APOSTOL

Ti Griego a sao nga a·poʹsto·los naadaw iti kadawyan a berbo nga a·po·stelʹlo, kaipapananna laeng ti “ibaon; ipatulod.” (Mt 10:5; Mr 11:3) Ti pamunganayan nga anagna silalawag a nayilustrar iti sasao ni Jesus: “Ti adipen saan a dakdakkel ngem iti apona, saan met a dakdakkel daydiay naibaon [a·poʹsto·los] ngem iti daydiay nangibaon kenkuana.” (Jn 13:16) Iti daytoy nga anag, ti sao agaplikar met ken Kristo Jesus kas “ti apostol ken nangato a padi nga ipudpudnotayo.” (Heb 3:1; idiligyo ti Mt 10:40; 15:24; Lu 4:18, 43; 9:48; 10:16; Jn 3:17; 5:36, 38; 6:29, 57; 7:29; 8:42; 10:36; 11:42; 17:3, 8, 18, 21-25; 20:21.) Ti Dios imbaonna ni Jesus kas dinutokanna ken pinarebbenganna a pannakabagi.

Nupay kasta, ti termino kangrunaanna a nayaplikar kadagidiay adalan a pinili a mismo ni Jesus kas bunggoy a buklen ti 12 a nadutokan a pannakabagi. Nailanad iti Mateo 10:2-4; Marcos 3:16-19, ken Lucas 6:13-16 ti nagnagan ti orihinal a 12 a napili. Nagbalin a traidor ti maysa kadagiti orihinal a 12, ni Judas Iscariote, iti kasta tinungpalna dagiti immun-una a padto. (Sal 41:9; 109:8) Naulit a nailanad iti Aramid 1:13 ti natda a 11 a matalek nga apostol.

Ti sumagmamano kadagiti apostol ket ad-adalan idi ni Juan a Manangbautisar sakbay a nagbalinda nga ad-adalan ni Jesus. (Jn 1:35-42) Nabatad a taga Galilea ti 11 kadakuada (Ara 2:7), a ni Judas Iscariote naibilang a kakaisuna a taga Judea. Naggapuda kadagiti tattao a mangmangged; panagkalap ti nabatad a pagsapulan ti uppat; ti maysa agsingsingir iti buis. (Mt 4:18-21; 9:9-13) Agparang a ti di kumurang a dua kadakuada ket kasinsin ni Jesus (da Santiago ken Juan, annak ni Zebedeo). Tattaoda a minatmatan dagiti panguluen ti relihion kas “awan adalna ken gagangay,” a mangipasimudaag a pagdamdamuan ti edukasionda ket saan a manipud kadagiti eskuelaan ti nangato nga adal. Naasawaan ti sumagmamano kadakuada, a pakairamanan ni Pedro (Cefas).​—Ara 4:13; 1Co 9:5.

Kadagiti 12, agparang a da Pedro, Santiago, ken Juan ti naaddaan iti kasisingedan a pannakirelasion ken Jesus. Isuda laeng ti nakasaksi iti pannakapagungar ti anak a babai ni Jairo (Mr 5:35-43) ken iti panagbalbaliw ti langa ni Jesus (Mt 17:1, 2), ket ad-adayo ti nangkuyoganda kenkuana iti minuyongan ti Getsemani ngem iti dadduma nga apostol idi rabii ti pannakaarestona. (Mr 14:32, 33) Agparang nga adda naisangsangayan a kinasinged iti nagbaetan da Jesus ken Juan, ket ni Juan ti mabigbig kas daydiay natukoy nga “adalan a dinungdungngo ni Jesus.”​—Jn 21:20-24; 13:23.

