PANAGTINNULAG

Panagkinnari ti dua nga agassawadanto iti masanguanan. Kadagiti Hebreo, dagiti panagsasarita a nainaig iti dayta ket kadawyan nga aramiden dagiti nagannak ti lalaki ken babai, nangnangruna ti amma. (Ge 24:1-4; 38:6; 21:21) Masansan a naikabilangan dagiti kayat ti agtutubo a lalaki. (Uk 14:2) No maipapan iti babbai a napatawidan iti sanikua dagiti inapo gapu ta natay ti amada nga awanan annak a lallaki, mabalinda ti makiasawa iti siasinoman a kayatda a pilien a pakiasawaan, no la ket makiasawada kadagiti kameng ti tribuda. (Nu 36:6) No maipapan ken Isaac, pudno a ni Jehova ti nangpili iti asawaenna. (Ge 24:50, 51) Ti panangpili iti asawaen ken ti panangitukon iti panagkasar, a gagangay nga aramiden dagiti nagannak wenno ama ti lalaki, ket sarunuen ti panangyasawa, wenno panagtulag nga agassawadanto. Daytoy idi ket maysa a pormal a pamay-an, nga asikasuen dagiti nagannak no iti biang ti nobia ken masansan a ti maysa a gayyem wenno ti legal a pannakabagi no iti biang ti nobio.​—Ge 24:1-4; Jn 3:29.

Ti kangrunaan a paset ti panagtinnulag isu ti moʹhar, ti sab-ong. Daytoy a termino a moʹhar mamitlo nga agparang iti Biblia. (Ge 34:12; Ex 22:16, 17; 1Sm 18:25) Dagiti nagannak ti gagangay a pakaibayadan dagiti sab-ong. Maipapan ken Rebecca, nangted ti adipen ni Abraham iti “napili a bambanag” iti ina ni Rebecca ken iti kabsatna a ni Laban, nga isu ti kangrunaan a nakipaset iti panangaramid kadagiti urnos. (Ge 24:53) Ti moʹhar ket mabalin met nga ipaay babaen ti panagserbi. (Ge 29:15-30; Jos 15:16) Ipakita ti Exodo 22:16, 17 nga adda moʹhar a naibayad iti ama ti naallilaw a babai kas multa iti naaramid a basol, uray no nagkedked ti ama a mangited iti anakna tapno agbalin nga asawa ti lalaki. Adda dagiti gundaway a ti ama ipaayanna ti nobia iti rangkap kas “sagut ti panagsina [wenno, isisina],” ken no dadduma, maipaayan ti nobia kadagiti sagut iti tiempo ti pannakaitulagna a mayasawa, kas iti napasamak ken Rebecca.​—1Ar 9:16; Jos 15:17-19; Ge 24:53.

Dagiti Hebreo minatmatanda dagiti nagtulagen a nobio ken nobia kas naisinggaluten iti maysa ken maysa ken kasla agassawan, nupay saanda nga agdenna agingga a saan a mairingpas amin dagiti urnos a kalkalikaguman ti kasar.​—Ge 19:8, 14; Uk 14:15, 16, 20.

Kadagiti Judio, ti panagtinnulag ket naibilang a nabileg ta no saandanto a matuloy nga agasawa gapu ta agbalbaliw ti panunot ti nobio wenno gapu iti sabali pay a nainkalintegan a rason, ti agtutubo a babai saan a mabalin a makiasawa iti sabali agingga a mawayawayaan babaen ti pannakaidalan iti linteg, kayatna a sawen, babaen ti kasuratan ti diborsio. (Mt 1:19) No ti naitulagen a babai nakiabig iti sabali a lalaki bayat ti tiempo ti pannakaitulagna iti nobiona, maukom kas maysa a mannakikamalala ken masentensiaan iti ipapatay. (De 22:23, 24) Uray no ti maysa a lalaki nakidenna iti adipen a babai a naituding maipaay iti sabali a lalaki ngem saan pay a nasubbot, wenno nawayawayaan, agpadada a nakabasol ket madusada. Nupay kasta, saanda a mapapatay gapu ta saan pay a nawayawayaan ti babai.​—Le 19:20-22.

Saan a makalikaguman nga agserbi iti militar ti maysa a nakitinnulagen a lalaki.​—De 20:7.

Maipapan iti edad ti panagtinnulag, saan a nadakamat iti Biblia no ania ti maipalubos nga edad dagiti agtinnulag. Kadagiti pagilian iti Makintengnga a Daya itatta, masansan a ti nobia makiasawa inton magtengannan ti edad a 16 ken no dadduma uray ub-ubing pay. Imparit dagiti Talmudista a mangasawa ti maysa a lalaki no ti edadna ket nababbaba ngem 13 a tawen ken maysa nga aldaw, ken ti maysa a babai no ti edadna ket nababbaba ngem 12 a tawen ken maysa nga aldaw.

Gagangay a saanen nga adu pay a tawtawen ti palabsen iti nagbaetan ti panagtinnulag ken panagasawa, nupay mabalin nga adda dagiti gundaway a masapul a maipad-eng pay tapno mabayadan ti nobio ti naikeddeng a gatad wenno maipaayna ti makalkalikaguman a panagserbi. Maipapan ken Jacob, pito a tawen ti kapaut ti kasasaadna kas naitulag, nga iti dayta a panawen nagserserbi agpaay ken Raquel ngem ni Lea ti naited kenkuana. Kalpasanna naguray iti makalawas pay sakbay a nagun-odanna ni Raquel, nupay nagtultuloy nga agserbi ken Laban iti pito pay a tawen agpaay kenkuana.​—Ge 29:20-28.

Ti Kristiano rebbeng nga ibilangna ti inkarina a sao kas maannurot, ket no maipapan iti pannakitinnulag iti panagasawa rebbeng nga annurotenna ti prinsipio nga insawang ni Jesus: “Ti koma latta saoyo a Wen kaipapananna ti Wen, ti saoyo a Saan, Saan; ta ti aniaman a surok dagitoy ket nagtaud iti daydiay nadangkes” (Mt 5:37), ken ni Santiago: “No di ket ti koma Wenyo kaipapananna ti Wen, ket ti Saanyo, Saan, tapno saankayo a matnag iti pannakaukom.”​—San 5:12.

Ti Nobia ni Kristo. Ni Jesu-Kristo ket nayasawa iti maysa a nobia, ti kongregasion Kristiano, nga isu dayta ti bagina. (Efe 1:22, 23) Idi Pentecostes, 33 K.P., dagiti immuna a kameng ti “nobia” immawatda iti nasantuan nga espiritu agraman ti namilagruan a sagut kadagiti pagsasao. Umasping daytoy kadagiti sagut a mainaig iti panagtinnulag nga agassawa, a maibilang kas “maysa a tanda a pakpakauna iti tawid [ti naespirituan a nobia ni Kristo], maipaay iti panggep a pannakaluk-at ti bukod a sanikua ti Dios babaen ti subbot, maipaay iti nadayag a pakaidayawanna.” (Efe 1:13, 14) Nagsao ni apostol Pablo maipapan kadagidiay inyam-ammona iti kinapudno mainaig iti Kristo ken nagbalinda a Kristiano kas naikari a mayasawa, ken binagbagaanna ida a taginayonenda ti kinatarnaw kas nadalus a birhen ken Kristo. (2Co 11:2, 3) Dagidiay naitulag, wenno naikari, ken Kristo, naibilangda a naitulagen bayat ti kaaddada pay laeng ditoy daga, ken naawisda iti pangrabii ti panagkasar ti Kordero.​—Apo 19:9.