Makatulong a Sursuro Agpaay iti Napeggad a Tiempotayo
“Ammuem daytoy, a kadagiti maudi nga al-aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan. . . . Dagiti nadangkes a tattao ken dagiti agpampammarang rumang-aydanto manipud dakes nga agturong iti dakdakes pay, a mangiyaw-awan ken maiyaw-awanda.”—2 TIMOTEO 3:1, 13.
1, 2. Apay a rumbeng nga interesadotayo iti kita ti sursuro a sursurotentayo?
MATULTULONGANKAY kadi, wenno masaksaktankayo? Marisrisut kadi dagiti parikutyo, wenno kumarkaroda? Babaen ti ania? Babaen kadagiti sursuro. Wen, dagiti sursuro maapektaranda ti biagyo, maipaay man iti pagimbagan wenno pagdaksan.
2 Tallo nga associate professor ti nangusig iti daytoy a banag iti nabiit pay ket impablaakda ti natakuatanda iti Journal for the Scientific Study of Religion. Pudno, mabalin a saanda nga inadal ti maipapan kadakayo a mismo wenno ti pamiliayo. Ngem, ipakita ti natakuatanda nga adda pakainaigan dagiti sursuro iti panagballigi, wenno pannakapaay, ti maysa a tao a mangsango iti napeggad a tiempotayo. Iti sumaganad nga artikulo, usigentayto ti natakuatanda.
3, 4. Ania ti sumagmamano a pammaneknek nga agbibiagtayo kadagiti napeggad a tiempo?
3 Umuna, nupay kasta, usigenyo daytoy a saludsod: Umanamongkay kadi nga agbibiagtayo iti panawen a narigat a pakilangenan? No kasta, sigurado a maawatanyo a ti ebidensia paneknekanna a dagitoy dagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” (2 Timoteo 3:1-5) Agduduma ti pannakaapektar dagiti tattao. Kas pangarigan, mabalin nga adda ammoyo a dagdaga a madama a masinasina ken mabingaybingay bayat nga agdadangadang dagiti nagduduma a bunggoy gapu iti napolitikaan a panangituray. Iti dadduma a lugar, ti panagpipinnatay ket gapu iti panagduduma ti relihion wenno puli. Saan laeng a dagiti soldado ti madangdangran. Panunotenyo dagiti di mabilang a babbai ken ubbing a marangranggasan wenno dagiti lallakay ken babbaket nga awanan iti taraon, pagpapudot, ken pagtaengan. Di mabilang dagiti agsagsagaba iti kasta unay, a nagbanag iti nakaad-adu a refugee ken adu a nakalkaldaang a kasasaad a nainaig kadagitoy.
4 Ti tiempotayo ket minarkaan met dagiti parikut iti ekonomia, a nagresulta iti panagserra dagiti pabrika, kinaawan panggedan, pannakapukaw ti benepisio ken pension, panagbaba ti balor ti kuarta, ken basbassit wenno manmano a pannangan. Adda kadi pay mainayonyo iti listaan dagiti parikut? Nalabit nga adda pay. Riniwriw iti intero a lubong ti agsagsagaba iti kinakirang ti taraon ken saksakit. Mabalin a nakakitakayon kadagiti nakabutbuteng a ladawan dagiti nakakutkuttong a lallaki, babbai, ken ubbing idiay Makindaya nga Africa. Riniwriw iti Asia ti kasta met laeng ti sasaadenda.
5, 6. Apay a maikuna a ti sakit ket maysa met a nakaro a kasasaad kadagitoy napeggad a tiempotayo?