Pannakapilida ken Nasapa a Paset ti Ministerioda. Napili ti 12 manipud iti dakdakkel a bunggoy dagiti adalan ket inawagan ida ni Jesus iti “apostol,” “tapno agtalinaedda kenkuana ken tapno ibaonna [a·po·stelʹlei] ida a mangasaba ken tapno maaddaanda iti autoridad a mangparuar kadagiti sairo.” (Mr 3:13-15) Kalpasan dayta ‘nagtalinaedda kenkuana’ iti nakasingsinged a pannakitimpuyog bayat ti nabatbati a paset ti naindagaan a ministeriona, nga immawatda iti nalawa ti saklawenna a pammilin manipud kenkuana a mismo ken pannakasanay iti ministerio. (Mt 10:1-42; Lu 8:1) Yantangay nagtultuloyda a kas isursuro ni Jesus, maaw-awaganda latta idi iti ‘ad-adalan,’ nangnangruna kadagiti salaysay ti paspasamak sakbay ti Pentecostes. (Mt 11:1; 14:26; 20:17; Jn 20:2) Kalpasan dayta kankanayonen a naawaganda iti “apostol.” Idi tiempo ti pannakadutokda, inikkan ida ni Jesus kadagiti namilagruan a pannakabalin a mangpaimbag, kasta met a mangparuar kadagiti sairo, ket adda dagiti gundaway nga inaramatda dagitoy a pannakabalin bayat ti ministerio ni Jesus. (Mr 3:14, 15; 6:13; Mt 10:1-8; Lu 9:6; idiligyo ti Mt 17:16.) Nupay kasta, naipakita a daytoy a trabaho kankanayon a nababbaba ti kinapategna ngem ti kangrunaan a trabahoda a panangasaba. Nupay buklenda ti bassit a kangrunaan a bunggoy ti paspasurot, awan misterioso a ritual wenno seremonia a karaman iti pannakaisuro ken pannakasanayda.

Natauan a Pagkapuyanda. Nupay naanamonganda unay kas apostol ti Anak ti Dios, adda dagiti naiparangarangda a kadawyan a natauan a panagbiddut ken pagkapkapuyan. Adda pagannayasan ni Pedro nga agdarasudos ken agbalin a napalalo ti kinanasgedna (Mt 16:22, 23; Jn 21:7, 8); ni Tomas saan a nalaka a makomkombinsir (Jn 20:24, 25); nangiparangarang da Santiago ken Juan iti inuubingan a di pannakaan-anus (Lu 9:49, 54). Nagriririanda ti isyu maipapan iti masanguanan a kinanaindaklanda iti naindagaan a pagarian a ninamnamada nga ipasdek ni Jesus. (Mt 20:20-28; Mr 10:35-45; idiligyo ti Ara 1:6; Lu 24:21.) Binigbigda ti panagkasapulanda iti dakdakkel a pammati. (Lu 17:5; idiligyo ti Mt 17:20.) Agpapan pay ti tawtawen a nasinged a pannakitimpuyogda ken Jesus ken nupay ammoda nga isu ti Mesias, binaybay-anda amin idi tiempo ti pannakaarestona (Mt 26:56); ti pannakaitabonna ket inasikaso ti sabsabali. Idi damo saan a madagdagus nga inawat dagiti apostol ti pammaneknek dagiti babbai nga immuna a nakakita ken Jesus kalpasan ti panagungarna. (Lu 24:10, 11) Gapu iti buteng nagtataripnongda a sipupunit dagiti ridaw. (Jn 20:19, 26) Ni napagungar a Jesus impaayanna ida iti kanayonan a pannakalawlawag, ket kalpasan ti iyuulina sadi langit iti maika-40 nga aldaw manipud pannakapagungarna, imparangarangda ti dakkel a rag-o ket “nagtultuloyda nga adda idiay templo a bembendituenda ti Dios.”​—Lu 24:44-53.

Aramidda iti Kongregasion Kristiano. Ti pannakaiparukpok kadakuada ti espiritu ti Dios idi Pentecostes pinabilegna unay dagiti apostol. Ti umuna a lima a kapitulo Dagiti Aramid dagiti Apostol paneknekanda ti kasta unay a kinaawan buteng dagiti apostol ken ti kinaturedda iti panangideklara iti naimbag a damag ken iti panagungar ni Jesus iti laksid ti pannakaibalud, pannakababaut, ken pangta a pannakapapatay manipud kadagiti agtuturayda. Bayat dagidi immuna nga al-aldaw kalpasan ti Pentecostes, ti naregget a panangidaulo dagiti apostol, iti sidong ti pannakabalin ti nasantuan nga espiritu, imbungana ti nakaskasdaaw nga irarang-ay iti kongregasion Kristiano. (Ara 2:41; 4:4) Idi damo naipamaysa idiay Jerusalem ti ministerioda, kalpasanna naisaknap idiay Samaria, ket idi agangay, iti intero a pagaammo idi a lubong.​—Ara 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8.

