Kapitulo 7

Iwaragawagyo ti Ari ken ti Pagarian! (1919-1941)

“Mamatikayo kadi a ti Ari ti kinadayag ket rinugiannan ti panagturayna? Agsublikayo ngarud iti tay-ak, O dakayo nga annak ti kangatuan a Dios! Ibarikesyo ti igamyo! Agbalin a napasnek, agbalin a naregget, agbalin nga aktibo, agbalin a natured. Agbalin a matalek ken pudno a sasaksi maipaay iti Apo. Umabantekayo iti pannakidangadang agingga nga amin a pakakitaan iti Babilonia ket aglangalang. Isaknapyo ti mensahe. Masapul a maammuan ti lubong a ni Jehova ket Dios ken ni Jesu-Kristo ket Ari dagiti ar-ari ken Apo dagiti ap-appo. Isu daytoy ti aldaw dagiti al-aldaw. Adtoy, agturayen ti Ari! Dakayo dagiti ahentena a mangiwaragawag. Ngarud iwaragawagyo, iwaragawagyo, iwaragawagyo, ti Ari ken ti pagarianna.”

DAYTA a makatukay nga awis ti panagtignay nga impaay ni J. F. Rutherford idi kumbension internasional idiay Cedar Point, Ohio, idi 1922, addaan nauneg nga impluensia kadagidiay timmabuno. Pimmanaw dagiti Estudiante ti Biblia iti dayta a kumbension nga addaan iti panagregget a mangiwaragawag ti Pagarian. Ngem sumagmamano laeng a napartak ti ilalabasna a tawen kasakbayanna, ti inanama a panagserbi kas ahente a mangiwaragawag iti Pagarian ket pudno a kasla nalidem. Ni J. F. Rutherford ken pito kadagiti kakaduana ti naibalud, ket ti masanguanan nga akemda iti uneg ti organisasion ti kasla saan a manamnama. Kasano a naparmek dagitoy a rigat?

“Adda Ammok Maipapan iti Linteg Dagiti Nasungdo”

Naiyurnos ti maysa a kumbension idiay Pittsburgh, Pennsylvania, idi Enero 2-5, 1919, kabayatan ti tiempo a ni Kabsat Rutherford ken dagiti kaduana ket addada idiay pagbaludan. Ngem daytoy ket saan a gagangay a kumbension​—daytat’ naigiddan iti tinawen a miting ti Watch Tower Society, iti Sabado, Enero 4, 1919. Pagaammo unay ni Kabsat Rutherford ti kinapateg daytoy a miting. Iti dayta a malem ti Sabado sinapulna ni Kabsat Macmillan ket nasarakanna idiay pagay-ayaman ti tennis ti pagbaludan. Sigun ken Macmillan, daytoy ti napasamak:

“Kuna ni Rutherford, ‘Mac, kayatko ti makisarita kenka.’

“‘Ania ti kayatmo a pagsaritaanta?’

“‘Kayatko a pagsaritaanta maipapan iti mapaspasamak idiay Pittsburgh.’

“‘Kayatko a leppasen ti panagay-ayamko ditoy.’

“‘Saanka kadi nga interesado iti mapaspasamak? Saanmo kadi nga ammo nga eleksion dagiti opisial ita? Amangan no saanka a maala ket agtalinaedtayo ditoy nga agnanayon.’

“‘Kabsat Rutherford,’ kunak, ‘ibagak kenka ti maysa a banag a nalabit saanmo pay a napanunot. Daytoy ti umuna a gundaway a nagbalin a nakaminminar no siasino ti kayat ni Jehova a Dios nga agbalin a presidente nanipud idi ti Sosiedad ket napagbalin a korporasion.’

“‘Aniat’ kayatmo a sawen iti dayta?’

“‘Kayatko a sawen nga adu idit’ bimmutos ken Kabsat Russell ken isut’ nangdutok kadagiti nagduduma nga opisial. Ita ta kasla ditay mabalinan ti makiraman, naiduman ti kasasaad. Ngem, no masambottayo dayta nga asamblea iti dayta a miting, makastrektayo sadiay ken maawattayo a mangala iti lugar ni Kabsat Russell buyogen ti isu met laeng a dayaw nga inawatna. Nalabit nga agparang a daytat’ kasla aramid ngaruden ti tao, saan a ti Dios.’

“Basta kasla agpampanunot laeng ni Rutherford ket isut’ immadayo.”

Iti dayta nga aldaw manarimaan ti makapadanag a miting idiay Pittsburgh. “Nagraira ti pannakariro, panagsusubang, ken panagsusuppiat iti apagbiit,” nalagip ni Sara C. Kaelin, a dimmakkel idiay lugar ti Pittsburgh. “Dadduma kayatda nga itantan ti miting iti innem a bulan; dadduma pagduduaanda ti kinalegal ti panangpili kadagiti opisial nga adda idiay pagbaludan; dadduma insingasingda ti amin a kabbaro nga opisial.”

Kalpasan ti atiddog a diskusion, ni W. F. Hudgings, maysa a direktor ti Peoples Pulpit Association,a imbasana kadagiti dumdumngeg ti maysa a surat manipud ken Kabsat Rutherford. Iti dayta isut’ nangipaw-it iti ayat ken kablaaw kadagidiay nagtataripnong. “Dagiti kangrunaan nga igam ni Satanas isu ti KINATANGSIT, AMBISION ken BUTENG,” impakdaarna. Iti panangipakitana ti tarigagay nga agpasakop iti pagayatan ni Jehova, sipapakumbaba nga insingasingna dagiti maitutop a lallaki no dagiti kasosio ikeddengda ti mangpili kadagiti kabbaro nga opisial maipaay iti Sosiedad.

Nagtultuloy ti diskusion iti apagbiit pay, ket kalpasanna ni E. D. Sexton, a nadutokan a mangidaulo iti manginominar a komite, ti nagsao, a kunkunana:

“Kasangsangpetko laeng. Naladaw ti tren a nagluganak iti uppat a pulo ket walo nga oras, gapu iti pannakaisallinna iti niebe. Adda ibagak ket tapno mabang-aranak nasaysayaat no ibagak dayta itan. Patgek a kakabsat, immayak ditoy, a kas met iti iyaayyo amin, nga addaan sumagmamano a kapanunotan​—dumasig ken sumuppiat. . . . Awan legal a tuben iti dana. No tarigagayantayo a pilien manen dagiti kakabsattayo idiay Abagatan iti aniaman a saad a mabalinda nga iggaman, diak maawatan, wenno makasarak manipud aniaman a [legal] a balakad a naawatkon, no kasano a daytoy, iti aniaman a sukog ken porma, ket makasinga iti aspeto ti kasoda iti saklang ti Federal Court wenno iti sanguanan ti publiko.

“Mamatiak a ti kadakkelan a komplemento a maitedtayo ken patpatgentayo a kabsat Rutherford isu ti panangpili manen kenkuana kas presidente ti W[atch] T[ower] B[ible] & T[ract] Society. Panagkunak awan aniaman a panagduadua iti panunot ti publiko no sadinot’ pagtaktakderantayo iti tukon. No iti aniaman a pamay-an linabsing dagiti kakabsattayo ti maysa a linteg a dida naawatan, ammotayo a naimbag dagiti motiboda. Ket iti saklang ti Mannakabalin-amin [a Dios] saanda a linabsing ti aniaman a linteg ti Dios wenno ti tao. Maiparangarangtayo ti kadakkelan a panagtalek no pilientayo manen ni Kabsat Rutherford kas presidente ti Asosasion.

