MAUDI NGA ALDAW, DAGITI

Iti padto ti Biblia, dagiti “maudi nga aldaw” wenno dagiti umar-arngi a sasao a kas iti “kamaudianan a paset dagiti aldaw” ket naaramat a tumukoy iti tiempo a kangitingitanen dagiti pasamak ti pakasaritaan. (Eze 38:8, 16; Da 10:14) Kunaen ti padto a ti pangrugian ti “kamaudianan a paset dagiti aldaw” ket inton mangrugin a matungpal dagiti naipadto a paspasamak. Dagidiay sibibiag iti tiempo ti pannakatungpal ti padto ket maikuna ngarud nga agbibiagda kadagiti “maudi nga aldaw” wenno iti “kamaudianan a paset dagiti aldaw.” Depende no ania a kita ti padto, mabalin a saklawenna daytoy ti periodo ti sumagmamano a tawen wenno adu a tawen ken mabalin met nga agaplikar iti periodo nga aginnaddayo unay.

Padto ni Jacob Idi Matmatayen. Idi kinuna ni Jacob iti annakna, “Aguurnongkayo a sangsangkamaysa tapno maibagak kadakayo no anianto ti mapasamak kadakayo iti kamaudianan a paset ti al-aldaw” wenno “iti umay nga al-aldaw” (AT), ti tuktukoyenna a masanguanan ket inton mangrugin a matungpal ti sasaona. (Ge 49:1) Nasurok a dua a siglo sakbay dayta, kinuna ni Jehova iti apong ni Jacob a ni Abram (Abraham) a ti kaputotanna ket agpasar iti pannakaparigat iti uneg ti 400 a tawen. (Ge 15:13) Gapuna, iti daytoy a kaso, ti masanguanan a tinukoy ni Jacob a “kamaudianan a paset ti al-aldaw” ket saan a mabalin a mangrugi agingga a di pay nagpatingga ti 400 a tawen ti pannakaparigat. (Maipaay kadagiti detalye mainaig iti Genesis 49, kitaenyo dagiti artikulo maipapan iti annak ni Jacob iti sidong ti nagan ti tunggal maysa.) Manamnama met nga adda pay sumarsaruno a kaitungpalan daytoy padto a mainaig iti naespirituan nga “Israel ti Dios.”​—Ga 6:16; Ro 9:6.

Padto ni Balaam. Sakbay a simrek dagiti Israelita iti Naikari a daga, ti panangikuna ni mammadto Balaam ken Ari Balak ti Moab: “Umayka, bay-am a balakadanka no anianto ti aramiden daytoy nga ili [ti Israel] iti ilim kalpasanna iti panungpalan dagiti aldaw. . . . Sigurado a rummuarto ti maysa a bituen manipud ken Jacob, ket tumaudto ti maysa a setro manipud Israel. Ket sigurado a burakburakennanto dagiti pispis ti ulo ti Moab ken ti sabutsabut ti amin nga annak ti arimbangaw ti gubat.” (Nu 24:14-17) Iti damo a kaitungpalan daytoy a padto, dayta a “bituen” ket ni Ari David, ti nangparmek kadagiti Moabita. (2Sm 8:2) Isu a nabatad nga iti dayta a kaitungpalan daytoy a padto, nangrugi ti “panungpalan dagiti aldaw” idi nagbalin nga ari ni David. Yantangay ni David inladawanna ni Jesus kas Mesianiko nga Ari, agaplikar met daytoy a padto ken Jesus iti tiempo a panangparmekna kadagiti kabusorna.​—Isa 9:7; Sal 2:8, 9.

