Panagtalinaed a Nasingpet iti Rinuker a Lubong

“Itultuloyyo nga aramiden ti isuamin a bambanag nga awan panagtantanabutob ken panagririkkiar, tapno awan pakababalawanyo ken natarnawkay koma, annak ti Dios nga awan pakapilawanna iti tengnga ti nakillo ken natiritir a kaputotan.”​—FILIPOS 2:14, 15.

1, 2. Apay nga imbilin ti Dios ti pannakaikisap dagiti Cananeo?

SAAN nga ipalubos ti bilin ni Jehova ti pannakikompromiso. Nakasaganan dagiti Israelita a sumrek iti Naikari a Daga idi kinuna ni propeta Moises kadakuada: “Talipuposemto a dadaelen ida: ti Heteo, ken ti Amorreo, ti Cananeo, ken ti Perezeo, ken ti Heveo, ken ti Jebuseo; kas ni Jehova a Diosmo imbilinna kenka.”​—Deuteronomio 7:2; 20:17.

² Tangay naasi a Dios ni Jehova, apay nga imbilinna ti pannakaikisap dagiti agnaed iti Canaan? (Exodo 34:6) Ti maysa a makagapu ket, ‘tapno dagiti Cananeo saanda a masursuruan ti Israel a tumulad kadagiti makarimon a banag ket iti kasta makabasolda iti maikaniwas ken Jehova a Dios.’ (Deuteronomio 20:18) Kinuna pay ni Moises: “Gapu iti kinadakes dagitoy a nasnasion pagtalawen ida ni Jehova iti sangom.” (Deuteronomio 9:4) Naigamer dagiti Cananeo iti kinadakes. Paset ti panagdayawda ti seksual a kinalulok ken idolatria. (Exodo 23:24; 34:12, 13; Numeros 33:52; Deuteronomio 7:5) Karaman “kadagiti ar-aramid iti daga sadi Canaan” ti insesto, homoseksualidad, ken bestialidad. (Levitico 18:3-25) Awanan asi a naidaton dagiti inosente nga ubbing kadagiti didiosen. (Deuteronomio 18:9-12) Di pakasdaawan nga iti imatang ni Jehova, ti uray kaadda laeng dagitoy a nasion pagpeggadenna ti pisikal, moral, ken naespirituan a pagimbagan ti ilina!​—Exodo 34:14-16.

3. Ania ti napasamak gapu iti di panangtungpal a naan-anay dagiti Israelita kadagiti bilin ti Dios maipanggep kadagiti agnaed iti Canaan?

³ Gapu ta saan a naipatungpal a naan-anay dagiti bilin ti Dios, adu nga agnaed iti Canaan ti nakalasat idi sinakup ti Israel ti Naikari a Daga. (Oc-ocom 1:19-21) Idi agangay, mariknan ti nasikap nga impluensia dagiti Cananeo, ket naikuna: “[Dagiti Israelita] linaksidda dagiti pagal-alagadanna [ni Jehova], ken ti tulagna, nga inaramidna idi kadagiti ammada, ken dagiti pampaneknekna a pinangpasingkedna kadakuada; ket sinurotda ti kinaubbaw, ket nagbalinda a naubbaw, ket napanda a siaannurot kadagiti nasnasion nga adda idi iti aglikmut kadakuada, maipapan kadagidiay ni Jehova binilinna ida idi a dida agaramid koma a kas kadakuada.” (2 Ar-ari 17:15) Wen, iti panaglabas dagiti tawen adu nga Israelita ti naigamer kadagiti mismo nga agkakadakes nga aramid a nakaigapuan ti panangpatalipupos ti Dios kadagiti Cananeo​—idolatria, seksual a panaglablabes, ken uray panangidaton kadagiti ubbing!​—Oc-ocom 10:6; 2 Ar-ari 17:17; Jeremias 13:27.

4, 5. (a) Ania ti napasamak iti di matalek nga Israel ken Juda? (b) Ania ti naibalakad iti Filipos 2:14, 15, ket ania dagiti saludsod a tumaud?

