Pannakariribuk ti Isip​—No Daytat’ Mangsaplit ti Kristiano

KUNA dagiti eksperto ti salun-at ti isip a nalabit 1 iti kada 5 a tattao idiay Estados Unidos ti agsagsagaba manipud maysa a kita ti mabigbigbig a pannakariribuk ti isip. Innayon pay ti World Health Organization a mabalin nga adda aginggat’ 40 milion a di maag-agasan a kaso iti sakit ti isip kadagiti rumangrang-ay pay laeng a dagdaga. Dagiti problema ti isip ti nadisdiskobre payen iti sumagmamano kadagiti agtataeng kadagiti pimmaraiso a purpuro ti Pacifico.

Ngarud saan koma a makapakellaat kadatayo nga adda met sumagmamano kadagiti Kristiano itatta ti aglaklak-am kadagiti mental wenno emosional a pakarigatan manipud simple laeng a panagdandanag ken kalalainganna a panagleddaang agingga kadagiti grabe a saksakit kas iti nakaro a panagleddaang, bipolar wenno agtataud iti dua a paset a saksakit (manic-depression), panagbuteng wenno phobias, ken schizophrenia wenno panagmauyong. Dadduma ti addaanen kadagita a problema sakbay pay ti panagbalinda a Saksi, idinto ta dagiti dadduma mangrugida nga agsagaba ti pannakariribuk bayat ti kinanataenganda.

No Apay Saan a Nailisi dagiti Kristiano

Maysa a babai a Kristiano nga addaan nasurok a 20 tawennan iti dedikado a serbisio ti nagkuna nga isut’ tutuoken dagiti napipigsa ken awan sardayna a timtimek. “Agpanunotak iti aniaman a naiduma a tema,” kunana, “ket itan umayen ti timek nga agkunkuna, ‘patayem ti bagimon.’.  . . Paulit-ulit a mangmangngegmo dagitoy a timek agingga a saanmon a maanduran.” Kasano a posible para iti maysa a matalek a Kristiano nga agsagaba iti kastoy a pamay-an? Di met aya kuna ti 2 Timoteo 1:7: “Ta saannatay nga inikkan ti Dios ti espiritu ti kinatakrut, no di ti pannakabalin ken ti ayat ken ti naimbag a nakem”?

Wen, ngem ti naimbag a nakem mammano a tuktukoyenna iti sikolohikal a salun-at ngem iti abilidad ti maysa a Kristiano a mangwatwat iti pangngeddeng a naibatay iti Biblia. Saan a kas ti maysa a tao iti lubong a “nakudrepan ti pannakaawatna,” wenno “dimmakes ti panunotna,” ti maysa a Kristiano ket ‘binaliwannan ti pampanunotna’ babaen iti panagad-adalna ti Sao ti Dios. (Efeso 4:17, 18; 2 Timoteo 3:8; Roma 12:2) Awan duadua dakdakkel ti maaramidan daytoy a mangparang-ay ti emosional ken mental a kinatimbeng ti maysa a Kristiano, kaskasdi daytat’ saan a mamagbalin kenkuana a mailisi kadagiti parikut iti mental a salun-at. Dadduma kadagiti matalek nga ad-adipen ti Dios idi panawen ti Biblia, kas ken Epafrodito, ti nagsagsagaba manipud sumagmamano a pannakariribuk ti isip.​—Filipos 2:25, 26; Lucas 2:48.

“Ta kas matayda amin ken Adan,” ipalagip ni Pablo kadatayo. (1 Corinto 15:22) Adu kadatayo ti kaawatan addaan kadagiti pisikal nga an-anayen. Dadduma agsagsagaba manipud iti mental wenno emosional a sakit.

