Dikay Agpaimpluensia iti Kapanunotan ti Kaaduan
ITI kada lugar, nadumaduma ti panangmatmat no ania ti umiso wenno di umiso ken no ania ti nadayaw wenno nakababain. Agbaliw met dagita bayat ti panaglabas ti panawen. Gapuna, no basaentayo dagiti salaysay iti Kasuratan maipapan kadagiti nagkauna a pasamak, masapul nga ikabilangantayo ti kapanunotan ken prinsipio ti kaaduan idi panawen ti Biblia imbes nga ipilittayo ti bukodtay a pannakaawat.
Kas pagarigan, usigentay ti dua a banag a naulit-ulit a nadakamat iti Kristiano a Griego a Kasuratan—ti dayaw ken pannakaibabain. Tapno ad-adda a maawatantayo dagiti teksto a nakadakamatan ti dayaw ken pannakaibabain, usigentay pay nga umuna ti panangmatmat idi dagiti tattao mainaig kadagita a banag.
Dagiti Pagalagadan Idi Umuna a Siglo
“Iti kultura dagiti Griego, Romano, ken Judio, dakkel a pakaseknanda ti dayaw ken pannakaibabain,” kuna ti maysa nga eskolar. “Ti kapatgan idi a gunggun-oden dagiti tattao ket ti dayaw, reputasion, kinatan-ok, anamong, ken panagraem.” Gapu kadagita, nalakada a maapektaran iti panangmatmat ti sabsabali.
Gapu ta ti estado, saad, ken dayaw ti kapatgan iti kagimongan, napalalo ti pannakaseknanda iti kasasaad ti biag, manipud kadagiti natatan-ok agingga kadagiti tagabo. Ti dayaw ti maysa ket saan laeng a maibatay iti bukodna a panangmatmat no di ket iti panangmatmat ti sabsabali. Ti panangpadayaw iti maysa kaipapananna ti panangipakaammo iti publiko nga isu ket nagtignay maitunos iti manamnama kenkuana. Kaipapanan dayta ti panangipakita iti panangapresiar iti kinabaknang, saad, wenno kinatan-ok ti maysa isu a maipaayan iti pakaikarianna nga atension. Magun-odan met ti pammadayaw ti sabsabali babaen ti panangaramid iti kinaimbag wenno panangartap iti dadduma. Iti kasumbangirna, ti pannakaibabain wenno pannakaikkat iti dayaw kaipapananna ti pannakaumsi wenno pannakauy-uyaw iti publiko. Mariknada ti bain saan laeng a gapu ta nakaaramidda iti basol wenno makonsiensiada no di ket nangnangruna a maigapu dayta iti panangkondenar ti kagimongan.
Idi kinuna ni Jesus a ti maysa ket agtugaw “iti katan-okan a puesto” wenno “iti kanunumuan a puesto” iti padaya, adda pakainaigan dayta iti dayaw wenno pannakaibabain sigun iti panangmatmat dagiti tattao idi a panawen. (Luc. 14:8-10) Saan laeng a namindua a nagririkiaran dagiti adalan ni Jesus no “siasino kadakuada ti kasla kadakkelan.” (Luc. 9:46; 22:24) Iyan-anninawda ti kangrunaan a pakaseknan ti pagbibiaganda idi a kagimongan. Kabayatanna, dagiti napalangguad ken mannakisalisal a lider ti relihion dagiti Judio ibilangda ti panangasaba ni Jesus kas maysa a pangta iti dayaw ken autoridadda. Ngem napaay laeng ti gandatda a mangpaneknek a nalalaingda ngem ni Jesus babaen kadagiti debate iti publiko.—Luc. 13:11-17.