“Saanak nga abogado, ngem no maipapan iti kinalegal ti kasasaad adda ammok maipapan iti linteg dagiti nasungdo. Ti kinasungdo isu ti kidkiddawen ti Dios. Awan mapanunotko nga aniaman a dakdakkel a panagtalek a maiparangarangtayo ngem ti maaddaan eleksion KET PILIENTAYO MANEN NI KABSAT RUTHERFORD KAS PRESIDENTE.”

Bueno, nabatad nga inyebkas ni Kabsat Sexton dagiti rikna ti kaaduan kadagidiay timmabuno. Adda idi dagiti naisingasing; nagbutosda; ket napili ni J. F. Rutherford a presidente, ni C. A. Wise a bise presidente, ken ni W. E. Van Amburgh a sekretario-tesurero.

Ti sumuno nga aldaw nagtuktok ni Kabsat Rutherford iti diding ti selda ni Macmillan ket kinunana: “Idawadawmo ta imam.” Sa inyawatna ken Macmillan ti maysa a telegrama a mangibagbaga a napili manen ni Rutherford a presidente. “Isut’ nakaragragsak,” nalagip ni Macmillan kalpasanna, “iti pannakakitana iti daytoy a pannakaiparang ti pammasiguro a ni Jehova isu ti mangipappapagna iti Sosiedad.”

Nalpasen ti eleksion, ngem ni Kabsat Rutherford ken dagiti pito pay a sabsabali addada pay laeng idiay pagbaludan.

“Panaglagaw ti Publiko” Agpaay Kadagiti Balud

“Kabayatan dagiti napalabas a sumagmamano a lawas nairugin ti panaglagaw ti publiko agpaay kadagitoy a kakabsat,” kuna ti The Watch Tower nga Abril 1, 1919. Sumagmamano a pagiwarnakan ti nangkiddaw iti pannakairuar ni J. F. Rutherford ken dagiti kaduana. Dagiti Estudiante ti Biblia iti amin a paset ti Estados Unidos impabigbigda ti panangsuportarda babaen panagsuratda kadagiti editor ti pagiwarnakan, kameng ti kongreso, senador, ken gobernador, nga idagdagadagda a mangalada iti panagtignay agpaay kadagiti walo a balud. Nalawag, saan nga agtalna dagiti Estudiante ti Biblia agingga a saan a nawayawayaan dagiti walo.

Idi Marso 1919, dagiti Estudiante ti Biblia idiay Estados Unidos ti mangiwarwaras iti maysa a petision a sadiay kiniddawda ken Presidente Woodrow Wilson nga aramatenna ti impluensiana tapno maitungpal ti maysa kadagiti sumaganad agpaay kadagiti naibalud a kakabsat:

“UMUNA: Maysa a naan-anay a panangpakawan, no daytat’ mabalinen, WENNO

“MAIKADUA: Nga iturongmo ti Departamento ti Kinahustisia a pagpatinggaenna ti darum maibusor kadakuada, ket naan-anay ngarud a mawayawayaanda, WENNO

“MAIKATLO: A dagdagus koma a mapiansaanda bayat nga ur-urayenda ti pangngeddeng dagiti nangatngato a pangukoman maipapan iti kasoda.”

Iti las-ud ti dua a lawas nakagun-oden dagiti Estudiante ti Biblia ti 700,000 a pirma. Nupay kasta, ti petision ket saan a pulos a naidatag iti presidente wenno iti gobierno. Apay a saan? Agsipud ta sakbay a maaramid dayta, napiansaan dagiti walo a lallaki. Ania, ngarud, ti naaramidan ti petision? Kuna ti The Watch Tower a Hulio 1, 1919: “Aglaplapusanan ti pammaneknek a tinarigagayan ti Apo a maaramid daytoy a trabaho, saan laeng a tapno mairuar dagiti kakabsat manipud pagbaludan, no di ket tapno mangsaksi iti kinapudno.”

“Naragsak nga Isasangpetyo, Kakabsat”

Idi Martes, Marso 25, dagiti walo a kakabsat pinanawanda ti Atlanta agturong idiay Brooklyn. Sipapartak a nagwaras ti damag maipapan iti pannakawayawayada. Pudno a makatukay nga eksena dayta​—dagiti Estudiante ti Biblia agtitiponda kadagiti estasion ti tren a madalananda buyogen namnama a makitada ida ken maiyebkasda ti rag-o iti pannakaluk-atda. Dagiti sabsabali naggarasugasda iti Pagtaengan a Bethel idiay Brooklyn, a naserraanen idi, tapno mangiyurnosda ti padaya ti panangabrasa. Idiay Brooklyn, idi Marso 26, naipalubos a mapiansaan dagiti kakabsat iti $10,000 tunggal maysa, ket nawayawayaanda.

“Dagdagus a kinuyog ida dagiti adu a gagayyem agturong idiay Pagtaengan a Bethel, a sadiay lima aginggat’ innem a gasut a gagayyem ti nagtitipon a mangabrasa kadakuada,” impadamag ti The Watch Tower nga Abril 15, 1919. Idiay panganan, adda dakkel a karatula a naisurat, “Naragsak nga Isasangpetyo, Kakabsat.” Agarup 50 a tawen kalpasanna, ni Mabel Haslett, nga adda idi iti dayta a padaya, nalagipna: “Malagipko ti panagaramidko iti sangagasut a doughnut, a kasla inimas unay dagiti kakabsat kalpasan ti siam a bulan a pannanganda iti taraon ti balud. Malaglagipko pay laeng ti pananggawgaw-at ni Kabsat Rutherford kadakuada. Daytat’ di malipatan nga okasion bayat nga isu ken dagiti sabsabali insalaysayda dagiti kapadasanda. Malagipko met ti pandek a ni Kabsat DeCecca nga agtaktakder iti maysa a tugaw tapno isut’ makita ken mangngeg ti amin.”

Idi agsapa ti Martes, Abril 1, simmangpet ni Kabsat Rutherford idiay Pittsburgh, a sadiay idin ti ayan dagiti opisina ti hedkuarter. Ditoy, met, dagiti kakabsat, iti pannakadamagda nga isut’ sumangpet, ti nangiyurnos iti padaya, a naangay iti dayta a rabii idiay Hotel Chatham. Dagiti kasasaad idiay pagbaludan, nupay kasta, ti nangdangran unay ken Kabsat Rutherford. Kimmapuy idin ti barana, ket kas resultana, kalpasan pannakawayawayana isut’ nagsakit iti nakaro a pulmonia. Gapuna, kalpasan unay dayta masapul nga isut’ mapan idiay California gapu iti dakes a salun-atna, a sadiay adda dagiti kabagianna.

Ti Subok Idiay Los Angeles

Ita ta nawayawayaanen ni Kabsat Rutherford ken dagiti sabsabali, timmaud ti saludsod nga, Ania ngay ti mapasamaken iti trabaho a panangiwaragawag iti Pagarian ti Dios? Kabayatan ti tiempo a kaadda dagitoy a kakabsat idiay pagbaludan, dandani nagsardeng ti organisasional a panangaywan iti trabaho a panangasaba. Nailakon ti Brooklyn Tabernacle ken naserraan ti Pagtaengan a Bethel. Babassit dagiti opisina ti hedkuarter idiay Pittsburgh, ken nakedngan dagiti pundo. Malaksid iti dayta, kasano kaadu a talaga ti interesado iti mensahe ti Pagarian? Manipud California, inkeddeng ni Kabsat Rutherford a mangiyurnos iti maysa a panangsubok.