Ti Padto da Isaias ken Mikias. Iti Isaias 2:2 ken Mikias 4:1, ti maysa a padto maipapan iti tiempo inton dagiti tattao manipud iti amin a nasnasion agayusda nga agturong iti “bantay ti balay ni Jehova” ket nangrugi iti sasao a “kamaudianan a paset dagiti aldaw.” Iti mangiladawan a kaitungpalan, iti nagbaetan ti 29 K.P. ken 70 K.P., idi maudi a paset dagiti aldaw ti Judio a sistema ti bambanag, ti panagdaydayaw ken Jehova ket naitandudo a nangatngato ngem iti naitan-ok a kasasaad nga impaay dagiti pagano a nasion kadagiti ulbod a diosda. Ti Ari a ni Jesu-Kristo ti ‘nangilukat’ iti gundaway tapno maipangato ti pudno a panagdaydayaw, ket simmurot kenkuana ti dadduma, umuna ti natda ti nasion ti Israel sa dagiti tattao manipud kadagiti amin a nasion. (Isa 2:2; Mik 2:13; Ara 10:34, 35) Iti mangiladawan a kaitungpalan daytoy a padto, ti panagdaydayaw ken Jehova ket naipangaton agingga iti langit iti kamaudianan a paset dagiti aldaw iti daytoy a sistema ti bambanag. Indalanen ti Ari a ni Jesu-Kristo ti natda ti naespirituan nga Israel nga agturong iti nasin-aw a panagdaydayaw, ket simmurot kadakuada ti maysa a dakkel a bunggoy manipud kadagiti amin a nasion.​—Apo 7:9.

Dagiti Maudi nga Aldaw ti Judio a Sistema ti Bambanag. Awan pay tallo a tawen ket kagudua sakbay a nagbalin dagiti di Judio a paset ti kongregasion Kristiano, ti espiritu ti Dios ket naiparukpok kadagiti matalek a Judio nga adalan ni Jesu-Kristo. Iti dayta a tiempo, inlawlawag ni Pedro a daytoy ket kaitungpalan ti padto ni Joel, a kunkunana: “‘Ket kadagiti maudi nga aldaw,’ kuna ti Dios, ‘mangiparukpokakto iti espirituk iti tunggal kita ti lasag . . . Ket mangtedakto kadagiti tanda iti langit sadi ngato ken kadagiti pagilasinan iti daga ditoy baba, dara ken apuy ken angep ti asuk; ti init mapagbalinto a sipnget ket ti bulan mapagbalin a dara sakbay a dumteng ti naindaklan ken nangayed nga aldaw ni Jehova.’” (Ara 2:16-20) Iti daytoy a kaso, dagiti “maudi nga aldaw” ket sarunuen dagiti “naindaklan ken nangayed nga aldaw ni Jehova,” a dayta nga “aldaw ni Jehova” ti nalawag a pagpatinggaan dagiti “maudi nga aldaw.” (Idiligyo ti Sof 1:14-18; Mal 4:5; Mt 11:13, 14; kitaenyo ti ALDAW NI JEHOVA.) Yantangay dagiti nainkasigudan a Judio ken proselita a Judio ti kasasao ni Pedro, sigurado nga isuda ti kangrunaan a tuktukoyen ti sasaona ken nabatad nga ipakpakitana nga agbibiagdan kadagiti “maudi nga aldaw” ti Judio a sistema ti bambanag idi a panawen, a ti sentro ti panagdaydayawda ket idiay Jerusalem. Sakbay dayta, impadto a mismo ni Kristo Jesus ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templo dayta (Lu 19:41-44; 21:5, 6), a napasamak idi 70 K.P.

Sigurado a dayta met laeng a panagngudo ti Judio a sistema ti bambanag ti natukoy a “pagnguduan dagiti tiempo” wenno “pagnguduan dagitoy nga aldaw” nga isu ti pannakaiparangarang ni Kristo Jesus ken panangitungpalna iti aramidna. (1Pe 1:20, 21; Heb 1:1, 2) Pasingkedan daytoy ti sasao iti Hebreo 9:26: “Ngem ita [ni Jesus] imparangarangna ti bagina a namimpinsanen iti panungpalan ti sistema ti bambanag tapno iwaksina ti basol babaen ti panangisakripisio iti bagina.”

