Ti Nakristianuan a Panangmatmat iti Autoridad
“Awan ti turay no saan a babaen iti Dios.”—ROMA 13:1.
1. Iti ania a nainaig ti sao nga “autoridad,” isu nga apay a maikuna a ni Jehova ti Katan-okan nga Agturay?
NAINAIG ti autoridad iti kinamanamarsua. Nainaig ti sao nga “autoridad” iti sao nga “autor,” a ti kayuloganna “mammartuat, manangaramid, wenno manangpaadda.” Ti Katan-okan a nangpaadda iti amin a parsua, adda biagna ken awan, isu ni Jehova a Dios. Di mailibak nga isu ti Katan-okan nga Agturay. Ti panagrikna dagiti pudno a Kristiano ket kas iti panagrikna dagiti nailangitan a parsua nga agkunkuna: “Maikarika, Jehova, a mismo a Diosmi, nga umawat ti dayag ken ti dayaw ken ti pannakabalin, agsipud ta pinarsuam dagiti isuamin a bambanag, ket gapu iti pagayatam napaaddada ken naparsuada.”—Apocalipsis 4:11.
2. Kasano a binigbig dagiti natauan nga agtuturay idi un-unana nga awan ti nainkasigudan a kalinteganda a mangituray kadagiti padada a tao, ken ania ti kinuna ni Jesus ken Poncio Pilato?
2 Ti laengen kinapudno nga adu kadagiti kaunaan a natauan nga agtuturay ti nangpadas a mamagbalin iti autoridadda a lehitimo babaen ti panangakoda kas dios wenno pannakabagi ti maysa a dios ket maysa a nalawag a panangbigbig nga awan ti tao nga addaan iti nainkasigudan a kalintegan a mangituray kadagiti dadduma a tattao.a (Jeremias 10:23) Ni laeng Jehova a Dios ti lehitimo a gubuayan ti autoridad. Kinuna ni Kristo ken Poncio Pilato, ti Romano a gobernador ti Judea: “Awan koma a pulos ti kinaturaymo a maibusor kaniak no di naited kenka manipud ngato.”—Juan 19:11.
“Awan ti Turay No Saan a Babaen iti Dios”
3. Ania ti kinuna ni apostol Pablo maipapan kadagiti “nangatngato nga agtuturay,” ken ania a salsaludsod ti patauden dagiti sasao da Jesus ken Pablo?
3 Insurat ni apostol Pablo kadagiti Kristiano nga agbibiag iti babaen ti turay ti Imperio ti Roma: “Tunggal kararua paiturayan koma kadagiti nangatngato nga agtuturay, ta awan ti turay no saan a babaen iti Dios; dagiti adda nga agtuturay impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda.” (Roma 13:1) Ania ti kayat a sawen ni Jesus idi kinunana a ti kinaturay ni Pilato ket naited kenkuana “manipud ngato”? Ken iti ania a pamay-an nga imbilang ni Pablo dagiti napolitikaan nga agtuturay idi kaaldawanna nga insaad ida ti Dios? Kayatda kadi a sawen a personal a ni Jehova ti nangdutok iti tunggal napolitikaan nga agturay iti daytoy a lubong?
4. Ania ti awag da Jesus ken Pablo ken ni Satanas, ket ania a panangako ni Satanas ti saan nga inlibak ni Jesus?
4 Kasano a kasta, idinto ta inawagan ni Jesus ni Satanas kas “ti agturay iti daytoy a lubong,” ken inawagan ni apostol Pablo kas “ti dios daytoy a sistema ti bambanag”? (Juan 12:31; 16:11; 2 Corinto 4:4) Mainayon pay, idi sinulisogna ni Jesus, intukon ni Satanas kenkuana ti “kinaturay” “dagiti isuamin a pagpagarian ti mapagnaedan a daga,” nga inaklonna a nayawat kenkuana daytoy a kinaturay. Pinagkedkedan ni Jesus ti tukonna, ngem saanna nga inlibak a ni Satanas ti akinkukua iti dayta a kinaturay.—Lucas 4:5-8.
5. (a) Kasano ti panagawattayo kadagiti sasao da Jesus ken Pablo maipapan iti natauan nga autoridad? (b) Iti ania a pamay-an a dagiti nangatngato nga agtuturay ket “impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda”?