Naiyurnos ti maysa a miting idiay Clune’s Auditorium sadi Los Angeles, idi Domingo, Mayo 4, 1919. “Ti Namnama Agpaay iti Limdaang a Sangatauan” isu ti tema ti palawag a nakaawisan ti publiko. Ngem ti palawag ket ipaay ni J. F. Rutherford​—maysa a tao a karuruarna laeng iti pagbaludan. Baeten napalawa a panangipadamag iti pagiwarnakan, inkari ni Rutherford ti maysa a prangka a panangiparang kadagiti kinapudno, agraman ti panangilawlawag kadagiti rason iti ilegal a pammabasol kadagiti opisial ti Sosiedad. Addanto ngata asinoman nga interesado a tumabuno?

Naglaplapusanan ti panangipangag. Kinapudnona, 3,500 ti nagdengngeg iti palawag, ken agarup 600 a sabsabali pay ti saanen a napauneg gapu ta awan pagianandan. Naragsakan ni Kabsat Rutherford! Isut’ immanamong nga agpalawag iti rabii ti Lunes kadagidiay saan a nakangngeg iti immuna a palawagna, ket 1,500 ti dimmar-ay. Nupay kasta, isu ket masakit unay, ket saanna a kabaelan a leppasen dayta a palawag. Kalpasan maysa nga oras isut’ kasapulan a sandian ti maysa a kaduana. Nupay kasta, ti panangsubok idiay Los Angeles ket maysa a balligi. Kumbinsido ni Kabsat Rutherford nga adda kalalainganna a kaadu ti interes iti mensahe ti Pagarian, ket isut’ determinado a maiwaragawag dayta.

Agtultuloy ti Trabaho!

Idi Hulio 1919, nagsubli ni Kabsat Rutherford iti trabahona idiay hedkuarter sadi Pittsburgh. Naibanag a sipapartak dagiti pasamak kabayatan dagiti simmaganad a sumagmamano a bulan. Naaramid dagiti urnos maipaay iti kumbension dagiti Estudiante ti Biblia a maangay idiay Cedar Point, Ohio, iti Setiembre 1-8, 1919. Naisubli idiay Brooklyn dagiti opisina ti Sosiedad ket nagandar dagitan idi Oktubre 1.

Aniat’ aramidenda itan? Ti misionda ket silalawag a naipaganetget iti kumbension idiay Cedar Point. Iti Martes, Setiembre 2, inlawlawag ni Kabsat Rutherford: “Ti mision ti maysa a Kristiano ditoy daga . . . ket tapno iwaragawagna ti mensahe ti pagarian ti Apo maipapan iti kinalinteg, a mangiyegto kadagiti bendision iti intero nga agsasainnek a sangaparsuaan.” Tallo nga aldaw kalpasanna, iti Biernes, Setiembre 5, a naawagan Aldaw Dagiti Katrabahuan, kinuna pay ni Kabsat Rutherford: “Kadagiti kanito ti panagpanunot natural a saludsodan ti maysa a Kristiano ti bagina, Apay nga addaak ditoy daga? Ti nasken a sungbat ket, Sipaparabur nga inaramidnak ti Apo nga embahadorna tapno awitek iti lubong ti nadiosan a mensahe ti pannakikappia, ket ti pribilehio ken rebbengek isu ti panangipakaammo iti dayta a mensahe.”

Wen, tiempo idin nga iyussuat ti trabaho a panangiwaragawag iti Pagarian ti Dios! Ket tapno makatulong iti panangiringpas iti daytoy a komision, impakaammo ni Kabsat Rutherford: “Iti sidong ti tulong ti Apo inyurnosmin ti pannakaipablaak ti maysa a baro a magasin iti sidong ti nagan ken paulo a THE GOLDEN AGE.” Saan nga ammo dagiti nakikumbension no kasanonto kabileg ti pagiwarnak a The Golden Age.

“Dayta nga immuna a kalpasan-Gubat Sangalubongan I a kumbension ket dakkel a tulong kadakami amin,” nalagip ni Herman L. Philbrick, a nagdaliasat a nagturong idiay kumbension manipud iti pagtaenganna idiay Boston, Massachusetts. Pudno, dayta a kumbension idiay Cedar Point tinignayna dagiti Estudiante ti Biblia. Nakasaganada idin a mangiyussuat iti trabaho a panangiwaragawag ti naimbag a damag. Kasla kettay nagungarda manipud kadagiti natay.​—Idiligyo ti Ezequiel 37:1-14; Apocalipsis 11:11, 12.

Kabayatanna, mapaspasamak idin dagiti napapateg a banag ditoy lubong. Napirmaan ti Treaty of Versailles idi Hunio 28, 1919, ket nagkurri dayta idi Enero 10, 1920. Iti opisial a panangipatinggana kadagiti namilitariaan a tignay maibusor iti Alemania idi Gubat Sangalubongan I, timmulong met ti treaty iti pannakabuangay ti Liga de Naciones​—maysa nga internasional nga asosasion a napartuat tapno taginayonenna ti talna ditoy lubong.

‘Iwaragawagyo ti Ari ken ti Pagarian’

Idi 1922 dagiti Estudiante ti Biblia nagsublida idiay Cedar Point maipaay iti siam nga aldaw a programa, manipud Setiembre 5 aginggat’ 13. Adda dakkel a panaggagar bayat a simmangpet dagiti delegado maipaay iti daytoy kumbension internasional. Ti tampok ti kumbension ket nagtengan idi Biernes, Setiembre 8, idi a ni Kabsat Rutherford impaayna ti palawag a “Ti Pagarian.”

Nalagip ni Thomas J. Sullivan idi agangay: “Dagidiay naaddaan pribilehio a tumabuno iti dayta a panagtitipon kasla da pay la makitkita ti kinaanep ni Kabsat Rutherford idi a kunana kadagiti sumagmamano a di makatalna a tattao nga agpagnapagna gapu iti nakaro a pudot nga ‘AGTUGAW’ ken ‘AGIMDENGDA’ iti palawag aniaman ti kasasaad.” Dagidiay nangaramid iti dayta saanda a napaay, ta isu dayta ti historiko a palawag a nangidagadagan ni Kabsat Rutherford kadagiti managimdengna nga ‘iwaragawagda ti Ari ken ti Pagarian.’

Nangipangag dagiti dumdumngeg buyogen dakkel a panagregget. Inreport ti The Watch Tower: “Tunggal maysa a dimmar-ay ket nasdaaw unay iti kinapudno a ti obligasion ket naipabaklay iti tunggal maysa kadagiti nakonsagrar manipud daytoy a tiempo nga agpatpatuloy tapno agtignay a kas ahente a mangipakaammo iti Ari ken ti pagarian.” Pimmanaw dagiti Estudiante ti Biblia iti dayta a kumbension a buyogen ti kinaregta a mangasaba. Kas kinuna ni Kabsat Ethel Bennecoff, maysa a kolporteur nga agtawen idi iti ngangngani 30: “natignaykami nga ‘iwaragawag, iwaragawag, iwaragawag ti Ari ken ti pagarianna’​—Wen, buyogen ad-adda pay a regta ken ayatmi ngem idi napalabas.”