Dagiti Maudi nga Aldaw a Nainaig iti Apostasia. Ti sasao a dagiti “maudi nga aldaw” wenno ti dadduma pay nga umasping a sasao ket naaramat no dadduma mainaig iti apostasia a dumteng idi iti uneg ti kongregasion Kristiano. Nagsurat ni apostol Pablo ken Timoteo: “Ti naipaltiing a sasao kunaenna a silalawag a kadagiti maud-udi a periodo ti tiempo umikayto ti sumagmamano manipud iti pammati, nga ipangagda dagiti makayaw-awan a naipaltiing a sasao ken sursuro dagiti sairo.” (1Ti 4:1; idiligyo ti Ara 20:29, 30.) Iti naud-udi a suratna ken Timoteo, inlawlawag manen ni Pablo daytoy a punto ken dinakamatna ti “maudi nga aldaw” iti masanguanan. Gapu ta dagiti tattao inidiandan ti umiso a kababalin, agbalin daytoy a “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan” wenno, iti ad-adda a literal a pannakaibagana, ‘narungsot a naituding a tiempo.’ (Int) Kalpasan ti detalyado a panangdeskribirna iti dakes a dana ken ballikug a kababalin dagiti tattao nga agbibiag iti dayta a tiempo, intuloy a kinuna ni Pablo: “Manipud kadagitoy tumaud dagidiay lallaki a sisisikap a mangipamuspusan ti iseserrekda kadagiti sangakabbalayan ket idalanda kas kautiboda dagiti nakapuy a babbai a napadagsenan iti basbasol, nga inturong ti nadumaduma a tarigagay, a kankanayon nga agad-adalda ket kaskasdi a saanda a pulos makagteng iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.” (2Ti 3:1-7) Kalpasanna, impakita ni Pablo a naiduma ni Timoteo kadagita a ballikug a tattao, a naan-anay a sinurot ni Timoteo ti sursuro ti apostol, ken pinaregtana nga ‘agtultuloy iti bambanag a nasursurona ken nakaguyugoyanna a patien.’ (2Ti 3:8-17; kitaenyo met ti 2Ti 4:3-5.) Ngarud sigun iti konteksto, nalawag a ti apostol nasaksakbay a pakpakaammuanna ni Timoteo no ania ti mapasamak iti masanguanan kadagiti agkunkuna a Kristiano ken dineskribirna no ania ti ibunga ti kasta nga apostasia iti kamaudiananna.

Umasping iti dayta, nasakbay a pinakaammuan ni apostol Pedro dagiti padana a Kristiano nga addanto dagiti dakes nga impluensia iti uneg ti kongregasion: “Kas met ti kaaddanto dagiti ulbod a mannursuro iti nagtetengngaanyo. Dagitoy a mismo siuulimek nga iserrekdanto dagiti makadadael a sekta ket paglikudandanto uray pay ti makinkukua a nanggatang kadakuada, nga iyegda iti bagbagida ti napardas a pannakadadael. Kanayonanna pay, adunto ti sumurot kadagiti aramidda a nalulok a kababalin.” (2Pe 2:1, 2) Kastoy met laeng a pakdaar ti naipaganetget iti sasao ni Judas a mangparparegta kadagiti Kristiano a “makidangadang[da] a sipipinget maipaay iti pammati”: “No maipapan kadakayo, dungdungnguen, lagipenyo ti sasao a siguden nga insawang dagiti apostol ni Apotayo a Jesu-Kristo, no kasano a kinunkunada kadakayo: ‘Iti kamaudianan a tiempo addanto dagiti managuy-uyaw, nga agtultuloyda sigun kadagiti bukodda a panagtarigagay iti di nadiosan a bambanag.’” (Jud 3, 17, 18) Idi arinunos ti umuna a siglo K.P., nalawagen a makita ti apostasia. Iti kaaldawantayo, silalawagen a makita ti isuamin a bunga ti kasta nga apostasia; dimtengen dagiti “maudi nga aldaw” a tinukoy ni Pablo.