5 Nakangkangngegtayo aminen kadagiti nakabutbuteng a sakit nga umad-adu ita. Idi Enero 25, 1993, kuna ti The New York Times: “Agraraira gapu iti kinalulok iti sekso, panaginsisingpet ken barengbareng a pananglapped, gistay nasaksaknapen ti epidemia nga AIDS idiay Latin America ngem idiay Estados Unidos . . . Ti yaadu dagiti maak-akaran a . . . babbai ti kangrunaan a makagapu iti panagsaknap daytoy.” Idi Oktubre 1992, kuna ti U.S.News & World Report: “Dua a dekada pay laeng ti napalabas idi nga impakaammo ti siruhano heneral ti E.U., a nangipannakkel iti maysa kadagiti kadakkelan a balligi iti salun-at ti publiko, a tiempon ti ‘panangserra iti libro dagiti makaakar a sakit.’” Komusta ngay itatta? “Malaylayus manen dagiti ospital kadagiti biktima dagiti sakit a rebbeng koma a naparmeken. . . . Mangpatpatanor dagiti mikrobio kadagiti nasiksikap a genetiko a pamay-an a mangipalubos kadakuada a rumang-ay a naparpartak ngem dagiti baro nga antibiotiko. . . . ‘Sumsumrektayo iti baro a panawen ti makaakar a sakit.’”
6 Kas pangarigan, impadamag ti Newsweek nga Enero 11, 1993: “Itatta, agarup 270 milion a tattao kada tawen ti maim-impektaran dagiti parasito ti malaria, a mangpappapatay iti aginggat’ 2 milion . . . ken mangpatpataud iti di kumurang a 100 milion a kaso ti grabe a sakit. . . . Kagiddan dayta, madadaeranen ti nasao a sakit dagiti dati a nasamay nga agas. . . . Iti saan a mabayag, mabalin a saanton a maparmek dagiti dadduma a kita [ti parasito].” Talaga a makapasidduker dayta.
7. Aniat’ ar-aramiden dagiti adu ita kadagitoy narigat a tiempo?
7 Mabalin a napalpaliiwyon a kadagitoy napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan, adu ti agsapsapul iti tulong no kasanoda a marisut dagiti problemada. Panunotenyo, kas pangarigan, dagidiay agturturong kadagiti libro maipapan iti panangparmek iti panagdandanag wenno iti baro a sakit. Kasapulan unay dagiti dadduma ti balakad maipapan iti napaay a panagasawa, maipapan iti panangaywan iti ubing, maipapan kadagiti parikut a nainaig iti alkohol wenno droga, wenno no kasanot’ panangtimbeng kadagiti pagrebbenganda iti panggedan ken dagiti pakaringgoranda iti pagtaengan. Wen, talaga a kasapulanda ti tulong! Makigubgubalkayo aya iti personal a parikut wenno marigrigatan gapu iti gubat, bisin, wenno didigra? Uray pay kasla awan solusionna ti nadagsen a problema, adda panggapuanyo nga agsaludsod, ‘Apay a nagtengtayo ti kasta a narikut a kasasaad?’
8. Apay a ti Biblia ti rumbeng a pagturongantayo maipaay iti pannakaawat ken pagpaiwanwanantayo?
8 Tapno agballigi ken matagiragsaktayo ti biag ita ken iti masanguanan, nasken nga ammuentayo no apay a naipasangotayo iti kasta a napeggad a tiempo. Kinapudnona, dayta ti mangted ti rason iti tunggal maysa kadatayo a mangsukimat iti Biblia. Apay a ti Biblia ti pagturongantayo? Wen, ta dayta laeng ti naglaon iti umiso a padto, historia a naisurat nga immun-una, a mangipakita kadagiti makagapu iti nakaay-ay-ay a sasaadentayo, no sadino ti yantayo iti agus ti panawen, ken no ania ti adda iti masakbayantayo.
Maysa a Leksion iti Historia
9, 10. Kasano a natungpal idi umuna a siglo ti padto ni Jesus iti Mateo kapitulo 24?
9 Nangipaay Ti Pagwanawanan a Pebrero 15, 1994, iti naisangsangayan a panangrepaso iti napatak a padto ni Jesus iti Mateo kapitulo 24. No ukagenyo ti Bibliayo iti dayta a kapitulo, makitayo iti Mt 24 bersikulo 3 a nagkiddaw dagiti apostol ni Jesus iti pagilasinan maipapan iti masanguanan a kaaddana ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag. Kalpasanna, idiay Mt 24 bersikulo 5 agingga iti 14, impadto ni Jesus ti maipapan kadagiti ulbod a Kristo, gubgubat, panagkirang ti taraon, pannakaidadanes dagiti Kristiano, kinakillo, ken ti nasaknap a panangasaba maipapan iti Pagarian ti Dios.