Ti kangrunaan nga annongenda kas apostol ket, umuna, panagbalin a saksi maipapan iti panangtungpal ni Jesus iti pangpanggep ken padpadto ni Jehova a Dios, nangnangruna maipapan iti pannakapagungar ken pannakaitan-okna, ken maikadua, panangitungpal iti trabaho a panagaramid iti adalan iti amin a nasion; ket daytoy a rebbengen impaganetget kadakuada ni Jesus sakbay unay ti iyuulina sadi langit. (Mt 28:19, 20; Ara 1:8, 22; 2:32-36; 3:15-26) Ti pammaneknekda maipapan iti panagungar ket pammaneknek dagiti nakasaksi.​—Ara 13:30-34.

Namilagruan a pannakabalinda. Kanayonanna pay, tapno mapatalgedan ti pammaneknekda, agtultuloy nga inaramat dagiti apostol dagiti namilagruan a pannakabalin nga immun-una nga impaay kadakuada ni Jesus, ken kasta met ti dadduma pay a sagut ti espiritu nga inawatda manipud Pentecostes nga agpatpatuloy. (Ara 5:12; 9:36-40; kitaenyo ti SAGSAGUT MANIPUD ITI DIOS [Sagsagut ti Espiritu].) Nupay adda met dadduma nga immawat iti kasta a namilagruan a sagsagut ti espiritu, ipakita ti salaysay a posible laeng dayta no adda a siiimatang ti maysa wenno ad-adu pay kadagiti apostol, wenno babaen ti pannakaipatay ti im-ima dagiti apostol. Ni Pablo, nupay saan a maysa kadagiti 12, nagserbi met iti kastoy a pamay-an kas maysa nga apostol a dinutokan a mismo ni Jesu-Kristo. (Ara 2:1, 4, 14; 8:14-18; 10:44; 19:6) Ngarud, ti pannakabalin a mangyallatiw iti kasta a sagsagut ket naipabiang laeng kadagitoy nga apostol. Gapuna, ti kasta a namilagruan a sagsagut aglabas a maibuyog iti panaglabas dagitoy nga apostol ken dagidiay immawat kadagitoy a sagut babaen kadagiti apostol (1Co 13:2, 8-11), ket ngarud mabasatayo a dagitoy a pannakabalin “awandan iti maika-2 a siglo nga iglesia, a dagiti mannurat kadagidi nga aldaw dakamatenda dagita kas banag iti napalabas​—iti kinapudnona, iti panawen dagiti apostol.”​—The Illustrated Bible Dictionary, inurnos ni J. D. Douglas, 1980, Tomo 1, p. 79.

Saadda a panangtarawidwid. Iti pannakabuangay ken pannakaorganisar ti kongregasion Kristiano, ken iti pannakaiwanwanna kalpasanna, dagiti apostol ti nagakem iti kangrunaan a saad. (1Co 12:28; Efe 4:11) Nupay nakiraman kadakuada ti dadduma kadagiti “lallakay” iti kasta a panangimaton, buklenda idi ti kangrunaan a paset ti manarawidwid a bagi ti lumawlawa a kongregasion Kristiano, ket daytoy a bagi binigbig dagiti nagkauna a Kristiano iti amin a lugar kas ti kalasugan ti komunikasion nga ar-aramaten ti Dios a mangipaay kadagiti pangngeddeng ken mangiwanwan iti ar-aramid ti kongregasion iti intero a daga. (Ara 2:42; 8:14-17; 11:22; 15:1, 2, 6-31; 16:4, 5) Posible daytoy kadagitoy a lallaki maigapu laeng iti pannakaitungpal ti karkari maipapan iti pannakaidalan babaen ti nasantuan nga espiritu ti Dios. (Jn 15:26, 27) Ti kasta a tulong nangted kadakuada iti pannakabael a manglagip kadagiti pammilin ken sursuro ni Jesus, manglawlawag kadagiti punto ti doktrina, ken progresibo a maidalan “iti isuamin a kinapudno” a naipalgak babaen kadakuada iti dayta a periodo dagiti apostol. (Jn 14:26; 16:13-15; idiligyo ti Jn 2:22; 12:16.) Nangaramidda kadagiti panangdutok agpaay kadagiti saad a panagserbi iti uneg ti kongregasion ken nangitudingda met iti luglugar a pagmisioneruan ti sumagmamano.​—Ara 6:2, 3; Ga 2:8, 9.