“Panungpalan ti Sistema ti Bambanag.” Nupay kasta, kas impadto ni Jesu-Kristo, saan a naimpluensiaan iti apostasia ti amin a Kristiano; dagidiay pudno ken nasungdo ket kaslada kadagiti “trigo” a nailaok kadagiti “dakes a ruot.” Kalpasan a mangrugi ti di makita a kaadda ni Kristo iti espiritu, ken bayat ti “panungpalan ti sistema ti bambanag” iti dayta a tiempo, silalawagto a mapaglalasin ken mapagdumada. Dagiti “dakes a ruot,” ti “annak daydiay nadangkes,” ‘maummongda a maisina manipud iti pagarian ti Anak ti tao.’ Gapu iti dayta a panangdalus iti pudno a kongregasion Kristiano, agbalin dayta a maysa a talon dagiti nadalus a trigo; maikkaten iti uneg ti kongregasion Kristiano dagiti ulbod ken sinsinan a Kristiano. Dagidiay nayarig iti dakes a ruot maipuruakdanto kamaudiananna “iti umap-apuy nga urno,” ket dagidiay nayarig iti trigo “agsilnagdanto a siraraniag a kas iti init iti pagarian ni Amada.” (Mt 13:24-30, 37-43) Sigurado a mapasamak daytoy iti pagnguduanen ti sistema ti bambanag iti sidong ti nadangkes a panagturay ni Satanas, a sarunuen ti pannakadadael dayta.

Kanayonanna pay, ipasimudaag ti pangngarig a ti apostasia ket magtenganna bayat ti “panungpalan ti sistema ti bambanag” nga iturturayan ni Satanas, ti kakaruan a panagbungana iti kinadakes. Isu a manamnama nga iti dayta a tiempo, dagiti kasasaad a dineskribir dagiti mannurat ti Kristiano a Griego a Kasuratan a pagilasinan iti “maudi nga al-aldaw” ket nalawagen a makita iti nagtetengngaan dagiti agkunkuna a Kristiano. Lumanlan ti kinakillo ken ti panagsukir kadagiti nagannak. Dagiti tattao agbalinda a “managayat iti ragragsak imbes a managayat iti Dios, nga addaanda iti langa ti nadiosan a debosion ngem libakenda ti pannakabalin dayta.” (2Ti 3:2-5) Kasta met, addanto “dagiti managuy-uyaw agraman ti panguy-uyawda, nga agtultuloyda maitunos iti bukodda a tartarigagay ket kunkunada: ‘Sadino ti ayan daytoy naikari a kaaddana? Ay ket, nanipud iti aldaw a naturog ken patay dagidi ammami, amin a bambanag nagtultuloy nga isu latta nanipud idi panangrugi ti sangaparsuaan.’”​—2Pe 3:3, 4.

Impakita met ti naimpadtuan a pangngarig ni Jesus a masapul a lumabas pay ti sumagmamano a tiempo sakbay a naan-anay a mailasin dagidiay nayarig iti dakes a ruot, a madadaelto met laeng iti kamaudiananna. Yantangay ammo daytoy dagiti apostol, no inaigda dagiti “maudi nga aldaw” ken kadagiti umasping a sasao iti apostasia, saanna a kayat a sawen a namnamaenda a dumteng a dagus ti kaadda ni Jesus ken ti sumaruno a pannakadadael dagiti nadangkes. Kas iti impatuldo ni Pablo kadagiti taga Tesalonica: “Nupay kasta, kakabsat, maipapan iti kaadda ni Apotayo a Jesu-Kristo ken iti pannakaurnongtayo a sangsangkamaysa kenkuana, kiddawenmi kadakayo a saankay koma a sidadaras a magunggon manipud kinasimbengyo wenno madanagan uray babaen iti naipaltiing nga ebkas wenno babaen iti naisao a mensahe wenno babaen iti surat a kasla naggapu kadakami, a kasla ti aldaw ni Jehova dimtengen. Awan koma ti asinoman a mangallilaw kadakayo iti aniaman a pamay-an, agsipud ta saanto nga umay malaksid no dumteng nga umuna ti apostasia ket maipanayag ti tao ti kinakillo, ti anak ti pannakadadael.”​—2Te 2:1-3.

“Kamaudianan nga Aldaw.” Tukoyen met ti Biblia ti “kamaudianan nga aldaw,” nga iti daytanto a mapasamak ti panagungar dagiti natay. (Jn 6:39, 40, 44; 11:24; idiligyo ti Da 12:13.) Iti Juan 12:48, daytoy a “kamaudianan nga aldaw” ket nainaig iti tiempo ti panangukom. Nabatad ngarud a tumukoy daytoy iti maysa a tiempo iti adayo a masanguanan iti labes pay ti pagnguduan ti panawen dagiti apostol.​—Idiligyo ti 1Te 4:15-17; 2Te 2:1-3; Apo 20:4-6, 12.