10 Paneknekan ti historia a napasamak dagitoy a mismo bayat ti panungpalan ti Judio a sistema ti bambanag. No nagbiagkayo idi, saan aya a narigat a tiempo dagidi? Nupay kasta, agturturong idi dagiti bambanag iti kangitingitanda, iti awan pay kapadana a rigat iti Jerusalem ken iti sistema a Judio. Mangrugi iti Mt 24 bersikulo 15, mabasatayo no ania ti napasamak kalpasan a rinaut dagiti Romano ti Jerusalem idi 66 K.P. Dimteng ti kangitingitan dagidi a pasamak iti rigat a dinakamat ni Jesus idiay Mt 24 bersikulo 21—ti pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P., ti kakaruan pay laeng a rigat a dimteng iti dayta a siudad. Kaskasdi, ammoyo a saan a nagsardeng ti historia idi, saan met nga imbaga ni Jesus a kasta ti maaramid. Idiay Mt 24 bersikulo 23 agingga iti 28, impakitana a kalpasan ti rigat idi 70 K.P., adda pay mapasamak.
11. Iti ania a pamay-an a nainaig iti kaaldawantayo ti umuna-siglo a kaitungpalan ti Mateo 24?
11 Mabalin a di ikankano dagiti dadduma ita dagiti kasta a banag iti napalabas, a kunkunada, ‘Ania ngay ita?’ Maysa a biddut dayta. Nagpateg ti kaitungpalan ti padto idi umuna a siglo. Apay? Bueno, dagiti gubat, bisin, ginggined, angol, ken pannakaidadanes bayat ti panungpalan ti sistema a Judio iyanninawda ti dakdakkel a kaitungpalan kalpasan ti panagpatingga “ti naituding a pampanawen dagiti nasion” idi 1914. (Lucas 21:24) Adu a sibibiag ita ti nakasaksi iti Gubat Sangalubongan I, idi a mangrugi daytoy moderno a kaitungpalan. Ngem uray no naipasngaykayo kalpasan ti 1914, nakitkitayon ti kaitungpalan ti padto ni Jesus. Sibabatad a paneknekan dagiti pasamak iti daytoy maika-20 a siglo nga agbibiagtayon iti panungpalan daytoy agdama a dakes a sistema.
12. Sigun ken Jesus, ania ti inanamaentay pay a makita?
12 Kayat a sawen daytoy a “ti rigat” idiay Mateo 24:29 ket asidegen. Ramanento dayta dagiti nailangitan a pagsidsiddaawan a mabalin a di maipagpagarup. Ipakita ti Mt 24 bersikulo 30 a makakitanto dagiti tattao iti naidumduma a pagilasinan—a mangpaneknek nga asidegen ti pannakadadael. Sigun iti umasping a salaysay idiay Lucas 21:25-28, iti dayta masanguanan a tiempo, ‘dagiti tattao matalimudawdanto gapu iti buteng ken panangpadpadaan kadagiti bambanag nga um-umay iti mapagnaedan a daga.’ Kunaen pay ti salaysay ni Lucas a tumangadto dagiti Kristiano ta asideg unayen ti pannakaisalakanda.
13. Ania dagiti dua a kangrunaan a punto a rumbeng nga ikkantayo iti atension?
13 ‘Ala wen, umanamongak iti dayta,’ mabalin a kunayo, ‘ngem ti kunak, ti nasken ket no kasanok a maawatan ken sanguen dagiti narigat a tiempotayo?’ Husto. Ti umuna a puntotayo isu ti panangilasin kadagiti kangrunaan a parikut ken kitaen no kasanotay a maliklikan dagitoy. Mainaig iti dayta ti maikadua a punto, no kasano a matulongannatayo dagiti Nainkasuratan a sursuro a mangtagiragsak iti nasaysayaat a biag ita. Maipanggep itoy, ukagenyo ti Bibliayo idiay 2 Timoteo kapitulo 3, ket kitaenyo no kasano a matulongannakayo dagiti sasao ni apostol Pablo a mangsango kadagiti narigat a tiempo.
