KARNERO

Maysa kadagiti kangrunaan nga animal iti biag ti papastor. (Ge 24:35; 26:14) Dagiti karnero ket mamalia nga agngatingat. Kas met laeng iti kasasaad ita, ti kadawyan a kita nga adda iti kadaanan a Palestina mabalin nga isu ti akaba ti ipusna a karnero, a mailasin babaen iti nakadkadlaw a nataba nga ipusna, kadawyan nga agdagsen iti agarup 5 kg (11 lb) wenno nasursurok pay. (Idiligyo ti Ex 29:22; Le 3:9.) Kadawyanna a puraw ti maris dagiti karnero (Sol 6:6), nupay adda met dagiti kayumanggi ken burik. (Ge 30:32) Iti kagimongan ti papastor, dagiti lallaki a dakkel ti kinabaknangna, kas ken Job, addaanda iti rinibu a karnero. (Job 1:3, 16; 42:12) Nalabit nangaywan dagiti Israelita iti sumagmamano a kordero kas taraken.​—2Sm 12:3; Jer 11:19.

No awan pastorda, awan gawgaway ken agbubuteng dagiti naamo a karnero. Mapukaw ken maiwarawarada ket naan-anay a magundawayan ida dagiti kabusorda. (Nu 27:16, 17; Jer 23:4; Eze 34:5, 6, 8; Mik 5:8) Natulok nga agpaidalan dagiti karnero, ket simamatalek a surotenda ti pastorda. Masursuroda a lasinen ti timekna ken agtungpal laeng kenkuana. (Jn 10:2-5) Iladawan daytoy ti sasao manipud Researches in Greece and the Levant, ni J. Hartley (London, 1831, p. 321, 322):

“Situturong ti atensionko idi rabii iti sasao [iti] Juan x. 3 . . . sinaludsodak ti taok no gagangay idiay Grecia ti panangpanagan kadagiti karnero. Impakaammona kaniak a gagangay ti kasta, ket dagiti karnero agtulnogda iti pastor no maawaganda kadagiti naganda. Itay bigat naaddaanak iti gundaway a mangpatalged iti kinapudno daytoy a kapaliiwan. Idi limmabasak iti maysa nga arban dagiti karnero, insaludsodko iti pastor ti isu met laeng a saludsod nga inyimtuodko iti agserserbi kaniak, ket dayta met laeng ti insungbatna kaniak. Kalpasanna kiniddawko nga ayabanna ti maysa kadagiti karnerona. Kasta ti inaramidna, ket ti karnero dagus a pinanawanna ti pagar-arabanna ken ti kakaduana, ket timmaray agingga iti ima ti pastor, buyogen dagiti pagilasinan iti kinaragsak, ken buyogen ti madagdagus a panagtulnog a saanko pay a pulos napaliiw iti aniaman a sabali nga animal. Pudno met dayta kadagiti karnero iti daytoy a pagilian, a saanda a suroten ti maysa a ganggannaet, no di ket umadayoda kenkuana . . . Imbaga kaniak ti pastor, nga adu kadagiti karnerona ti naatap pay laeng; a saanda pay a nasursuro dagiti naganda; ngem, babaen ti panangisuro, masursurodanto amin dagita.”​—Kitaenyo ti PASTOR.

Dagiti lugar idi un-unana a mayanatup a pagtaraknan iti karnero ramanenna ti Negeb (1Sm 15:7, 9), Haran (Ge 29:2-4), ti daga ti Midian (Ex 2:16), ti nakabambantay a rehion ti Juda, nga ayan ti siudad ti Carmelo (1Sm 25:2), ti daga ti Uz (Job 1:1, 3), kasta met ti Basan ken Galaad (De 32:14; Mik 7:14).

Nangipaay dagiti karnero iti adu a produkto kadagiti Hebreo ken iti dadduma pay a tattao. Manipud sarsara ti kalakian a karnero, naaramid dagiti pagkargaan ken dagiti agun-uni a tangguyob. (Jos 6:4-6, 8, 13; 1Sm 16:1) No dadduma naaramat dagiti lalat ti karnero kas pagan-anay (Heb 11:37), ket dagiti lalat ti kalakian a karnero a natinaan iti nalabaga nausar iti pannakaibangon ti tabernakulo. (Ex 26:14) Ti dutdot ti karnero nagserbi a linabag ti nalabit kadawyan unay a material maipaay iti pagan-anay. (Job 31:20; Pr 27:26) Nagpaay ti karnero kas napateg a tagilako iti komersio (Eze 27:21), ket naaramatda pay ketdi a pagbayad iti impuesto. (2Ar 3:4; 2Cr 17:11) Agpadpada a ti gatas ken ti karne ti karnero ket bambanag a pagtaraon. (De 14:4; 32:14; 2Sm 17:29; Isa 7:21, 22) Ti karne ti nataengan ken urbon a karnero ket kanayon a tinagiragsak ti ar-ari, dagiti gobernador, ken ti dadduma pay.​—1Sm 8:17; 1Ar 4:22, 23; Ne 5:18; Am 6:4.