5 Inyawat ni Jehova ti kinaturay iti daytoy a lubong ken ni Satanas babaen ti panangipalubosna kenkuana nga agbiag kalpasan ti yaalsana ken kalpasan ti panangsulisogna kada Adan ken Eva ken panangsugsogna kadakuada nga umalsa maibusor iti kinasoberanona. (Genesis 3:1-6; idiligyo ti Exodo 9:15, 16.) Gapuna, dagiti sasao da Jesus ken Pablo kaipapananda a kalpasan a linaksid dagiti immuna a natauan a pagassawaan idiay Eden ti teokrasia, wenno turay ti Dios, pinalubosan ni Jehova dagiti naisina a tattao a mangbukel kadagiti turay a mangipalubos kadakuada nga agbiag iti naurnos a kagimongan. Adda dagiti tiempo nga immaniobra ni Jehova ti pannakatnag dagiti dadduma nga agtuturay wenno gobierno tapno maibanagna ti panggepna. (Daniel 2:19-21) Pinalubosanna dagiti dadduma nga agtalinaed iti pannakabalinda. Maipapan kadagiti agtuturay a pinalubosan ni Jehova, maikuna nga “impasdek [ida] ti Dios kadagiti relatibo a saadda.”
Dagiti Nagkauna a Kristiano ken Dagiti Agtuturay a Romano
6. Kasano ti panangmatmat dagiti nagkauna a Kristiano kadagiti agtuturay a Romano, ken apay?
6 Saan a kimmappon dagiti nagkauna a Kristiano kadagiti buyot dagiti sekta a Judio a nagkukumplot ken nakidangadang kadagiti Romano a nangsakop iti Israel. No maipapan kadagiti agtuturay a Romano, a babaen ti naikodigo a legal a sistemada, sinalimetmetanda ti urnos iti daga ken iti baybay; nangbangonda kadagiti adu a naserbi a kanal, kalsada, ken rangtay; ken iti pangkaaduan, nagserbida a maipaay iti pagsayaatan dagiti umili, imbilang ida dagiti Kristiano kas ‘ministro [wenno, “adipen,” footnote] ti Dios nga agpaay iti pagimbaganda.’ (Roma 13:3, 4) Namataud ti linteg ken urnos iti kasasaad a nangipalubos kadagiti Kristiano a mangikaskasaba iti naimbag a damag a sisasaknap, kas imbilin ni Jesus. (Mateo 28:19, 20) Buyogen ti nadalus a konsiensia, mabalinda ti agbayad kadagiti buis a kinalikaguman dagiti Romano, uray pay no maaramat dagiti dadduma a kuarta kadagiti panggep a di anamongan ti Dios.—Roma 13:5-7.
7, 8. (a) Ania ti ipalgak ti naannad a panangbasa iti Roma 13:1-7, ken ania ti ipakita ti konteksto? (b) Kadagiti ania a kasasaad a saan a nagtignay dagiti agtuturay a Romano kas “ministro ti Dios,” ket iti daytoy a banag, ania ti kababalin nga impakita dagiti nagkauna a Kristiano?
7 Ipalgak ti naannad a panangbasa iti umuna a pito a bersikulo ti Roma kapitulo 13:1-7 a nagserbi dagiti napolitikaan a “nangatngato nga agtuturay” kas “ministro ti Dios” a mangdayaw kadagidiay agaramid iti naimbag ken mangdusa kadagidiay agaramid iti dakes. Ipakita ti konteksto a ti Dios, saan a dagiti nangatngato nga agtuturay, ti mangikeddeng no ania ti naimbag ken no ania ti dakes. Ngarud, no kalikaguman ti emperador ti Roma wenno asinoman a politikal nga agturay dagiti bambanag nga iparit ti Dios wenno, iti kasunganina, iparitna dagiti bambanag a kalikaguman ti Dios, saanen nga agtigtignay kas ministro ti Dios. Kinuna ni Jesus: “Ibayadyo ken Cesar dagiti bambanag ni Cesar, ngem iti Dios dagiti bambanag ti Dios.” (Mateo 22:21) No kalikaguman ti Estado ti Roma dagiti bambanag a kukua ti Dios, kas ti panagdayaw wenno ti biag ti maysa a tao, suroten dagiti pudno a Kristiano ti balakad dagiti apostol: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”—Aramid 5:29.
