MOISES

[Naaon [kayatna a sawen, naispal manipud iti danum]].

“Lalaki ti pudno a Dios,” panguluen ti nasion ti Israel, manangibabaet iti Linteg ti tulag, mammadto, ukom, komandante, historiador, ken mannurat. (Esd 3:2) Nayanak idi 1593 K.K.P. idiay Egipto, ni Moises ket anak ni Amram, apoko ni Cohat, ken apoko ni Levi iti tumeng. Ti inana a ni Jocabed ket kabsat ni Cohat. (Nupay kasta, kitaenyo ti JOCABED.) Tallo a tawen nga ub-ubing ni Moises ngem ti kabsatna a ni Aaron. Ti kabsatda a babai a ni Miriam ket in-inauna iti sumagmamano a tawen.​—Ex 6:16, 18, 20; 2:7.

Nasapa a Paset ti Biagna Idiay Egipto. Ni Moises, a “nadibinuan ti kinalibnosna” nga ubing, ket nailiklik iti linteg ni Faraon a nangibilin iti sapasap a pannakaikisap ti amin a kayanak a lalaki a Hebreo. Tallo a bulan nga inlemmeng ni inana, kalpasanna naikabil iti maysa a daong a papiro iti tengnga dagiti runo iti igid ti Karayan Nilo, a nakasarakan kenkuana ti anak a babai ni Faraon. Babaen iti nainsiriban a tignay ti inana ken ti kabsatna a babai, ni Moises ket tinagibi ken sinanay ti inana, a nagserbi kas tangtangdanan ti anak a babai ni Faraon, a kalpasanna nangampon kenkuana kas anakna. Kas kameng ti sangakabbalayan ni Faraon, “nasursuruan ni Moises iti isuamin a kinasirib dagiti taga Egipto,” ket nagbalin a ‘mannakabalin iti sasao ken ar-aramidna,’ di pagduaduaan a mannakabalin agpadpada iti mental ken pisikal a paglaingan.​—Ex 2:1-10; Ara 7:20-22.

Agpapan pay ti naparaburan a kasasaad ni Moises ken dagiti gundaway a naitukon kenkuana idiay Egipto, ti pusona adda iti naadipen nga ili ti Dios. Kinapudnona, ninamnamana nga usaren ti Dios iti panangispal kadakuada. Iti maika-40 a tawen ti biagna, bayat a palpaliiwenna dagiti dadagsen nga aw-awiten dagiti Hebreo a kakabsatna, nakitana ti maysa nga Egipcio a kabkabilenna ti maysa a Hebreo. Idi inkanawana ti padana nga Israelita, pinapatayna ti Egipcio ket inkalina iti kadaratan. Iti daytoyen a gundaway nga inaramid ni Moises ti kapatgan a pangngeddeng iti biagna: “Babaen iti pammati nagkitakit ni Moises, idi dimmakkelen, a maawagan ti anak daydi anak a babai ni Faraon, a pinilina ti dakes a pannakatrato a kadua ti ili ti Dios imbes a maaddaan iti temporario a panangtagiragsak iti basol.” Iti kasta, binay-an ni Moises ti dayaw ken adu a namaterialan a sanikua a tinagiragsakna koma kas kameng ti sangakabbalayan ni mannakabalin a Faraon.​—Heb 11:24, 25.

Kinapudnona, narikna ni Moises a dimtengen ti tiempo a kabaelannan nga ipaayan dagiti Hebreo iti pannakaisalakan. Ngem saanda nga inapresiar dagiti panagreggetna, ket napilitan ni Moises a tumalaw manipud Egipto idi naammuan ni Faraon ti pannakapapatay ti Egipcio.​—Ex 2:11-15; Ara 7:23-29.

Uppat a Pulo a Tawen Idiay Midian. Maysa daydi a naunday a panagdaliasat a lumasat iti let-ang a teritoria nga agturong iti Midian, a sadiay a nagkamang ni Moises. Sadiay, iti maysa a bubon, nagminar manen ti kinatured ken kinamasindadaan ni Moises nga agtignay a sibibileg a mangtulong kadagidiay agsagsagaba iti kinaawan hustisia. Idi nga adda papastor a namagtalaw kadagiti pito nga annak a babbai ni Jetro ken iti arbanda, inispal ni Moises dagiti babbai ket pinainumna dagiti arbanda. Nagbanaganna, isu naawis iti balay ni Jetro, a sadiay nagtrabaho ken Jetro kas maysa a pastor kadagiti arbanna ket idi agangay inasawana ti maysa kadagiti annak a babbai ni Jetro, ni Zipora, a nangipasngay kenkuana iti dua nga annak, da Gersom ken Eliezer.​—Ex 2:16-22; 18:2-4.

Pannakasanay maipaay iti masakbayan a panagserbi. Nupay panggep ti Dios nga ispalenna dagiti Hebreo babaen iti ima ni Moises, saan pay a dimteng ti tiempo nga inkeddeng ti Dios; kasta met, saan pay a kualipikado ni Moises nga agserbi maipaay iti ili ti Dios. Kasapulan nga aglasat iti sabali pay nga 40 a tawen a pannakasanay. Kasapulan a mapatanorna pay nga ad-adda dagiti kualidad a kas iti kinaanus, kinaemma, kinapakumbaba, mabayag a panagitured, kinaalumamay ti kababalin, panagteppel, ken pannakasursuro nga aguray ken Jehova, tapno agbalin a maikanatad a mangidaulo iti ili ti Dios. Kasapulan a masanay ken maisagana a mangibtur kadagiti pannakaupay, pannakapaay, ken rigat a pakaipasanguanna, ken mangtaming iti nakaad-adu a parikut nga idatag ti maysa a dakkel a nasion, buyogen iti naayat a kinamanangngaasi, kinaalumamay, ken kinabileg. Adu nga adal ti naragpatna, ket gapu iti pannakasanayna kas kameng ti sangakabbalayan ni Faraon, awan duadua a nagun-odna ti dayaw, panagtalek, ken kinatanang, ket naparang-ayna ti abilidadna nga agorganisar ken agbilin. Ngem ti nanumo a trabaho a panagipastor idiay Midian ti nangipaay iti pannakasanay a kasapulan tapno mapatanor dagiti nagsasayaat a kualidad nga ad-adda pay a kasapulan maipaay iti annongen nga adda iti masanguananna. Umasping iti dayta, naglasat met ni David iti nainget a pannakasanay, uray pay kalpasan ti panangpulot kenkuana ni Samuel, ket ni Jesu-Kristo nasuot, nasubok, ken natenneb, tapno mapagbalin a naan-anay kas Ari ken Nangato a Padi iti agnanayon. “Nasursuro [ni Kristo] ti panagtulnog manipud iti bambanag a sinagabana; ket kalpasan a napagbalinen a naan-anay isu nagbalin a makinrebbeng iti agnanayon a pannakaisalakan dagidiay amin nga agtultulnog kenkuana.”​—Heb 5:8, 9.

