Ipangagmo ti Konsiensiam

“Amin a bambanag nadalusda iti nadalus a tattao. Ngem iti tattao a natulawan ken awanan pammati awan ti nadalus.”​—TITO 1:15.

1. Ania ti inaramid ni Pablo para kadagiti kongregasion idiay Creta?

KALPASAN a nairingpas ni apostol Pablo ti tallo a panagdaliasatna kas misionero, naaresto ket idi agangay naipan idiay Roma a nakaibaludanna iti dua a tawen. Ania ti inaramidna idi nawayawayaan? Sinarungkaranna ti isla ti Creta a kaduana ni Tito ket idi agangay, kastoy ti insuratna iti daytoy a kaduana: “Imbatika idiay Creta, tapno mapalintegmo ti bambanag nga addaan pakapilawan ken tapno makadutokka kadagiti lallakay.” (Tito 1:5) Ti annongen ni Tito iramanna ti panangtulong kadagidiay saan a nasayaat ti panagkurri ti konsiensiada.

2. Ania a parikut ti nasken a tamingen ni Tito idiay isla ti Creta?

² Binalakadan ni Pablo ni Tito maipapan kadagiti kualipikasion dagiti panglakayen iti kongregasion sana dinakamat nga “adu ti nagulo a tattao, mannanao iti di makagunggona, ken manangallilaw iti panunot.” Dagita a tattao “itultuloyda nga iluod dagiti intero a sangakabbalayan babaen ti panangisuro iti bambanag a saanda a rebbeng.” Nasken nga ‘itultuloy ida a tubngaren’ ni Tito. (Tito 1:10-14; 1 Timoteo 4:7) Kinuna ni Pablo a dagiti panunot ken konsiensiada ket “natulawan.” Ti sao a nausar para iti “natulawan” ket kaipapananna ti namansaan, a kas iti lupot a namansaan iti tina. (Tito 1:15) Dadduma kadagidiay a tattao ket mabalin a Judio, agsipud ta ‘an-annurotenda ti pannakakugit.’ Dagiti kongregasion ita ket saan a rirriribuken dagiti tattao nga addaan iti kasta a panangmatmat. Kaskasdi, no maipapan iti konsiensia, adu ti masursurotayo manipud iti dayta nga imbalakad ni Pablo ken Tito.

Dagidiay Addaan iti Natulawan a Konsiensia

3. Ania ti insurat ni Pablo ken ni Tito maipapan iti konsiensia?

³ Usigenyo no apay a dinakamat ni Pablo ti maipapan iti konsiensia. “Amin a bambanag nadalusda iti nadalus a tattao. Ngem iti tattao a natulawan ken awanan pammati awan ti nadalus, no di ket agpadpada a natulawan dagiti panunotda ken dagiti konsiensiada. Silalatak nga ideklarada nga ammoda ti Dios, ngem paglikudanda babaen kadagiti aramidda.” Nabatad a ti dadduma idi ket nasken a mangaramidda iti panagbalbaliw “tapno nasalun-atda koma iti pammati.” (Tito 1:13, 15, 16) Marigatanda a mangilasin iti nagdumaan ti nadalus ken narugit, ket iramanna dayta ti konsiensiada.

4, 5. Ania ti depekto ti dadduma iti kongregasion, ken kasano a naapektaranda iti dayta?

⁴ Sangapulo a tawen sakbayna, inkeddeng ti bagi a manarawidwid dagiti Kristiano a saanen a kasapulan nga agpakugit pay ti maysa tapno agbalin a pudno a managdaydayaw, ket impakaammoda dayta kadagiti amin a kongregasion. (Aramid 15:1, 2, 19-29) Ngem adda pay latta dadduma idiay Creta a ‘mangan-annurot iti pannakakugit.’ Dida pulos umanamong iti inkeddeng ti bagi a manarawidwid, nga ‘isursuroda ti bambanag a saanda a rebbeng.’ (Tito 1:10, 11) Gapu ta ballikug ti panagpampanunotda, mabalin nga itantandudoda dagiti pagannurotan ti Linteg maipapan kadagiti taraon ken ritual a kinadalus. Mabalin a ninayonanda ti sagudayen ti Linteg, a kas kadagiti immuna kadakuada idi kaaldawan ni Jesus, ken itantandudoda dagiti sarsarita dagiti Judio ken bilbilin nga inaramid dagiti tattao.​—Marcos 7:2, 3, 5, 15; 1 Timoteo 4:3.

