JUDIO (JUDIA)
[Ken (Kukua ni) Juda].
Maysa a tao a kameng ti tribu ni Juda. Saan a naaramat daytoy iti salaysay ti Biblia sakbay ti pannakarba ti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel. Idi tiempo ni Ezekias, nagaramat ni Isaias iti maysa a porma ti pangilasin a sao (adjective), a naipatarus nga “iti pagsasao dagiti Judio.” (Isa 36:11, 13) Ti makin-abagatan a pagarian ket masansan unay a naawagan iti Juda, ket dagiti umili sadiay naawaganda kas annak ni Juda wenno tribu ti annak ni Juda. Ti damo a mannurat ti Biblia a nangaramat iti termino a Judio kas direkta a tumukoy kadagiti umili ket ti nangisurat kadagiti libro ti Ar-ari, awan duadua a ni Jeremias, a nagserbi kas mammadto idi 647 K.K.P. (Kitaenyo ti 2Ar 16:6; 25:25.) Kalpasan ti pannakaidestiero, nayawag dayta iti asinoman a nagsubli nga Israelita (Esd 4:12; 6:7; Ne 1:2; 5:17) ken idi agangay, iti amin a Hebreo iti intero a lubong, tapno maidumada kadagiti tattao iti Gentil a nasnasion. (Est 3:6; 9:20) Adda dagiti Gentil a nangawat iti Judio a pammati ken nagbalin a nakugit a proselita, ket inyam-ammoda ti bagbagida kas Judio. (Est 8:17) Nupay kasta, iti Hebreo a Kasuratan, ti termino a “ganggannaet nga agnanaed” mabalin a tumukoy iti daydiay nangawat iti relihion dagiti Judio (Jer 22:3), ket uray iti Kristiano a Griego a Kasuratan, no dadduma naawagan dagita iti “proselita.” (Ara 2:10; 6:5; 13:43) Naaramat ti termino a “Judia” iti Aramid 24:24.
Idi ubing pay ni Jesus, adda dagiti astrologo a dimteng iti Jerusalem a nangyimtuod: “Sadino ti ayan daydiay nayanak nga ari dagiti Judio?” (Mt 2:1, 2) Iti pagtutuokan a kayo a nakailansaan ni Jesus, inkabil ni Pilato ti titulo a “Jesus a Nazareno nga Ari dagiti Judio.”—Jn 19:19.
Piguratibo nga Usar. Impatuldo ni apostol Pablo a di umiso dagiti Judio iti panangipannakkelda iti nainlasagan a kapuonanda ken iti panagpannurayda iti panangannurotda iti Linteg tapno magun-odda ti anamong ti Dios, ket kinunana: “Ta isu saan a maysa a Judio no iti makinruar, uray ti pannakakugit iti lasag saan met a makinruar. No di ket isu maysa a Judio no iti uneg, ket ti pannakakugitna isu ti pannakakugit ti puso babaen ti espiritu, ket saan a babaen ti naisurat a kodigo. Ti pannakaidayaw dayta ket dumteng, saan a manipud iti tattao, no di ket manipud iti Dios.” (Ro 2:28, 29) Iti panangtukoy ditoy ni Pablo iti kaipapanan ti nagan a Juda, impakitana a ti pudpudno a pakaibatayan ti pannakaidayaw manipud iti Dios ket ti naimpusuan a panagbalin ti maysa kas adipen ti Dios, babaen ti espiritu. Daytoy nga argumento ket kapada ti argumentona iti Roma kapitulo 4, a ti pudno a bin-i ni Abraham ket dagidiay addaan iti pammati a kas iti pammati ni Abraham. Kinunana pay nga iti kongregasion Kristiano saan a napateg ti nasionalidad, ta “awan ti Judio wenno uray Griego [Gentil].” (Ga 3:28) Idi nakisarita ti napagungar a ni Jesu-Kristo iti kongregasion idiay Smirna, a liniwliwana ida mainaig iti nakaro unay a panangidadanes kadakuada dagiti Judio, kinunana: “Ammok . . . ti panagtabbaaw dagidiay agkunkuna nga isuda Judioda, ket kaskasdi a saanda a kasta no di ket sinagoga ida ni Satanas.”—Apo 2:9.