Gapuna, nagserbi dagiti apostol kas pamuon, a nagsaad ken Kristo Jesus a mismo kas bato a pasuli, maipaay iti pannakaibangon ti “nasantuan a templo maipaay ken Jehova.” (Efe 2:20-22; 1Pe 2:4-6) Awan ti pammaneknek a naipangpangruna ti asinoman nga apostol iti naipasdek a kongregasion Kristiano. (Kitaenyo ti PEDRO.) Agparang a nangnangruna a naglatak da Pedro ken Juan idi Pentecostes ken dagus kalpasan dayta, a ni Pedro ti nagakem kas kangrunaan a pannakangiwat. (Ara 2:14, 37, 38; 3:1, 4, 11; 4:1, 13, 19; 5:3, 8, 15, 29) Nupay kasta, kadagiti pangngeddeng a naaramid iti dayta a tiempo, agparang nga awan kadagitoy ti natantan-ok ngem iti dadduma a kameng ti manarawidwid a bagi, ket idi dimteng ti damag maipapan kadagiti panangbautisar a naaramid idiay Samaria, dagiti apostol idiay Jerusalem “imbaonda [a·peʹstei·lan] kadakuada da Pedro ken Juan,” iti kasta arigna a nagserbi dagitoy a dua kas apostol dagiti apostol. (Ara 6:2-6; 8:14, 15) Kalpasan ti ipapatay ni apostol Santiago, agparang a ti nangidaulo iti manarawidwid a bagi isu ti adalan a kasta met laeng ti naganna, ni Santiago a kabsat ni Jesus iti ina. Dakamaten ni Pablo daytoy a Santiago ken kasta met da Pedro (Cefas) ken Juan kas “dagidiay kasla ad-adigi.” (Ara 12:1, 2, 16, 17; Ga 1:18, 19; 2:9, 11-14) Ni Santiago daydiay nangipakaammo iti pinal a pangngeddeng maipapan iti napateg nga isyu ti panagkugit mainaig kadagiti Gentil a manamati, nga iti dayta a taripnong agpada da Pedro ken Pablo a nangidatag iti pammaneknek.​—Ara 15:1, 2, 6-21.

Siasino ti nangsukat ken Judas Iscariote kas maikasangapulo ket dua nga apostol?

Gapu iti isisiasi ni Judas Iscariote, a natay a di matalek, 11 nga apostol laeng idin ti natda, ket bayat ti 40 nga aldaw manipud pannakapagungar ni Jesus agingga iti iyuulina sadi langit, isu saan a nangdutok iti maisukat. Iti maysa a tiempo bayat ti sangapulo nga aldaw iti nagbaetan ti iyuuli ni Jesus ken ti aldaw ti Pentecostes, naibilang a nasken ti panangpili iti sabali a mangala iti saad a pinanawan ni Judas, saan a maibatay laeng iti ipapatayna no di ket maibatay iti nadangkes nga isisiasina, kas ipatuldo ti Kasuratan nga inadaw ni Pedro. (Ara 1:15-22; Sal 69:25; 109:8; idiligyo ti Apo 3:11.) Gapuna, iti kasupadina, idi napapatay ni matalek nga apostol Santiago, awan ti rekord maipapan iti aniaman a pannakaseknan a mangdutok iti asinoman a mangsuno kenkuana iti saadna kas apostol.​—Ara 12:2.

Nabatad manipud sasao ni Pedro a maibilbilang idi a ti asinoman nga indibidual a mangala iti saad ti maysa nga apostol ni Jesu-Kristo masapul nga addaan kadagiti kualipikasion nga isu personal a nakitimtimpuyog kenkuana, nasaksianna dagiti gapuananna, dagiti milagrona, ken nangnangruna ti panagungarna. Maigapu iti daytoy, makita nga iti panaglabas ti tiempo, saanen a posible ti aniaman nga apostoliko a panangsuno, malaksid no iti tunggal kasasaad adda nadibinuan a tignay a mangipaay kadagitoy a makalikaguman. Nupay kasta, iti dayta a piho a tiempo sakbay ti Pentecostes, adda lallaki a nakaragpat kadagitoy a makalikaguman, ket dua ti naidatag kas maikari a mangsukat iti di matalek a ni Judas. Di pagduaduaan a pampanunotenda ti Proverbio 16:33, naaramid ti binnunotan, ket ni Matias ti napili ket kalpasan dayta “naibilang kadagiti sangapulo ket maysa nga apostol.” (Ara 1:23-26) Ngarud isu nairaman kadagiti “sangapulo ket dua” a nangrisut iti parikut maipapan kadagiti adalan a Griego ti pagsasaoda (Ara 6:1, 2), ket nabatad nga isu iraman ni Pablo iti panangtukoyna kadagiti “sangapulo ket dua” idi dakamatenna dagiti panagparang ni Jesus kalpasan ti panagungarna iti 1 Corinto 15:4-8. Gapuna, idi dimteng ti Pentecostes, adda 12 nga apostoliko a pamuon a mabalin a pagsaadan ti naespirituan nga Israel a nabuangay idin.