⁵ Ti kasta a panagpampanunot ket adda dakes nga epektona iti konsiensiada, ti abilidadda a mangngeddeng ken mangilasin iti naimbag ken dakes. Insurat ni Pablo: “Ngem iti tattao a natulawan ken awanan pammati awan ti nadalus.” Nagbalin a ballikug ti konsiensiada isu a saanen a mapagpannurayan a mangigiya kadagiti pangngeddeng ken aramidda. Kanayonanna, ukomenda dagiti kapammatianda maipapan kadagiti personal a banag, bambanag a mabalin a desisionan ti maysa a Kristiano nupay nalabit naiduma dayta iti desision ti sabsabali. Gapu iti dayta, dagita a taga-Creta ibilangda a narugit ti bambanag a saan met a talaga a narugit. (Roma 14:17; Colosas 2:16) Nupay ibagbagada nga adda pammatida iti Dios, saan a kasta ti paneknekan dagiti aramidda.​—Tito 1:16.

“Nadalusda iti Nadalus a Tattao”

6. Ania a dua a kita ti tattao ti dinakamat ni Pablo?

⁶ Kasano a magunggonaantayo iti insurat ni Pablo ken ni Tito? Bueno, usigenyo ti panagsupadi iti daytoy a sasao: “Amin a bambanag nadalusda iti nadalus a tattao. Ngem iti tattao a natulawan ken awanan pammati awan ti nadalus, no di ket agpadpada a natulawan dagiti panunotda ken dagiti konsiensiada.” (Tito 1:15) Sigurado a saan a kayat a sawen ni Pablo a ti maysa a Kristiano a nadalus ti panagbiagna ket ibilangna a naan-anay a nadalus ken maipalubos ti amin a banag. Masiguradotayo dayta agsipud ta imbatad ni Pablo iti sabali pay a suratna a dagidiay agar-aramid iti pannakiabig, idolatria, espiritismo, ken dadduma pay “saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios.” (Galacia 5:19-21) Makunatayo ngarud a ti dakdakamaten ni Pablo ket pangkaaduan a kinapudno maipapan iti dua a kita ti tattao​—dagidiay nadalus iti moral ken naespirituan ken dagidiay saan a kasta.

7. Ania ti iparit ti Hebreo 13:4, ngem ania ti mabalin a tumaud a saludsod?

⁷ Saan laeng a dagiti espesipiko nga iparparit ti Biblia ti nasken a liklikan ti maysa a napasnek a Kristiano. Kas pagarigan, usigem daytoy a prangka a sasao: “Ti panagasawa nadayaw koma iti tengnga dagiti isuamin, ket ti pagiddaan ti agassawa awan koma ti tulawna, ta ti Dios ukomennanto dagiti mannakiabig ken dagiti mannakikamalala.” (Hebreo 13:4) Uray dagiti saan a Kristiano ken dagidiay awan pannakaammoda iti Biblia ket siuumiso a maawatanda a daytoy a bersikulo iparparitna ti pannakikamalala. Ibatad daytoy ken ti dadduma pay a paset ti Biblia a kondenaren ti Dios ti pannakidenna ti maysa a kasado a lalaki wenno babai iti saanda nga asawa. Ngem komusta met ngay no ti dua a saan pay a kasado ket agseks babaen ti ngiwat? Adu a tin-edyer ti agkuna a saan a dakes dayta ta saan kano a seksual a panagdenna dayta. Rumbeng kadi nga ibilang ti maysa a Kristiano a nadalus ti pannakiseks babaen ti ngiwat?

8. No maipapan iti panagseks babaen ti ngiwat, kasano a naiduma dagiti Kristiano iti adu a tattao iti lubong?

⁸ Pasingkedan ti Hebreo 13:4 ken 1 Corinto 6:9 nga agpadpada a di anamongan ti Dios ti pannakikamalala ken pannakiabig (Griego, por·neiʹa). Ania ti ramanen ti pannakiabig? Ti Griego a termino iramanna ti panangusar kadagiti mabagbagi iti gagangay man wenno saan a natural a wagas buyogen ti nagartem a panggep. Iramanna dayta ti amin a kita ti narugit a seksual a relasion iti ruar ti Nainkasuratan a panagasawa. Iramanna ngarud ti panagseks babaen ti ngiwat, nupay adu a tin-edyer iti intero a lubong ti nabagaan wenno mangipagarup a saan a dakes dayta. Dagiti pudno a Kristiano saanda nga agpaimpluensia kadagiti opinion dagiti “mannanao iti di makagunggona, ken manangallilaw iti panunot.” (Tito 1:10) Ituntunosda ti panunot ken aramidda iti nangatngato a pagalagadan ti Nasantuan a Kasuratan. Imbes nga ikalinteganda ti panagseks babaen ti ngiwat, maawatanda a dayta ket pannakiabig wenno por·neiʹa sigun iti Kasuratan ket sansanayenda ti konsiensiada maitunos iti dayta.a​—Aramid 21:25; 1 Corinto 6:18; Efeso 5:3.

