MESIAS

Nagtaud iti Hebreo a berbo a ma·shachʹ, a kaipapananna ti “pulagidan” isu a kayatna a sawen “pulotan.” (Ex 29:2, 7) Ti Mesias (ma·shiʹach) kaipapananna ti “napulotan” wenno “daydiay napulotan (pinulotan).” Ti katupagna iti Griego ket Khri·stosʹ, wenno Kristo.—Mt 2:4, Rbi8 ftn.

Iti Hebreo a Kasuratan, ti pangiladawan a sao a ma·shiʹach ket tumukoy iti adu a tattao. Opisial a nadutokan ni David nga agbalin nga ari babaen ti pannakapulotna iti lana, ket ngarud naawagan met ‘daydiay napulotan’ wenno, iti literal, “mesias.” (2Sm 19:21; 22:51; 23:1; Sal 18:50) Ti sabali pay nga ar-ari, a pakairamanan da Saul ken Solomon, ket naawagan kas ‘napulotan’ wenno “ti pinulotan ni Jehova.” (1Sm 2:10, 35; 12:3, 5; 24:6, 10; 2Sm 1:14, 16; 2Cr 6:42; Un 4:20) Daytoy a termino ket nayaplikar met iti nangato a padi. (Le 4:3, 5, 16; 6:22) Da patriarka Abraham, Isaac, ken Jacob ket naawaganda kas ‘dagidiay pinulotan’ ni Jehova. (1Cr 16:16, 22, Rbi8 ftn) Ni Ari Ciro ti Persia ket naawagan iti ‘napulotan,’ ta dinutokan ti Dios maipaay iti maysa nga annongen.—Isa 45:1; kitaenyo ti NAPULOTAN, PANANGPULOT.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti umar-arngi dagiti letrana a patarus a Mes·siʹas ket agparang iti Griego a teksto iti Juan 1:41, a nailawlawag a, “kayatna a sawen, no maipatarus, Kristo.” (Kitaenyo met ti Jn 4:25.) No dadduma, ti sao laeng a Khri·stosʹ ti naaramat no tumukoy iti mismo a Mesias wenno iti agkunkuna nga isu ti Mesias, wenno Daydiay Napulotan. (Mt 2:4; 22:42; Mr 13:21) Nupay kasta, iti kaaduan a nagparangan ti Khri·stosʹ, adda kasilpona a personal a nagan a Jesus, kas iti sasao a “Jesu-Kristo” wenno “Kristo Jesus,” tapno pangyam-ammo kenkuana nga isu ti Mesias. No dadduma, naaramat ti sao nga agmaymaysa laeng ngem espesipiko a tumukoy ken Jesus, a kaipapanan dayta a ni Jesus isu Ti Kristo, kas iti sasao a, “ni Kristo natay a maipaay kadatayo.”—Ro 5:8; Jn 17:3; 1Co 1:1, 2; 16:24; kitaenyo ti KRISTO.

Ti Mesias iti Hebreo a Kasuratan. Iti Daniel 9:25, 26 ti sao a ma·shiʹach ket agaplikar laeng iti daydiay umay a Mesias. (Kitaenyo ti PITOPULO A LAWAS.) Nupay kasta, adu pay a teksto iti Hebreo a Kasuratan ti tumukoy met iti daytoy nga umay a Mesias, nupay saan laeng nga isu ti pagaplikaran dayta. Kas pagarigan, nabatad a ti Salmo 2:2 ket damo a nayaplikar idi tiempo a ti napulotan a ni Ari David ket ginandat nga ikkaten dagiti Filisteo nga ar-ari iti turayna. Ngem pasingkedan ti Aramid 4:25-27 a ti maikadua a pagaplikaran dayta ket iti naipadto a Mesias, a sadiay ti teksto ket nayaplikar ken Jesu-Kristo. Kasta met, adu kadagiti tattao a naawagan a “napulotan” iti nadumaduma a pamay-an ket inrepresentarda wenno iladladawanda ni Jesu-Kristo ken ti trabaho nga aramidenna; karaman kadagitoy ni David, ti nangato a padi ti Israel, ken ni Moises (nadakamat kas “Kristo” iti Heb 11:23-26).

Padpadto a saan a nagaramat iti “Mesias.” Adu a sabsabali pay a teksto ti Hebreo a Kasuratan a saan nga espesipiko a nangdakamat iti “Mesias” ket natarusan dagiti Judio a dagitoy ket padto nga agaplikar iti Mesias. Nakasarak ni Alfred Edersheim iti 456 a teksto a dagita ket “dinakamat ti kadaanan a Sinagoga kas nainaig iti Mesias,” ken kadagiti kadadaanan a rabbiniko a sursurat adda 558 a reperensia a mangpasingked iti kakasta a panangyaplikar. (The Life and Times of Jesus the Messiah, 1906, Tomo I, p. 163; Tomo II, p. 710-737) Kas pagarigan, impadto ti Genesis 49:10 a ti agturay a setro ket kameng iti tribu ni Juda ken agtaud ti Silo iti dayta a kapuonan. Agpapada a bigbigen ti Targum ni Onkelos, dagiti Targum ti Jerusalem, ken ti Midrash a ti sao a “Silo” ket agaplikar iti Mesias.

