Naggapu ti sangatauan iti nasaysayaat a lubong! Pudno nga adda sigud a paraiso. Iti Sao ti Dios, nailadawan dayta kas “maysa a minuyongan” a naisaad iti espesipiko a lugar idiay Makintengnga a Daya, nga addaan iti “amin a kayo a nakaay-ayo a makita ken naimbag a kanen.” Impaaywan ti Dios dayta iti immuna a natauan a pagassawaan. (Genesis 2:7-15) Maysa dayta a nagsayaat a lugar a pagnaedan dagiti tao a siraragsak.
Apay a di nagpaut dagidiay a Paraiso a kasasaad? Gapu iti yaalsa, umuna, ti maysa nga espiritu a parsua, ket kalpasanna ti natauan a pagassawaan. (Genesis 2:16, 17; 3:1-6, 17-19) Gapuna, saan laeng a ti Paraiso ti napukaw ti tao no di pay ket ti kinaperpekto, salun-at, ken biag nga awan inggana. Dagiti kasasaad sipud idin saanda a pinasayaat ti biag ti tao. Ngem ketdi, nagin-inut a dimmakes daytoy agingga a nakadanon iti kasasaad a makitkitatay ita.—Eclesiastes 3:18-20; Roma 5:12; 2 Timoteo 3:1-5, 13.
Panangbiruk iti Paraiso—Pakasaritaan ti Kapanunotan
Kas mabalin a pagarupenyo, addaan ti “panangiliw iti paraiso” iti naunday a pakasaritaan. Malaglagip idi dagiti taga-Sumeria ti tiempo a nagari ti talna iti intero nga uniberso: “Awan idi ti buteng, kinaranggas, panagsasalisal dagiti tao. . . . Sangsangkamaysa ti intero nga uniberso ken dagiti tattao a nagdaydayaw ken ni Enlil iti maymaysa a pagsasao,” kuna ti maysa a daniw iti kadaanan a Mesopotamia. Ninamnama dagiti dadduma, kas kadagiti nagkauna nga Egipcio, ti makagteng iti nasaysayaat a lubong kalpasan ti ipapatayda. Patienda a mapan ti imortal a kararua iti maaw-awagan kataytay-akan ni Aaru. Ngem idi damo, daytoy a namnama ket para laeng iti aristokrasia; di mabalin nga agarapaap dagiti nakurapay a makagteng iti naragsak unay a lubong.
Iti sabali a relihiuso a lugar, adun a siglo a padpadaanan dagiti Hindu ti idadateng ti panawen ti nasaysayaat a lubong (yuga). Sigun kadagiti sursuro dagiti Hindu, agtultuloy ti panagrikos dagiti uppat a yuga, ket agbibiagtayo kano iti kadaksan a yuga. Nakalkaldaang ta, sigun kadagiti dadduma, agpaut pay kano iti 432,000 a tawen daytoy a Kali Yuga (nalidem a panawen), agraman amin a panagsagaba ken kinadakes a kakuyog dayta. Nupay kasta, padpadaanan dagiti matalek a Hindu ti nabalitokan a panawen, ti Krista Yuga.
Iti sabali a bangir, inar-arapaap dagiti Griego ken Romano ti parparbo a Nagasat a Purpuro, idiay Taaw Atlantico. Ken adu a mannurat, kas kada Hesiod, Virgil, ken Ovid, ti nangdakamat iti nakaay-ayat nga orihinal a nabalitokan a panawen, a ninamnamada nga addanto aldaw a maisubli dayta. Iti arinunos ti umuna a siglo K.K.P., impadles ti mannaniw a Latin a ni Virgil ti umas-asideg nga idadateng ti baro ken napaut nga aetas aurea (nabalitokan a panawen). Kadagiti simmaruno a siglo, “di kumurang a sangapulo ket innem nga emperador ti Roma ti nangikuna a naipasdek manen ti Nabalitokan a Panawen bayat ti panagturayda,” kuna ti The Encyclopedia of Religion. Ngem kas pagaammotayo unay ita, maysa laeng dayta a politikal a propaganda.
