PROSELITA
Maysa a nakomberte, kayatna a sawen, daydiay nangabrasa iti Judaismo, ken nagpakugit no lalaki. (Mt 23:15, Rbi8 ftn) Ti Griego a sao a pro·seʹly·tos (proselita) ket naaramat nga agpadpada iti Septuagint ken iti Kristiano a Griego a Kasuratan.
Iti uneg ti nasurok a 19 a siglo, nakilangen ni Jehova iti maysa a naisangsangayan ken napili nga ili, ti pamilia ni Abraham ken ti bin-ina, kangrunaanna ti nasion ti Israel. Ngem no kayat ti maysa a di Hebreo wenno di Israelita ti agserbi ken Jehova maitunos kadagiti kalkalikaguman ti pudno a panagdaydayaw, mabalinna nga aramiden dayta. Nupay kasta, kasapulan a makomberte iti pudno a relihion, kayatna a sawen, agbalin a proselita. Adda dagiti espesipiko a probision iti Mosaiko a Linteg maipaay iti maysa a tao a di Israelita nga agnanaed iti Israel. Mabalin ti kasta a “ganggannaet nga agnanaed” ti agbalin a naan-anay a managdaydayaw ken Jehova, yantangay nakugit no isu ket maysa a lalaki kas panangbigbigna nga inawatna ti pudno a panagdaydayaw. (Ex 12:48, 49) Rebbengen ti maysa a proselita a tungpalen ti intero a Linteg, ket masapul a tratuen dagiti Judio kas maysa a kabsatda. (Le 19:33, 34; 24:22; Ga 5:3; kitaenyo ti GANGGANNAET NGA AGNANAED.) Ti Hebreo a sao a ger, a naipatarus a “ganggannaet nga agnanaed” (“sangsangaili,” KJ), ket saan a kanayon a tumukoy iti kasta a narelihiosuan a pannakakomberte (Ge 15:13; Ex 2:22; Jer 14:8), ngem iti nasurok a 70 a nagparanganna a kasta ti ipaspasimudaagna sigun kadagiti managipatarus iti Septuagint, inusarda ti Griego a pro·seʹly·tos.
Iti intero a pakasaritaan dagiti Israelita, nagbalin a proselita dagiti di Judio, nga arigna kinunkunada kadagiti Judio ti kinuna ti Moabita a ni Ruth ken Noemi: “Dagiti kailiam isudanto dagiti kailiak, ket ti Diosmo Diosko.” (Ru 1:16; Jos 6:25; Mt 1:5) Iti kararag ni Solomon bayat ti inagurasion ti templo, nayanninaw ti kinaparabur ti Dios ken ti panangawatna kadagiti umili ti adu a nasion a mayat nga agserbi Kenkuana kas proselita. (1Ar 8:41-43) Dagiti nadakamat a di Judio a nabatad a nagbalin a proselita ket isu da Doeg nga Edomita (1Sm 21:7), Urias a Heteo (2Sm 11:3, 11), ken Ebed-melec nga Etiope (Jer 38:7-13). Idi napalubosan nga ikanawa ken idepensa dagiti Judio ti bagbagida idi tiempo ni Mardokeo, ‘indeklara ti adu a tattao iti daga a Judioda.’ (Est 8:17) Mabasa iti Septuagint: “Ket nakugit ti adu kadagiti Gentil, ket nagbalinda a Judio.”—Bagster.
Aktibo iti Panangkomberte. Nagsaknap ti Judaismo kas resulta ti pannakaidestiero idiay Babilonia. Ti Pannakaiwarawara dagiti Judio nagbanag ti pannakailaokda kadagiti pagano a tattao iti adu a nasion. Gapu kadagiti naipasdek a sinagoga ken iti magun-odan a Hebreo a Kasuratan iti Griego a pagsasao, nalaklaka a nasursuro dagiti tattao iti intero nga Imperio ti Roma ti maipapan iti relihion dagiti Judio. Pinaneknekan dagiti nagkauna a mannurat a kas kada Horace ken Seneca nga adu a tattao manipud nadumaduma a daga ti timmipon kadagiti Judio, iti kasta nagbalinda a proselita. Impadamag ni Josephus a dagiti Judio idiay Antioquia ti Siria “ket agtultuloy a guyguyugoyenda ti rineprep a Griego kadagiti narelihiosuan a seremoniada, ket adda dagiti nagbalin a kas kadakuada.” (The Jewish War, VII, 45, [iii, 3]) Ipatuldo ti The Interpreter’s Dictionary of the Bible nga “aktibo unay idi dagiti Judio idiay Roma a mangkomberte ta napabasolda a mangisaksaknap iti kultoda kadagiti Romano, ket ti gobierno pinagtalawna manipud iti siudad dagiti kangrunaan a propagandista idi 139 K.K.P.” (Inurnos ni G. Buttrick, 1962, Tomo 3, p. 925) Siempre, mabalin nga awan nakaibatayanna daytoy a pammabasol ken aglablabes pay ketdi, nalabit gapu iti politika wenno gapu iti panangidumduma iti puli wenno relihion. Gapuna, kinuna a mismo ni Jesus maipapan kadagiti managinsisingpet nga eskriba ken Fariseo: “Ballasiwenyo ti baybay ken ti namaga a daga tapno aramidenyo ti maysa a proselita, ket inton agbalinen a kasta pagbalinenyo nga agpaay iti Gehenna a mamindua nga ad-adda ngem iti bagbagiyo.”—Mt 23:15.