Matmatan met dagiti Judio, Griego, ken Romano idi umuna a siglo a nakababain ti “maaresto ken maisaklang maigapu iti maysa a basol.” Maibilang idi a pakaipababaan iti dayaw no maibalud wenno maparautan ti maysa. Ti kasta a pannakatrato ket pakaumsian ti indibidual iti imatang ti gagayyem, pamilia, ken komunidad—nasentensiaan man wenno saan. Mabalin a mapukaw ti panagraemna iti bagina ken maapektaran ti relasionna iti sabsabali gapu iti nadadael a reputasionna kadagiti tattao. Ad-adda pay a nakababain ti mauksoban wenno masapsaplit gapu ta panangipakita dayta iti pannakaumsi ken pannakalais, nga agbanag iti pannakaikkat iti dayaw ti maysa a tao.
Ti pannakapapatay iti kayo a pagtutuokan ti kakaruanen a kita ti pannakaikkat iti dayaw. Ti kasta a pannakapapatay ket “dusa nga agpaay kadagiti tagabo,” kuna ti eskolar a ni Martin Hengel. “Iladawanna ti kakaruan a pannakaibabain ken pannakatuok.” Gapu iti panangmatmat ti kagimongan, mapilitan dagiti kapamilia ken gagayyem a mangilaksid iti naibabain a tao. Yantangay natay ni Kristo iti kasta a pamay-an, amin nga agtarigagay nga agbalin a Kristiano idi umuna siglo K.P. maipasangoda met iti panangumsi dagiti tattao. Ibilang la ketdi ti kaaduan a tattao a kinamaag ti panangibaga ti maysa nga isu ket pasurot ti tao a nailansa. “Ikasabatayo a nailansa ni Kristo,” insurat ni apostol Pablo, “kadagiti Judio maysa a pakaigapuan ti pannakaitibkol ngem kadagiti nasion kinamaag.” (1 Cor. 1:23) Kasano a napagballigian dayta dagiti nagkauna a Kristiano?
Dagiti Naiduma a Pagalagadan
Dagiti nagkauna a Kristiano inannurotda ti linteg ken inkagumaanda a liniklikan ti pannakaibabain nga itden ti dakes a kondukta. “Awan koma kadakayo ti agsagaba a kas manangpapatay wenno mannanakaw wenno managaramid iti dakes wenno kas mannakibiang kadagiti pakaseknan ti sabali a tattao,” insurat ni apostol Pedro. (1 Ped. 4:15) Nupay kasta, impakpakauna ni Jesus a maidadanesto dagiti pasurotna maigapu iti naganna. (Juan 15:20) “No [ti tao ket] agsagaba kas maysa a Kristiano,” insurat ni Pedro, “saanna koma nga ibain, no di ket itultuloyna koma nga idaydayaw ti Dios.” (1 Ped. 4:16) Ipakpakita ti maysa a saan nga agpapaimpluensia iti kapanunotan idi ti kaaduan no isu ket di mabain nga agsagaba maigapu iti panagbalinna a pasurot ni Kristo.
Saan nga ipalubos dagiti Kristiano a dagiti pagalagadan ti sabsabali ti mangimpluensia iti konduktada. Imbilang dagiti tattao idi umuna a siglo a nakababain a nailansa ti Mesias. Dayta ti mabalin koma a nangimpluensia kadagiti Kristiano a mangtulad iti panangmatmat ti kagimongan. Ngem ti pammatida a ni Jesus ti Mesias kalikagumanna ti panangsurotda kenkuana uray maumsida. Kinuna ni Jesus: “Siasinoman a mangibain kaniak ken iti sasaok iti daytoy mannakikamalala ken managbasol a kaputotan, ibainto met ti Anak ti tao inton dumteng iti dayag ni Amana agraman dagiti nasantuan nga anghel.”—Mar. 8:38.
Uray ita, maipaspasangotayo kadagiti karit a mangituggod kadatayo a mangikompromiso iti Kinakristianotayo. Mabalin nga aggapu dayta kadagiti kaeskuelaan, kaarruba, wenno katrabahuan a mangimpluensia kadatayo a makiraman kadagiti imoral, nasikap, wenno dadduma pay a mapagduduaan nga aktibidad. Mabalin nga ipariknada a nakababain ti panangannurot kadagiti nalinteg a prinsipio. Ania ti aramidentayo?