Tinartarigagayan ti adu a Celt ti makagteng iti pagarupda a naraniag a daga iti maysa nga isla (wenno iti maysa nga arkipelago) iti labes ti baybay, a patienda a pangsagrapan dagiti tao iti naan-anay a ragsak. Sigun iti maysa a sarsarita, nupay agngangabit idin ni Ari Arturo gapu iti grabe a sugatna, nagtultuloy a nagbiag idi nasarakanna ti nakaskasdaaw nga isla a maaw-awagan Avalon.
Idi ugma ken idi Edad Media, adu ti mamati nga adda pay laeng makaay-ayo a minuyongan, ti minuyongan ti Eden, “iti tapaw ti di masang-at a bantay wenno iti ballasiw ti di maballasiw a taaw,” inlawlawag ni historiador a Jean Delumeau. Nupay mamati ti mannaniw nga Italiano a ni Dante iti nailangitan a paraiso, impagarupna nga adda pay laeng ti naindagaan a paraiso iti tapaw ti bantay iti Purgatoriona, iti batog ti siudad ti Jerusalem. Patien dagiti dadduma a masarakan dayta iti Asia, iti Mesopotamia, wenno iti Himalayas. Ket idi edad media, naruay dagiti sarsarita maipapan iti paraiso ti Eden. Adu ti mamati nga iti kaparanget dayta a paraiso, adda nakaskasdaaw a pagarian nga iturayan ni managbuteng-Dios a Prester John. Gapu ta adda iti asideg ti naindagaan a paraiso, ti biag idiay pagarian ni Prester John ket napaut ken nakaragragsak kano, maysa nga agnanayon nga ubbog ti kinawadwad ken kinabaknang. Patien pay laeng dagiti dadduma, a sipapanunot kadagiti sarsarita ti nagkauna a Grecia, a masarakan dagiti isla ti paraiso iti Atlantico. Impakita dagiti mapa idi edad media a masigurado dagiti tattao ti kaadda ti minuyongan ti Eden, nga impakitada pay ketdi ti maipagarup a nakaisaadanna.
Idi maika-15 ken maika-16 a siglo, binirbiruk dagiti nabigante a nangballasiw iti Atlantico ti maysa a lubong nga agpadpada a baro ken daan. Impagarupda nga iti ballasiw ti taaw, masarakanda saan laeng a dagiti Indies no di pay ket ti minuyongan ti Eden. Ni Christopher Columbus, kas pangarigan, binirbirukna dayta kadagiti bambantay ti kalalaingannat’-klimana ken tropikal a dagdaga ti Sud ken Central America. Masigurado dagiti managsukisok nga Europeo a dimteng idiay Brazil nga adda la ketdi sadiay ti napukaw a paraiso gapu iti kalalainganna a klima ken kinaruay ti taraon ken mulmula. Nupay kasta, di nagbayag, napilitanda a mangaklon iti nasaem a kinapudno.
Dagiti Utopia—Perpekto a Luglugar?
Imbes nga ikarigatanda a biruken ti perpekto a lubong iti adayo a paset ti daga, pinadas dagiti dadduma nga iplano dayta. Kas pangarigan, idi 1516, inladawan ti humanist nga Ingles a ni Thomas More ti isla ti Utopia, maysa a nakaay-ayat, natalna, ken napabus-oy a lugar, a naiduma unay iti nagdakes a lubong a pagaammona. Pinadas met dagiti dadduma ti nangiplano kadagiti nasaysayaat a lubong, nalinteg a lubong: idi maikanem a siglo K.K.P., ni Plato ken ti Republikana; idi 1602, ti prayle nga Italiano a ni Tommaso Campanella ken ti nagsayaat pannakaorganisarna a Siudad ti Init nga inladawanna; kalpasan ti sumagmamano laeng a tawen, ti pilosopo nga Ingles a ni Francis Bacon iti panangisalaysayna iti “naragsak ken narang-ay nga estado” ti New Atlantis-na. Iti panaglabas dagiti siglo, nakaad-adu nga Utopia ti pinarbo dagiti nadumaduma a managpanunot a tattao (pasurotda man ti maysa a relihion wenno saan). Nupay kasta, manmano, no adda man kadagitoy, ti pinati dagiti tattao.