Dagiti Makagapu ti Pannakariribuk ti Isip

Dagiti pisikal a bambanag ti agparang nga adda iti ramut iti adu a kaskaso ti pannakariribuk ti isip. Kas pangarigan, ibagbaga ti Biblia maipapan ti maysa a tao a dagiti matana “maimatangandanto dagiti datdatlag a kita.” Ti makagapu kadagita a misterioso a panagar-arapaap? “Panagtalinaed a napaut iti arak”! (Proverbio 23:29-33) Nalawag, ti alkohol ti mangpataud ti panagar-arapaap ti utek. Kuna dagiti doktor nga iti umasping a pamay-an, ti adda perdina a kemika ti utek, dagiti genetiko a makagapu, ken nalabit uray pay ti pannangan makapataudda iti panagdepekto ti utek. Mabalin nga agresulta kadagiti mental ken emosional a pakarigatan.a

Dagiti napipigsa a sikolohikal a pakarigatan, kas ti panagdandanag, ti mabalin met a pangrugian dagiti emosional a problema. Ti laengen panagpadpadas a panangsalimetmet ti moral a kinadalus ken Nakristianuan a personalidad kadagitoy “panawen a napeggad a narigat a pakibagayan” ti mabalin a pagtaudanen ti panagdandanag. (2 Timoteo 3:1-5) Apay, ni Lot “nagliday ti nalinteg a kararuana” gaput’ kinadakes nga inaldaw-aldaw a pakaisarsaranganna idiay Sodoma! (2 Pedro 2:8) Mainayon pay, dadduma kadagiti Kristiano ti apektado ti isipda gaput’ pannakaramesda, seksual a pannakaabusoda, wenno gapu kadagiti napalabas a kinalulok wenno panangabuso ti droga. Dagita a bambanag ti mangipaay iti nakabutbuteng a pannakadangran iti mental a salun-at ti maysa a tao.

No Aniat’ Maaramidan dagiti Panglakayen

Dagiti panglakayen ti maseknan iti panangipastor ti intero nga arban a naitalek kadakuada​—agraman dagiti agsagsagaba iti emosional a pakariribukan. (1 Pedro 5:2; Isaias 32:1, 2) Pudno, saanda a doktor, ket saanda a mapaimbag dagiti indibidual kadagiti an-anayenda kas ti saan met a pannakapaimbag ni apostol Pablo ken Epafrodito iti pisikal a sakitna wenno kadagiti simmaruno a panagleddaangna. (Filipos 2:25-29) Kaskasdi, babaen ti panangipakita ti pudpudno a pannakaseknan ken pannakipagrikna, masansan a dakkel maaramidanda a mangtulong ken mangparegta kadagiti kakasta.​—1 Pedro 3:8.

Ania, ngaruden, no ti maysa a kabsat mangrugi nga agtignay iti karkarna wenno ireklamona ti emosional a pannakarirriribukna? Mabalin nga umuna a padasen dagiti panglakayen a gutugoten ti agsagsagaba, a padpadasen nga ikeddeng no aniat’ mangrirriribuk kenkuana. Adda aya personal a didigra wenno karkarna a makariribuk unay a sirkumstansia​—nalabit ti panangikkatna ti panggedanna wenno ti ipapatay ti maysa nga ingungoten​—a temporario a nangdadael kinatimbengna? (Eclesiastes 7:7) Daydiay kadi masakit ti lumdaang bassit gaput’ panagmaymaysana ket gapu itoy kasapulanna nga adda ‘mangbagbaga’ kenkuana? (1 Tesalonica 5:14) Wenno mabalin kadi a ti kabsat ti mariribukan gapu iti maysa a personal a panagbiddutna? Ti panangipasiguro iti ayat ken asi ti Dios​—agraman dagiti maiyanatup a balakad​—ti makatulong a mangpalag-an kadagiti dandanagna. (Salmo 103:3, 8-14) Dakkel a pagimbagan ti maaramidan babaen laeng ti panagkararag a kadua ti kabsat a marirriribukan.​—Santiago 5:14.

Mabalin met a dagiti panglakayen iranudda ti praktikal a kinasirib kadagiti agsagsagaba. (Proverbio 2:7) Kas pangarigan, napaliiwmi a dadduma nga emosional a pakariribukan ti mabalin a mainaig iti pannangan. Ngarud mabalin a maisingasing dagiti panglakayen a ti kabsat ti mangan kadagiti balanse a pannangan ken liklikan dagiti kinamanaglablabes iti pannangan. Wenno mabalin a maawatanda a daydiay maysa a mariribukan ti adda iti sidong ti pannakaparigatna unay iti pangpanggedanna ket ngarud magunggonaan ti dakkel manipud “sangkabassit nga inana”​—babaen ti regular a panangala iti naimbag a pannaturog iti rabii.​—Eclesiastes 4:6.

