FARISEO

Nalatak a narelihiosuan a sekta ti Judaismo nga adda idi umuna a siglo K.P. Sigun iti sumagmamano nga eskolar, ti awag a Fariseo literal a kaipapananna “Dagidiay Naisina; Dagiti Suminsina,” a nalabit tumukoy iti panangliklik kadagiti seremonial a kinarugit wenno isisina kadagiti Gentil. Saan nga ammo no kaano nga apag-isu a timmanor dagiti Fariseo. Ipatuldo ti sursurat ti Judio a historiador a ni Josephus nga idi tiempo ni Juan Hircanus I (maudi a kagudua ti maikadua a siglo K.K.P.) nakabuangayen dagiti Fariseo iti naimpluensia a bunggoy. Insurat ni Josephus: “Ket dakkel unay ti impluensiada iti adu a tattao ta uray no agsaoda maibusor iti ari wenno iti nangato a padi, madagdagus nga isuda ti mapapati.”​—Jewish Antiquities, XIII, 288 (x, 5).

Mangipaay met ni Josephus kadagiti detalye maipapan kadagiti patpatien dagiti Fariseo. Kunana: “Patienda nga adda pannakabalin dagiti kararua nga agtultuloy nga agbiag kalpasan ti ipapatay ket adda dagiti gunggona ken dusa iti uneg ti daga agpaay kadagidiay nagbiag a nasingpet wenno nadangkes: agnanayon a pannakaibalud ti bingay dagiti dakes a kararua, idinto ta umawat dagiti naimbag a kararua iti nalaklaka a panagturong iti baro a biag.” (Jewish Antiquities, XVIII, 14 [i, 3]) “Ipettengda a di madadael ti tunggal kararua, ngem ti laeng kararua dagiti nalinteg ti sumrek iti sabali a bagi, idinto ta ti karkararua dagiti nadangkes aglak-am iti agnanayon a pannakadusa.” Mainaig kadagiti kapanunotanda maipapan iti gasat wenno keddeng ti Dios, ipadamag ni Josephus: “Kunaen[da] a ti isuamin ket gapuanan ti Gasat ken ti Dios; patienda a ti panagtignay a siuumiso wenno di siuumiso ket, iti kinapudnona, kaaduanna nga agpannuray iti tattao, ngem iti tunggal tignay makitinnulong ti Gasat.”​—The Jewish War, II, 162, 163 (viii, 14).

Ipalgak ti Kristiano a Griego a Kasuratan a dagiti Fariseo mamindua nga agayunarda iti tunggal lawas, siiinget a bayadanda ti apagkapullo (Mt 9:14; Mr 2:18; Lu 5:33; 11:42; 18:11, 12), ken saanda nga umanamong kadagiti Saduceo iti panangikunada nga “awan panagungar wenno uray anghel wenno uray espiritu.” (Ara 23:8) Ipannakkelda a nalintegda (iti kinapudnona, aginlilintegda) ket umsienda ti gagangay a tattao. (Lu 18:11, 12; Jn 7:47-49) Tapno mapagsiddaawda ti sabsabali maigapu iti kinalintegda, pinaakaba dagiti Fariseo dagiti naglaon-kasuratan a kahita nga inkapetda kas pangsaluad kasta met a pinadakkelda dagiti barayubay dagiti kawesda. (Mt 23:5) Ayatenda ti kuarta (Lu 16:14) ken tarigagayanda ti kinatan-ok ken mamaspasablog a titulo. (Mt 23:6, 7; Lu 11:43) Manangidumduma unay dagiti Fariseo iti panangyaplikarda iti Linteg ta pinagbalinda a makapadagsen dayta kadagiti umili, nga impapilitda a maannurot dayta sigun kadagiti kapanunotan ken tradisionda. (Mt 23:4) Naan-anay a saanda nga inkabilangan ti napateg a bambanag, awan sabali, ti kinahustisia, asi, kinamatalek, ken ayat ti Dios. (Mt 23:23; Lu 11:41-44) Inusar dagiti Fariseo ti amin a pamuspusan tapno makaaramidda kadagiti proselita.​—Mt 23:15.