8 Naidadanes dagiti nagkauna a Kristiano gapu iti panagkedkedda nga agrukbab iti emperador ken kadagiti idolo, mangbaybay-a kadagiti Nakristianuan a panaggigimongda, ken agsardeng a mangikaskasaba iti naimbag a damag. Patien ti kaaduan a napapatay ni apostol Pablo iti panangibilin ni Emperador Nero. Dagiti nagkauna a Kristiano ket indadanes met dagiti dadduma pay nga emperador, kangrunaanna da Domitian, Marcus Aurelius, Septimius Severus, Decius, ken Diocletian. Idi indadanes dagitoy nga emperador ken dagiti nababbaba nga agtuturay dagiti Kristiano, awan duadua a saanda a nagtignay kas “ministro ti Dios.”
9. (a) Ania ti agtalinaed a pudno maipapan kadagiti napolitikaan a nangatngato nga agtuturay, ken siasino ti nangted iti pannakabalin ken kinaturay ti napolitikaan nga animal? (b) Ania ti nainkalintegan a maikuna maipapan iti panagpasakop dagiti Kristiano kadagiti nangatngato nga agtuturay?
9 Ipakita amin dagitoy a nupay iti sumagmamano a pamay-an, agserserbi dagiti napolitikaan a nangatngato nga agtuturay kas “urnos ti Dios” tapno mataginayon ti naurnos a natauan a kagimongan, paset latta dagitoy ti sangalubongan a sistema ti bambanag, a ni Satanas ti dios. (1 Juan 5:19) Paset ida ti sangalubongan a napolitikaan nga organisasion nga insimbolo “ti atap nga animal” ti Apocalipsis 13:1, 2. Ti “dakkel a dragon,” ni Satanas a Diablo, ti nangted iti pannakabalin ken kinaturay dayta nga animal. (Apocalipsis 12:9) Ngarud, nakedngan, saan a naan-anay, ti panagpasakop dagiti Kristiano kadagiti kasta nga agtuturay.—Idiligyo ti Daniel 3:16-18.
Umno a Panagraem iti Autoridad
10, 11. (a) Kasano nga impakita ni Pablo a rebbeng a nadayawtayo kadagiti agtuturay? (b) Kasano ken apay a mabalintay nga ikararagan ‘dagiti ari ken dagiti amin nga adda iti nangato a saad’?
10 Nupay kasta, di kayat a sawen daytoy a sidudursok a busoren dagiti Kristiano dagiti napolitikaan a nangatngato nga agtuturay. Pudno, adu kadagitoy a lallaki ti di maikari iti panagraem iti pribado, wenno iti publiko pay ketdi, a biagda. Kaskasdi, babaen ti ulidan ken balakadda, impakita dagiti apostol a rebbeng a raemen dagiti agtuturay. Idi dimmatag ni Pablo iti saklang ni incestoso nga Ari Herodes Agrippa II, isut’ nakisarita kenkuana a buyogen ti umno a panagraem.—Aramid 26:2, 3, 25.
11 Kinuna pay ni Pablo a mabalintay a dakamaten dagiti agtuturay ti lubong kadagiti kararagtayo, nangruna no makalikagumanda a mangaramid kadagiti pangngeddeng a mangapektar iti biagtayo ken kadagiti aramidtayo kas Kristiano. Insuratna: “Ibalakadko ngarud, umuna iti amin, a dagiti araraw, dagiti kararag, dagiti panangibabaet, dagiti panangidaton iti panagyaman, maaramid koma maipuon kadagiti amin a kita ti tattao, maipuon kadagiti ar-ari ken kadagidiay amin nga adda iti nangato a saad; tapno maitultuloytayo koma ti agbiag a natalinaay ken naulimek buyogen ti naan-anay a nadiosan a debosion ken kinaserioso. Daytoy ket nasayaat ken makaay-ayo iti imatang ti Manangisalakantayo, ti Dios, a ti pagayatanna ket maisalakan koma dagiti amin a kita ti tattao ken dumtengda iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.” (1 Timoteo 2:1-4) Ti kinadayawtayo kadagiti kasta nga agtuturay mabalin a mangiturong iti panangipalubosda kadatayo a mangitultuloy a siwayawaya iti trabahotayo a panangisalakan kadagiti “amin a kita ti tattao.”
12, 13. (a) Ania a natimbeng a balakad maipapan iti autoridad ti impaay ni Pedro? (b) Kasanotay a maparmek “ti nanengneng a panagsao dagiti di nainkalintegan a tattao” a mamadpadakes kadagiti Saksi ni Jehova?