Pannakadutokna kas Manangispal. Iti arinunos ti 40-tawen a temporario a panagnaedna idiay Midian, ipaspastor idi ni Moises ti arban ni Jetro iti asideg ti Bantay Horeb. Idin nagsiddaaw a makakita iti siitan a bassit a kayo a sumsumged iti apuy ngem saan a napuoran. Bayat ti iyaadanina a mangsukimat iti daytoy naindaklan a datdatlag, nagsao ti anghel ni Jehova manipud iti apuy, nga impalgakna a tiempon a ti Dios ispalenna ti Israel manipud iti pannakaadipen, ket pinarebbenganna ni Moises a mapan buyogen ti pakalaglagipan a nagan ni Jehova. (Ex 3:1-15) Iti kasta, ti Dios dinutokanna ni Moises kas mammadtona ken pannakabagina, ket siuumiso a maawagan itan ni Moises iti napulotan, wenno mesias, wenno “ti Kristo” sigun iti Hebreo 11:26. Babaen iti anghel, nangipaay ni Jehova kadagiti pammatalged ti pannakadutokna a mabalin nga idatag ni Moises kadagiti lallakay ti Israel. Dagitoy ket babaen iti tallo a milagro kas pagilasinan. Ditoy, iti umuna a gundaway iti Kasuratan, mabasatayo ti maysa a tao a naikkan iti pannakabalin nga agaramid kadagiti milagro.​—Ex 4:1-9.

Saan a nadiskualipikar ni Moises gapu iti panagkedkedna. Ngem nagkedked ni Moises, nga inrasonna a saanna a kabaelan ti agsao a sitatalabit. Pudno a nagbalbaliwen ni Moises, a naiduma unay iti daydiay nangitukon idi iti bagina, iti bukodna a kananakem, kas manangispal iti Israel 40 a tawen a nasaksakbay. Nagtultuloy a nakirinnason ken Jehova, nga iti kamaudiananna dinawatna ken Jehova a saanna a dutokan iti dayta nga annongen. Nupay naabbukay ti unget ti Dios gapu iti daytoy, saanna a linaksid ni Moises no di ket impaayna ni Aaron a kabsatna kas pannakangiwat ni Moises. Ngarud, no kasano a ni Moises ket pannakabagi ti Dios, kasta met a ni Moises nagbalin a kas “Dios” ken Aaron, a nagsao kas pannakabagina. Iti pannakisarita ni Moises kadagiti lallakay ti Israel kalpasan dayta ken iti namin-adu a pannakisangona ken Faraon, agparang nga isu inikkan ti Dios kadagiti pammilin ken bilbilin, ket ni met Moises inyallatiwna dagita ken Aaron, iti kasta ni Aaron ti aktual a nagsasao iti sanguanan ni Faraon (ti simmukat iti Faraon a tinalawan ni Moises 40 a tawen a nasaksakbay). (Ex 2:23; 4:10-17) Idi agangay, ni Jehova kinunana a ni Aaron ket “mammadto” ni Moises, kayatna a sawen, no kasano a ti Dios indalanna ni Moises kas mammadtona, kasta met a ni Moises rumbeng nga idalanna ni Aaron. Naibaga pay ken Moises nga isu napagbalin a “Dios ken Faraon,” kayatna a sawen, naikkan iti nadibinuan a pannakabalin ken autoridad ken Faraon, iti kasta saanen a kasapulan a pagbutnganna ti ari ti Egipto.​—Ex 7:1, 2.

Nupay ti Dios tinubngarna ni Moises, saanna a winaswas ti annongen ni Moises gapu iti panagkedkedna a mangawat iti nagdakkelan a trabaho kas manangispal iti Israel. Saan a nagkitakit ni Moises gapu iti kinalakay, nupay agtawen idin iti 80. Uppat a pulo a tawen kalpasanna, iti edad a 120 a tawen, addaan pay laeng ni Moises iti naan-anay a kired ken kinaalibtak. (De 34:7) Kabayatan ti 40 a tawenna idiay Midian, aduan idi ni Moises iti tiempo a mangutob iti kasasaadna, ket naamirisna ti biddut a naaramidanna idi pinadasna nga ispalen dagiti Hebreo iti bukodna a kananakem. Nabigbigna itan ti mismo a kinaawan kabaelanna. Ket kalpasan daytoy a napaut a tiempo, ken naisina iti amin a publiko a pannakipulapol, di pagduaduaan a makapakigtot ti kellaat a pannakaitukon kenkuana daytoy nga akem.

Idi agangay, ibaga kadatayo ti Biblia: “Ti lalaki a ni Moises isu idi ti kaemmaan pay laeng iti amin a tattao nga adda iti rabaw ti daga.” (Nu 12:3) Kas naemma a tao, nabigbigna nga isu ket tao laeng, nga addaan kadagiti pagkurangan ken pagkapuyan. Saanna nga intandudo ti bagina kas di maparmek a panguluen ti Israel. Saan a ti panagbuteng ken Faraon ti imparangarangna no di ket ti napalalo a panangbigbigna kadagiti mismo a pagkuranganna.

Iti Sanguanan ni Faraon ti Egipto. Da Moises ken Aaron ket kangrunaan itan a persona iti ‘bakal ti didios.’ Iti sanguanan dagiti managsalamangka a papadi, a dagiti panguluenda mabalbalin nga agnaganda idi iti Jannes ken Jambres (2Ti 3:8), inayaban ni Faraon ti pannakabalin ti amin a didios ti Egipto maibusor iti pannakabalin ni Jehova. Iti panangidalan ni Moises, ti kaunaan a milagro nga inaramid ni Aaron iti sanguanan ni Faraon pinaneknekanna a natantan-ok ni Jehova ngem ti didios ti Egipto, nupay ad-adda a simmubeg ni Faraon. (Ex 7:8-13) Idi napasamak ti maikatlo a saplit idi agangay, uray ti papadi napilitanda a mangaklon, “Ramay ti Dios dayta!” Ket nakaro ti pannakasaplitda iti busbusali, iti kasta saanda amin a nabalinan uray ti dumatag iti saklang ni Faraon tapno busorenda ni Moises kabayatan dayta a saplit.​—Ex 8:16-19; 9:10-12.