Karaman kadagiti kangrunaan nga isyu a nakisupiatanda ken Kristo Jesus isu ti panangngilin iti Sabbath (Mt 12:1, 2; Mr 2:23, 24; Lu 6:1, 2), panangannurot iti tradision (Mt 15:1, 2; Mr 7:1-5), ken pannakitimpuyog kadagiti managbasol ken agsingsingir iti buis (Mt 9:11; Mr 2:16; Lu 5:30). Nalawag nga impapan dagiti Fariseo a ti pannakatulaw ket ibunga ti pannakitimpuyog iti tattao a saan a nangtungpal iti Linteg sigun iti panangmatmatda iti dayta. (Lu 7:36-39) Ngarud, idi a ni Kristo Jesus nakitimpuyog ken nakipangan pay ketdi kadagiti managbasol ken agsingsingir iti buis, daytoy ti nakatignayanda a sumupiat. (Lu 15:1, 2) Kinuna dagiti Fariseo a ni Jesus ken ti ad-adalanna nagbiddutda gapu iti saanda a panangalagad iti panangbuggo iti im-ima a nainaig iti tradision. (Mt 15:1, 2; Mr 7:1-5; Lu 11:37, 38) Ngem imbutaktak ni Jesus ti di umiso a panagrasrasonda ken impakitana a managsalungasingda iti linteg ti Dios maigapu iti panangannurotda kadagiti tradision nga inaramid ti tao. (Mt 15:3-11; Mr 7:6-15; Lu 11:39-44) Imbes nga agrag-o ken idaydayawda ti Dios mainaig kadagiti namilagruan a panangagas nga inaramid ni Kristo Jesus iti Sabbath, nagpungtot dagiti Fariseo iti imbilangda a panangsalungasing iti linteg ti Sabbath ket ngarud insikatda a papatayen ni Jesus. (Mt 12:9-14; Mr 3:1-6; Lu 6:7-11; 14:1-6) Iti bulsek a lalaki nga inagasan ni Jesus iti Sabbath, kinunada maipapan ken Jesus: “Daytoy ket saan a tao a naggapu iti Dios, agsipud ta saanna a ngilinen ti Sabbath.”​—Jn 9:16.

Ti kababalin nga imparangarang dagiti Fariseo impakitana a saanda a nalinteg ken nadalus iti uneg. (Mt 5:20; 23:26) Kas iti dadduma pay a Judio, agkasapulanda idi iti panagbabawi. (Idiligyo ti Mt 3:7, 8; Lu 7:30.) Ngem kinaykayat ti kaaduan kadakuada ti agtalinaed a bulsek iti naespirituan (Jn 9:40) ket dinegdeganda ti ibubusorda iti Anak ti Dios. (Mt 21:45, 46; Jn 7:32; 11:43-53, 57) Adda dagiti Fariseo a siuulbod a nangakusar ken Jesus a pinaruarna dagiti sairo babaen iti agturay kadagiti sairo (Mt 9:34; 12:24) ken isu maysa nga ulbod a saksi. (Jn 8:13) Ti sumagmamano a Fariseo pinadasda a butbutngen ti Anak ti Dios (Lu 13:31), a kinalikagumanda a mangipakita kadakuada iti pagilasinan (Mt 12:38; 16:1; Mr 8:11), inkagumaanda a siluan babaen iti panagsasaona (Mt 22:15; Mr 12:13; Lu 11:53, 54), ken kasta met a pinadasda a suboken babaen ti panagsalsaludsod (Mt 19:3; 22:34-36; Mr 10:2; Lu 17:20). Idi kamaudiananna, napagulimek ni Jesus ti panagsalsaludsodda babaen ti panangyimtuodna kadakuada no kasano a posible a ti apo ni David ket anak met ni David. (Mt 22:41-46) Dagiti Fariseo ket karaman iti bunggoy dagiti managderraaw a nangtiliw ken Jesus idi agangay idiay minuyongan ti Getsemani (Jn 18:3-5, 12, 13), kasta met a karaman dagiti Fariseo kadagidiay nagkiddaw ken Pilato a maaywanan ti tanem ni Jesus tapno saan a matakaw ti bagi.​—Mt 27:62-64.

Bayat ti naindagaan a ministerio ni Kristo Jesus, kasta unay ti impluensia dagiti Fariseo ta uray dagiti nalatak a tattao nagbutengda a mangipudno a sipapanayag nga adda pammatida kenkuana. (Jn 12:42, 43) Nabatad a ni Nicodemo, a Fariseo a mismo, ket maysa kadagidiay a nagbuteng. (Jn 3:1, 2; 7:47-52; 19:39) Mabalin nga adda met dagiti Fariseo a di nangiparangarang iti nakaro nga ibubusor, a ti dadduma nagbalinda a Kristiano idi agangay. Kas pagarigan, ti Fariseo a ni Gamaliel namatigmaan maibusor iti pannakibiang iti trabaho dagiti Kristiano (Ara 5:34-39), ket ti Fariseo a ni Saulo (Pablo) a taga Tarso nagbalin nga apostol ni Jesu-Kristo.​—Ara 26:5; Fil 3:5.