⁴ Gapuna, kinuna ni propeta Oseas: “Denggenyo ti sao ni Jehova, dakayo nga annak ti Israel; ta ni Jehova makisuppiat kadagiti agtaeng iti daga, ta awan ti kinapudno, uray kinaimbag, uray pannakaammo ti Dios iti daga. Awan ti uray ania no di laeng panagsapata a natiri ken panagdadael iti kari; ken panagpapatay; panagtakaw, ken pannakikamalala: rumsuada, ket ti dara maiparukpok iti dara. Gapuna nga agpanesto ti daga, ket amin dagiti agtaeng kenkuana kumapuydanto, agraman kadagiti an-animal ti away ken dagiti tumatayab iti tangatang; wen dagiti ik-ikan ti baybay met maikkatdanto.” (Oseas 4:1-3) Idi 740 K.K.P., pinarmek ti Asiria ti rinuker a makin-amianan a pagarian ti Israel. Nasurok a maysa a siglo kalpasanna, sinakup ti Babilonia ti di matalek a makin-abagatan a pagarian ti Juda.

⁵ Iyilustrar dagitoy a pasamak no kasano kapeggad ti panangipalubos iti bagbagitayo nga iturayan ti kinadakes. Kagura ti Dios ti kinakillo ken dina panuynoyan dayta iti ilina. (1 Pedro 1:14-16) Pudno nga agbibiagtayo iti “agdama a nadangkes a sistema ti bambanag,” iti lubong a dumakdakes. (Galacia 1:4; 2 Timoteo 3:13) Kaskasdi, idagadag ti Sao ti Dios kadagiti amin a Kristiano nga itultuloyda ti agbiag ‘nga awan pakababalawan ken natarnaw, annak ti Dios nga awan pakapilawanna iti tengnga ti nakillo ken natiritir a kaputotan, nga iti tengngada agsilsilnag[da] kas silsilaw iti lubong.’ (Filipos 2:14, 15) Ngem kasanotay a makapagtalinaed a nasingpet iti rinuker a lubong? Talaga kadi a posible dayta?

Ti Rinuker a Lubong Dagiti Romano

6. Apay a dagiti Kristiano idi umuna a siglo naipasangoda iti karit ti panagtalinaed a nasingpet?

⁶ Maysa a karit kadagiti Kristiano idi umuna a siglo ti panagtalinaed a nasingpet agsipud ta rinuker amin a benneg ti kagimongan a Romano. Maipapan kadagiti kasadaranna, kinuna ti Romano a pilosopo a ni Seneca: “Agiinnatiw dagiti tattao nga agaramid iti dakes. Inaldaw a pumigsa, saan a kumapsut, ti tarigagayda nga agaramid iti dakes.” Inyarigna ti kagimongan a Romano iti “pangen dagiti narungsot nga ayup.” Di ngad pakasdaawan a pagaayat dagiti Romano a buyaen ti nakaap-aprang a panagraranget dagiti gladiador ken dagiti imoral a pabuya iti teatro.

7. Kasano a dineskribir ni Pablo dagiti dakes nga aramid a kadawyan kadagiti adu idi umuna a siglo K.P.?

⁷ Mabalin nga adda iti panunot ni apostol Pablo ti nalulok a panagbiag dagiti tattao idi umuna a siglo idi insuratna: “Ti Dios inyawatna ida kadagiti nakababain a panaggartem iti sekso, ta agpadpada a dagiti babbaida sinukatanda ti nakaisigudan nga usar ti bagbagida iti maysa a maikaniwas iti nakaparsuaan; ken kasta met nga uray dagiti lallaki pinanawanda ti nakaisigudan nga usar ti babai ket simgedda a nakapalpalalo iti derrepda iti maysa ken maysa, lallaki iti lallaki, nga ar-aramidenda no ania ti naalas ket aw-awatenda iti bagbagida ti naan-anay a supapak, a maiparbeng iti biddutda.” (Roma 1:26, 27) Iti ayatda a mangpennek kadagiti narugit a nainlasagan a tarigagayda, naigamer iti kinadakes ti kagimongan a Romano.