Dagiti saplit nangpalukneng ken nangpatangkenda. Nagbalin da Moises ken Aaron a manangipakaammo iti tunggal maysa kadagiti Sangapulo a Saplit. Dimteng dagiti saplit kas naipakaammo, a nangpaneknek iti annongen ni Moises kas pannakabagi ni Jehova. Naideklara ken napagsasaritaan unay ti nagan ni Jehova iti intero nga Egipto, iti kasta imbanagna agpadpada ti panangpalukneng ken panangpatangken maigapu iti dayta a nagan​—panangpalukneng kadagiti Israelita ken sumagmamano nga Egipcio; panangpatangken ken Faraon ken kadagiti manangbalakadna ken paspasurotna. (Ex 9:16; 11:10; 12:29-39) Imbes nga ipapanda a napagrurodda ti didiosda, ammo dagiti Egipcio a ni Jehova ti manguk-ukom iti didiosda. Idi naipakaten dagiti siam a saplit, nagbalin met ni Moises a “naindaklan unay iti daga ti Egipto, kadagiti mata dagiti adipen ni Faraon ken kadagiti mata dagiti tattao.”​—Ex 11:3.

Adda met nakadkadlaw a panagbalbaliw kadagiti lallaki ti Israel. Idi damo, inawatda dagiti pammatalged iti pannakadutok ni Moises, ngem idi ad-adda a kimmaro dagiti kasasaad ti panagtrabahoda kas imbilin ni Faraon, nagreklamoda maibusor ken Moises agingga nga uray la nagapelar ni Moises ken Jehova gapu iti pannakaupayna. (Ex 4:29-31; 5:19-23) Ti Kangatuan pinabilegna ni Moises iti daydi a tiempo babaen ti panangipalgakna a tungpalennan daydiay sinegseggaan da Abraham, Isaac, ken Jacob, awan sabali, ti naan-anay a pannakaipalgak ti kaipapanan ti naganna a Jehova iti panangispal iti Israel ken panangipasdek iti dayta kas dakkel a nasion iti naikari a daga. (Ex 6:1-8) Uray pay kasta, saan a dimngeg ken Moises dagiti lallaki ti Israel. Ngem itan, kalpasan ti maikasiam a saplit, nagkaykaysada a nangsuporta kenkuana, ket nakitinnulongda tapno, kalpasan ti maikasangapulo a saplit, maorganisarna ida ken mairuarna ida iti naurnos a pamay-an, “iti urnos ti pannakibakal.”​—Ex 13:18.

Tured ken pammati kasapulan iti isasango ken Faraon. Babaen laeng iti bileg ni Jehova ken maigapu iti panagandar ti espirituna kadakuada, nabaelan da Moises ken Aaron ti annongen a naisaad kadakuada. Iladawanyo ti palasio ni Faraon, ti ari ti mabigbigbig a kabilgan a turay iti lubong iti daydi a tiempo. Adtoy ti awan kapadpadna a kinangayed, ti natangsit a Faraon, a nangipapan iti bagina kas dios, napalawlawan kadagiti manangbalakadna, kadagiti komandante ti militar, kadagiti guardia, ken ad-adipen. Mainayon pay, adda idi dagiti relihioso a papanguluen, dagiti managsalamangka a papadi, nga isuda dagiti kangrunaan kadagiti bumusbusor ken Moises. Malaksid ken Faraon, dagitoy a lallaki ti kabibilgan iti intero a pagturayan. Amin daytoy a makapaamanga a bunggoy addada a nakaintar a tumulong ken Faraon kas panangsuporta iti didios ti Egipto. Ket dimmatag da Moises ken Aaron iti sanguanan ni Faraon, saan a namnaminsan, no di ket adu a daras, nga ad-adda a timmangken ti puso ni Faraon iti tunggal gundaway, agsipud ta determinado a mamagtalinaed kadagiti napateg nga adipenna a Hebreo iti sidong ti panangiturayna. Kinapudnona, kalpasan ti panangipakaammoda iti maikawalo a saplit, napagtalaw da Moises ken Aaron iti sanguanan ni Faraon, ket kalpasan ti maikasiam a saplit, naibilin kadakuada a saanda a padpadasen a kitaen manen ti rupa ni Faraon ta madusada iti ipapatay.​—Ex 10:11, 28.

Sipapanunot kadagitoy a banag, matarusan no apay a maulit-ulit nga impakaasi ni Moises nga ipaayan ni Jehova iti pammasiguro ken bileg. Ngem maimutektekan koma a tinungpalna a siiinget ti imbilin ni Jehova. Saanna a pulos kinurangan iti maysa a sao daydiay inted kenkuana ni Jehova nga ibagana ken Faraon, ket nakasaysayaat ti panangidaulo ni Moises ta, idi tiempo ti maikasangapulo a saplit, “amin ti annak ti Israel inaramidda kas iti imbilin ni Jehova kada Moises ken Aaron. Inaramidda ti kasta met laeng.” (Ex 12:50) Dagiti Kristiano ibilangda ni Moises kas maysa a pagulidanan iti naisangsangayan a pammati. Kuna ni apostol Pablo maipapan kenkuana: “Babaen iti pammati pinanawanna ti Egipto, ngem saan a nagbuteng iti unget ti ari, ta isu nagtalinaed a natibker a kasla kitkitaenna daydiay Maysa a di makita.”​—Heb 11:27.

Sakbay ti maikasangapulo a saplit, naaddaan ni Moises iti pribilehio a mangyussuat iti Paskua. (Ex 12:1-16) Idiay Nalabaga a Baybay, kasapulan idi a sanguen ni Moises ti ad-adu pay a panagreklamo dagiti umili, nga agparang a kasla naipitdan ken dandanin mapapatay. Ngem imparangarangna ti pammati ti maysa a pudpudno a manangidaulo iti sidong ti nabileg nga ima ni Jehova, nga impanamnamana iti Israel a dadaelen ni Jehova ti kumamkamat a buyot dagiti Egipcio. Iti daytoy a napeggad a kasasaad, nalawag nga immawag ken Jehova, ta kinuna kenkuana ti Dios: “Apay nga agtultuloyka nga umkis kaniak?” Idin ti Dios imbilinna ken Moises nga itag-ayna ti sarukodna ken iyunnatna ti imana iti rabaw ti baybay ket pagbisngayenna dayta. (Ex 14:10-18) Adu a siglo kalpasanna, kinuna ni apostol Pablo maipapan iti ibaballasiw ti Israel iti Nalabaga a Baybay: “Dagidi ammatayo addada amin idi iti baba ti ulep ket limmasatda amin iti baybay ket nabautisaranda amin ken Moises babaen iti ulep ken iti baybay.” (1Co 10:1, 2) Ni Jehova ti nangaramid iti panangbautisar. Tapno maispalda manipud kadagiti mangpapatay a kumamkamat kadakuada, kasapulan a dagidi Judio nga amma makikaykaysada ken Moises kas pannakaulo ken surotenda ti panangidaulona bayat nga indalanna ida a lumasat iti baybay. Ngarud, arigna a ti intero a kongregasion ti Israel naitanebda ken Moises kas ti manangwayawaya ken panguluenda.