Maysa a Padto Maipapan iti Tiempotayo
14. Apay nga adda pamatiantayo a makagunggona kadatayo ti panangusig iti 2 Timoteo 3:1-5?
14 Pinaltiingan ti Dios ni Pablo nga agsurat iti maysa a nasungdo a Kristiano a ni Timoteo iti adu a nasayaat a pammagbaga a makatulong kenkuana a maaddaan iti nabalballigi ken naragragsak a biag. Agaplikar a nangnangruna iti kaaldawantayo ti dadduma a paset ti surat ni Pablo. Uray pay no pagarupenyo a kabesadoyon dagitoy, imutektekanyo ita a naimbag dagiti naimpadtuan a sasao idiay 2 Timoteo 3:1-5. Insurat ni Pablo: “Ammuem daytoy, a kadagiti maudi nga al-aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan. Ta dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida, managayat iti kuarta, napalangguad, natangsit, managtabbaaw, nasukir kadagiti nagannak, awanan panagyaman, saan a nasungdo, awanan nainkasigudan a panagayat, saan a sidadaan iti aniaman a tulagan, manangparpardaya, awanan panagteppel, narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag, mangliliput, natangken ti uloda, natangsit a buyogen ti panagpannakkel, managayat iti ragragsak imbes a managayat koma iti Dios, nga addaanda iti langa ti nadiosan a debosion ngem libakenda ti pannakabalin dayta.”
15. Apay nga interesadotay unay ita iti 2 Timoteo 3:1?
15 Paliiwenyo ta adda 19 a banag a nailista. Sakbay nga usigentayo dagitoy ken tapno magunggonaantayo, agsarimadengtayo biit ket amirisentayo ti padto iti pakabuklanna. Kitaenyo ti 2Ti 3 bersikulo 1. Impadto ni Pablo: “Kadagiti maudi nga al-aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” Ania a “maudi nga al-aldaw”? Nagadun dagiti maudi nga al-aldaw, kas iti maudi nga al-aldaw ti nagkauna a Pompeii wenno ti maudi nga al-aldaw ti maysa nga ari wenno ti maysa a dinastia. Uray ti Biblia dakamatenna ti sumagmamano a maudi nga al-aldaw, kas iti maudi nga al-aldaw ti sistema a Judio. (Aramid 2:16, 17) Nupay kasta, impasdek ni Jesus ti pagbatayan tapno maawatantayo a ti “maudi nga al-aldaw” a dinakamat ni Pablo tuktukoyenna ti tiempotayo.
16. Ania a kasasaad ti impakpakauna ti pangngarig maipapan iti trigo ken dagiti dakes a ruot agpaay iti tiempotayo?
16 Inaramid ni Jesus dayta babaen ti maysa a pangngarig maipapan iti trigo ken dagiti dakes a ruot. Naimula dagitoy iti talon ket napalubosanda nga agtubo. Kinunana a ti trigo ken dagiti dakes a ruot iladawanda dagiti tattao—dagiti pudno a Kristiano ken dagiti ulbod. Dinakamatmi daytoy a pangngarig agsipud ta paneknekanna a maysa a naunday a panawen ti lumabas sakbay ti panungpalan ti intero a dakes a sistema. Inton dumteng dayta a panungpalan, addanto maysa a banag a rumangrang-ay. Ania dayta? Ti apostasia, wenno itatallikud iti pudno a Kinakristiano, a nangibunga iti naruay a kinadakes. Pasingkedan dagiti dadduma pay a padto ti Biblia a mapasamak daytoy kadagiti maudi nga al-aldaw ti dakes a sistema. Addatayon iti dayta a tiempo, iti panungpalan ti sistema ti bambanag.—Mateo 13:24-30, 36-43.