8. Kasano a dagiti ubbing masansan a maabusoda iti kagimongan a Griego ken Romano?

⁸ Saan nga ibatad ti historia no kasano kasaknap ti homoseksualidad kadagiti Romano. Ngem, awan duadua a naimpluensiaan ida dagiti kapuonanda a Griego, nga adu idi kadakuada ti homoseksual. Kadawyan idi a dagiti nataengan a lallaki dadaelenda ti kababalin dagiti babbarito, a masansan a suruanda dagiti agtutubo iti dakes a seksual a kababalin. Awan duadua a ni Satanas ken dagiti demoniona ti adda iti likudan ti kasta a dakes nga aramid ken di umiso a panangtrato kadagiti ubbing.​—Joel 3:3; Judas 6, 7.

9, 10. (a) Kasano a kinondenar ti 1 Corinto 6:9, 10 ti nadumaduma a dakes nga aramid? (b) Ania ti kabibiag idi dagiti dadduma iti kongregasion sadi Corinto, ket ania a panagbalbaliw ti napasamak iti biagda?

⁹ Idi a nagsurat iti sidong ti nadibinuan a pammaltiing, kinuna ni Pablo kadagiti Kristiano sadi Corinto: “Ania! Dikay aya ammo a dagiti nakillo a tattao didanto tawiden ti pagarian ti Dios? Dikay paiyaw-awan. Uray dagiti mannakiabig, wenno dagiti managrukbab iti didiosen, wenno dagiti mannakikamalala, wenno dagiti lallaki a maipaay kadagiti di nainkasigudan a panggep, wenno dagiti lallaki a makikaidda kadagiti lallaki, wenno dagiti mannanakaw, wenno dagiti naagum a tattao, wenno dagiti managbarbartek, wenno dagiti manangrabngis, wenno dagiti manangkikil didanto tawiden ti pagarian ti Dios. Ket kaskasdi a kasta idi ti sumagmamano kadakayo. Ngem naugasankayon a nadalus, ngem nasantipikarkayon, ngem naideklarakayon a nalinteg iti nagan ni Apotayo a Jesu-Kristo ken babaen iti espiritu ti Diostayo.”​—1 Corinto 6:9-11.

¹⁰ Gapuna kinondenar ti naipaltiing a surat ni Pablo ti seksual nga imoralidad, a kunana a “dagiti mannakiabig” “didanto tawiden ti pagarian ti Dios.” Nupay kasta, kalpasan ti panangibinsabinsana iti adu a dakes nga aramid, kinuna ni Pablo: “Kasta idi ti sumagmamano kadakayo. Ngem naugasankayon a nadalus.” Iti tulong ti Dios, posible kadagiti managbasol ti agbalin a nadalus iti imatangna.

11. Kasano a nasaranget dagiti Kristiano idi umuna a siglo ti dakes a kasasaad idi kaaldawanda?

¹¹ Wen, rimmangpaya ti Nakristianuan a kinasingpet uray iti rinuker a lubong idi umuna a siglo. Dagiti manamati ‘nagbalbaliwda babaen ti panangpabaroda iti panunotda.’ (Roma 12:2) Pinaglikudanda ti ‘immun-una a panagbibiagda’ ken ‘napabaroda iti puersa a mangtigtignay iti panunotda.’ Inwaksida no kasta dagiti dakes nga aramid ti lubong ket ‘inkawesda ti baro a personalidad a naparsua maitunos iti pagayatan ti Dios iti pudno a kinalinteg ken kinasungdo.’​—Efeso 4:22-24.