Manangibabaet iti Linteg ti Tulag. Iti maikatlo a bulan kalpasan ti Ipapanaw iti Egipto, imparangarang ni Jehova iti intero nga Israel ti kinanaindaklan ti autoridad ken rebbengen nga impabaklayna iti adipenna a ni Moises kasta met ti kinasinged ti saad ni Moises iti Dios. Iti sanguanan ti intero nga Israel, a naummong iti sakaanan ti Bantay Horeb, ni Jehova inayabanna ni Moises a mapan iti bantay ket nakisao kenkuana babaen iti maysa nga anghel. Iti maysa a gundaway, naikkan ni Moises iti pribilehio a maaddaan iti nalabit kadadayagan a kapadasan ti asinoman a tao sakbay ti iyaay ni Jesu-Kristo. Idi adda nga agmaymaysa iti tuktok ti bantay, isu inikkan ni Jehova iti sirmata ti dayagna, nga inkabilna ti ‘dakulapna’ iti ngatuen ni Moises kas tabing, ket impalubosna a makita ni Moises ti ‘likudanna,’ mabalbalin a ti anaraar daytoy nadibinuan a parangarang ti dayag. Kalpasanna, arigna a personal a nakisao ken Moises.​—Ex 19:1-3; 33:18-23; 34:4-6.

Ni Jehova imbagana ken Moises: “Saanmo a kabalinan a kitaen ti rupak, agsipud ta awan ti tao a makakita kaniak ket kaskasdi nga agbiag.” (Ex 33:20) Ket adu a siglo kalpasanna, insurat ni apostol Juan: “Awan ti tao a nakakita iti Dios uray kaano.” (Jn 1:18) Ti Kristiano a martir a ni Esteban imbagana kadagiti Judio: “Isu daytoy [ni Moises] daydi adda iti tengnga ti kongregasion idiay let-ang a kadua ti anghel a nakisao kenkuana idiay Bantay Sinai.” (Ara 7:38) Gapuna, ni Jehova nairepresentaran idiay bantay babaen iti maysa nga anghel. Nupay kasta, daydiay ket dayag ni Jehova kas imparangarang ti anghel a pannakabagi ni Jehova nga iti kasta ti kudil ti rupa ni Moises nangisilnag kadagiti sinamar, a gapu iti dayta ti annak ti Israel saanda a kabalinan ti kumita kenkuana.​—Ex 34:29-35; 2Co 3:7, 13.

Ti Dios dinutokanna ni Moises kas manangibabaet iti Linteg ti tulag iti Israel. Awanen ti sabali pay a tao a nagikut iti kasta a nasinged a saad iti sanguanan ti Dios no di laeng ni Jesu-Kristo, ti Manangibabaet iti baro a tulag. Babaen iti dara dagiti sakripisio nga animal, winarsian ni Moises ti libro ti tulag, a mangirepresentar ken Jehova kas maysa a “dasig,” ken kadagiti umili (awan duadua a dagiti lallakay a pannakabagi) kas ti sabali a “dasig.” Binasana ti libro ti tulag kadagiti umili, a nangisungbat, “Situtulokkami a mangaramid ken agtulnog iti isuamin a sinao ni Jehova.” (Ex 24:3-8; Heb 9:19) Iti akemna a manangibabaet, naikkan ni Moises iti pribilehio kas manangaywan iti pannakaibangon ti tabernakulo ken iti pannakaaramid dagiti aruaten daytoy maitunos iti pagtuladan nga inted kenkuana ti Dios. Naaddaan met iti pribilehio a mangisaad kadagiti agakem iti kinapadi, a sinapsapuanna ti tabernakulo ken pinulotanna ni Aaron a nangato a padi iti lana nga addaan kadagiti naisangsangayan a sangkap. Kalpasanna, nagserbi kas manangaywan kadagiti immuna nga opisial a panagserbi ti kabbaro a nakonsagrar a kinapadi.​—Ex kap 25-29; Le kap 8, 9.

Mayanatup a manangibabaet. Namin-adu a simmang-at ni Moises iti Bantay Horeb, nga iti dua a gundaway nagtalinaed iti periodo nga 40 nga aldaw ken rabii. (Ex 24:18; 34:28) Kalpasan ti umuna kadagitoy a gundaway, nagsubli nga addaan iti dua a tapi a bato “a sinuratan ti ramay ti Dios,” nakailanadan “ti Sangapulo a Sasao” wenno Sangapulo a Bilin, ti pamunganayan a linlinteg iti Linteg ti tulag. (Ex 31:18; De 4:13) Iti daytoy nga umuna a gundaway, impakita ni Moises a mayanatup a kualipikado kas manangibabaet iti nagbaetan ni Jehova ken ti Israel ken kas panguluen daytoy dakkel a nasion a buklen ti nalabit tallo a milion a tattao wenno ad-adu pay. Idi adda ni Moises iti bantay, impakaammo kenkuana ni Jehova a bimmaw-ing dagiti umili iti idolatria ket kinuna ni Jehova: “Ita bay-annak, tapno gumil-ayab ti ungetko maibusor kadakuada ket talipuposek ida, ket bay-annak a pagbalinenka a maysa a dakkel nasion.” Ti dagus a sungbat ni Moises impasimudaagna a ti pannakasantipikar ti nagan ni Jehova ti kapatgan kenkuana​—nga isu ket naan-anay a saan nga agimbubukodan ken saanna a tinarigagayan ti kinalatak maipaay iti bagina. Awan dinawatna a maipaay iti bagina no di ket impakitana ti pannakaseknan iti nagan ni Jehova a nabiit pay nga intan-ok ni Jehova babaen ti milagro iti Nalabaga a Baybay, kasta met nga impakitana ti panangtagipateg iti kari ti Dios kada Abraham, Isaac, ken Jacob. Kas pananganamongna iti pakaasi ni Moises, saan a dinusa ni Jehova dagiti umili. Ditoy, makita a ni Jehova imbilangna a makapnek ti panangitungpal ni Moises iti akemna kas manangibabaet. Makita met a rinaem ni Jehova ti urnos a babaen iti dayta dinutokanna ni Moises iti daytoy nga akem. Gapuna, “nangrugi a pagladingitan ni Jehova ti dakes a sinaona nga aramidenna iti ilina”​—kayatna a sawen, gapu kadagiti nagbalbaliw a kasasaad, binaliwanna ti takderna mainaig iti panangyegna iti dakes kadakuada.​—Ex 32:7-14.