Ti Hebreo a Kasuratan ket naglaon iti adu a padto a mangipaay kadagiti detalye maipapan iti kinasiasino ti Mesias, tiempo ti panagparangna, ar-aramidna, panangtrato ti sabsabali, ken ti lugarna iti urnos ti Dios. Gapuna, mapagtitipon ti nadumaduma a pakabigbigan iti Mesias tapno mangbukel iti maysa a dakkel a ladawan a tumulong kadagiti pudno a managdaydayaw tapno mailasinda ti Mesias. Agpaay daytoy a pangibatayan iti panamati kenkuana kas pudno a Panguluen nga imbaon ni Jehova. Nupay idi un-unana saan a natarusan dagiti Judio ti amin a padto a nainaig iti Daydiay Napulotan, ipakita ti pammaneknek kadagiti Ebanghelio nga addaanda iti umdas a pannakaammo tapno mailasinda ti Mesias inton agparang.

Pannakaawat idi Umuna a Siglo K.P. Ipalgak ti magun-odan nga impormasion iti pakasaritaan ti maysa a pangkaaduan a ladawan no kasano kalawa ti pannakaawat dagiti Judio idi umuna a siglo ti Kadawyan a Panawen maipapan iti Mesias. Daytoy nga impormasion ket kangrunaan a magun-odan kadagiti Ebanghelio.

Ari ken anak ni David. Kadawyan a bigbigen dagiti Judio a ti agbalin a Mesias ket maysa nga ari iti linia ni David. Idi nagimtuod dagiti astrologo maipapan iti “daydiay nayanak nga ari dagiti Judio,” ni Herodes a Dakkel ammona nga im-imtuodenda ti maipapan “ti Kristo.” (Mt 2:2-4) Sinaludsod ni Jesus kadagiti Fariseo no makinkaputotan iti Kristo, wenno Mesias. Nupay saan a namati ken Jesus dagidiay a panguluen ti relihion, ammoda a ti agbalin a Mesias ket anak ni David.—Mt 22:41-45.

Naipasngay idiay Betlehem. Kuna ti Mikias 5:2, 4 a manipud Betlehem rummuar daydiay agbalin nga “agturay iti Israel” a “naindaklanto agingga kadagiti ungto ti daga.” Daytoy a teksto ket natarusan a tumukoy iti Mesias. Idi dinamag ni Herodes a Dakkel kadagiti panguluen a papadi ken eskriba no sadino ti pakayanakan ti Mesias, insungbatda, “Idiay Betlehem ti Judea,” sada inadaw ti Mikias 5:2. (Mt 2:3-6) Ammo met daytoy uray ti dadduma kadagiti kadawyan a tattao.—Jn 7:41, 42.

Maysa a mammadto nga agaramid iti adu a pagilasinan. Babaen ken Moises, impadto ti Dios ti iyaay ti naindaklan a mammadto. (De 18:18) Idi kaaldawan ni Jesus, pinadpadaanan dagiti Judio daytoy a mammadto. (Jn 6:14) Ipasimudaag ti panangaramat ni apostol Pedro iti sasao ni Moises, iti Aramid 3:22, 23, nga ammona nga uray pay dagiti relihioso a bumusbusor ket tarusanda dagitoy kas nainaig iti Mesias, ken paneknekan daytoy a kasta ti pannakaawat ti kaaduan iti Deuteronomio 18:18. Mamati met ti babai a Samaritana nga adda iti abay ti bubon a ti Mesias ket maysa a mammadto. (Jn 4:19, 25, 29) Namnamaen ti tattao a ti Mesias ket agaramid kadagiti pagilasinan.—Jn 7:31.