17. Ania nga umasping nga impormasion ti ipaay ti 2 Timoteo 3:1-5 maipapan iti panungpalan ti sistema ti bambanag?
17 Makitayo kadi ti pateg daytoy? Ikkannatayo ti 2 Timoteo 3:1-5 iti umasping a pammaneknek a bayat ti panungpalan ti sistema, wenno maudi nga al-aldaw, nalikmut dagiti Kristiano kadagiti dakes a kasasaad. Saan nga imbaga ni Pablo a dagiti 19 a banag a nailista ti kangrunaan a mangpaneknek a dimtengen ti maudi nga al-aldaw. Ngem ketdi, ipakpakdaarna dagiti bambanag a pakaipasanguantayo kadagiti maudi nga al-aldaw. Saritaen ti 2Ti 3 bersikulo 1 “dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” Nagtaud dayta nga ebkas iti Griego, a ti literal a kaipapananna ket “dagiti naituding a narungsot a tiempo.” (Kingdom Interlinear) Dikay aya umanamong a ti “narungsot” siuumiso nga iladawanna ti sangsanguentay itatta? Ikkannatay pay dagitoy naipaltiing a sasao iti nadibinuan a pannakaawat maipapan iti tiempotayo.
18. Ania ti pangipamaysaantayo iti atension bayat ti panangusigtayo iti naimpadtuan a sasao ni Pablo?
18 Ti panangusigtayo iti daytoy a padto ikkannatayo iti gundaway a mangilasin kadagiti nakalkaldaang a pangarigan no kasano kapeggad, wenno karungsot, ti panawentayo. Laglagipenyo dagiti dua a kangrunaan a puntotayo: (1) tapno ilasin dagiti parikut a mamagbalin iti tiempotayo a narigat ken kitaen no kasanotay a maliklikan dagitoy; (2) tapno suroten dagiti sursuro a pudpudno a praktikal ken makatulong kadatayo a mangtagiragsak iti nasaysayaat a biag. Isu nga imbes nga ipaganetget dagiti parikut, ipamaysatayo ti atensiontayo kadagiti sursuro a makatulong kadatayo ken iti pamiliatayo kadagitoy a tiempo a narigat a pakilangenan.
Agapitkayo iti Nabaknang a Gunggona
19. Ania a pammaneknek ti nakitkitayon a dagiti tattao managayatda iti bagbagida?
19 Rinugian ni Pablo ti listaanna babaen ti panangipadtona a kadagiti maudi nga al-aldaw, “dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida.” (2 Timoteo 3:2) Aniat’ kayatna a sawen? Saankay a nagbiddut no kunaenyo nga iti intero a historia adda dagiti managimbubukod a lallaki ken babbai a ti laeng pagimbaganda ti pampanunotenda. Ngem, awan duadua a gagangayen ti kastoy a kababalin. Nakaro daytoy kadagiti adu a tattao. Gistay isu dayta ti pagannurotan iti lubong ti politika ken komersio. Sapsapulen dagiti lallaki ken babbai ti pannakabalin ken kinalatak uray ania ti mapasamak. Masansan nga agpaay dayta iti pagdaksan dagiti sabsabali, ta dagiti kasta a tattao a ti la bagbagida ti ayatenda awan bibiangda no madangranda dagiti sabsabali. Nagdarasda nga agidarum wenno mangkusit kadagiti dadduma. Maawatanyo no apay a “me generation” ti awag dagiti adu iti tiempotayo. Nagadu dagiti arsagid ken managimbubukod.
20. Kasano a naiduma ti pammagbaga ti Biblia iti kababalin a panagayat iti bagi a kadawyan ita?
20 Saanen a masapul a mapalagipantayo kadagiti nasaem a kapadasantayo iti pannakilangen kadagiti tattao a ‘managayat iti bagbagida.’ Nupay kasta, pudno a babaen ti silalawag a panangilasinna iti daytoy a parikut, tultulongannatayo ti Biblia, ta isursuronatayo no kasano a liklikan daytoy a silo. Kastoy ti kunana: “Dikay agaramid iti aniaman gapu iti inaagum nga ambision wenno iti ubbaw a tarigagay nga aglangsot, no di ket agpakumbabakayo iti maysa ken maysa, a kanayon nga ibilangyo dagiti dadduma a naim-imbag ngem dakayo. Ken kitaenyo ti pagimbagan ti tunggal maysa, saan la a ti bukodyo a pagimbagan.” “Diyo itan-ok ti bagiyo iti nangatngato ngem ti rumbeng. Napakumbaba koma ketdi ti panagpampanunotyo.” Masarakan dayta nagsayaat a pammagbaga idiay Filipos 2:3, 4 ken Roma 12:3, kas naipatarus iti Today’s English Version.