Ti Rinuker a Lubong Ita

12. Ania a panagbalbaliw ti napasamak iti lubong manipud idi 1914?

¹² Iti ngay kaaldawantayo? Ad-adda a naigamer iti kinadakes ti lubong a pagbibiagantayo. Nangruna manipud idi 1914, bimmaban ti moral iti sangalubongan. (2 Timoteo 3:1-5) Iti panangiwaksida kadagiti tradisional a kapanunotan maipapan iti kinasingpet, moralidad, dayaw, ken naimbag a kababalin, adu ti bagida lat’ pampanunotenda ken ‘napukawdan ti amin a moral a kaririknada.’ (Efeso 4:19) Kinuna ti magasin a Newsweek: “Agbibiagtayo iti panawen a ti naimbag ken dakes agpannuray iti panirigan dagiti tattao,” sana innayon a ti agdama a moral a kasasaad “pinagbalinna a personal a banag, depende iti kayat ti rikna wenno kultura, dagiti kapanunotan maipapan iti naimbag ken dakes.”

13. (a) Kasano a ti kaaduan a paglinglingayan ita iparparegtada dagiti dakes nga aramid? (b) Ania ti mabalin a dakes nga epekto kadagiti tattao ti dakes a paglinglingayan?

¹³ Kas idi umuna a siglo, kadawyan ita ti dakes a paglinglingayan. Awan sardayna a mangipapaay ti telebision, radio, sine, ken video kadagiti material a mainaig iti sekso. Nakastrek payen dagiti dakes nga aramid kadagiti network ti kompiuter. Sigun iti panagadal ti maysa nga unibersidad, ti pornograpia iti kompiuter “ti maysa [itan] kadagiti kangrunaan (no saan man a ti kangrunaan) a pagpalpaliwaan dagiti agus-usar kadagiti network ti kompiuter.” Ania ti epekto amin daytoy? Kuna ti maysa a kolumnista iti pagiwarnak: “No madaripespes iti dara ken kinaranggas ken nalulok a sekso ti nariingantayo a kultura, mairuamtayo iti dara ken kinaranggas ken nalulok a sekso. Mabibinegen ti riknatayo. Ad-adda a mapampanuynoyan ti kinadakes agsipud ta dinatay kigtotenen.”​—Idiligyo ti 1 Timoteo 4:1, 2.

14, 15. Ania ti mangpaneknek a nagrakayan ti seksual a moralidad iti sangalubongan?

¹⁴ Usigenyo daytoy a report iti The New York Times: “Ti panagkabbalay a maibilang idi a nakababain 25 a tawenen ti napalabas ket maakseptaren. Iti nagbaetan ti 1980 ken 1991, ngimmato iti 80 porsiento [idiay Estados Unidos] ti bilang dagiti agkabkabbalay.” Saan laeng nga idiay Amianan nga America a mapaspasamak daytoy. Impadamag ti magasin nga Asiaweek: “Kadagiti pagilian ti [Asia], pagdedebateanda ti kultura. Ti isyu ket seksual a wayawaya kontra iti tradisional a pagalagadan, ket umad-adu dagiti mangidardarirag iti panagbalbaliw.” Ipakita ti estadistika nga iti adu a pagilian, umad-adu dagiti mangak-akseptar iti pannakikamalala ken panagdenna sakbay ti kallaysa.

¹⁵ Impakpakauna ti Biblia nga iti kaaldawantayo nakaro ti sinasairo nga aramid. (Apocalipsis 12:12) Ditay koma ngarud pagsiddaawan ti makapadanag a panagraira dagiti dakes nga aramid. Kas pagarigan, nasaknapen a kasla epidemia ti seksual a panangabuso kadagiti ubbing.a Impadamag ti United Nations Children’s Fund a “ti komersial a seksual a panangabuso rangranggasanna dagiti ubbing iti gistay amin a pagilian iti lubong.” Kada tawen, “nasurok a 1 milion nga ubbing iti sangalubongan ti maipadpadamag a mapilpilit nga agbalin a balangkantis, mailaklako para iti sekso, ken maus-usar iti child pornography.” Kadawyan metten ti homoseksualidad, a dagiti sumagmamano a politiko ken panguluen ti relihion ti mangyun-una a mangitantandudo iti dayta kas “pagpilian nga estilo ti panagbiag.”