Sumagmamano a panagduduma iti patpatien. Nabatad nga uray no kadawyanen kadagiti Judio nga adda ammodan maipapan iti um-umay a Mesias, saanda nga agpapada iti pannakaammo wenno pannakaawat maipapan iti Mesias. Kas pagarigan, nupay adu ti makaammo a ti Mesias ket agtaud manipud Betlehem, saan met nga ammo dayta ti dadduma. (Mt 2:3-6; Jn 7:27) Patien ti dadduma a nagduma ti Mammadto ken ti Kristo. (Jn 1:20, 21; 7:40, 41) Adda dagiti padto maipapan iti Mesias a saan a naawatan idi, uray pay dagiti adalan ni Jesus. Nangnangruna a pudno daytoy maipapan kadagiti padto a mangdakdakamat iti pannakalaksid, panagsagaba, ipapatay, ken panagungar ti Mesias. (Isa 53:3, 5, 12; Sal 16:10; Mt 16:21-23; 17:22, 23; Lu 24:21; Jn 12:34; 20:9) Nupay kasta, idi napasamaken dagitoy a banag ken nailawlawagen dagiti padto, natarusanen dagiti adalanna ken uray dagidiay saan pay nga adalan a naimpadtuan dagitoy a teksto manipud iti Hebreo a Kasuratan. (Lu 24:45, 46; Ara 2:5, 27, 28, 31, 36, 37; 8:30-35) Yantangay saan a natarusan ti kaaduan a Judio a ti Mesias ket masapul nga agsagaba ken matay, impaganetget dagiti nagkauna a Kristiano daytoy a punto no mangaskasabada kadagiti Judio.—Ara 3:18; 17:1-3; 26:21-23.

Di Umiso a Panangin-inanama. Ipasimudaag ti salaysay ni Lucas nga adu a Judio ti sigagagar a mangin-inanama a ti Mesias ket agparang iti mismo a tiempo a kaadda ni Jesus ditoy daga. ‘Inur-uray ni Simeon ken ti dadduma pay a Judio ti pannakaliwliwa ti Israel’ ken ti “pannakaispal ti Jerusalem” idi a ti ubing a ni Jesus ket naipan iti templo. (Lu 2:25, 38) Bayat ti ministerio ni Juan a Manangbautisar, ‘in-inanamaen’ dagiti tattao ti Kristo, wenno Mesias. (Lu 3:15) Nupay adu ti nangnamnama a maaramidan ti Mesias dagiti pampanunotenda nga aramidenna koma. Impakita dagiti padto iti Hebreo a Kasuratan a ti Mesias ket dumteng nga addaan iti dua a nagduma nga akem. Ti maysa ket “napakumbaba, ken sisasakay iti asno,” idinto ta ti sabali ket “buyogen dagiti ulep iti langlangit” tapno talipuposenna dagiti bumusbusor ken tapno amin a kinaturay pagbalinenna nga agserbi kenkuana. (Zac 9:9; Da 7:13) Saan a natarusan dagiti Judio a dagitoy a padto ket nainaig iti dua a nagduma a panagparang ti Mesias, a dagitoy a panagparang ket mapasamak kadagiti aginnaddayo ken nagduma a tiempo.

Dagiti impormasion a nagtaud kadagiti Judio ket maitunos iti Lucas 2:38 a dagiti tattao iti dayta a tiempo ket agur-uray iti pannakaispal ti Jerusalem. Kunaen ti The Jewish Encyclopedia: “Il-iliwenda ti naikari a mangispal iti balay ni David, a mangwayawaya kadakuada manipud sangol ti magurgura a ganggannaet a nangagaw iti turay, mamagpatingga iti nadangkok a turay ti Roma, ket mangipasdek iti bukodna a natalna a panagturay.” (1976, Tomo VIII, p. 508) Pinadpadasda a pagbalinen a naindagaan nga ari. (Jn 6:15) Idi saanna nga inaramid dagiti ninamnamada, linaksidda.

Nabatad a ninamnama met ni Juan a Manangbautisar ken dagiti adalanna a ti Mesias ket agbalin a maysa a naindagaan nga ari. Ammo ni Juan a ni Jesus ti Mesias ken Anak ti Dios, yantangay nakitana a napulotan iti nasantuan nga espiritu ken nangngegna ti timek ti Dios a pananganamongna kenkuana. Saan a nagkurang ti pammati ni Juan. (Mt 11:11) Isu a ti saludsodna nga, “Inanamaenmi aya ti sabali?” ket mabalin a kaipapananna ti, ‘Adda kadi sabali pay a seggaanmi a mangtungpal iti amin a namnamaen dagiti Judio?’ Kas sungbat dinakamat ni Kristo dagiti trabaho nga ar-aramidenna (a dagitoy a banag ket naipadto iti Hebreo a Kasuratan). Kastoy ti konklusionna: “Ket naragsak daydiay saan a naitibkol kaniak.” Nupay ipasimudaag ti sungbatna a kasapulan ti pammati ken pannakaawat, makaparagsak ken makaliwliwa met ken Juan ta daytoy ti nangipasigurado kenkuana a ni Jesus Daydiay mangtungpal iti karkari ti Dios. (Mt 11:3; Lu 7:18-23) Kasta met, sakbay nga immuli ni Jesus idiay langit, impapan dagiti adalanna nga iti dayta a tiempo ispalenna ti Israel manipud iti panangdominar dagiti Gentil ken ipasdekna ti Pagarian (isublina ti panagturay ti linia ni David) ditoy daga.—Lu 24:21; Ara 1:6.