Bayat a limmawag ti naespirituan a pannakaawat, nangrugi a nakita dagiti Estudiante ti Biblia ti sumagmamano a makaparagsak a kinapudno ti Biblia. (Prov. 4:18) Ti pannakaawat kadagitoy a napateg a kinapudno ti nangted nabileg a pakatignayan iti trabahoda a panangiwaragawag iti Pagarian ti Dios. Maigiddato, kasapulan a baliwanda ti panagpampanunotda​—ket para iti dadduma pudno a maysa a karit daytoy.

“Dagiti Di-Natungpal a Namnama Saan a Karkarna iti Kaaldawantayo”

“Mabalin nga inanamaentayo a buyogen ti panagtalek,” kinuna ti bokleta a Millions Now Living Will Never Die, idi 1920, “a markaan ti 1925 ti isusubli [manipud ipapatay] da Abraham, Isaac, Jacob ken dagiti matalek a mammadto idi ugma . . . iti kinaperpekto.” Saan laeng a ti panagungar dagiti matalek a tattao idi ugma ti padpadaananda idi 1925 no di ket dadduma ninamnamada a dagiti napulotan a Kristiano nalabit awatenda ti nailangitan a gunggonada iti dayta a tawen.b

Dimteng ken limmabas ti tawen 1925. Dadduma binaybay-andan ti namnamada. Ngem ti kaaduan kadagiti Estudiante ti Biblia nagtalinaedda a matalek. “Ti pamiliami,” inlawlawag ni Herald Toutjian, a dagiti apongna nagbalinda nga Estudiante ti Biblia idi agarup panangrugi ti maikaduapulo a siglo, “nabigbigna a dagiti di natungpal a namnama ket gagangayen iti kaaldawantayo. Addaan met dagiti apostol kadagiti umasping a di-umiso a panangipapan. . . . Maikari ni Jehova iti nasungdo a serbisio ken dayaw adda man wenno awan gunggona.”​—Idiligyo ti Aramid 1:6, 7.

Makin-Organisasion​—ni Jehova Wenno ni Satanas?

“Pannakaipasngay ti Nasion”​—isu dayta ti paulo ti dramatiko nga artikulo a nagparang iti Marso 1, 1925, a ruar ti The Watch Tower. Indatag dayta ti nalawag a pannakatarus iti Apocalipsis kapitulo 12 a narigat a maawat dagiti dadduma.

Dagiti simboliko a karakter a nadakamat iti daytoy a kapitulo ti Apocalipsis ket nabigbig kas iti sumaganad: ti “babai” a nagpasngay (ber. 1, 2) bilang “[nailangitan] nga organisasion ti Dios”; ti “dragon” (ber. 3) bilang “ti organisasion ti diablo”; ken ti “ubing a lalaki” (ber. 5, KJ) bilang “ti baro a pagarian, wenno baro a gobierno.” Maibatay iti daytoy, maysa a banag ti nakaminminar a nailawlawag iti umuna a gundaway: Addada dua a nagduma ken agbimbinnusor nga organisasion​—ti organisasion ni Jehova ken ni Satanas. Ken simmaganad iti “gubat sadi langit” (ber. 7, KJ), naitappuak ni Satanas ken dagiti demonio a manangsuportarna manipud langit ket naigarangugongda ditoy daga.

“Nagtugawkami ket inadalmi dayta iti nagpatnag agingga a maawatakon a naimbag dayta,” insurat ni Earl E. Newell, nga idi agangay ket nagserbi kas agdaldaliasat a pannakabagi ti Watch Tower Society. “Napankami iti maysa nga asamblea idiay Portland, Oregon, ket sadiay nasarakanmi dagiti gagayyem a naupay ken dadduma kadakuada ti sisasaganan a mangdadael iti The Watch Tower gapu iti daytoy nga artikulo.” Apay a daytoy a pannakailawlawag ti Apocalipsis kapitulo 12 ket nagrigat nga awaten dagiti dadduma?

Maysa a banag, daytat’ nakadidillaw a naiduma iti naipablaaken idiay The Finished Mystery, a kaaduanna ket sursurat ni Kabsat Russell a naurnong kalpasan ipapatayna.c Ni Walter J. Thorn, a nagserbi kas managdaliasat a manangaywan, inlawlawagna: “Ti artikulo a ‘Ti Pannakaipasngay ti Nasion’ ket . . . narigat nga awaten gapu iti kallabes a panangipatarus ni patpatgen a Kabsat Russell, a pinatimi nga isut’ kamaudianan a pannakailawlawag ti Apocalipsis.” Di pagsiddaawan ngarud, a dadduma ti naitibkol iti dayta a panangilawlawag. “Awan duadua a daytoy a panangipatarus nalabit agserbi a mangilasin kadagiti napinget ken napasnek kadagiti saan,” kinuna ni J. A. Bohnet, sabali pay a managdaliasat a manangaywan, “ngem dagiti pudpudno a napinget ken napasnek iti pammati agtalinaeddanto a natibker ken agrag-oda.”

La ketdi, nagrag-oan dagiti pudpudno a napinget ken napasnek ti baro a panangilawlawag. Nakalawlawag itan kadakuada: tunggal maysa kukua ti organisasion ni Jehova wenno organisasion ni Satanas. “Laglagipenyo,” inlawlawag ti artikulo a “Pannakaipasngay ti Nasion,” “pribilehiotayo . . . ti situtured a makidangadang maipaay iti panggep ti Aritayo babaen panangiwaragawag iti mensahena, nga intedna nga iwaragawagtayo.”

Bayat a limmabas ti 1920’s ken kalpasanna ti 1930’s, simmaruno ti ad-adda pay a pannakaawat iti Biblia. Naiwaksin dagiti nailubongan a selebrasion, kas iti Krismas. Dagiti sabsabali pay nga aramid ken pammati ket naikkat metten idi a nailasin a mangibabain iti Dios ti nagtaudanda.d Malaksid ti panangpanaw kadagiti di umiso nga ar-aramid ken papatien, nupay kasta, nagtultuloy dagiti Estudiante ti Biblia a kumita ken Jehova agpaay iti progresibo a pannakaipalgak ti kinapudno.

“Dakayo Dagiti Saksik”

“‘Dakayo dagiti saksik,’ kuna ni Jehova, ‘ket Siak ti Dios.’” (Isa. 43:12) Nangrugi idi 1920’s, dagiti Estudiante ti Biblia rimmang-ayen ti pannakaammoda maipapan iti kasta unay a kinapateg dagitoy a sasao ni mammadto Isaias. Baeten kadagiti panid ti The Watch Tower, naulit-ulit a naiturong ti atension iti responsabilidadtayo a mangsaksi iti nagan ni Jehova ken ti Pagarianna. Maysa a napateg a pasamak, nupay kasta, ti nagtengan iti kumbension a naangay idiay Columbus, Ohio, idi 1931.

Iti Domingo, Hulio 26, iti agmatuon, impaay ni Kabsat Rutherford ti palawag publiko a “Ti Pagarian, ti Namnama ti Lubong,” a nasaknap a naibrodkas iti radio, ket nasurok a 300 nga estasion pay ti nangipangngeg manen iti mensahe kalpasanna. Iti ngudo ti palawag, pinakdaaran ni Kabsat Rutherford ti Kakristianuan babaen panangibasana iti makatuok a resolusion a napauloan “Pakdaar ni Jehova,” a naiturong “Kadagiti Agtuturay ken Kadagiti Tattao.” Iti awisna nga awatenda ti resolusion, nagtakder ti amin nga adda a dumdumngeg ket impukkawda ti, “Wen!” Dagiti telegrama a naawatda idi agangay ti nangipabigbig nga adu kadagidiay agdengdengngeg iti radio impukkawda met ti iyaanamongda.