12 Insurat ni apostol Pedro: “Maigapu iti Apo agpasakopkayo iti tunggal natauan a parsua: uray pay iti ari a kas nangatngato wenno kadagiti gobernador a kas imbaonna tapno ipatayda ti pannusa kadagiti managaramid iti dakes ngem mangidayaw kadagiti managaramid iti naimbag. Ta kasta ti pagayatan ti Dios, a babaen ti panagaramid iti naimbag mabalinyo a busalan ti nanengneng a panagsao dagiti di nainkalintegan a tattao. Agbalinkayo a kas siwayawaya a tattao, ket kaskasdi a salsalimetmetanyo ti wayawayayo, saan a kas pangabbong iti kinadakes, no di ket kas ad-adipen ti Dios. Padayawanyo dagiti amin a kita ti tattao, maaddaankayo ti ayat iti intero a timpuyog dagiti kakabsat, agbutengkayo iti Dios, padayawanyo ti ari.” (1 Pedro 2:13-17) Anian a natimbeng a balakad! Rebbengtay ti agpasakop a naan-anay iti Dios kas ad-adipenna, ken agpasakoptayo iti relatibo ken nadayaw a pamay-an kadagiti napolitikaan nga agtuturay a naibaon a mangdusa kadagiti managdakdakes.
13 Adu a sekular nga agtuturay ti addaan kadagiti di umiso a panangmatmat kadagiti Saksi ni Jehova. Kaaduanna, daytoy ket gapu iti panangpadpadakes dagiti naulpit a kabusor ti ili ti Dios. Wenno mabalin a ti ammoda maipapan kadatayo ket naibatay iti nadamdamagda iti warnakan, a no maminsan adda panangidumduma ti padamagda. No dadduma maparmektayo ti kastoy a di umiso a panangmatmat babaen ti nadayaw a kababalintayo ken, no la ket mabalin, babaen ti siuumiso a panangilawlawag iti trabaho ken patpatien dagiti Saksi ni Jehova kadagiti agtuturay. Para kadagiti kupado nga opisial, mangipaay ti broshur a Jehovah’s Witnesses in the Twentieth Century iti ababa ken nabatad a panangilawlawag. Maipaay iti ad-adu nga impormasion, mabalintay nga ikkan ida iti libro a Dagiti Saksi ni Jehova—Manangiwaragawag iti Pagarian ti Dios, a maysa a nagsayaat nga instrumento a maikari nga ikabil iti estante ti libro dagiti lokal ken nasional a publiko a biblioteka.
Autoridad iti Uneg Dagiti Kristiano a Pagtaengan
14, 15. (a) Ania ti nakaibatayan ti autoridad iti uneg ti Kristiano a sangakabbalayan? (b) Ania ti rumbeng a kababalin dagiti Kristiano nga assawa a babbai kadagiti lallakayda, ken apay?
14 Nalawag a no kalikaguman ti Dios nga ipakita dagiti Kristiano ti umno a panagraem kadagiti agtuturay ti lubong, rebbengda met a raemen ti autoridad nga impasdek ti Dios iti uneg dagiti Kristiano a sangakabbalayan. Silalawag nga impakita ni apostol Pablo ti prinsipio ti kinaulo iti ili ni Jehova. Insuratna: “Kayatko a maammuanyo a ti ulo ti tunggal lalaki isu ni Kristo; ket ti ulo ti babai isu ti lalaki; ket ti ulo ni Kristo isu ti Dios.” (1 Corinto 11:3) Isu daytoy ti prinsipio ti teokrasia, wenno turay ti Dios. Ania ti ramanen dayta?
15 Ti panagraem iti teokrasia mangrugi iti pagtaengan. Ti Kristiano nga asawa a babai a saan a mangipakita iti umno a panagraem iti autoridad ni lakayna—kapammatianna man wenno saan—ket saan a teokratiko. Binalakadan ni Pablo dagiti Kristiano: “Agpasakopkayo iti maysa ken maysa gapu iti buteng ken Kristo. Dagiti babbai agpasakopda koma kadagiti assawada a kas iti Apo, agsipud ta ti lalaki isu ti ulo ti asawana a kas met ti Kristo isu ti ulo ti kongregasion, yantangay isu ti manangisalakan iti daytoy a bagi. Iti kinapudnona, no kasano a ti kongregasion agpaspasakop iti Kristo, gapuna a kasta met koma dagiti babbai kadagiti assawada iti amin a banag.” (Efeso 5:21-24) No kasano a rebbeng dagiti Kristiano a lallaki ti agpasakop iti kinaulo ni Kristo, rebbeng a bigbigen dagiti Kristiano a babbai ti kinanainsiriban ti panagpasakop iti inted-Dios nga autoridad dagiti assawada. Mangyeg daytoy kadakuada iti nauneg a pannakapnek ken, napatpateg pay, parabur ni Jehova.