Dagiti ulbod a Mesias. Kalpasan ti ipapatay ni Jesus, simmurot dagiti Judio iti adu nga ulbod a Mesias, kas iti impadto ni Jesus. (Mt 24:5) “Manipud ken Josephus, agparang nga idi umuna a siglo sakbay ti pannakadadael ti Templo [idi 70 K.P.] adu a Mesias ti timmaud a mangikarkari iti pannakawayawaya manipud sangol ti Roma, ken adu a dagus ti nagbalin a pasurotda.” (The Jewish Encyclopedia, Tomo X, p. 251) Kalpasanna, idi 132 K.P., ni Bar Kokhba (Bar Koziba), maysa kadagiti kalatakan nga agpampammarang a mesias ket naitan-ok kas Mesias nga ari. Tapno mapasardeng ti panagrebelde nga indauluanna, rinibu a Judio ti pinapatay dagiti Romano a soldado. Nupay ipaspasimudaag ti kakasta nga ulbod a Mesias nga adu a Judio ti interesado a nangnangruna iti maysa a napolitikaan a Mesias, ipakpakitada met a sinegseggaan dagitoy ti maysa a Mesias nga agpaay laeng kadakuada, saan laeng a ti maysa a panawen ti Mesias wenno Mesianiko a nasion. Patien ti dadduma a ni Bar Kokhba ket kaputotan ni David, a mabalin a nangpasingked iti ibagbagana nga isu ti Mesias. Nupay kasta, yantangay dagiti rekord ti kapuonan ket nabatad a nadadael idi 70 K.P., idi agangay saan a napaneknekan dagiti agkunkuna nga isuda ti Mesias a naggapuda iti pamilia ni David. (No kasta kasapulan nga agparang ti Mesias sakbay ti 70 K.P., kas ken Jesus, tapno mapaneknekan ti ibagbagana nga isu ti agtawid ken David. Ipakita daytoy a saanen nga umiso a dagiti tattao ket mangin-inanamada pay laeng iti panagparang ti Mesias ditoy daga.) Karaman iti kakasta nga agkunkuna a mesias ket isu ni Moises ti Creta, a mangibagbaga a bisngayenna ti baybay iti nagbaetan ti Creta ken Palestina, ken ni Serenus, a nangyaw-awan iti adu a Judio idiay Espania. Adda 28 nga ulbod a Mesias nga inlanad ti The Jewish Encyclopedia iti nagbaetan ti tawtawen 132 K.P. ken 1744 K.P.—Tomo X, p. 252-255.

Ni Jesus ti Naibilang a Mesias. Ipakita dagiti pammaneknek ti pakasaritaan a masarakan kadagiti Ebanghelio a ni Jesus ti pudno a Mesias. Inawat dagiti tattao idi umuna a siglo, a makapagsaludsod kadagiti nakasaksi ken makasukimat iti pammaneknek, a pudno dagiti ibagbaga ti pakasaritaan. Siguradoda unay nga umiso dayta ta situtulokda a mangibtur iti pannakaidadanes ken matay maigapu iti pammatida a naibatay iti dayta a mapangnamnamaan nga impormasion. Ipakita dagiti rekord ti pakasaritaan a nailanad iti Ebanghelio a nagduduma a tattao ti sipapanayag a nangbigbig a ni Jesus isu ti Kristo, wenno Mesias. (Mt 16:16; Jn 1:41, 45, 49; 11:27) Saan a kinuna ni Jesus a nagbiddutda, ket adda pay gundaway nga inaminna nga isu ti Kristo. (Mt 16:17; Jn 4:25, 26) No dadduma, saan a direkta a kinuna ni Jesus nga isu ti Mesias; adda met dagiti gundaway a binilinna ti sabsabali a saanda nga ipablaak dayta. (Mr 8:29, 30; 9:9; Jn 10:24, 25) Yantangay ni Jesus ket mabalin a denggen dagiti tattao ken makitada ti ar-aramidna, kayatna a mamatida maibatay iti daytoy natibker a pammaneknek, tapno ti pamuon ti pammatida ket maipasdek iti mismo a pannakaimatangda iti kaitungpalan ti Hebreo a Kasuratan. (Jn 5:36; 10:24, 25; idiligyo ti Jn 4:41, 42.) Ita, impaayen ti rekord ti Ebanghelio ti maipapan ken Jesus ken no ania dagiti inaramidna a mainayon iti Hebreo a Kasuratan, a nangted iti aglaplapusanan nga impormasion no ania ti aramidenna, tapno maammuan dagiti indibidual ken patienda a ni Jesus ti pudno a Mesias.—Jn 20:31; kitaenyo ti JESU-KRISTO.