Dagidiay ‘Agkasapulan ti Mangngagas’

No agtultuloy latta ti nakaro a pakariribukan, nupay kasta, nasayaat a lagipen ti sasao ni Jesus: “Dagiti nakaradkad awan ti pakasapulanda iti mangngagas, no di ket dagiti masakit.” (Mateo 9:12) Adu kadagiti tattao a marirriribukan agkitakitda a mapan iti maysa a mangngagas. Ngarud masapul a dagiti panglakayen ken dagiti miembro ti pamilia paregtaenda ti maysa a kabsat a mangsapul ti medikal nga atension, kas ti naan-anay a panangrikonosir ti mapagtalkan a doktor. Kuna ni Propesor Maurice J. Martin: “Ti nakaad-adu unay a kita ti pisikal nga an-anayen ti nakamaskara laeng kas pannakadadael ti isip.” Ken uray pay idiay talaga a nairaman ti sakit ti isip, masansan nga adda met dagiti epektibo a pannakaagasda.

Ti asawa ti maysa a panglakayen ti mangibagbaga no kasano a ti mariribukan a lakayna “agbuteng nga adda iti aglawlaw dagiti kakabsat ket dina kayat ti mapan iti panaggigimong. . . Gustona la unay a matayen!” Ngem kalpasan ti panangawatna ti propesional a medikal nga atension, nabalinanen a kinuna ni baketna: “Isut’ saanen a marirriribukan unay, ken saanna metten a kayat ti lumangan iti panaggigimong. Ita nga agsapa isut’ nangted iti palawag publiko!”

Maikuna pay, saan nga amin a situasion ti nalaka a maresolbar. Ti siensia ti mangrugrugi pay laeng a mangrisrisut kadagiti misterio iti sakit ti isip. Ti pannakarikonosir a siuumiso ken ti pannakapaagas ti mabalin a nakaun-unday, komplikado a pamay-an​—ngem masansan a daytat’ makagunggona.

Sapsapliten Aya dagiti Demonio?

Dadduma a biktima kadagiti mental a pakariribukan agbutengda di la ket ta addada iti sidong ti panangraut dagiti demonio, a kunada a no maminsan makangkangngegda ti “timtimek.” Pudno, pagaammon a dagiti demonio mabalinda a pagtignayen dagiti natimbeng panagpampanunotna nga indibidual a di nainkalintegan. (Marcos 5:2-6, 15) Awan pammaneknek a nairaman dagiti demonio iti kaaduan a kaso dagiti nakabutbuteng a kababalin, kas ti saanda a pannakairaman iti amin a kaso ti kinaumel, kinabulsek, ken panagkissiw. Kaskasdi, idi panawen ti Biblia, dagiti demonio no maminsan ti mangpatpataud (wenno mangpakpakaro) kadagitoy mismo nga an-anayen! (Mateo 9:32, 33; 12:22; 17:15-18) Nupay kasta, ti Biblia ti mangar-aramid ti nalawag a panamaglasin, kadagiti “amin a masaksakit ken dagiti nagunggan ti demonio.” (Marcos 1:32-34; Mateo 4:24; Aramid 5:16) Ngarud, nalawag, ti kaaduan a kaso dagiti bulsek wenno kissiw itatta ti patpatauden ti pisikal​—saan a nademoniuan​—a bambanag. Awan duadua kasta met laeng ti maikuna iti kaaduan a kaso ti pannakariribuk ti isip.

Kaskasdi, rebbeng a laglagipen a ni Satanas ken dagiti demoniona ‘makigubgubatda’ iti ili ti Dios ket naammuanen a rarautenda dagiti matalek a Kristiano. (Apocalipsis 12:17; Efeso 6:12) Nauyong dagiti demonio, ket saanen a makapakellaat kadatayo a sidadangkok a pagragragsakanda ti panangtutuok kadagiti dadduma a mariribukan ti is-isipna a kararua​—nga ad-adda a pagrikutenda dagiti pakarigatanda.