Pinuersa a panangkomberte. Saan nga amin a Judio a proselita ket nakomberte iti nasayaat a pamay-an. Insalaysay ti historiador a ni Josephus nga idi pinarmek ni Juan Hircanus I dagiti Idumeano idi agarup 125 K.K.P., imbagana kadagiti tattao a mabalinda ti agtalinaed iti pagilianda no laeng agpakugitda, iti kasta pinuersana ida nga agbalin a proselita. (Jewish Antiquities, XIII, 257, 258 [ix, 1]) Ni Aristobulo, ti anak ni Juan Hircanus, kasta met laeng ti inaramidna kadagiti Itureano. (XIII, 318 [xi, 3]) Idi agangay, dagiti Judio nga indauluan ni Alejandro Jannaeus dinuprakda ti Pella gapu ta nagkedked nga agbalin a proselita dagiti umili iti dayta a siudad. (XIII, 397 [xv, 4]) Di pagduaduaan a kinomberteda ti sabsabali gapu iti politika, saan ket a gapu iti kinaregtada kas misionero.
Nagbalin a Kristiano Dagiti Proselita. Ti rekord iti Kristiano a Griego a Kasuratan dakamatenna a ti sumagmamano kadagiti nakugit a Judio a proselita ket napudno iti panagdaydayawda ken Jehova. Ti bunggoy manipud adu a daga a nakangngeg ken Pedro idi aldaw ti Pentecostes 33 K.P. ken nagbalin a Kristiano ket buklen nga “agpadpada dagiti Judio ken dagiti proselita.” (Ara 2:10) Dagiti proselita manipud dadduma pay a daga nagdaliasatda nga agturong iti Jerusalem kas panagtulnogda iti linteg ni Jehova. Umasping iti dayta, ti eunuko nga Etiope a binautisaran ni Felipe ket napan idiay Jerusalem tapno agdaydayaw, ken iti dalanna nga agawid basbasaenna ti Sao ti Dios. (Ara 8:27-38) Maysa la ketdi a eunuko, wenno “opisial ti palasio,” ta no nakapon saan koma a nakapagbalin a proselita. (De 23:1; kitaenyo ti ETIOPIA, ETIOPE.) Iti immuna nga al-aldaw ti kongregasion Kristiano, ni “Nicolaus, a maysa a proselita a taga Antioquia,” ket nadutokan iti naisangsangayan nga annongen mainaig iti panagibunong iti taraon, yantangay maysa a lalaki a “napno iti espiritu ken sirib.”—Ara 6:2-6.
Ti naimbag a damag nagsaknap kadagiti Gentil. Sakbay ti 36 K.P., ti Nakristianuan a mensahe ket naiwaragawag laeng kadagiti Judio, kadagiti Gentil a nagbalin a nakugit a Judio a proselita, ken kadagiti Samaritano. Nadeskribir ti Italiano a ni Cornelio kas “napeklan a tao ken maysa a managbuteng iti Dios . . . [a] nangipaay iti adu a sagut ti asi kadagiti umili ket nagtultuloy nga immararaw iti Dios.” Ngem saan a Judio a proselita, ta isu maysa a di nakugit a Gentil. (Ara 10:1, 2; idiligyo ti Lu 7:2-10.) Apaman a naluktanen ti gundaway agpaay kadagiti Gentil, limmawa ti aktibo a trabaho a panagmisionero dagiti Kristiano. Gapuna, masansan nga umuna a kinasabaan ni Pablo dagiti Judio ken proselita kadagiti siudad a nagdaliasatanna. Dakkel ti panagayat ni Pablo kadagiti Judio a kakabsatna ken tinarigagayanna a maisalakanda koma. (Ro 9:3; 10:1) Mainayon pay, nainkalintegan laeng a dagiti Judio ken proselita ti umuna a makasabaan, ta ammoda ni Jehova ken ti linlintegna ken ninamnamada ti Mesias. Gapu iti dayta a pannakaammo dagiti Judio ken proselita a nasayaat ti panagpuspusona, nabigbigda a ni Jesu-Kristo ti kaitungpalan dagiti namnamada. Dagitoy ti mabalin nga agserbi a nabileg a pundasion ti maysa a kongregasion ken isuda met ti mangisuro kadagiti Gentil nga awanan pannakaammo maipapan ken Jehova ken iti Saona.