Manipud ala una, idi nalpas ti palawag publiko, agingga iti alas kuatro, idi simrek manen ni Kabsat Rutherford iti auditorium, ti aglawlaw ket napno iti panaggagar. Naisangsangayan ti panangkiddaw ni Kabsat Rutherford a tunggal maysa a pudpudno nga interesado iti pakdaar iti Kakristianuan iti dayta nga agmatuon ket addanto koma iti tugawna inton alas kuatro.

Iti eksakto nga alas kuatro, nangrugi ni Kabsat Rutherford babaen panagkunana nga imbilangna ti ibagana kas napateg unay iti tunggal maysa a makangngeg iti timekna. Magagaran dagiti interesado a managdengngegna. Kabayatan ti diskursona indatagna ti sabali pay a resolusion, daytoy ket napauloan “Maysa a Baro a Nagan,” nga intampok ti deklarasion a: “Tarigagayanmi a maam-ammokami kas ken maawagan iti nagan a, tapno maammuan, Dagiti saksi ni Jehova.” Naglagto manen dagiti naragsakan a nakikumbension buyogen ti makatitileng a riaw a “Wen!” Manipud ita isudat’ maam-ammon kas Dagiti Saksi ni Jehova!

“Ti Espiritu ni Jehova Pinagbalinnakami a Natured”

Kabayatan ti 1927, naparegta ti ili ni Jehova a mangbusbos iti maysa a paset ti tunggal Domingo iti grupo a panangasaba. Napataud a dagus ti legal nga ibubusor. Iti las-ud ti sumagmamano a tawen, nangrugin nga umadu dagiti panangaresto​—268 idiay laeng Estados Unidos idi 1933, 340 idi 1934, 478 idi 1935, ken 1,149 idi 1936. Iti ania a pammabasol? Kinaagpaysuanna, kadagiti nagduduma a pammabasol, agraman panaglako nga awanan lisensia, panangsinga ti talna, ken pananglabsing kadagiti linteg ti panaginana iti Domingo. Dagiti lokal a grupo dagiti Saksi saanda a nasanay no kasano ti makilangen kadagiti opisial ti polisia ken pangukoman. Ti pananggun-od iti lokal a legal a tulong ket no di man nangina daytat’ imposible a magun-odan gapu iti panangidumduma. Gapuna sisisirib a nangibangon ti Watch Tower Society iti legal department idiay Brooklyn tapno mangipaay iti balakad.

Nupay kasta, ti maysa a nabileg a legal a panangidepensa ket saan nga umdas. Dagitoy a napasnek a Saksi ni Jehova determinadoda a takderan ti nagan nga inawatda. Gapuna, idi nasapa a paset ti 1930’s, bimmalesda babaen idadarupda. Kasano? Babaen kadagiti naisangsangayan a mision ti panangasaba a maaw-awagan divisional campaigns. Rinibo a boluntario iti intero nga Estados Unidos ti naorganisar kadagiti bunggoy. Idi naaresto dagiti Saksi iti maysa nga ili gapu iti panangasaba iti binalaybalay, maysa a bunggoy dagiti boluntario manipud sabsabali a lugar ti simmangpet a dagus ket “linakubda” ti ili, a nangtedda iti naan-anay a panangsaksi.e

Dagidiay divisional campaign a grupo a panagkampania adut’ naaramidanda tapno mapabileg dagiti lokal a Saksi. Iti tunggal bunggoy, adda dagiti kualipikado a kakabsat a lallaki a nasanayen a makilangen kadagiti autoridad. Daytat’ dakkel a pammaregta kadagiti kakabsat nga agnanaed iti nariribuk a lugar, nalabit iti bassit nga ili, a maammuanda a saan la nga is-isuda ti mangiwarwaragawag iti Pagarian ti Dios.

Kinasapulanna ti dakkel a tured ti makiraman kadagiti divisional campaign ti 1930’s. Iti ngalay ti tiempo ti Great Depression, mammano dagiti pagsapulan. Kaskasdi, ni Nicholas Kovalak, Jr., maysa nga agdaldaliasat a manangaywan iti agarup 40 a tawen, nalagipna: “Idi dimteng ti awag a mangwanas iti nariribuk a lugar, ti ‘direktor ti serbisio’ agkiddaw kadagiti boluntario. Naibaga kadagiti indibidual a dida agboluntario no mabutengda a mapukaw dagiti trabahoda. . . . Ngem kanayon a naragsakkami a makakita iti 100% nga umanamong a sungbat!” Kuna ni John Dulchinos, maysa a manangaywan manipud Springfield, Massachusetts: “La ketdi, dagidiay dagiti makaparagsak a tawtawen ken napateg dagiti pakalaglagipan kadakuada. Ti espiritu ni Jehova pinagbalinnakami a natured.”

Kabayatanna, maysa a lawag ti pannakatarus iti Biblia ti rumangrang-ay nga addaantot’ nakaro nga epekto iti trabaho.

Ania Ngay No Maipapan Kadagiti Jonadab?

Idi 1932 nailawlawag a ni Jehonadab (Jonadab), ti kadua ni Ari Jehu, inladawanna ti maysa a klase dagiti tao a mangtagiragsakto ti biag nga agnanayon ditoy daga.f (2 Ar. 10:15-28) Dagiti Jonadab, kas pannakaawagda idi, imbilangda a pribilehio ti maikadua kadagiti napulotan nga adipen ni Jehova ken makiraman a kaduada iti panangipakaammo iti Pagarian. Ngem iti dayta a tiempo, awan pay pudno a panangipamuspusan tapno maurnong ken maorganisar dagitoy nga indibidual nga addaan naindagaan a namnama.

Nupay kasta, naited ti pudpudno a pammaregta kadagiti Jonadab idiay Ti Pagwanawanan (iti Ingles) nga Agosto 15, 1934. Ti artikulo a “Ti Kinamanangaasina” kunana: “Rebbeng kadi a ti maysa a Jonadab konsagrarenna ti bagina iti Apo ken mabautisaran? Ti sungbat: Masigurado unay nga umiso para iti maysa a Jonadab a konsagrarenna ti bagina nga agaramid iti pagayatan ti Dios. Awan tao a makagun-od iti biag no dina aramiden dayta. Ti pannakabautisar iti danum ket maysa laeng a simbolo iti panangaramid iti panagkonsagrar [wenno, kas kunatayo itan, dedikasion] nga agaramid iti pagayatan ti Dios, ket maitutop dayta.” Naragsakan dagiti Jonadab!

Kaskasdi, umad-adani ti dakdakkel pay a pagrag-oanda. Iti simmaruno a primavera, sumagmamano a ruar Ti Pagwanawanan, nangrugi iti Abril 1, 1935, a ruar, ti naglaon iti daytoy a pakaammo: “Palagipan manen Ti Pagwanawanan dagiti managbasana a maysa a kumbension dagiti saksi ni Jehova ken dagiti Jonadabg ti maangay idiay Washington, D.C., mangrugi inton Mayo 30 ken agngudo inton Hunio 3, 1935.” Sigagagar nga inur-uray dagiti Jonadab dayta a kumbension.