Ti regta ni Moises maipaay iti pudno a panagdaydayaw bayat ti panagserbina maigapu iti Dios ket naiparangarang idi simmalog manipud iti bantay. Idi makitana dagiti idolatroso a managraragsak, imbarsakna dagiti tapi, imburakna ida, ket inayabanna dagidiay kayatda ti dumasig ken Jehova. Timmipon ken Moises ti tribu ni Levi, ket binilinna ida a papatayenda dagidiay nakipaset iti ulbod a panagdaydayaw. Nagresulta daytoy iti pannakapapatay ti agarup 3,000 a lallaki. Kalpasanna, nagsubli ken Jehova, a binigbigna ti dakkel a basol dagiti umili, ket impakaasina: “Ngem ita no pakawanemto ti basolda,​—ket no saan, punasennak, pangngaasim, iti librom nga insuratmo.” Saan a narurod ti Dios iti mangibabaet a pakaasi ni Moises, no di ket insungbatna: “Siasinoman a nagbasol maikaniwas kaniak, punasekto iti librok.”​—Ex 32:19-33.

Adu dagidi tiempo nga inrepresentaran ni Moises ti dasig ni Jehova iti tulag, nga imbilinna ti pudno, nadalus a panagdaydayaw ken impakatna ti panangukom kadagidiay nasukir. Adu a daras a nagtakder met iti nagbaetan ti nasion (wenno dagiti indibidual iti dayta) ken ti pannakadadaelda iti ima ni Jehova.​—Nu 12; 14:11-21; 16:20-22, 43-50; 21:7; De 9:18-20.

Napakumbaba, Naemma, Saan nga Agimbubukodan. Dagiti kangrunaan a pakaseknan ni Moises isu ti nagan ni Jehova ken ti ilina. Gapuna, saanna a tinarigagayan ti dayaw wenno saad. Idi nagdisso ti espiritu ni Jehova iti sumagmamano a lallaki iti pakarso ken nangrugida nga agakem kas mammadto, ni Josue a katulongan ni Moises kayatna a pawilan ida, nalawag a gapu ta impagarupna a kinissayan dagitoy ti dayaw ken autoridad ni Moises. Ngem insungbat ni Moises: “Agim-imonka kadi maipaay kaniak? Saan, tarigagayak nga amin a tattao ni Jehova mammadtoda, agsipud ta ikabil ni Jehova ti espirituna kadakuada!”​—Nu 11:24-29.

Nupay isu ti dinutokan ni Jehova a panguluen ti dakkel a nasion ti Israel, situtulok nga inawat ni Moises ti balakad manipud sabsabali, nangnangruna no adda pateg dayta iti nasion. Di nagbayag kalpasan a dagiti Israelita pinanawanda ti Egipto, ni Jetro sinarungkaranna ni Moises, nga inkuyogna ti asawa ken annak ni Moises. Napaliiw ni Jetro no kasano karigat ti tartrabahuen ni Moises, ken no kasano a mangpapaksuy kenkuana ti panangtamingna kadagiti parikut ti tunggal maysa nga immay kenkuana. Nainsiriban nga insingasingna ti maysa a naannayas nga urnos nga iti dayta italek ni Moises ti nalaglag-an a rebbengen kadagiti sabsabali, tapno mapalag-anan ti awitna. Dimngeg ni Moises iti balakad ni Jetro, inawatna dayta, ket inorganisarna dagiti umili iti rinibu, ginasut, saglilimapulo, ken pinullo, nga iti kada bunggoy adda panguluen kas ukom. Dagiti laeng ngarud narikut a kaso ti naiyeg ken Moises. Makapainteres met ta ni Moises, idi inlawlawagna ken Jetro no ania ti ar-aramidenna, kinunana: “No mapasamak nga adda tumaud a kaso [dagiti umili], umayto dayta kaniak ket mangukomakto iti nagbaetan ti maysa a dasig ken ti sabali, ket ipakaammokto dagiti pangngeddeng ti pudno a Dios ken dagiti lintegna.” Iti daytoy, impasimudaag ni Moises a binigbigna ti annongenna a mangukom, saan a maitunos kadagiti bukodna a kapanunotan, no di ket maitunos kadagiti pangngeddeng ni Jehova ken, mainayon pay, isu addaan iti rebbengen a mangtulong kadagiti umili a mangammo ken mangbigbig kadagiti linteg ti Dios.​—Ex 18:5-7, 13-27.

Maulit-ulit nga impatuldo ni Moises a ni Jehova ti pudpudno a Panguluen, saan nga isuna. Idi nangrugi nga agreklamo dagiti umili maipapan iti taraon, imbaga kadakuada ni Moises: “Saan a maibusor kadakami [da Moises ken Aaron] dagiti panagtanabutobyo, no di ket maibusor ken Jehova.” (Ex 16:3, 6-8) Mabalin a gapu ta narikna ni Miriam a ti kinatan-okna ket lab-awan ti kaadda ti asawa ni Moises, siiimon ken awan panagraemna a nangrugi da Miriam ken Aaron nga agsao maibusor ken Moises ken iti autoridadna. Naipakita nga ad-adda pay idi a mangumsi ti panagsasaoda agsipud ta iti daytoy a gundaway kunaen ti rekord: “Ti lalaki a ni Moises isu idi ti kaemmaan pay laeng iti amin a tattao nga adda iti rabaw ti daga.” Mabalbalin a bumdeng idi ni Moises a mangipapati iti bagina, a sieemma nga inibturanna ti pannakabassawang. Ngem nagpungtot unay ni Jehova iti daytoy a pannakakarit, nga iti kinaagpaysuanna maysa a pananginsulto ken Jehova a mismo. Tinamingna ti isyu ket dinusana ni Miriam iti kasta unay. Ti panagayat ni Moises iti kabsatna ti nangtignay kenkuana a mangibabaet maipaay kenkuana, nga impukkawna: “O Dios, pangngaasim! Paimbagem, pangngaasim!”​—Nu 12:1-15.