16, 17. (a) Kasano a maiduma dagiti annak a napadakkel kadagiti Kristiano a pagtaengan ti bagbagida kadagiti adu nga agtutubo itatta, ken ania ti pakatignayanda? (b) Kasano a ni Jesus ket maysa a nasayaat nga ulidan dagiti agtutubo itatta, ken ania ti maiparegta nga aramidenda?
16 Pagragsakan dagiti teokratiko nga annak nga ipakita ti umno a panagraem kadagiti dadakkelda. Maipapan kadagiti agtutubo iti maudi nga al-aldaw, naipadto nga agbalindanto a “nasukir kadagiti nagannak.” (2 Timoteo 3:1, 2) Ngem kadagiti Kristiano nga annak, kuna ti naipaltiing a Sao ti Dios: “Dakayo nga annak, agtulnogkayo kadagiti nagannak kadakayo iti amin a banag, ta isu daytoy ti makaay-ayo unay iti Apo.” (Colosas 3:20) Makaay-ayo ken Jehova ti panagraem iti autoridad dagiti nagannak ken mangyeg iti paraburna.
17 Naipakita daytoy iti kaso ni Jesus. Kuna ti salaysay ni Lucas: “Simmalog a nakikuyog kadakuada [dagiti dadakkelna] ket dimteng idiay Nazaret, ket nagtultuloy nga agpasakop kadakuada. . . . Ket ni Jesus nagtultuloy a rumangrang-ay iti kinasirib ken iti pisikal nga idadakkel ken iti anamong ti Dios ken dagiti tattao.” (Lucas 2:51, 52) Agtawen idi ni Jesus iti 12, ket ti porma ti Griego a verbo a naaramat ditoy ipaganetgetna nga ‘intultuloyna ti nagpasakop’ kadagiti dadakkelna. Isu a saan a nagpatingga ti panagpasakopna idi maysan a tin-edyer. Dakayo nga agtutubo, no kayatyo a rumang-ay ti espiritualidadyo ken magun-odan ti anamong ni Jehova ken dagiti nadiosan a tattao, ipakitayo ti panagraem iti autoridad iti uneg ken ruar ti pagtaenganyo.
Autoridad iti Uneg ti Kongregasion
18. Siasino ti Ulo ti kongregasion Kristiano, ken siasino dagiti inikkanna iti autoridad?
18 Maipapan iti pannakasapul iti urnos iti uneg ti kongregasion Kristiano, insurat ni Pablo: “Ti Dios ket maysa a Dios, saan a ti riribuk, no di ket ti talna. . . . Ti isuamin a bambanag maaramid koma a sitatakneng ken addaan urnos [wenno, “sigun iti urnos,” footnote].” (1 Corinto 14:33, 40) Tapno naurnos ti pannakaaramid ti amin a banag, inikkan ni Kristo, ti Ulo ti kongregasion Kristiano, dagiti matalek a lallaki iti autoridad. Mabasatayo: “Intedna ti sumagmamano kas apostol, ti sumagmamano kas mammadto, ti sumagmamano kas managebanghelio, ti sumagmamano kas papastor ken mannursuro, a maipaay iti pannakaator dagiti sasanto, maipaay iti trabaho a panagministerio . . . Ngem iti panagsao iti kinapudno, babaen ti ayat dumakkeltayo koma iti isuamin a bambanag kenkuana nga isu ti ulo, ni Kristo.”—Efeso 4:11, 12, 15.
19. (a) Siasino ti dinutokan ni Kristo a mangaywan kadagiti amin a naindagaan a sanikuana, ken siasino ti inikkanna iti naisangsangayan nga autoridad? (b) Ania a panangigalad iti autoridad ti maar-aramid iti kongregasion Kristiano, ket ania ti kalikaguman daytoy kadatayo?