Ti “dakkel nga umariwekwek,” a naipadto idiay Apocalipsis 7:9-17 (KJ), isu ti tema ti palawag nga impaay ni Kabsat Rutherford iti maikadua a malem ti kumbension. Iti dayta a palawag inlawlawagna a ti dakkel nga umariwekwek ket buklen dagiti moderno-aldaw a Jonadab ket dagitoy a Jonadab kasapulan nga ipakitada ti isu met laeng a kinamatalek ken Jehova kas kadagiti napulotan. Bueno, nagagaran dagiti managdengngeg! Iti panangkiddaw ti nagpalawag, timmakder dagiti Jonadab. “Idi damo adda panagulimek,” nalagip ni Mildred Cobb, a nabautisaran idi kalgaw ti 1908, “kalpasanna maysa a naragsak a panagdir-i, ken natbag ken napaut ti panagriaw.”

Daytoy a pannakaawat iti Biblia adda dakkel nga epektona iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. “Gapu ti kasta unay a panagregget,” kinuna ni Sadie Carpenter, maysa nga amin-tiempo a manangaskasaba iti nasuroken nga 60 a tawen, “nagsublikami kadagiti teritoriami tapno biruken dagitoy a mara-karnero a tattao a masapul pay a maurnong.” Idi agangay impadamag ti Yearbook of Jehovah’s Witnesses for 1936: “Daytoy a panangipalgak pinaregtana dagiti kakabsat ken tinignayna ida a mangituloy iti serbisioda, ket tunggal lugar iti intero a daga agsangpet dagiti damag a mangipabuya iti rag-o iti kinapudno a dagiti natda ita addaanda iti pribilehio a mangawit ti mensahe iti dakkel nga umariwekwek, ket dagitoy agdadanggayda nga agtrabaho agpaay iti dayaw ti nagan ti Apo.” Tapno matulonganda iti daytoy a trabaho, ti libro a Riches, a naipablaak idi 1936, naglaon iti napalawa a panangsalaysay kadagiti inanama a naadaw kadagiti Kasuratan agpaay iti dakkel nga umariwekwek.

Kamaudiananna, dagiti dedikado, nabautisaran a kameng ti dakkel nga umariwekwek masarsarakandan ti umiso a lugarda a kadanggay dagiti napulotan iti panangipakaammo iti Pagarian ti Dios!

‘Ablatan ti Lalat ti Baket’

Idi 1930’s, ti mensahe nga inwaragawag dagitoy a naregta a Saksi inramanna ti makatuok a panangibutaktak iti ulbod a relihion. Maysa a makatulong unay nga alikamen iti daytoy a banag ket nairuar iti ragup a kumbension dagiti Saksi ni Jehova, idi Setiembre 15-20, 1937, idiay Columbus, Ohio.

Idi Sabado, Setiembre 18, simmaruno iti palawagna iti agsapa, inruar ni Kabsat Rutherford ti kolor-lalat a libro nga Enemies. Daytat’ nangiwaksi iti ulbod a relihion kas “maysa a dakkel a kabusor, a kankanayon a mangdangdangran iti sangatauan.” Dagiti ulbod a relihiunista ket nabigbigda kas “dagiti ahente ti Diablo, siaammoda man iti dayta a kinapudno wenno saan.” Idi impresentana ti libro kadagiti agdengdengngeg, kinuna ni Kabsat Rutherford: “Madlawyo a ti libro ket kolor-lalat, ket ablatantayo ti lalat ti baketh babaen iti daytoy.” Iti daytoy dagiti dumdumngeg nangteddat’ natbag ken naregget nga iyaanamong.

Iti sumagmamano a tawen adda paset ti ponograpo iti ‘panangablat iti baket.’ Ngem maipapan iti panangusar ti ponograpo, adda surpresa idiay kumbension idi 1937. “Iti daytoy nga asamblea maiyam-ammo ti panangaramat kadagiti maitugot-tugot a ponograpo iti ruangan,” nalagip ni Elwood Lunstrum, nga agtawen laeng iti 12 iti dayta a tiempo. “Idi damo nagitugtugotkami kadagiti ponograpo iti serbisio, ngem naipangngegmi laeng dayta no maawiskami nga umuneg. . . . Maysa nga organisasion dagiti ‘Espesial Payunir’ ti nailawlawag idiay kumbension sadi Columbus tapno mangidaulo iti panangusar ti ponograpo iti ruangan ken ti trabaho a panangsurnad kadagiti interesado a tao (idi damo maaw-awagan daytoy a ‘back-calls’) ken dagiti panangiyadal ti Biblia nga addaan urnos a maaw-awagan ‘modelo a panagadal.’”

Pimmanaw ti ili ni Jehova iti dayta a kumbension a nakabalan a naimbag iti trabaho a panangiwaragawag ti Pagarian ti Dios. Kasapulanda la ketdi ti amin a pammaregta a magun-odanda. Ti kumarkaro a nasionalismo idi 1930’s nangiyeg ibubusor, iti sumagmamano a kaso kinaranggas ti panagderraaw, manipud kadagiti indibidual a determinado a mangpasardeng kadagiti Saksi ni Jehova iti panagtataripnong ken panangasaba.

“Maysa a Bunggoy Dagiti Birkug”

Maysa a nabileg a puersa ti ibubusor ti nagtaud iti sumagmamano a grupo ti Catholic Action. Idi Oktubre 2, 1938, prangka nga impalawag ni Kabsat Rutherford ti “Facismo wenno Wayawaya,” nga idi agangay ket nagparang iti bokleta ket minilion ti naiwaras. Indetalye ni Kabsat Rutherford iti daytoy a palawag ti adu a nakillo nga aramid tapno idemostrana ti panagkumplot dagiti dadduma nga opisial ti gobierno ken dagiti pannakabagi ti Iglesia Katolika Romana.

Kalpasan ti panangidatagna kadagiti kinapudno, kinuna ni Rutherford: “No maibaga kadagiti tao ti kinapudno maipapan iti grupo nga agpampammarang a narelihiusuan tapno takawanda ti kalintegan dagiti tao, dagiti relihiuso nga agturay agtaguob ken kunaenda: ‘Kinaulbod! Apputenyo ti ngiwat dagidiay ket dikay palubosan ida nga agsao.’” Kalpasanna insaludsodna: “Dakes kadi nga ipablaak ti kinapudno maipanggep iti maysa a grupo dagiti birkug a taktakawanna dagiti tao? Saan! . . . Rebbeng kadi a dagiti napudno a tattao ket maapput dagiti ngiwatda ken mapagulimekda idinto ta daytoy a grupo dagiti birkug dadaelenda dagiti wayawaya ti tattao? Kangrunaan ti amin, rebbeng kadi a mapaidaman dagiti tattao kadagiti inted-Dios a pribilehioda a natalna a panagtitipon ken wayawaya ti panagdayaw iti Mannakabalin-amin a Dios, ken wayawaya ti panagsao maipanggep iti pagarianna ken kadagidiay bumusbusor iti dayta?”

Simmaganad iti daytoy makatuok a panangtubngar, nagtultuloy ti ibubusor manipud kadagiti grupo ti Catholic Action iti intero nga Estados Unidos. Nakiranget dagiti Saksi ni Jehova kadagiti pangukoman maipaay iti wayawaya ti panagdayaw ken ti kalinteganda a mangiwaragawag iti Pagarian ti Dios. Ngem dimmakes laeng ti kasasaad bayat a ti lubong nagturong iti gubat. Dimteng met dagiti panangiparit ti linteg ken pannakaibalud dagiti Saksi ni Jehova iti agsasaruno a pagilian idiay Europa, Africa, ken Asia.