Panagtulnog, Panaguray ken Jehova. Ni Moises naguray ken Jehova. Nupay naawagan ni Moises kas manangted-linteg iti Israel, binigbigna a saan a nagtaud kenkuana dagiti linteg. Saan a manangipapilit, saan met nga agdesdesision maibatay iti bukodna a pannakaammo. Kadagiti legal a kaso nga awan pakaipadronanna wenno saanna a masinunuo no kasano nga eksakto a mayaplikarna ti linteg, indatagna ti banag ken Jehova tapno makaipasdek iti hudisial a pangngeddeng. (Le 24:10-16, 23; Nu 15:32-36; 27:1-11) Siniguradona a maitungpalna dagiti pammilin. Iti narikut a trabaho a panangibangon iti tabernakulo ken panangaramid kadagiti aruatenna ken kadagiti kawes ti papadi, siiinget nga inaramid ni Moises ti panangaywan. Mabasa iti rekord: “Ket inaramid ni Moises ti maitunos iti isuamin nga imbilin kenkuana ni Jehova. Inaramidna ti kasta met laeng.” (Ex 40:16; idiligyo ti Nu 17:11.) Maulit-ulit a makasaraktayo iti sabsabali pay a sasao a ti bambanag ket naaramid “kas iti imbilin ni Jehova ken Moises.” (Ex 39:1, 5, 21, 29, 31, 42; 40:19, 21, 23, 25, 27, 29) Pagimbagan dagiti Kristiano nga inaramidna ti kasta, ta impamatmat ni apostol Pablo a dagitoy a banag naibilangda kas “anniniwan” ken ladawan ti nailangitan a bambanag.​—Heb 8:5.

Maitibkol ni Moises. Kabayatan ti panagpakarso ti Israel idiay Cades, nalabit iti maika-40 a tawen ti panagallaallada, nakaaramid ni Moises iti nadagsen a biddut. Ti panangusig iti napasamak ipaganetgetna kadatayo ti kinapudno a saan laeng nga addaan ni Moises iti naisangsangayan unay a saad ti pribilehio no di ket nadagsen met ti rebbengenna ken Jehova kas panguluen ken manangibabaet maipaay iti nasion. Gapu iti kinakirang iti danum, nangrugi dagiti umili a makiriri a sipapait unay ken Moises, a babbabalawenda gapu iti panangidalanna kadakuada a rummuar idiay Egipto nga agturong iti natikag a let-ang. Adun ti inibturan ni Moises, nga inanusanna ti kinabalusingsing ken di panagpasakup dagiti Israelita, nakiraman kadagiti rigatda, ken nangibabaet maipaay kadakuada idi nagbasolda, ngem ditoy apagkanito a napukawna ti kinaemmana ken ti naalumamay a kababalinna. Nagtakder da Moises ken Aaron a sirururod ken sipupungtot ti espirituda iti sanguanan dagiti umili, kas imbilin ni Jehova. Ngem imbes nga iturongda ken Jehova ti atension kas ti Manangipaay, sigugubsang a nagsaoda kadagiti umili ket inturongda ti atension iti bagbagida, a kinuna ni Moises: “Dumngegkayo, ita, dakayo a rebelde! Manipud kadi itoy a napasdok a bato a mangparuarkami iti danum maipaay kadakayo?” Iti kasta, kinabil ni Moises ti bato ket pinagayus ni Jehova ti danum, nga umdas nga agpaay iti umariwekwek ken kadagiti arbanda. Ngem saan a naay-ayo ti Dios iti tignay da Moises ken Aaron. Saanda a naaramidan ti kangrunaan a rebbengenda, awan sabali, ti panangitan-ok iti nagan ni Jehova. ‘Nagtignayda a di situtudio’ ken Jehova, ket ni Moises ‘nagsao a sidadarasudos babaen kadagiti bibigna.’ Idi agangay imbilin ni Jehova: “Gapu ta dikay nangiparangarang iti pammati kaniak tapno santipikarendak iti imatang ti annak ti Israel, gapuna saanyonto nga ipan daytoy a kongregasion iti daga a sigurado nga itedko kadakuada.”​—Nu 20:1-13; De 32:50-52; Sal 106:32, 33.

Maysa a Mannurat. Ni Moises ti nangisurat iti Pentateuko, ti umuna a lima a libro ti Biblia, awan sabali, ti Genesis, Exodo, Levitico, Numeros, ken Deuteronomio. Ti kinapudno nga isu ti mannurat ket binigbig dagiti Judio iti intero a pakasaritaanda, a daytoy a benneg ti Biblia ket inawaganda iti Torah, wenno Linteg. Ni Jesus ken dagiti Kristiano a mannurat masansan a nagsaoda maipapan ken Moises kas mangipapaay iti Linteg. Bigbigen ti kaaduan nga isu ti nangisurat iti libro ti Job, kasta met iti Salmo 90 ken, nalabit, 91.​—Mt 8:4; Lu 16:29; 24:27; Ro 10:5; 1Co 9:9; 2Co 3:15; Heb 10:28.

Ti Ipapatayna ken Pannakaitabonna. Natay ti kabsat ni Moises a ni Aaron iti edad a 123 a tawen bayat ti panagpakarso ti Israel iti Bantay Hor, iti lindoras ti Edom, iti maikalima a bulan ti maika-40 a tawen ti panagdaliasatda. Ni Moises impanna ni Aaron iti bantay, inuksobna dagiti kawes ni Aaron kas padi, ket inkawesna ida ken Eleazar, ti kalakayan a sibibiag nga anak ni Aaron ken sumukat kenkuana. (Nu 20:22-29; 33:37-39) Agarup innem a bulan kalpasanna, nakagteng ti Israel iti Tantanap ti Moab. Ditoy a ni Moises, iti agsasaruno a palawag, inlawlawagna ti Linteg iti naguummong a nasion, nga imbinsabinsana dagiti panagbalbaliw a kasapulan inton ti Israel saanen nga agakar-akar nga agbibiag kadagiti pakarso no di ket agsimpan nga agnaed iti bukodda a daga. Iti maika-12 a bulan ti maika-40 a tawen (idi primavera ti 1473 K.K.P.), impakaammona kadagiti umili a ni Josue ti mangsuno kenkuana kas panguluen, maitunos iti panangdutok ni Jehova. Idin naparebbengan ni Josue ken nabagbagaan a bumileg. (De 31:1-3, 23) Kamaudiananna, kalpasan ti panangyebkasna iti maysa a kanta ken panangbendisionna kadagiti umili, simmang-at ni Moises iti Bantay Nebo sigun iti bilin ni Jehova, umuna tapno matannawaganna ti Naikari a Daga manipud iti daytoy nangato a disso iti bantay, ket kalpasanna tapno matay.​—De 32:48-51; 34:1-6.

