UMILI, PANNAKIPAGILI

Ti umili ket daydiay indibidual a nayanak iti maysa a siudad wenno pagilian wenno daydiay ganggannaet nga agin-indeg iti dayta ngem naikkan iti kalintegan kas makipagili, iti kasta addaan iti karbengan a mangtagiragsak iti sumagmamano a kalintegan ken pribilehio a di naited iti dadduma, ngem masapul nga ibaklayna dagiti naituyang a pagrebbengan a kakuykuyog dagiti kasta a kalintegan manipud kadagiti autoridad a mangipapaay iti pannakipagili. Iti Biblia, ti termino nga “umili” ken “pannakipagili” agparang laeng iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Ti Griego a sasao a po·liʹtes (umili), po·li·teiʹa (dagiti kalintegan kas umili; pannakipagili; estado), po·liʹteu·ma (pannakipagili; biag kas umili), syn·po·liʹtes (pada nga umili), ken po·li·teuʹo·mai (agtignay kas umili) nainaigda amin iti poʹlis, kaipapananna ti “siudad.”

Iti Hebreo a Kasuratan, nupay saan a masarakan ti termino nga “umili” ken “pannakipagili,” ti ideya mainaig iti umili ken saan nga umili ket naipasimudaag kadagiti termino a kas iti “katutubo” ken “ganggannaet nga agnanaed.” (Le 24:22) Iti sidong ti urnos ti Mosaiko a Linteg, ti kongregasion ket iti kinapudnona estado nga iti dayta mabalin a maawat a sumrek dagiti ganggannaet (nupay adda sumagmamano a saanda a mabalin a pakipasetan) tapno tagiragsakenda ti adu a pagimbagan a kadawyanna nga agpaay kadagiti nainkasigudan nga Israelita. Maikuna a ti maysa a lalaki a ganggannaet nga agnanaed ket makapagbalin a kas nainkasigudan nga umili no la ket ta makugit, iti kasta maaddaan iti gundaway a naan-anay mangtagiragsak kadagiti dakdakkel a pribilehio iti panagdaydayaw ken Jehova, uray pay iti pannakipaset iti tinawen a piesta ti Paskua.​—Ex 12:43-49; Nu 9:14; kitaenyo ti GANGGANNAET; GANGGANNAET NGA AGNANAED.

Pannakipagili iti Roma. Ti pannakipagili iti Roma impasiguradona iti maysa a tao nga isu maaddaan kadagiti naisangsangayan a kalintegan ken pannakasalaknib a bigbigen ken ikabilangan ti intero nga imperio. Kas pagarigan, ti linteg iparitna idi ti panangparigat wenno panangsaplit iti maysa nga umili ti Roma tapno piliten nga agpudno, ta dagitoy a kita ti dusa ket naibilang a nakaro unay ken maitutop laeng kadagiti adipen. Idiay Jerusalem, dagiti Romano a soldado inispalda ni Pablo manipud kadagiti agderderraaw a Judio. Idi damo, saan nga inyam-ammo ni Pablo ti bagina kas maysa a makipagili iti Roma, ngem idi masaplit koman, kinunana iti maysa nga opisial ti buyot nga agtaktakder iti sibayna: “Nainkalintegan kadi a saplitenyo ti tao a taga Roma ken di nakondenar?” “Ala ket,” itultuloy ti salaysay, “idi nangngeg daytoy ti opisial ti buyot, napan iti komandante ti militar ket nagipadamag, a kunkunana: ‘Ania ti pangpanggepem nga aramiden? Ay ket, daytoy a tao ket taga Roma.’ “ Idi naammuan ti kinapudno maipapan iti dayta a banag, madagdagus a “pimmanaw kenkuana dagiti lallaki a mangusig koman kenkuana buyogen ti pammarigat; ket ti komandante ti militar nagbuteng idi masinunuona nga isu ket taga Roma ken pinarautanna.”​—Ara 21:27-39; 22:25-29; kitaenyo met ti Ara 16:37-40.

Ti sabali pay a pagsaysayaatan ken pribilehio a natagiragsak iti sidong ti pannakipagili iti Roma isu ti kalintegan a mangyapelar iti emperador ti Roma ti pangngeddeng ti maysa a gobernador ti probinsia. Iti kaso ti kadagsenan a basol, ti umili ti Roma addaan iti kalintegan a maibaon idiay Roma maipaay iti pannakausig iti sanguanan ti mismo nga emperador. Gapuna, idi iruprupir ni Pablo ti kasona iti saklang ni Festo, indeklarana: “Sitatakderak iti sanguanan ti tugaw iti panangukom ni Cesar, a rebbeng a pakaukomak. . . . awan ti tao a mabalin a mangyawat kaniak [kadagiti Judio] a kas pabor. Agapelarak ken Cesar!” (Ara 25:10-12) Apaman a nakiddaw ti kalintegan nga agapelar idiay Roma, saanen a mabalin nga isanud. Gapuna, kalpasan ti panangsukimatna iti kaso ni Pablo, ni Ari Agripa II kinunana ken Festo: “Daytoy a tao naluk-atan koman no saan a nagapelar ken Cesar.”​—Ara 26:32.

Ti pannakipagili iti Roma mabalin a magun-od iti sumagmamano a pamay-an. No dadduma, dagiti emperador impaayda daytoy a naisangsangayan a pabor kadagiti intero a siudad wenno distrito, wenno kadagiti indibidual, gapu kadagiti serbisio a naaramidanda. No dadduma, posible met a magatang ti pannakipagili babaen iti maysa a gatad ti kuarta, kas iti kasasaad ti komandante ti militar a ni Claudio Lisias, a nangibaga ken Pablo: “Ginatangko iti dakkel a gatad ti kuarta dagitoy a kalintegan kas umili.” Nupay kasta, sinungbatan ni Pablo ti insawang ni Claudio Lisias a pananggatangna kadagiti kalintegan iti pannakipagili, ket kinunana, “Ngem nayanakak a mismo kadagita.”​—Ara 22:28.

Naespirituan a Pannakipagili. Kadagiti suratna, tukoyen met ni Pablo ti naespirituan a pannakipagili. Dagiti di nakugit a Gentil a nagbalin a naespirituan nga Israelita deskribirenna kas dagidiay nga iti naminsan awananda iti Kristo, a naisinada iti Israel ket nagbalinda a ganggannaet kadagiti tulag, awanan namnama, awanan iti Dios, ngem addadan “ita iti pannakikaykaysa ken Kristo Jesus.” Maibatay iti daytoy a kapanunotan, intuloyna: “Kinapudnona, ngarud, saankayon a sangsangaili ken ganggannaet nga agnanaed, no di ket kailian dagiti sasanto.” (Efe 2:12, 13, 19) Nangnangruna a napateg idi nagsurat ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Filipos, maysa kadagidiay a siudad a naipaayan iti pannakipagili iti Roma, a sadiay sangapulo a tawen a nasapsapa, di naikabilangan ti pannakipagilina iti Roma: “No maipapan kadatayo, ti pannakipagilitayo adda iti langlangit.” (Fil 3:20) Iti isu met laeng a suratna, binagbagaanna dagiti padana a manamati nga ‘agtignayda iti pamay-an a maikari iti naimbag a damag.’ Ti Griego a sao a naipatarus nga ‘agtignay’ (po·li·teuʹo·mai) literal a kaipapananna ti “agtignay kas makipagili.”​—Fil 1:27; idiligyo ti Int.