Naisagana ti karne babaen ti panangilambong wenno panangituno. Maipaay iti Paskua, ti agtawen iti maysa a kalakian a karnero wenno kalakian a kalding sibubukel a naituno kalpasan a nalalatan ket nadalusan dagiti lalaemna. (Ex 12:5, 9) No maisagana idi ti karnero babaen ti panangilambong, umuna a malalatan ti animal ket kalpasanna marangrangkay. No dadduma maparpar dagiti tulang tapno mairuar ti pata. Agpadpada a ti lasag ken ti tultulang mailambong iti dakkel a basehas. (Eze 24:3-6, 10; Mik 3:1-3) Apaman a maluto ti karne, maadaw iti banga, ket ti nabatbati a digo nailasin a naiserbi. (Idiligyo ti Uk 6:19.) Ti panangiserbi iti kordero iti maysa a sangaili ket panangipakita iti kinamanagpadagus.​—2Sm 12:4.

Ti tiempo a panangpukis kadagiti karnero ket mapadpadaanan, ta umasping unay dayta iti panagani. Ti pasamak ket nabuyogan iti panagdadaya ken panagraragsak.​—1Sm 25:2, 11, 36; 2Sm 13:23, 24, 28.

Ti Mosaiko a Linteg imparitna ti pannangan iti taba ti karnero (Le 7:23-25), kasta met ti maymaysa nga aldaw a panangparti iti maysa a karnero ken ti urbonna. (Le 22:28) Ramanen met dayta dagiti probision iti panangtaming iti bambanag mainaig iti naiwawa a karnero ken iti pannakapukaw, pannakadangran, wenno pannakatakaw ti karnero. (Ex 22:1, 4, 9-13; De 22:1, 2) Ti panagtulnog ti Israel kadagiti linteg ti Dios ti nangikeddeng no mabendisionan wenno mailunod dagiti arban ken pangenda.​—De 7:12, 13; 28:2, 4, 15, 18, 31, 51.

Nanipud kadagidi nagkauna a tiempo maidatdatonen ti karnero kas sakripisio. (Ge 4:2, 4; 22:7, 8, 13; Job 42:8) Iti sidong ti Linteg, maisakripisio amin nga inauna a kalakian a kordero, ngem agingga nga inton adda walo nga aldawdan. Tapno masubbot ti inauna a kalakian nga asno, maidaton ti maysa a karnero. (Ex 34:19, 20; Le 22:27) Naidatag dagiti kalakian a karnero kas daton gapu iti babak (Le 5:15, 16, 18; 6:6), daton a mapuoran (Le 9:3; 16:3; 23:12), ken pakikaykaysa a sakripisio (Le 9:4); ket ti kalakian a karnero nagpaay kas daton iti pannakaisaad maipaay iti Aaroniko a kinapadi. (Ex 29:22; Le 8:22-28) Iti inaldaw, dua a kalakian a karnero a maysa ti tawenna ti nangbukel iti kankanayon a daton a mapuoran. (Ex 29:38-42) Iti rugi dagiti bulan ken mainaig iti tinawen a pipiesta, malaksid iti kankanayon a daton a mapuoran, naisakripisio dagiti kalakian a karnero ken dagiti kalakian a kordero. (Nu 28:11, 17-19, 26, 27; 29:1-38) Ti kalakian a karnero ket naisangsangayan unay a paset dagiti daton ti Israel ta inusar ni mammadto Samuel ti “taba dagiti kalakian a karnero” mainaig iti “sakripisio.” (1Sm 15:22) Nupay kasta, no dadduma dagiti kabaian a kordero mabalin a maidatag kas pakikaykaysa a sakripisio (Le 3:6), daton gapu iti basol (Le 4:32; Nu 6:14), ken daton gapu iti babak (Le 5:6).