Agtawen ni Moises iti 120 idi tiempo ti ipapatayna. Kas pammaneknek a nataginayon ti nainkasigudan a bilegna, kunaen ti Biblia: “Ti matana saan a kimmudrep, ket ti bilegna saan a pimmanaw.” Isu intabon ni Jehova iti maysa a lugar a saan a pulos natakuatan manipud idin. (De 34:5-7) Nalabit, daytoy ket tapno malapdan dagiti Israelita a masilo iti ulbod a panagdaydayaw babaen ti panamagbalinda iti tanemna kas santuario. Nalawag a ti Diablo tinarigagayanna nga usaren ti bagi ni Moises maipaay iti kasta a panggep, ta ni Judas, ti Kristiano nga adalan ken kabsat ni Jesu-Kristo iti ina, insuratna: “Idi a ni Miguel nga arkanghel naaddaan ti pannakisusik iti Diablo ket nakisupsupiat maipapan iti bagi ni Moises, saanna a naitured ti mangyeg iti panangukom maibusor kenkuana iti nabassawang a sasao, no di ket kinunana: ‘Babalawennaka koma ni Jehova.’” (Jud 9) Sakbay ti ibaballasiwda iti Canaan iti sidong ti panangidaulo ni Josue, nginilin ti Israel ti 30-aldaw a periodo ti panagleddaang maipaay ken Moises.​—De 34:8.

Mammadto nga Am-ammo ni Jehova iti “Rupanrupa.” Idi kinarit da Miriam ken Aaron ti autoridad ni Moises, imbaga kadakuada ni Jehova: “No adda koma mammadtoyo a maipaay ken Jehova, iti sirmata ipakaammok kenkuana ti bagik. Iti tagtagainep agsaoak kenkuana. Saan a kasta ken adipenko a Moises! Naitalek kenkuana ti intero a balayko. Makisaoak kenkuana iti ngiwanngiwat, iti kasta iparangarangko kenkuana, ket saan a babaen kadagiti burburtia; ket ti langa ni Jehova ti makitana. Apay, ngarud, a dikay nagbuteng nga agsao maibusor iti adipenko, maibusor ken Moises?” (Nu 12:6-8) Iti pangleppas a sasao ti libro a Deuteronomio, nadeskribir ti naparaburan a takder ni Moises iti sanguanan Jehova: “Ngem kaskasdi nga awan a pulos ti timmakder a mammadto iti Israel a kas ken Moises, a naam-ammo ni Jehova iti rupanrupa, no maipapan kadagiti amin a pagilasinan ken milagro a nangibaonan kenkuana ni Jehova nga aramidenna iti daga ti Egipto ken Faraon ken iti amin nga ad-adipenna ken iti intero a dagana, ken no maipapan iti isuamin a napigsa nga ima ken isuamin a naindaklan a kinanakaam-amak a winatwat ni Moises iti imatang ti intero nga Israel.”​—De 34:10-12.

Sigun iti sasao ni Jehova, nupay saan a literal a nakita ni Moises ti mismo a persona ni Jehova, kas iti immun-unan a nadakamat, naaddaan iti ad-adda a direkta, patinayon, ken nasingsinged a pannakirelasion ken Jehova ngem ti asinoman a mammadto kasakbayan ni Jesu-Kristo. Ti sasao ni Jehova a: “Makisaoak kenkuana iti ngiwanngiwat,” impasimudaagna a naaddaan ni Moises iti personal a pannakisarita iti Dios (babaen kadagiti anghel, a makapan iti mismo a sanguanan ti Dios; Mt 18:10). (Nu 12:8) Kas manangibabaet iti Israel, tinagiragsakna ti gistay agtultuloy nga urnos ti panagsinnarita. Iti aniaman a tiempo nabalinanna ti mangidatag kadagiti parikut a pakaseknan ti nasion ken umawat iti sungbat ti Dios. Ni Jehova intalekna ken Moises ‘ti intero a balayna,’ nga inusarna ni Moises kas ti nasinged a pannakabagina iti pannakaorganisar ti nasion. (Nu 12:7; Heb 3:2, 5) Dagiti mammadto iti naud-udi a tiempo intultuloyda laeng ti nagbangon iti rabaw ti pamuon a naipasdeken babaen ken Moises.

Nakaskasdaaw unay ti wagas a pannakilangen ni Jehova ken Moises ta kasla aktual a nakita ni Moises ti Dios babaen iti bukodna a matmata, imbes a naaddaan laeng iti sirmata iti panunotna wenno tagtagainep a nakangngeganna a nagsao ti Dios, ti gagangay idi a wagas a pannakikomunikar ti Dios kadagiti mammadtona. Napaypayso unay dagiti pannakilangen ni Jehova ken Moises, iti kasta nagtignay ni Moises a kasla nakitana “daydiay Maysa a di makita.” (Heb 11:27) Nalawag a ti epekto a napataud ken Moises ket umasping iti epektona ken Pedro daydiay sirmata ti panagbalbaliw ti langa, adu a siglo kalpasanna. Napaypayso unay ken Pedro ti sirmata nga iti kasta nangrugi pay ketdin a makiraman iti dayta, a nagsasao ngem saanna nga ammo ti sasawenna. (Lu 9:28-36) Ket adda met sirmata a napasaran ni apostol Pablo a napaypayso unay ta idi agangay kinunana maipapan iti bagina: “No adda iti bagi diak ammo, wenno iti ruar ti bagi diak ammo; ammo ti Dios.”​—2Co 12:1-4.

Awan duadua a ti maysa a makagapu iti naisalsalumina a balligi ni Josue iti panangipasdekna iti Israel iti Naikari a Daga ket dagiti nagsayaat a kualidad nga inyukuok kenkuana ti panangsanay ken ulidan ni Moises. Ni Josue ti ministro ni Moises “manipud kinaagtutubona nga agpatpatuloy.” (Nu 11:28) Nalawag nga isu ti komandante ti buyot iti sidong ni Moises (Ex 17:9, 10) ken nasinged ken Moises kas katulonganna iti adu a kapadasan.​—Ex 24:13; 33:11; De 3:21.