Panangiwaksi Kadagiti Dakes nga Aramid ti Lubong

16. Ania ti takder dagiti Saksi ni Jehova no maipapan iti seksual a moralidad?

¹⁶ Saan a kanunongan dagiti Saksi ni Jehova dagidiay mangpampanuynoy kadagiti nalukay a pagalagadan ti seksual a moralidad. Kuna ti Tito 2:11, 12: “Ti di kaikarian a kinamanangaasi ti Dios a mangiyeg iti pannakaisalakan kadagiti amin a kita ti tattao naiparangarangen, nga isursuronatayo a tallikudan ti di-kinanadiosan ken nailubongan a tartarigagay ket agbiag a buyogen ti kinasimbeng ti panunot ken kinalinteg ken nadiosan a debosion iti tengnga daytoy agdama a sistema ti bambanag.” Wen, talaga a kaguratayo, karimon, dagiti dakes nga aramid a kas iti panagdenna sakbay ti kallaysa, pannakikamalala, ken homoseksualidad.b (Roma 12:9; Efeso 5:3-5) Imbalakad ni Pablo: “Tunggal maysa nga umaw-awag iti nagan ni Jehova pagpanawanna koma ti kinakillo.”​—2 Timoteo 2:19.

17. Kasano ti panangmatmat dagiti pudno a Kristiano iti panangusar kadagiti inumen a de alkohol?

¹⁷ Dagiti pudno a Kristiano iwaksida ti panangmatmat ti lubong kadagiti kasla saan unay a dakes a bisio. Kas pagarigan, adu ita ti mangibilang iti nalabes a panaginum iti arak kas pagraragsakan laeng. Ngem ipangag ti ili ni Jehova ti balakad ti Efeso 5:18: “Dikay agbarbartek iti arak, nga iti dayta adda kinagaramugam, no di ket itultuloyyo ti mapno iti espiritu.” No kayat ti maysa a Kristiano ti uminum, kalalainganna laeng ti inumenna.​—Proverbio 23:29-32.

18. Kasano a dagiti prinsipio ti Biblia idalanna dagiti adipen ni Jehova iti panangtratoda kadagiti miembro ti pamilia?

¹⁸ Kas ad-adipen ni Jehova, iwaksitay met ti panangmatmat ti dadduma iti lubong a ti panangbugkaw ken panangriaw iti asawa ken kadagiti annak wenno ti panangrabrabngis kadakuada ket maakseptar a kababalin. Buyogen ti determinasion nga agtalinaed a nasingpet, agpada nga ikagumaan nga iyaplikar dagiti Kristiano a pagassawaan ti balakad ni Pablo: “Maikkat koma kadakayo ti isuamin a makadangran a kinapait ken unget ken pungtot ken panagririaw ken nabassawang a panagsasao agraman ti isuamin a kinadakes. Ngem agbalinkayo a manangaasi iti maysa ken maysa, nadungngo a mannakipagrikna, a sibubulos a pakawanenyo ti maysa ken maysa a kas met iti Dios sibubulos a pinakawannakayo babaen ken Kristo.”​—Efeso 4:31, 32.

19. Kasano kasaknap ti dakes nga aramid iti lubong ti negosio?

¹⁹ Kadawyan met ita ti panagkusit, panangpalsipikar, panagulbod, kinakaniwas nga aramid iti negosio, ken panagtakaw. Impadamag ti maysa nga artikulo iti magasin ti negosio a CFO: “Kadagiti 4,000 a trabahador a napagsaludsodan . . . 31 porsiento kadakuada ti nakaimatang iti ‘nakaro a panaglabsing’ iti napalabas a tawen.” Nairaman kadagita a panaglabsing ti panagulbod, panangpalsipikar kadagiti rekord, seksual a panangriribuk, ken panagtakaw. Tapno agtalinaedtayo a nadalus iti moral iti imatang ni Jehova, masapul a liklikantayo ti kakasta nga aramid ken napudnotay koma kadagiti aramidtayo iti negosio.​—Mikias 6:10, 11.