Tuladentay Dagidiay Nangumsi iti Pannakaibabain
Sinalimetmetan ni Jesus ti kinatarnawna ken Jehova iti laksid ti nakababain unay a wagas ti pannakapapatayna. “Inibturanna ti kayo a pagtutuokan, nga inumsina ti bain.” (Heb. 12:2) Tinungpa, tinupraan, inuksoban, sinaplit, inlansa, ken linais dagiti kabusorna. (Mar. 14:65; 15:29-32) Ngem inumsi ni Jesus ti pannakaibabain a kayatda nga iparikna kenkuana. Kasano? Dina inkankano ti kasta a pannakatrato. Ammo ni Jesus a saan a napukaw ti dayawna iti imatang ni Jehova, ken dina tinarigagayan ti pammadayaw dagiti tattao. Nupay natay ni Jesus a kas iti maysa a tagabo, isu ket impadayag ni Jehova babaen ti panangpagungar ken panangipaayna kenkuana iti katan-okan a saad, a sumaruno Kenkuana. Kastoy ti mabasatayo iti Filipos 2:8-11: “[Ni Kristo Jesus] impakumbabana ti bagina ket nagtulnog agingga iti ipapatay, wen, ipapatay iti kayo a pagtutuokan. Iti daytoy met laeng a rason isu intan-ok ti Dios iti nangatngato a saad ket siaasi nga inikkanna iti nagan a nangatngato ngem iti tunggal sabali pay a nagan, tapno iti nagan ni Jesus agparintumeng koma ti tunggal tumeng dagidiay adda sadi langit ken dagidiay adda ditoy daga ken dagidiay adda iti uneg ti daga, ket sipapanayag a bigbigen koma ti tunggal dila a ni Jesu-Kristo ket Apo iti dayag ti Dios nga Ama.”
Ammo ni Jesus ti pannakaibabain nga itden ti wagas ti pannakapapatayna. Idi isu ket nasentensiaan kas managtabbaaw, pampanunoten ni Jesus ti posible a pannakaumsi ti Amana. Kiniddawna ken Jehova a maikkat koma kenkuana dayta a pannakaibabain. Inkararagna: “Ikkatem kaniak daytoy a kopa.” Kaskasdi, nagpasakup ni Jesus iti pagayatan ti Dios. (Mar. 14:36) Nadaeran ken saan nga inkankano ni Jesus ti pannakaibabain. Total, dagidiay laeng naan-anay a nagpaimpluensia iti panangmatmat idi ti kagimongan ti makarikna iti kasta a pannakaibabain. Nalawag a saan a nagpaimpluensia ni Jesus iti dayta.
Naaresto ken nasapsaplit met dagiti adalan ni Jesus. Nakababain dayta iti imatang ti kaaduan. Natagibassit ken naumsida. Ngem saanda a naupay. Saan a nagpaimpluensia dagiti pudno nga adalan iti panangmatmat ti kaaduan ken inumsida ti pannakaibabain. (Mat. 10:17; Ara. 5:40; 2 Cor. 11:23-25) Ammoda a masapul a ‘bagkatenda ti kayoda a pagtutuokan ket agtultuloy a surotenda ni Jesus.’—Luc. 9:23, 26.
Datayo met ngay ita? Ibilang ti lubong a maag, nakapuy, ken awan mamaayna dagiti matmatan ni Jehova a masirib, nabileg, ken nadayaw. (1 Cor. 1:25-28) Anian a kinamaag ken di nainsiriban no naan-anay nga agpaimpluensiatayo iti panangmatmat ti kaaduan!
Dagidiay agtarigagay iti dayaw ikabilanganda ti panangmatmat kadakuada ti lubong. Ngem kas panangtulad ken ni Jesus ken kadagiti pasurotna idi umuna a siglo, kayattayo nga agbalin a gayyem ni Jehova. Gapuna, matmatantayo a nadayaw dagidiay ibilang ti Dios a nadayaw ken matmatantayo a nakababain dagiti ibilangna a nakababain.
[Ladawan iti panid 4]
Saan a nagpaimpluensia ni Jesus iti ibilang ti lubong a nakababain