Nagpaay kas Mangiladawan ken Jesu-Kristo. Imbatad ni Jesu-Kristo a nagsurat ni Moises maipapan kenkuana, ta iti maysa a gundaway imbagana kadagiti bumusbusor kenkuana: “No pinatiyo ni Moises patiendak koma, ta dayta a tao nagsurat maipapan kaniak.” (Jn 5:46) “Nangrugi ken Moises ken kadagiti amin a Mammadto,” ni Jesus, idi kaduana dagiti adalanna, “imbuksilanna kadakuada ti bambanag maipapan iti bagina kadagiti amin a Kasuratan.”​—Lu 24:27, 44; kitaenyo met ti Jn 1:45.

Kadagiti banag nga insurat ni Moises maipapan ken Kristo Jesus, karaman dagitoy a sasao ni Jehova: “Ibangonakto ida iti mammadto manipud tengnga ti kakabsatda, a kas kenka; ket pudno nga ikabilkonto ti sasaok iti ngiwatna, ket sigurado a sawennanto kadakuada ti isuamin nga ibilinkonto kenkuana.” (De 18:18, 19) Idi inadaw ni apostol Pedro daytoy a padto, awan duadua a ni Jesu-Kristo ti tuktukoyenna.​—Ara 3:19-23.

Iti adu a wagas, adda ti mangiladawan a panagkaasping dagitoy dua a naindaklan a mammadto, da Moises ken Jesu-Kristo. Idi maladagada, nalisianda nga agpadpada ti sapasap a pananggudas nga imbilin ti agtuturay kadagidi bukodda tiempo. (Ex 1:22; 2:1-10; Mt 2:13-18) Naayaban ni Moises manipud Egipto a kaduana ti ‘inauna’ ni Jehova, ti nasion ti Israel, a ni Moises ti panguluen ti nasion. Naayaban ni Jesus manipud Egipto kas ti inauna nga Anak ti Dios. (Ex 4:22, 23; Os 11:1; Mt 2:15, 19-21) Agpadpadada a nagayunar iti 40 nga aldaw kadagiti let-ang a lugar. (Ex 34:28; Mt 4:1, 2) Agpadpadada nga immay iti nagan ni Jehova, a ti mismo a nagan ni Jesus kaipapananna “Ni Jehova ket Salakan.” (Ex 3:13-16; Mt 1:21; Jn 5:43) Ni Jesus, kas ken Moises, ‘indeklarana ti nagan ni Jehova.’ (De 32:3; Jn 17:6, 26) Agpadpadada a nagpaiduma no iti kinaemma ken kinapakumbaba. (Nu 12:3; Mt 11:28-30) Agpadpadada nga addaan kadagiti nakappapati unay a pammatalged a mangipakita a ti Dios ti nangibaon kadakuada​—adu a kita dagiti nakaskasdaaw a milagro, a ni Jesu-Kristo ad-adu pay ti naaramidanna ngem ni Moises babaen ti panangpagungarna kadagiti natay a tattao.​—Ex 14:21-31; Sal 78:12-54; Mt 11:5; Mr 5:38-43; Lu 7:11-15, 18-23.

Ni Moises ket manangibabaet iti Linteg ti tulag iti nagbaetan ti Dios ken ti nasion ti Israel. Ni Jesus ket Manangibabaet iti baro a tulag iti nagbaetan ti Dios ken ti “nasantuan a nasion,” ti naespirituan nga “Israel ti Dios.” (1Pe 2:9; Ga 6:16; Ex 19:3-9; Lu 22:20; Heb 8:6; 9:15) Agpadpadada a nagserbi kas ukom, manangted-linteg, ken panguluen. (Ex 18:13; 32:34; Da 9:25; Mal 4:4; Mt 23:10; Jn 5:22, 23; 13:34; 15:10) Naitalkan ken napaneknekan a matalek ni Moises iti kinamayordomo iti ‘balay ti Dios,’ kayatna a sawen, ti nasion wenno kongregasion ti Israel. Impakita ni Jesus ti kinamatalek maipaay iti balay ti Dios, nga isu, kas Anak ti Dios, ti nangibangon iti dayta a balay, awan sabali, ti nasion wenno kongregasion ti naespirituan nga Israel. (Nu 12:7; Heb 3:2-6) Ket uray iti ipapatay, adda panagkaaspingda: Ti Dios indulinna dagiti bagi da Moises ken Jesus.​—De 34:5, 6; Ara 2:31; Jud 9.

Iti arinunos ti 40 a tawen a temporario a panagnaed ni Moises idiay let-ang, bayat nga ipaspastorna idi ti arban ti katuganganna, ti anghel ti Dios nangaramid iti namilagruan a parangarang kenkuana iti gil-ayab ti siitan a bassit a kayo idiay sakaanan ti Bantay Horeb. Sadiay a pinarebbengan ni Jehova nga ispalenna ti ili ti Dios manipud Egipto. (Ex 3:1-15) Iti kasta, ti Dios dinutokanna ni Moises kas mammadto ken pannakabagina, ket siuumiso a maawagan itan ni Moises kas napulotan, wenno “Kristo.” Tapno maragpatna ti kasta a naparaburan a saad, kasapulan idi a tallikudan ni Moises ‘dagiti gameng ti Egipto’ ket binay-anna nga isu aglak-am iti “dakes a pannakatrato a kadua ti ili ti Dios” ket iti kasta agsagaba iti pannakaumsi. Ngem iti biang ni Moises, ti kasta a “pannakaumsi ti Kristo” ket kinabaknang a dakdakkel ngem iti amin a kinabaknang ti Egipto.​—Heb 11:24-26.

Ti kaas-asping daytoy ket masarakan ken Jesu-Kristo. Sigun iti pakaammo ti anghel idi mayanak ni Jesus idiay Betlehem, isu ti agbalin idi “a Manangisalakan, nga isu ti Kristo nga Apo.” Nagbalin a Kristo, wenno Daydiay Napulotan, kalpasan a binautisaran ni mammadto Juan idiay Karayan Jordan. (Lu 2:10, 11; 3:21-23; 4:16-21) Idin inaklonna nga isu “ti Kristo,” wenno Mesias. (Mt 16:16, 17; Mr 14:61, 62; Jn 4:25, 26) Kas ken Moises, pinagtalinaed met ni Jesu-Kristo ti matana a sikikita iti gunggona ken inumsina ti bain nga inggabsuon kenkuana dagiti tattao. (Fil 2:8, 9; Heb 12:2) Daytoy a Dakdakkel a Moises ti nakabautisaran ti kongregasion Kristiano​—kayatna a sawen, ken Jesu-Kristo, ti naipadto a Mammadto, Manangwayawaya, ken Panguluen.​—1Co 10:1, 2.