Gapuna no adda naimbag a rason a suspetsaen dagiti panglakayen a nairaman ti impluensia ti demonio, awan pagdakdaksanna no agimtuodda. Ti kadi indibidual, kas pangarigan, ti nakaawat iti aniaman a suspetiuso a bambanag a direkta wenno inggagara manipud kadagiti indibidual a nairaman iti maysa a porma ti demonismo? Ti panangibelleng kadagita a banag ti mabalin a mangyeg pakabang-aran. (Aramid 19:18-20) Yantangay maibagbaga kadagiti Kristiano a “makibakal iti Diablo,” mabalin met a bagbagaan dagiti panglakayen daydiay nasaplit a laksidenna ti aniaman a karkarna a “timtimek” a mabalin a namunganay iti demonio. (Santiago 4:7; Mateo 4:10) No patien ti maysa a tao nga isut’ mararaut, isut’ rebbeng nga agkararag a sipapasnek, nga aw-awagan a sipipigsa ti nagan ni Jehova.​—Efeso 6:18; Proverbio 18:10.

Ngem, ti pannakairaman dagiti demonio, ti agparang a naiputputong​—saan nga isut’ kadawyan a kasasaad. Insalaysay ti maysa a kabsat a babai: “Impagarupko la no nagungganak ti maysa a demonio agingga a sinapulko ti medikal a tulong ket naipakaammo kaniak nga addaanak ti di balanse a kemika iti bagi. Nangted pay dakkel a pakabang-aran kaniak a maammuan a maysa gayam a sakit ti mangpatpataud kadagiti tigtignayko ket saan a maysa a nademoniuan a persona nga adda iti unegko!”

Sikiatriko a Pannakaagas

Nadumaduma a panangagas itan ti us-usaren dagiti doktor iti panangpaimbag kadagiti pakarirriribukan ti isip. Ti medikal pannakaaywanna a panangusar ti sumagmamano kadagita a panangagas ti nangpalubos kadagiti grabe ti sakitna a Kristiano nga agtignayen a normal. Dadduma kadagiti nasayaat-panggepna a kakabsat, nupay kasta, ti nangup-upay kadagiti pasiente iti panangala kadagiti naireseta nga agas, nalabit agbutengda a daytat’ ad-adda a makadangran wenno makaadikto pay. Siempre, addada met dagiti risgo a nairaman iti aniaman a kita ti medikal a panagpaagas, ket “ti manakem a tao matmatanna a nalaing ti papananna,” a pampanunotenna dagiti mabaybayag a pagbanaganna.​—Proverbio 14:15.

Makapainteres, nupay kasta, adu kadagiti sikiatriko nga agas ti saan a mamagpaarapaap, makapakalma, wenno makaadikto; agserbida laeng a mangkorehir kadagiti di balanse a kemika iti utek. Dagiti antipsychotics, kas pangarigan, ti mabalin a makatulong a mangpaamo iti masansan nakabutbuteng a sintomas iti panagmauyong. Ti lithium ti makatulong a mangpalag-an iti panagleddaang ken timbengenna dagiti panagpangato ken panagpababa ti manic-depression wenno panagmuriot.

Ikabiltayon, dagiti napipigsa nga agas ti maus-usar no maminsan a mangpakalma iti pasiente wenno mangmedmed kadagiti pagannayasanna nga agbekkel. Kaskasdi, no ti maysa a kabsat agtumtumar kadagiti naireseta nga agas saan a kas pagraragsakan laeng no di ket tapno makapagtignay a normal, mabalin a matmatan daytoy kas ti panangmatmat ti panagusar ti diabetiko iti insulin.