Naimpadtuan ken Piguratibo nga Usar. Iti Kasuratan, ti “karnero” masansan nga ipasimudaagna ti awan gawgawayna, inosente, ken no dadduma, mairurrurumen nga ili ni Jehova. (2Sm 24:17; Sal 44:11, 22; 95:7; 119:176; Mt 10:6, 16; Jn 21:16, 17; Ro 8:36) Iti sidong dagiti di matalek a pastor wenno panguluen, kasta unay ti panagsagaba dagiti Israelita kas karkarnero ti Dios. Babaen ken mammadtona nga Ezequiel, mangidatag ni Jehova iti nakaay-ay-ay unay a ladawan ti panagliway: “Ti met laeng arban saanyo a pakanen. Dagidiay addaan sakit saanyo a pinapigsa, ket daydiay masaksakit saanyo a pinaimbag, ket daydiay nadunor saanyo a pinatapatan, ket daydiay naiwara saanyo nga insubli, ket daydiay napukaw saanyo nga inkagumaan a saraken, no di ket pinagpasakupyo ida buyogen ti kinagubsang, buyogen pay ti panangikuspil. Ket nagin-inut a naiwarawarada gapu iti kaawan ti pastor, iti kasta nagbalinda a taraon maipaay iti tunggal atap nga animal ti tay-ak.” (Eze 34:3-5) Iti kasupadina, dagiti karnero ni Jesus, agpadpada ti “bassit nga ipastoran” ken ti “sabsabali a karnero,” a sumurot iti panangidaulona, nasayaat ti pannakaaywanda. (Lu 12:32; Jn 10:4, 14, 16; Apo 7:16, 17) Dagidiay agar-aramid iti naimbag iti kanunumuan kadagiti kakabsatna impadis ni Jesus kadagiti karnero, idinto ta dagidiay agkedked a mangaramid iti kasta impadisna kadagiti kalding.​—Mt 25:31-45.

No dadduma dagiti “kalakian a karnero” irepresentarda ti tattao, nangnangruna dagiti manangirurumen a panguluen ti nasion isuda a naikeddeng a madadael. (Jer 51:40; Eze 39:18) Iti Ezequiel 34:17-22, dagiti kalakian a karnero, dagiti kalakian a kalding, ken dagiti nalukmeg a karnero itakderanda dagiti di matalek a panguluen ti Israel a nangtagikua iti kasayaatan maipaay iti bagbagida ket kalpasanna rinugitanda ti nabati nga agpaay kadagiti nalagpit ken masakit a karnero, awan sabali, dagiti tattao a nairurumen, nagundawayan, ken naidupirdupir.

Ni Jesu-Kristo naimpadtuan a naikuna kas naipan a karnero nga agturong iti pannakaparti ken kas maysa a kabaian a karnero a nagtalinaed nga umel iti sanguanan dagiti mamukpukis kenkuana. (Isa 53:7; Ara 8:32, 35; idiligyo ti 1Pe 2:23.) Gapu iti akem ni Jesus kas sakripisio, ni Juan a Manangbautisar inyam-ammona ni Jesus kas “ti Kordero ti Dios a mangikkat iti basol ti lubong,” ket iti libro ti Apocalipsis, ti Anak ti Dios maulit-ulit a naawagan “ti Kordero.”​—Jn 1:29; Apo 5:6; 6:16; 7:14, 17; 14:1; 17:14; 19:7.

Ti Medo-Persia a Pannakabalin ti Lubong nailadawan kas iti maysa a kalakian a karnero nga addaan dua a sara a saan nga agpada ti katayagna. Ti at-atiddog a sara nabatad nga impasimudaagna ti isasagpat ti Persiano nga ar-ari. (Da 8:3-7, 20) Iti Apocalipsis 13:11, ti atap nga animal a rimmuar iti daga naipakita nga addaan dua a sara nga umasping iti maysa a kordero, a mangipasimudaag iti panaginkukuna a makadangran. Umasping iti dayta, nagsao ni Jesus maipapan kadagiti ulbod a mammadto kas lobo iti kawes ti karnero, ngarud napeggadda, nupay agparangda a saan a makadangran.​—Mt 7:15.

Ti panagkintayeg ti Bantay Sinai idi tiempo ti panangited ni Jehova iti Linteg iti Israel (Ex 19:18) agparang a naiparipirip babaen ti ladawan ti ‘bambantay nga aglagtolagto a kas kadagiti kalakian a karnero.’​—Sal 114:4-6; idiligyo ti Sal 29:5, 6; 68:8.

Atap a Karnero. Ti Hebreo a sao a teʼohʹ nadumaduma ti pannakaipatarusna kas “atap a toro” (KJ), “antilop” (AS), ken “gasela” (Ro). Nupay kasta, ti Lexicon in Veteris Testamenti Libros, da Koehler ken Baumgartner (Leiden, 1958, p. 1016), ilanadna ti “atap a karnero” kas posible a patarus, ket naipatarus ngarud a kasta iti Deuteronomio 14:5 ken Isaias 51:20.

Dagiti atap a karnero naidumada kadagiti naamo a karnero babaen iti makinrabaw a dutdotda, a nakersang ti dutdotda imbes a delana. Ti kita ti atap a karnero a kaasitgan iti Palestina sigun iti geograpia ita isu ti atap a karnero ti Armenia (Ovis gmelini), a masarakan kadagiti pantok ti bantay ti Asia Menor ken iti makindaya nga Iran. Ti kalakian daytoy a kita ket agrukod iti katayag a nakurang a 0.9 m (3 pie) agingga iti abagana.