Kinaapostol iti Kongregasion. Ni Matias ket saan nga apostol laeng iti kongregasion ti Jerusalem, a kas met laeng ti natda a 11 nga apostol. Ti kasasaadna naiduma iti kasasaad ti Levita a ni Jose Bernabe a nagbalin nga apostol iti kongregasion ti Antioquia, Siria. (Ara 13:1-4; 14:4, 14; 1Co 9:4-6) Ti dadduma met a lallaki natukoyda kas “apostol dagiti kongregasion” iti anag nga imbaon ida dagiti kasta a kongregasion tapno agserbida kas pannakabagi dagita. (2Co 8:23) Ket, iti panagsuratna kadagiti taga Filipos, ni Pablo dakamatenna ni Epafrodito kas “babaonenyo [a·poʹsto·lon] ken pribado nga adipen iti pakasapulak.” (Fil 2:25) Ti kinaapostol dagitoy a lallaki nalawag a saan a maigapu iti aniaman nga apostoliko a panangsuno, saanda met a nagbalin a paset ti “sangapulo ket dua” a kas iti panagbalin ni Matias.

Ti umiso a pannakaawat iti nalawlawa a pagaplikaran ti termino nga “apostol” makatulong a mangiwaksi iti aniaman a kasla di panagtunos iti nagbaetan ti Aramid 9:26, 27 ken Galacia 1:17-19, no mayaplikar iti isu met laeng a pasamak. Ti umuna a salaysay kunaenna a ni Pablo, idi dimteng idiay Jerusalem, impan ni Bernabe “kadagiti apostol.” Nupay kasta, iti salaysay iti Galacia, kunaen ni Pablo a simmarungkar a kaduana ni Pedro ket inayonna: “Ngem awan ti sabali a nakitak kadagiti apostol, ni laeng Santiago a kabsat ti Apo.” Ni Santiago (saan a ti orihinal nga apostol Santiago nga anak ni Zebedeo ket saan met a ni Santiago nga anak ni Alfeo, no di ket ti kabsat ni Jesus iti ina) nabatad a namatmatan kas “apostol” iti nalawlawa a kaipapanan, awan sabali, kas ‘daydiay imbaon’ ti kongregasion ti Jerusalem. Gapu iti daytoy, ti salaysay ti Aramid mabalinanna nga aramaten ti titulo iti pangadu a porma iti panangikunana a ni Pablo naipan “kadagiti apostol” (awan sabali, da Pedro ken Santiago).​—Idiligyo ti 1Co 15:5-7; Ga 2:9.

Ti Pannakapili ni Pablo. Nalabit idi agarup tawen 34 K.P., nakomberte ni Saulo a taga Tarso ket idi agangay natukoy kas Pablo. Nagbalin a pudno nga apostol ni Jesu-Kristo ket isu ti direkta a pili ti napagungar ken immuli a ni Jesu-Kristo. (Ara 9:1-22; 22:6-21; 26:12-23; 13:9) Inrupirna ti kinaapostolna ket kas kualipikasionna indatagna ti kinapudno a nakitana ni napagungar nga Apo Jesu-Kristo, nga isu nagaramid kadagiti milagro, ken nagserbi kas maysa a kalasugan iti pannakaiburay ti nasantuan nga espiritu kadagiti bautisado a manamati. (1Co 9:1, 2; 15:9, 10; 2Co 12:12; 2Ti 1:1, 11; Ro 1:1; 11:13; Ara 19:5, 6) Yantangay ni apostol Santiago (ti kabsat ni Juan) napapatay idi laeng agarup tawen 44 K.P., sibibiag pay ti “sangapulo ket dua” idi tiempo a nagbalin ni Pablo nga apostol. Saanna a pulos imbilang ti bagina a karaman kadagita a “sangapulo ket dua,” nupay iti isu met laeng a gundaway binigbigna a ti kinaapostolna saan a nababbaba no maidilig iti kinaapostol dagidiay a lallaki.​—Ga 2:6-9.