20. Apay a masapul a liklikan dagiti Kristiano ti “panagayat iti kuarta”?

²⁰ Usigenyo ti napasamak iti maysa a lalaki a nangipagarup nga ad-adu ti panawenna nga agserbi iti Dios no dakdakkel ti masapulanna iti negosio. Inallukoyna dagiti dadduma nga agpuonan babaen ti panangipanamnamana a dakkelto ti maganansiada. Idi di nagballigi daytoy, kayatna a maabrut ti dakkel a pukawna ket nagtakaw iti kuarta a naitalek kenkuana. Gapu iti inaramidna ken dina panagbabawi, nailaksid iti kongregasion Kristiano. Talaga a pudno ti ballaag ti Biblia: “Dagidiay determinado a bumaknang matnagda iti pannakasulisog ken iti maysa a silo ken kadagiti adu a minamaag ken makapasakit a tartarigagay, a mangipalned kadagiti tattao iti pannakadadael ken pannakarebba. Ta ti ayat iti kuarta isu ti ramut dagiti amin a kita ti makadangran a bambanag, ket babaen ti panangragpat iti daytoy nga ayat sumagmamano ti naiyaw-awan manipud iti pammati ket sinalputda ti intero a bagbagida iti adu nga ut-ot.”​—1 Timoteo 6:9, 10.

21. Ania a kababalin ti kadawyan kadagiti mannakabalin a tattao iti lubong, ngem kasano ti panagtignay dagidiay addaan rebbengen iti kongregasion Kristiano?

²¹ Dagiti mannakabalin ken naturay a tattao iti lubong masansan a saanda a nasingpet ken ipakpakitada a pudno ti pagsasao a, ‘Ti pannakabalin mangdadael.’ (Eclesiastes 8:9) Iti dadduma a daga, nagbalinen a wagas ti panagbiag dagiti hues, polis, ken politiko ti panagpasuksok ken dadduma pay a kita ti panagkunniber. Nupay kasta, dagidiay mangidadaulo iti kongregasion Kristiano masapul a nasingpetda ken saanda nga iturayan dagiti sabsabali. (Lucas 22:25, 26) Dagiti panglakayen, agraman dagiti ministerial nga adipen, saanda nga agserserbi gapu “iti panagayat iti nakusit a gunggona.” Masapul a saanda a tumulok iti aniaman a panaggandat a mangballikug wenno mangimpluensia iti pangngeddengda gapu iti manamnama a personal a pakagunggonaan.​—1 Pedro 5:2; Exodo 23:8; Proverbio 17:23; 1 Timoteo 5:21.

22. Ania ti salaysayen ti sumaganad nga artikulo?

²² Kaaduanna, kabaelan dagiti Kristiano a sanguen ti agdama a karit iti panagtalinaed a nasingpet iti rinuker a lubongtayo. Ngem, saan a basta panangliklik laeng iti kinadakes ti ramanen ti kinasingpet. Salaysayen ti sumaganad nga artikulo no ania a talaga ti kalikaguman ti kinasingpet.

[Dagiti Footnote]

Dagiti Punto a Marepaso

◻ Apay nga imbilin ni Jehova ti pannakaikisap dagiti Cananeo?

◻ Aniada a dakes nga aramid ti kadawyan idi umuna a siglo, ket kasano a nasaranget dagiti Kristiano ti kasta a kasasaad?

◻ Ania ti mangpaneknek a nagrakayan ti moral iti sangalubongan manipud idi 1914?

◻ Aniada a kadawyan a dakes nga aramid ti masapul nga iwaksi ti ili ni Jehova?

[Ladawan iti panid 9]

Nasingpet dagiti Kristiano idi umuna a siglo, nupay nagbiagda iti rinuker a lubong

[Ladawan iti panid 10]

Nakastrek payen dagiti dakes nga aramid kadagiti network ti kompiuter, a mangipapaay kadagiti adu nga agtutubo ken dadduma pay iti gundaway a makagun-od iti pornograpiko a material

[Ladawan iti panid 12]

Masapul nga agtalinaed a nasingpet dagiti Kristiano, a saanda a tuladen dagiti sinisuitik nga aramid dagiti dadduma