Nagduduma a Timek, Nagduduma a Desision

9. No “amin a bambanag nadalusda,” ania ngay ti papel ti konsiensia?

⁹ Ngem ania ti kayat a sawen ni Pablo idi kinunana nga “amin a bambanag nadalusda iti nadalus a tattao”? Tuktukoyen ni Pablo dagiti Kristiano a nangitunos iti panagpampanunot ken konsiensiada kadagiti pagalagadan ti Dios, a masarakantayo iti naipaltiing a Saona. Dagita a Kristiano bigbigenda a kadagiti adu a banag a saan a direkta a kondenaren ti Dios, nadumaduma ti panangmatmat dagiti kapammatianda. Imbes a babalawenda ida, ibilangda a “nadalus” dagiti bambanag a saan a kondenaren ti Dios. Saanda a namnamaen nga amin a kapammatianda ket agpanunot a kas iti eksakto a panagpampanunotda maipapan kadagiti aspeto iti biag nga awan ti inted ti Biblia nga espesipiko a pagannurotan. Usigentayo ti sumagmamano a pagarigan.

10. Kasano nga adda karit a rumsua iti maysa a kasar (wenno pumpon)?

¹⁰ Iti adu a pamilia, saan nga agkapammatian ti agassawa. (1 Pedro 3:1; 4:3) Nadumaduma a karit ti mabalin a rumsua, kas koma no adda kabagianda nga agkasar wenno maipumpon. Panunotenyo ti kasasaad ti maysa a Kristiano a babai a saanna a kapammatian ni lakayna. Agkasar ti maysa a kabagian ni lakayna ket maangay dayta iti maysa a simbaan. (Wenno adda natay a kabagian ni lakayna, nalabit a nagannakna pay ketdi, ket iti simbaan ti pakaangayan ti serbisio ti pumpon.) Naawis ti agassawa, ket kayat ti asawa a lalaki a kumuyog ni baketna. Ania ti makuna ti konsiensia ti Kristiano nga asawa a babai maipapan iti itatabunona iti dayta? Ania ngay ti aramidenna? Panunotenyo ti dua a posibilidad.

11. Ilawlawagyo no kasano nga agrason ti maysa a Kristiano nga asawa a babai no makiddaw a dumar-ay iti kasar a maangay iti simbaan. Ania ti maadaltayo iti dayta?

¹¹ Pampanunoten ni Loida ti napateg a bilin ti Biblia a ‘Rummuarkayo manipud iti Babilonia a Dakkel,’ ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. (Apocalipsis 18:2, 4) Ni Loida ket dati a miembro ti simbaan a pakaangayan ti kasar ket ammona a bayat ti seremonia, makiddaw iti amin a dimmar-ay a makipasetda kadagiti narelihiosuan nga aramid a kas iti panaglualo, panagkanta, wenno tigtignay a mainaig iti panagrukbab iti didiosen. Determinado a saan a makipaset kadagita ken dina pay ketdi kayat ti mapan sadiay di la ket ta mapilitan a mangikompromiso iti kinatarnawna. Raraemen ni Loida ni lakayna ket kayatna ti makitunos kenkuana yantangay isu ti ibagbaga ti Biblia a pannakaulona. Nupay kasta, saanna a kayat nga ikompromiso dagiti Nainkasuratan a prinsipiona. (Aramid 5:29) Gapuna, sitataktika nga inlawlawagna ken lakayna a saanna a kayat ti mapan, nupay tarigagayan dayta ni lakayna. Nalabit ilawlawagna nga amangan no maibabainto laeng ni lakayna no isu ket dumar-ay sa dinto met la makipaset kadagiti narelihiosuan nga aramid sadiay. Isu a pagsayaatan met laeng ni lakayna no saanen a dumar-ay. Gapu iti dayta a pangngeddengna, nataginayon ni Loida ti nadalus a konsiensiana.