Laglagipen koma a dagiti sikiatriko nga ag-agas masansan nabuntog ti panagtignayda ket mabalin nga addaan kadagiti di makaay-ayo a side effects. No maminsan, met, adda bassit rukodna ti mapuntaan-wenno-saan a panangsapsapul ti doktor iti epektibo nga agas ken/wenno kaadu ti tomaren a mangpataud kadagiti kababassitan a side effects. Masansan a dagiti pasiente maupayda. Ngarud dagiti miembro ti pamilia ken kasta met dagiti dadduma masapul a manangsuportarda iti tao nga agpapaagas, a parparegtaenda koma nga isut’ agan-anus laeng ken makitunos kadagiti kualipikado a medikal a personel. Ket anian no isut’ addaan salsaludsod maipapan ti maysa a panangagas? Wenno anian no rumsua dagiti parikut wenno ti panangagas kasla saan nga epektibo? Dagita a problema ti rebbeng a pakisaritaan iti doktorna.b No kasapulan, mangala ti maikadua nga opinion.

Ti Panangagas Babaen ti Pannakisarsarita

Iti dadduma a kaso, mabalin a maikkan met ti panangusig ti pannakisarsarita ti pasiente kadagiti bambanag iti maysa a nasanayen a propesional. Nalabit ti maysa a pagtaltalkan a doktor ti pamilia a makaam-ammo a personal iti pasiente ti makapagserbi iti daytoy a pamay-an. Ania, nupay kasta, ti makuna maipapan ti panangakseptar ti panangagas manipud sikiatrista wenno sikologo? Daytoy ti personal a desision nga aramiden a buyogen ti dakkel a panagannad. Dagiti mangngagas ti agdudumat’ iyaadanida iti panangagas. Dadduma, nupay kasta, ti kaskasdi nga agus-usar pay kadagiti langlanga ti Freudian psychoanalysis, a ti pagimbagan dayta ti karkariten dagiti nagadu nga adda iti tay-ak ti mental a salun-at.

Ti ad-adda pay a pakaseknan isut’ kinapudno a dadduma kadagiti naimbag-intensionna a mangngagas mangmangtedda kadagiti balakad a maikontra unay iti Biblia. Gaput’ saanda a pannakaawat kadagiti Nakristianuan a prinsipio​—a matmatmatanda pay ida kas “minamaag”​—dadduma a mangngagas ti mangipatpato a ti panangsurot kadagiti istrikto a moral a kodigo ti Biblia isu kano ti pagtataudan ti pakarigatan ti tao!​—1 Corinto 2:14.

Nupay kasta, dadduma a mangngagas, agraman dagiti sikologo ken sikiatrista, mangituktukonda kadagiti porma ti panangagas babaen ti pannakisarsarita a ti kinapudnona saanda met a psychoanalysis no di ket isudat’ pamay-an a panangtulong iti pasiente a mangtarus ti sakitna, a mangpabileg ti pannakasapul ti panangagas, ken panangikkat kadagiti praktikal a problema. Mabalin a makita ti maysa a Kristiano a makatulong ti kakasta a panangagas, ngem masapul a maawatanna a naimbag dagiti bambanag sakbay nga akseptarenna ti panagpaagas: Ania a talaga ti ramanen ti panagpaagas? Ania a kita ti pammagbaga ti maited? Matartarusan ken pagraraeman kadi ti mangngagas ti pammati dagiti Saksi ni Jehova?c No mapagnumuan ti panagpaagas babaen ti pannakisarsarita, ‘padasen ti sasao’ ti doktor imbes nga awaten lattan amin nga awanen ti panagduadua.​—Job 12:11, 12.

Iti kaaduan a paset, ngarud, ti pannakariribuk ti isip ti mabalin a matmatan kas maysa a medikal a problema​—saan a maysa a naespirituan. Ti panangtarus iti daytoy a banag, dagiti pamilia, panglakayen, ken kamkameng ti kongregasion ti ad-adda a makasuportar kadagiti agsagsagaba. No maminsan kasapulan met dagidiay marirriribukan ti naespirituan a tulong. No kasano a maipaay ti kongregasion daytoy isuntot’ mausig iti masanguanan a bilang.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Babaen iti panagbalin a mannakipagrikna a dumedengngeg ken manangbalakad, masansan matulongan dagiti panglakayen dagiti tattao nga agsagsagaba manipud emosional a pakarirriribukan

[Ladawan iti panid 29]

No maminsan nasayaat para iti agsakit panunotna a tao a sapulen ti medikal a tulong