“Tunggal Maysa Kayatna ti Mapan Idiay St. Louis”

“Idi 1941,” nalagip ni Norman Larson, a nabiit pay a simrek iti amin-tiempo a ministerio, “nariknami amin nga agturongkami kadagiti adu a napeggad nga aldaw iti masanguanan gapu iti gubat a madama idiay Europa. Gapuna a tunggal maysa kayatna ti mapan idiay St. Louis.” Para iti ania? Ay ket, para iti Teokratiko nga Asamblea dagiti Saksi ni Jehova idiay St. Louis, Missouri, idi Agosto 6-10, 1941! Ket immay ti “tunggal maysa.” Napuspusek unay dagiti pasilidad ti kumbension. Sigun iti panangpattapatta dagiti polis, maysa a kangatuan a bilang a 115,000 a tao ti timmabuno.

Manipud iti umuna nga aldaw, ti programa ti kumbension nangipaay iti naintiempuan a pammaregta. Ti panglukat a palawag ni Kabsat Rutherford a, “Kinatarnaw,” inwaragawagna ti kangrunaan a tema ti kumbension. “Ad-adda pay a nabigbigmi no apay nga ipalpalubos ni Jehova ti kasta a nakaro a pannakaidadanes ti ilina iti intero a lubong,” nalagip ni Hazel Burford, a nagserbi kas maysa a misionero iti ngangngani 40 a tawen, agingga iti ipapatayna idi 1983. Iti panangipadamagna maipapan iti kumbension, innayon ti 1942 Yearbook of Jehovah’s Witnesses: “Nalawag a makita ti amin nga adda iti sanguananda ti maysa a dakkel a trabaho a panangasaba a masapul a maaramid, ket iti panangaramid iti kasta mataginayonda ti kinatarnawda, guraen man ida dagiti amin a tattao ken dagiti nailubongan nga organisasion.”

Maysa a makatukay nga eksena idiay kumbension ti dimteng idi Domingo, Agosto 10, isu ti “Aldaw Dagiti Ubbing.” Idi nanglukat ti session iti agsapa, 15,000 nga ubbing​—manipud 5 aginggat’ 18 ti tawenda​—ti nagtitipon idiay kangrunaan a pagtugawan iti sanguanan mismo ti entablado ken iti maysa a lugar a nailasin met idiay trailer city a sadiay nagimdeng ti dadduma a bunggoy. Bayat a ni Kabsat Rutherford, nga idi ket addan nasurok a 70 a tawenna, simmagpat iti entablado, siraragsak a nagpalakpak dagiti ubbing. Impayapayna ti paniona, ket nagpayapay met dagiti ubbing. Kalpasanna, iti nalawag, naalumanay a timek, isut’ nagpalawag iti amin a dumdumngeg iti tema a “Dagiti Annak ti Ari.” Kalpasan panagbitlana iti sapasap a dumdumngeg iti nasurok a maysa nga oras, inturongna dagiti sasaona kadagiti ubbing a nakatugaw kadagiti naireserba a benneg.

“Dakayo amin . . . nga ubbing,” kinunana, nga impamaysana ti atensionna kadagiti naisem a rupa dagiti agtutubo iti sangona, “nga immanamongen a mangaramid iti pagayatan ti Dios ken nangalan iti takderyo iti dasig ti Teokratiko a Gobiernona baeten ken Kristo Jesus ken immanamongen nga agtulnog iti Dios ken iti Arina, pangngaasiyo ta tumakderkayo.” Naggigiddan a timmakder dagiti ubbing. “Kitaenyo,” impukkaw ti naganetget a managpalawag, “nasurok a 15,000 a kabbaro a saksi ti Pagarian!” Adda kasta unay a panagpalakpak. “Dakay amin a mangaramid iti kabaelanyo a mangisao kadagiti sabsabali maipapan iti pagarian ti Dios ken kadagiti kakuykuyogna a bendision, pangngaasiyo ta ibagayo ti Wen.” Gimluong ti napigsa a, “Wen!”

Tapno gibusanna ti amin, inyanunsio ni Kabsat Rutherford ti pannakairuar ti baro a libro a Children, a naawat buyogen ririaw ti rag-o ken napalaos a panagpalakpak. Kalpasan dayta, ti nagpalawag, maysa a natayag a lalaki, ti nakipaset iti panangiwaras kadagiti libre a kopia ti libro bayat a simmagpat iti entablado ti atiddog a linia dagiti agtutubo a nagpipila a limmabas kenkuana. Adut’ nagsangit iti naimatanganda.

Kadagiti dumdumngeg iti agsapa ti Domingo adu kadakuada ti agtutubo a nangtungpal iti riawda a “Wen!” Da LaVonne Krebs, Merton Campbell, ken Eugene ken Camilla Rosam naibilangda kadagiti agtutubo nga immawat iti libro a Children iti dayta nga okasion. Agserserbida pay laeng idiay hedkuarter ti Sosiedad agingga idi 1992, a nangipaaydan iti 51, 49, 49, ken 48 a tawtawen sigun iti panagsasarunoda iti amin-tiempo a ministerio. Dadduma kadagiti ubbing napanda nagserbi kadagiti ganggannaet a daga kas misionero, agraman ken Eldon Deane (Bolivia), Richard ken Peggy Kelsey (Alemania), Ramon Templeton (Alemania), ken Jennie Klukowski (Brazil). Pudno, daydi programa iti agsapa ti Domingo idiay St. Louis nangted ti manayon a pakalaglagipan kadagiti adu nga agtutubo!

Iti malem ti Domingo naaddaan ni Kabsat Rutherford iti sumagmamano a pammakada a sasao kadagiti nakikumbension. Pinaregtana ida a mangitultuloy iti trabaho a panangiwaragawag iti Pagarian ti Dios. “Mariknak la ketdi,” kinunana kadakuada, “a manipud ita . . . dagidiay mangbukel iti dakkel nga umariwekwek ket umaduda a sipapardas.” Ginuyugoyna ida nga agsubli kadagiti pagnanaedanda a daga ket “gagetanda ti agserbi . . . busbosenda amin a tiempo a kabaelanda.” Kalpasanna inyebkasna ti maudi a sasaona kadagiti dumdumngeg: “Bueno, patpatgek a kakabsat, bendisionannakayo koma ti Apo. Ita diak Agpakada, ta inanamaek a makitakayonto iti sabali manen a gundaway.”

Ngem kadagiti adu daydin ti maudi a pannakakitada ken Kabsat Rutherford.

Dagiti Maudi nga Al-aldaw ni J. F. Rutherford

Addan kanser iti bagis ni Kabsat Rutherford ken nakapuyen ti salun-atna idi kumbension idiay St. Louis. Kaskasdi, nabaelanna ti nangipaay iti lima a makagutugot a palawag. Kalpasan ti kumbension, nupay kasta, kimmaro ti kasasaadna, ket napilitan a nagpaopera iti bagis. Ni Arthur Worsley nalagipna ti aldaw a panagpakada ni Kabsat Rutherford iti pamilia ti Bethel. “Impudnona kadakami nga isut’ agpasar iti serioso nga operasion ket no malasatanna man dayta wenno saan, isut’ agtalek nga agtultuloykami a mangiwaragawag iti nagan ni Jehova. Inngudona . . . a kinuna, ‘Gapuna, no pagayatan ti Dios, makitakayonto manen. No saan, itultuloyyo ti pannakidangadang.’ Naglua ti intero a pamilia.”