19 Iti daytoy a panawen ti panungpalan, dinutokan ni Kristo ti kolektibo a “matalek ken masirib nga adipen” a mangaywan “kadagiti amin a sanikuana,” wenno intereses ti Pagarian ditoy daga. (Mateo 24:45-47) Kas idi umuna a siglo, daytoy nga adipen ket irepresentar ti bagi a manarawidwid dagiti napulotan a Kristiano a lallaki nga inikkan ni Kristo iti autoridad a mangaramid kadagiti pangngeddeng ken mangdutok kadagiti dadduma pay a manangaywan. (Aramid 6:2, 3; 15:2) Ket ti Bagi a Manarawidwid inikkanna met iti autoridad dagiti Branch Committee, dagiti manangaywan ti distrito ken sirkito, ken dagiti panglakayen iti tunggal maysa kadagiti nasurok a 73,000 a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti intero a daga. Maikari amin dagitoy a napasnek a Kristiano a lallaki iti suporta ken panagraemtayo.—1 Timoteo 5:17.
20. Ania a pagarigan ti mangipakita a di maay-ayo ni Jehova kadagidiay awanan panagraem kadagiti padada a Kristiano nga addaan iti autoridad?
20 Maipapan iti panagraem a rebbengtay nga ipakita kadagidiay addaan iti autoridad iti uneg ti kongregasion Kristiano, makapainteres a yarig dayta iti panagpasakoptayo kadagiti sekular nga agtuturay. No labsingen ti maysa a tao ti linteg ti tao nga anamongan ti Dios, ti pannusa nga ipatay “dagidiay mangiturturay” ket, iti kinapudnona, maysa nga indirekta nga ebkas ti pungtot ti Dios “iti daydiay mangan-annurot iti dakes.” (Roma 13:3, 4) No makapungtot ni Jehova no labsingen ti maysa dagiti linteg ti tao ken awanan iti umno a panagraem kadagiti agtuturay ti lubong, ad-adda pay a di maay-ayo no salungasingen ti maysa a dedikado a Kristiano dagiti prinsipio ti Biblia ken dina raemen dagiti padana a Kristiano nga addaan iti autoridad!
21. Ania a Nainkasuratan a balakad ti siraragsak nga intay suroten, ken anianto ti mausig iti sumaganad nga artikulo?
21 Imbes a pagluksawen ti Dios babaen ti yaalsa wenno panagwaywayas, surotentayo ti balakad ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Filipos: “Iti kasta, dungdunguek, iti wagas a panagtulnogyo a kankanayon, saan laeng a kabayatan ti kaaddak, no di ket ad-adda pay a sisasagana ita kabayatan ti kaawanko, itultuloyyo nga itrabaho ti bukodyo a pannakaisalakan buyogen ti buteng ken panagpigerger; ta ti Dios isu daydiay, maigapu iti naimbag a pakaragsakanna, agtigtignay kadakayo tapno agpadpada nga agtarigagay ken agtignaykayo. Itultuloyyo nga aramiden ti isuamin a bambanag nga awan panagtantanabutob ken panagririkkiar, tapno awan pakababalawanyo ken natarnawkay koma, annak ti Dios nga awan pakapilawanna iti tengnga ti nakillo ken natiritir a kaputotan, nga iti tengngada agsilsilnagkayo kas silsilaw iti lubong.” (Filipos 2:12-15) Saan a kas iti agdama a nakillo ken natiritir a kaputotan a nangyeg iti bagina iti krisis ti autoridad, sidadaan dagiti tattao ni Jehova nga agpasakop iti autoridad. Isut’ gapuna nga agap-apitda iti dakkel a gunggona, kas makitatayto iti sumaganad nga artikulo.
[Footnote]
a Kitaenyo ti napalabas nga artikulo.
Panangrepaso
◻ Siasino ti Katan-okan nga Agturay, ken apay a lehitimo ti autoridadna?
◻ Iti ania a pamay-an a dagiti nangatngato nga agtuturay ket “impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda”?
◻ Kaano a saan nga agtigtignay kas “ministro ti Dios” dagiti nangatngato nga agtuturay?
◻ Ania nga urnos ti autoridad ti adda iti uneg dagiti Kristiano a pamilia?
◻ Ania a panangigalad iti autoridad ti adda iti uneg ti kongregasion Kristiano?
[Dagiti Ladawan iti panid 18]
Kinuna ni Jesus: “Ibayadyo ken Cesar dagiti bambanag ni Cesar”