Ti kinaapostol da Matias ken Pablo adda bilegna maipaay iti panggep a ‘nakaibaonan’ dagidiay a lallaki, kaskasdi nga idi nakita ni apostol Juan ti sirmata maipapan iti nailangitan a Baro a Jerusalem iti Apocalipsis (naipaay idi agarup 96 K.P.) 12 a pamuon a bato laeng ti nakitana ket kadakuada naikitikit “ti sangapulo ket dua a nagan ti sangapulo ket dua nga apostol ti Kordero.” (Apo 21:14) Nalawag ti pammaneknek ti Nasantuan a Kasuratan a ni apostol Pablo saan a pulos natukoy kas maysa kadagiti “sangapulo ket dua.” Gapuna, nainkalintegan a kunaen a ti maysa kadagiti “sangapulo ket dua a nagan ti sangapulo ket dua nga apostol ti Kordero” a naikitikit kadagiti pamuon a bato ti Baro a Jerusalem isu ti nagan ni Matias ket saan a ti nagan ni Pablo. Kayat a sawen daytoy a ti sirmata ni apostol Juan iyanninawna ti agdama a kasasaad idi panangrugi ti kongregasion Kristiano idi aldaw ti Pentecostes iti tawen 33 K.P.​—Kitaenyo ti PABLO.

Panagngudo ti Periodo Dagiti Apostol. Nupay saan nga isalaysay ti Biblia ti ipapatay ti 12 nga apostol, malaksid iti ipapatay ni Santiago, ti mabalin a magun-odan a pammaneknek ipatuldona a tinaginayonda ti kinamatalekda agingga ken patay ket ngarud saanda a kasapulan ti kasukat. Maipapan iti pakasaritaan kadagiti simmaganad a siglo, napaliiw a “kaanoman a nayaplikar dayta [ti termino nga “apostol”] kadagiti indibidual iti naud-udi a Nakristianuan a literatura, ti termino naaramat kas pangipadis a piguratibo a sao. Nanipuden idi umuna a siglo, ti iglesia saan a pulos naaddaan kadagiti apostol sigun iti anag daytoy a sao iti B[aro a] T[ulag].”​—The Interpreter’s Dictionary of the Bible, inurnos ni G. A. Buttrick, 1962, Tomo 1, p. 172.

Bayat ti intero a panagbiagda, ti kaadda dagiti apostol nagpaay kas pangtiped kadagiti impluensia ti apostasia, a pinengdanna dagiti puersa ti ulbod a panagdaydayaw iti uneg ti kongregasion Kristiano. Nabatad a daytoy a “pangtiped” ti tinukoy ni apostol Pablo iti 2 Tesalonica 2:7: “Pudno, ti misterio daytoy a kinakillo agtigtignayen; ngem agingga laeng a daydiay agdama nga agtigtignay a kas pangtiped ket maikkat.” (Idiligyo ti Mt 13:24, 25; Ara 20:29, 30.) Daytoy nga impluensia dagiti apostol, agraman ti autoridad ken dagiti pannakabalin a naipabiang laeng kadakuada, ket nagtultuloy agingga iti ipapatay ni Juan idi agarup 100 K.P. (1Jn 2:26; 3Jn 9, 10) Ti napartak nga iseserrek ti apostasia ken ulbod a doktrina ken ar-aramid kalpasan ti ipapatay dagiti apostol ipakitana a ti asinoman nga agkunkuna a suno nga apostol ket awanan iti pangtiped nga impluensia dagiti apostol.

Ti pannakatukoy da Andronico ken Junias iti Roma 16:7 kas “lallaki nga agdindinamag kadagiti apostol” saanna nga ipasimudaag nga apostolda, no di ket ipasimudaagna a raraemen unay ida dagiti apostol. Naipakita iti 2 Corinto 11:5, 13; 12:11, 12; Apocalipsis 2:2 nga adda sumagmamano a nangaramid iti ulbod a panaginkukuna nga isuda ket “apostol ni Kristo.”