Adda pay ketdi dagidiay nangpadas a mangbangon kadagiti bukodda nga Utopia. Kas pangarigan, idi 1824 inkeddeng ti maysa a nabaknang nga Ingles a ni Robert Owen ti umakar idiay Indiana, E.U.A., tapno ibanagna dagiti kapanunotanna maipapan iti Utopia iti purok a ninagananna ti New Harmony. Gapu ta patienna nga iti sidong dagiti umiso a kasasaad, rumang-ay dagiti tattao, inusarna ti gistay amin a sanikuana iti panagreggetna a mangipasdek iti inar-arapaapna a baro a nalinteg a lubong. Ngem ipakita dagiti resulta a saan nga umdas dagiti baro a kasasaad ti panagbiag a mangpataud kadagiti baro a tattao.
Ikalkalintegan ti gistay amin a politikal nga ideolohia a masapul nga iplano ti tao ti lubong sigun iti bukodna a pannakaammo ken bukodna a pannakaawat no ania ti pudno tapno maipasdek ti ar-arapaapenna a paraiso ditoy daga. Ngem, ti adatna, dagiti panangpadas a mangibanag kadagiti kasta a tarigagay ket nagresulta kadagiti gubat ken yaalsa, kas iti French Revolution idi 1789 ken ti Bolshevik Revolution idi 1917. Imbes a yegda dagiti paraiso a kasasaad, pinakaro ketdi dagitoy a panagregget ti ut-ot ken panagsagaba.
Dagiti arapaap, plano, Utopia, ken panangpadas a mangibanag kadagitoy—maysa dayta a pakasaritaan ti agsasaruno a pannakapaay. Iti agdama a panawen, sarsaritaen dagiti dadduma ti maipapan iti “nalpay nga arapaap” ken ti “panaggibus ti panawen dagiti utopia,” nga aw-awisendatayo nga agsursuro “nga agbiag nga awan dagiti utopia.” Adda kadi namnama a makitatayto ti nasaysayaat a lubong, wenno agtalinaed aya dayta a maysa laeng a tagtagainep?
Dagiti Kristiano ken ti Nasaysayaat a Lubong
Saan a maysa a tagtagainep ti baro a lubong—maysa dayta a natalged a namnama! Ni Jesu-Kristo, ti Nangbangon iti Kinakristiano, ammona a daytoy agdama a lubong ket saan nga isu ti kasayaatan kadagiti amin a posible a lubong. Insurona a ti daga ket tawidento dagiti naalumanay-kaririknada a tattao ken maaramidto sadiay ti pagayatan ti Dios. (Mateo 5:5; 6:9, 10) Ammona ken dagiti adalanna a ti kabusor ti Dios, ni Satanas a Diablo, ti mangtengtengngel iti daytoy a lubong, ket isu daytoy ti kangrunaan a pakaigapuan ti adu a rigat a sagsagabaen ti sangatauan. (Juan 12:31; 2 Corinto 4:4; 1 Juan 5:19; Apocalipsis 12:12) Inur-uray dagiti matalek a Judio ti aldaw a panangikkat ti Dios a mamimpinsan kadagiti gubat, ut-ot, ken sakit ditoy daga tapno pagtaengan dagidiay mangipatpateg iti talna ken kinahustisia. Kasta met, simamatalek a pinaspasungadan dagiti umuna-siglo a Kristiano ti pannakasukat daytoy agdama a lubong iti baro a sistema ti bambanag, “baro a langlangit ken maysa a baro a daga.”—2 Pedro 3:13; Salmo 37:11; 46:8, 9; Isaias 25:8; 33:24; 45:18; Apocalipsis 21:1.