12. Ania ti mabalin nga irason ken aramiden ti maysa no maawis a dumar-ay iti kasar a maangay iti simbaan?

¹² Naipasango met ni Ruth iti umasping a parikut. Raraemenna ni lakayna, kayatna ti agtalinaed a nasungdo iti Dios, ken ipangpangagna ti sinanay-Biblia a konsiensiana. Kalpasan a pinampanunotna dagiti punto nga inusig ni Loida, sikakararag nga inusig ni Ruth ti “Salsaludsod Dagiti Agbasbasa” iti Ti Pagwanawanan a Mayo 15, 2002. Malagipna a nagtulnog ti tallo a Hebreo iti bilin a mapanda iti pakaangayan ti panagrukbab iti idolo, ngem nagtalinaedda a natarnaw babaen iti dida pannakipaset iti panagrukbab. (Daniel 3:15-18) Inkeddengna ti dumar-ay a kadua ni lakayna ngem saanto a makipaset iti aniaman a narelihiosuan nga aramid. Nagtignay ni Ruth a maitunos iti diktar ti konsiensiana. Sitataktika nga inlawlawagna ken lakayna no ania ti ipalubos ken di ipalubos ti konsiensiana nga aramidennanto sadiay. Namnamaenna a makitanto koma ni lakayna ti nagdumaan ti pudno ken palso a panagdayaw.​—Aramid 24:16.

13. Apay a rumbeng a ditay maburiboran no agduma ti pangngeddeng ti dua a Kristiano iti maysa a banag?

¹³ Gapuna, mabalin a nagduma ti desision ti dua a Kristiano. Kaipapananna kadi dayta a saan a napateg no ania ti ar-aramiden ti maysa, wenno nakapuy ti konsiensia ti maysa kadakuada? Saan. Mabalin a naamiris ni Loida a maipasango isuna iti narigat a situasion no dumar-ay iti simbaan gapu ta kas iti napalpalabas, mabalin nga ipilit manen ni lakayna ti pannakipasetna uray kadagiti palso a narelihiosuan nga aramid, a kas iti nalabit inar-aramidna idi sakbay a nagbalin a Saksi. Isu a kombinsido a pagimbaganna ti saanna nga idadar-ay.

14. Ania ti rumbeng a laglagipen dagiti Kristiano maipapan kadagiti personal a desision?

¹⁴ Ngem saan kadi a nainsiriban ti desision ni Ruth? Awan ti karbengantayo a mangibaga iti kasta. Ditay koma kondenaren wenno babalawen ni Ruth gapu iti pangngeddengna a dumar-ay iti okasion ngem di makipaset iti aniaman a narelihiosuan nga aramid. Laglagipentayo daytoy a balakad ni Pablo maipapan kadagiti personal a desision a mainaig iti pannangan wenno di pannangan iti dadduma a taraon: “Daydiay mangan saanna koma nga umsien daydiay saan a mangan, ket daydiay saan a mangan saanna koma nga ukomen daydiay mangan . . . Iti bukodna nga apo isu agtakder wenno maikulbo. Kinapudnona, isu mapagtakderto, ta kabaelan ni Jehova a patakderen.” (Roma 14:3, 4) Awan la ketdi ti pudno a Kristiano a mayat a manggutugot iti kapammatianna a mangilaksid iti panangiwanwan ti sinanay-Biblia a konsiensiana, yantangay no aramidenna dayta, kas man la dina ipangpangag ti timek a mangibagbaga iti makaispal-biag a mensahe.

15. Apay a rumbeng nga ikabilangantayo ti konsiensia ken rikrikna ti sabsabali?

¹⁵ Kas tuloy dagitoy a pagarigan, rumbeng nga usigen da Ruth ken Loida ti dadduma pay a banag ken ti epekto dagita iti sabsabali. Kastoy ti balakad ni apostol Pablo: “Aramidenyo daytoy a pangngeddengyo, a dikay mangikabil iti sanguanan ti maysa a kabsat iti pakaitibkolan wenno pakaigapuan ti pannakaikulbo.” (Roma 14:13) Mabalin a malagip ni Loida nga adda dagiti kasta nga umasping a kasasaad a nangpataud iti nadumaduma a negatibo a reaksion iti kongregasion wenno iti pamiliana. Ti aramidenna ket mabalin a mangapektar met kadagiti annakna. Iti sabali a bangir, mabalin a malagip ni Ruth a ti pangngeddengna ket umasping iti dadduma a pangngeddeng nga awan met ti negatibo nga epektoda iti kongregasion wenno iti komunidad. Rumbeng a bigbigen dagita a kakabsat​—ken datayo amin​—a ti umiso ti pannakasanayna a konsiensia ket sensitibo wenno manangikabilangan iti rikna ti sabsabali. Kinuna ni Jesus: “Siasinoman a mangitibkol iti maysa kadagitoy babassit nga addaan pammati kaniak, naim-imbag kenkuana a maibitin iti tengngedna ti maysa a gilingan a bato a kas iti puspusiposen ti asno ket maipalned iti nalawa, nawayang a baybay.” (Mateo 18:6) No saan nga ikabilangan ti maysa a tao ti posibilidad a maitibkol ti sabsabali, nalabit namulitan ti konsiensiana, a kas kadagiti dadduma idi a Kristiano idiay Creta.