21, 22. (a) Ania ti mangipakita a makatulong ti kasta a pammagbaga ita? (b) Ania ti epekto ti pammagbaga ti Dios kadagiti gagangay a tattao?
21 Mabalin nga adda sumupiat, ‘Kasla nasayaat dayta, ngem saan a praktikal.’ Saan man. Agkurri dayta kadagiti gagangay a tattao itatta. Idi 1990, inmaldit ti manangipablaak para iti Oxford University ti The Social Dimensions of Sectarianism. Napauluan ti kapitulo 8 iti “Dagiti Saksi ni Jehova iti Katoliko a Pagilian,” ket dinakamatna ti resulta ti maysa a panagsirarak a naaramid idiay Belgium. Mabasatayo: “No maipapan iti positibo a panangallukoy ti panagbalin a Saksi, malaksid pay iti panangallukoy ‘ti Kinapudno’ a mismo, saan la a maymaysa a kababalin ti dinakamat dagiti napagsaludsodan. . . . Ti kinabara, kinamannakigayyem, ayat, ken panagkaykaysa ti masansan a madakdakamat, ngem karaman met kadagiti kababalin nga ipatpateg dagiti Saksi ti kinamapagpiaran ken personal a kababalin iti ‘panangannurot kadagiti prinsipio ti Biblia.’”
22 Mabalintay nga iyarig dayta a panangmatmat iti maysa a retrato a naala babaen ti wide-angle lens; no zoom wenno telephoto lens ti inusaryo, makitayo dagiti close-up, adu a pudno a kapadasan iti biag. Karaman kadagitoy dagiti lallaki a dati a napangas, naturay, wenno managimbubukod ngem nagbalindan a naemma, assawa a lallaki ken amma a nakadungdungngo ken naasi kadagiti assawada, annak, ken kadagiti sabsabali. Karaman met dagiti babbai a dati a dominante wenno awanan panangisakit ngem ita tumultulongdan kadagiti sabsabali a makasursuro iti dalan ti pudno a Kinakristiano. Ginasgasut a ribu ti addaan iti kasta a kapadasan. Ita, pangngaasiyo ta agpudnokayo. Saan aya a kaykayatyo ti makikadua kadagiti kasta a tattao ngem ti kanayon a maidenna kadagiti lallaki ken babbai a ti la bagbagida ti ipangpangrunada? Saan kadi a nalaklaka koma a mapagballigian dagiti napeggad a tiempotayo? Ngarud saan aya a pagbalinennakay a naragragsak ti panangsurot kadagiti kasta a sursuro ti Biblia?
23. Apay a rumbeng nga usigentay pay ti 2 Timoteo 3:2-5?
23 Nupay kasta, ti laeng umuna a kababalin a dinakamat ni Pablo idiay 2 Timoteo 3:2-5 ti inusigtayo. Dagiti met ngay dadduma? Matulongannakay met aya ti naannad a panangusigyo kadagitoy a mangilasin kadagiti kangrunaan a parikut iti tiempotayo tapno maliklikanyo dagitoy ken maawatanyo no ania ti rumbeng nga aramidenyo a mangyeg kadakayo ken kadagiti patpatgenyo iti dakdakkel a ragsak? Tulongannakayo ti sumaganad nga artikulo a mangsungbat kadagitoy a saludsod ken agapit iti nabaknang a bendision.
Dagiti Punto a Laglagipen
◻ Ania ti mangpaneknek nga agbibiagtayo iti napeggad a tiempo?
◻ Apay a masiguradotayo nga agbibiagtayo kadagiti maudi nga al-aldaw?
◻ Ania dagiti dua a kangrunaan a punto a maadawtayo iti panangusig iti 2 Timoteo 3:1-5?
◻ Kadagitoy a tiempo a nagadu ti managayat iti bagbagida, kasano a tinulongan dagiti sursuro ti Biblia dagiti tattao ni Jehova?
[Picture Credit Line iti panid 8]
Ladawan iti akinngato a kanigid: Andy Hernandez/Sipa Press; ladawan iti akimbaba a kanawan: Jose Nicolas/Sipa Press