Idi nakabitin ni Jesu-Kristo iti kayo a pagtutuokan, inulitna ti kari maipapan iti nasaysayaat a lubong iti maysa a managdakdakes a namati Kenkuana. “Kinuna [ni Jesus] kenkuana: ‘Pudno ibagak kenka ita nga aldaw, Makikaduakanto kaniak idiay Paraiso.’” (Lucas 23:40-43) Ania ti nagawatan dayta a managdakdakes kadagidiay a sasao? Imparipirip aya ni Jesus nga ‘agkaduadanto’ iti dayta a managdakdakes a mapan idiay langit iti dayta met la nga aldaw, kas ipamatmat dagiti dadduma a patarus ti Biblia dagiti Katoliko ken Protestante? Saan, saan a dayta ti kayat a sawen ni Jesus, tangay kalpasan ti panagungarna, imbaga ni Jesus ken ni Maria Magdalena nga Isu ket ‘di pay immuli iti Ama.’ (Juan 20:11-18) Nupay sinursuruan ida ni Jesus iti las-ud ti tallo ket kagudua a tawen, sakbay ti Pentecostes 33 K.P. awan uray maysa kadagiti apostolna ti nangpanunot iti nailangitan a paraiso. (Aramid 1:6-11) Ti panagawat dayta a managdakdakes ket kas met laeng iti panagawat ti kaaduan a Judio nga agbibiag kadaydi a tiempo: Ikarkari ni Jesus ti nasaysayaat a lubong a dumteng iti paraiso a daga. Inannugot ti maysa nga eskolar nga Aleman: “Saan nga agparang iti Daan a Tulag ti sursuro maipapan iti panangsupapak iti sabali a biag.”
Pinasingkedan ni apostol Pablo iti suratna kadagiti Hebreo nga addanto paraiso ditoy dagatayo. Idi pinaregtana dagiti kapammatianna a saanda a ‘liwayan ti naindaklan a pannakaisalakan a nangrugi a maisao babaen ken Jesu-Kristo,’ pinatalgedan ni Pablo nga inikkan ni Jehova a Dios ni Jesus iti kinaturay iti “mapagnaedan a daga [Griego, oi·kou·meʹne] nga umayto.” (Hebreo 2:3, 5) Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti sao nga oi·kou·meʹne kanayon a tuktukoyenna ti dagatayo a pagnaedan dagiti tao, saan a ti maysa a nailangitan a lubong. (Idiligyo ti Mateo 24:14; Lucas 2:1; 21:26; Aramid 17:31.) Gapuna, iturayanto ti Pagarian ti Dios iti sidong ni Kristo Jesus ti mapagnaedan a daga. Pudno a maysanto dayta a perpekto a lugar a pagtaengan!
Nupay nailangitan ti Pagarian a mismo, bumallaetto kadagiti kasasaad ditoy daga. Anianto ti resultana? Mapunaston iti lagip dagiti an-annayen, kinaulpit, kinapanglaw, ken ipapatay. Awanton uray ti pannakapaay ken di pannakapnek. (Apocalipsis 21:3-5) Kunaen ti Biblia nga ‘ukradento [ti Dios] ti imana ket pennekenna ti tarigagay ti isuamin a nabiag.’ (Salmo 145:16) Addanto praktikal ken manayon a solusion kadagiti parikut kas ti kinaawan panggedan ken polusion. (Isaias 65:21-23; Apocalipsis 11:18) Ngem kangrunaan iti amin, babaen ti pammendision ti Dios, agballiginto ti kinapudno, kinahustisia, ken talna—dagiti galad a kasla gistay nagpukawen!—Salmo 85:7-13; Galacia 5:22, 23.
Maysa laeng aya a tagtagainep, Utopia, amin dagitoy? Saan, ipakita daytoy kapeggadan kadagiti amin a panawen a pagbibiagantayo nga addatayon iti “maudi nga al-aldaw” daytoy a lubong ket ngarud, asidegen ti baro a lubong. (2 Timoteo 3:1-5) Kayatyo kadi ti agbiag sadiay? Sursuruenyo no kasano a posible dayta babaen ti pannakipagadalyo iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Asidegen ti nasaysayaat a lubong, nasaysayaat nga adayo ngem ti inar-arapaaptayo. Saan a maysa nga Utopia dayta—no di ket agpayso!
[Ladawan iti panid 7]
Ti nasaysayaat a lubong—asidegen a pumudno