16. Iti panaglabas ti tiempo, aniada a panagbalbaliw ti namnamaentayo nga aramiden ti maysa Kristiano?

¹⁶ Nasken nga itultuloy ti maysa a Kristiano a pasayaaten ti relasionna iti Dios agraman ti panangdengngegna ken panangipangagna iti konsiensiana. Alaentay a pagarigan ni Mark, a nabiit pay a nabautisaran. Ibagbaga ti konsiensiana nga idiannan dagiti dati a di nainkasuratan nga ar-aramidna, a nalabit adda pakainaiganna iti dara ken idolatria. (Aramid 21:25) Kinapudnona, sipipinget a likliklikanna uray dagiti saan a direkta nga iparparit ti Dios. Iti sabali a bangir, masmasdaaw no apay a tagidaksen ti dadduma a Kristiano ti sumagmamano a banag a para kenkuana ket saan met a dakes kas iti dadduma a programa ti telebision.

17. Iyilustrarmo no kasano a ti panawen ken naespirituan nga irarang-ay ti maysa a Kristiano ket nalabit makaapektar iti konsiensia ken panagdesisionna.

¹⁷ Iti panaglabas ti panawen, ad-adda nga immuneg ti pannakaammo ni Mark ken lallalo a simminged iti Dios. (Colosas 1:9, 10) Ania ti resultana? Ad-adda a simmayaat ti timek ti konsiensiana. Ad-adda itan ti pannakatignay ni Mark a mangipangag iti konsiensiana ken mangtingiting kadagiti Nainkasuratan a prinsipio. Kinapudnona, maamirisna a ti dadduma kadagiti saan a direkta nga iparparit ti Dios ket saan met a talaga a maikontra iti panagpampanunot ti Dios. Kanayonanna, yantangay ad-adda itan nga ipangpangagna dagiti prinsipio ti Biblia ken situtulok a mangipangag iti nagsayaat-pannakasanayna a konsiensiana, ni Mark ket tigtignayen itan ti konsiensiana a mangliklik kadagiti programa a pagarupenna idi a saan a dakes. Wen, nagugoranen ti konsiensiana.​—Salmo 37:31.

18. Ania ti panggapuantayo nga agrag-o?

¹⁸ Iti kaaduan a kongregasion, adda dagiti kakabsat a nagduduma ti irarang-ay ti espiritualidadda. Dadduma kadakuada ket kabbaro iti pammati. Nalabit a ti konsiensiada ket dandani di pulos agtimek kadagiti dadduma nga isyu, idinto ta napigsa ti panagkurri ti konsiensiada iti dadduma nga isyu. Mabalin a kasapulan dagita a kakabsat ti panawen ken tulong tapno ad-adda nga agpaiwanwanda ken Jehova ken ipangagda ti nasanay a konsiensiada. (Efeso 4:14, 15) Makaparagsak ta kadagita met laeng a kongregasion, posible nga adu dagiti addaan iti nauneg a pannakaammo, kapadasan iti panangyaplikar iti prinsipio ti Biblia, ken konsiensia a maitunos unay iti panagpampanunot ti Dios. Anian a makaparagsak ti makitimpuyog kadagita a “nadalus a tattao” a mangibilang a “nadalus” iti moral ken naespirituan dagiti bambanag a makaay-ayo iti Dios! (Efeso 5:10) Sapay koma ta amintayo ket pagbalinentayo a kalat ti panangpasayaat ken panangtaginayon iti kasta a konsiensia a maitunos iti umiso a pannakaammo iti kinapudno ken nadiosan a debosion.​—Tito 1:1.

[Footnote]

Ania ti Sungbatmo?

• Apay natulawan ti konsiensia ti dadduma a Kristiano idiay Creta?

• Apay a mabalin nga agduma ti desision ti dua a Kristiano nga agpada a nasanay ti konsiensiada?

• Iti panaglabas ti tiempo, ania ti rumbeng a mapasamak iti konsiensiatayo?

[Mapa iti panid 26]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Sicilia

GRECIA

Creta

ASIA MENOR

Chipre

BAYBAY MEDITERANEO

[Ladawan iti panid 28]

Mabalin nga agduduma ti desision a magtengan ti dua a Kristiano a maipaspasango iti agpada a kasasaad