Ni Kabsat Rutherford, a 72 ti tawenna, nalasatanna ti operasion. Kalpasan unay dayta naipan iti maysa a pagtaengan idiay California nga inawaganna ti Beth-Sarim. Nabatad kadagiti inay-ayatna, ken kadagiti eksperto a mediko, a saanen a makaungar. Kinapudnona, kasapulanna manen ti operasion.

Agarup iti ngalay ti Disiembre, da Nathan H. Knorr, Frederick W. Franz, ken Hayden C. Covington ti simmangpet manipud Brooklyn. Ni Hazel Burford, a nangtaripato ken Kabsat Rutherford kabayatan dagidiay naleddaang ken makasuot nga al-aldaw, nalagipna idi agangay: “Nangbusbosda iti sumagmamano nga aldaw a pinagsasaritaanda ti tinawen a report agpaay iti Yearbook ken sabsabali pay a banag maipapan iti organisasion. Kalpasan ipapanawda, nagtultuloy a kimmapsut ni Kabsat Rutherford ket, agarup tallo a lawas kalpasanna, idi Huebes, Enero 8, 1942, simamatalek a naturposna ti naindagaan a kursona.”i

Kasano a naawat ti Bethel ti damag maipapan iti ipapatay ni Kabsat Rutherford? “Diakto pulos malipatan ti aldaw a pannakadamagmi iti ipupusay ni Kabsat Rutherford,” nalagip ni William A. Elrod, a maysa idin a kameng ti pamilia ti Bethel iti siam a tawen. “Daytat’ tengnga ti aldaw idi a nagtitipon ti pamilia maipaay iti pangngaldaw. Ababa ti pakaammo. Awan dagiti palawag. Awan nagbakasion tapno agladingit. Imbes ketdi, nagsublikami idiay pabrika ket nagtrabahokami a napaspasnek pay ngem idi.”

Tiempo idi a nakaro unay ti pannakasuot dagiti Saksi ni Jehova. Ti gubat nagbalinen a sangalubongan. Ti panaglalaban nagramaramen manipud Europa inggat’ Africa, kalpasanna iti maaw-awagan idi nga Union Soviet. Idi Disiembre 7, 1941, maysa laeng a bulan sakbay ti ipapatay ni Kabsat Rutherford, ti iraraut ti Japan iti Pearl Harbor intuggodna ti Estados Unidos iti pannakigubat. Kadagiti adu a lugar dagiti Saksi ti puntiria ti naranggas a panagderraaw ken sabsabali pay a porma ti nakaro a pannakaidadanes.

Aniat’ mapasamak itan?

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 73]

“Dagiti kangrunaan nga igam ni Satanas isuda ti KINATANGSIT, AMBISION ken BUTENG”

[Blurb iti panid 74]

“Pammatalged a ni Jehova ti mangipappapagna ti Sosiedad”

[Blurb iti panid 75]

‘Nawayawayaan, saan a gapu iti bagbagida, no di ket tapno mangsaksi iti kinapudno’

[Blurb iti panid 77]

“Ti mision ti maysa a Kristiano ditoy daga . . . isu ti panangiwaragawag iti mensahe ti pagarian ti Apo”

[Blurb iti panid 78]

‘Iwaragawag ti Pagarian iti ad-adda a regta ken ayat ngem iti napalabas’

[Blurb iti panid 82]

“Tarigagayanmi ti maawagan a . . . saksi ni Jehova”

[Blurb iti panid 83]

Wen! Masapul a mabautisaran dagiti Jonadab

[Blurb iti panid 84]

‘Panangbirok kadagiti marakarnero a tattao a masapul pay a maurnong’

[Blurb iti panid 85]

Sipaprangka a tininggar ni Rutherford dagiti relihiuso a bumusbusor

[Blurb iti panid 86]

Dagiti 15,000 nga ubbing nagtakderda iti dasig ti Pagarian

[Blurb iti panid 89]

“No pagayatan ti Dios, makitakayonto manen. No saan, itultuloyyo ti pannakidangadang”

[Kahon/Ladawan iti panid 76]

“Balay Dagiti Prinsipe”

Nagsakit ni Kabsat Rutherford iti nakaro a pulmonia kalpasan pannakaluk-atna manipud di nainkalintegan a pannakaibalud idi 1919. Kalpasan dayta, maymaysa laengen ti limpio a barana. Idi 1920’s, iti sidong ti panangagas ti maysa a doktor, isut’ napan idiay San Diego, California, ket ginuyugoy ti doktor a no mabalin busbosenna koma ti kaaduan a tiempona sadiay. Manipud 1929 a nagpatpatuloy, binusbos ni Kabsat Rutherford dagiti kalam-ekna iti panagtrabahona iti maysa a pagtaengan idiay San Diego a pinanagananna ti Beth-Sarim. Ti Beth-Sarim ket naibangon babaen kadagiti pundo a direkta a naidonar agpaay iti dayta a panggep. Ti katulagan, a naan-anay pannakaipablaakna idiay “The Golden Age” a Marso 19, 1930, inyawatna daytoy a sanikua ken J. F. Rutherford ket kalpasanna iti Watch Tower Society.

Maipanggep iti Beth-Sarim, ti libro a “Salvation,” a naipablaak idi 1939, ilawlawagna: “Dagiti Hebreo a sao a ‘Beth Sarim’ kaipapananda ti ‘Balay Dagiti Prinsipe’; ket ti panggep a pananggatang iti dayta a sanikua ken panangibangon iti dayta a balay ket tapno adda koma makita a pammaneknek nga adda dagidiay adda ditoy daga ita a naan-anay a mamati iti Dios ken ni Kristo Jesus ken iti Pagarianna, ken mamati a dagiti matalek a lallaki idi ugma ket mabiiten a pagungaren ida ti Apo, agsublida ditoy daga, ket idauluanda dagiti makita nga aramid ti daga.”

Sumagmamano a tawen kalpasan ipapatay ni Kabsat Rutherford, ti board of directors ti Watch Tower Society inkeddengna nga ilako ti Beth-Sarim. Apay? “Ti Pagwanawanan” a Disiembre 15, 1947 (iti Ingles), inlawlawagna: “Naan-anayen a nagserbi ti panggepna ket agserserbi laeng itan kas maysa a monumento a nagastos ti pannakatamingna; ti pammatitayo iti isusubli dagiti lallaki idi ugma a pagbalinen ni Ari Kristo Jesus a piprinsipe iti ISUAMIN a daga (saan laeng nga idiay California) ket naibatay, saan nga iti dayta a balay a Beth-Sarim, no di ket iti naikari a Sao ti Dios.”j

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 80, 81]

Panangibrodkas iti Mensahe ti Pagarian

Iti las-ud ti dua a tawen kalpasan panangrugi ti gagangay a panangipangngeg babaen iti komersial a radio, maar-aramaten ti radio a mangiyallatiw iti mensahe ti Pagarian. Ngarud idi Pebrero 26, 1922, impaay ni Kabsat Rutherford ti umuna a palawagna iti radio, idiay California. Dua a tawen kalpasanna, idi Pebrero 24, 1924, ti bukod nga estasion ti radio ti Watch Tower Society a WBBR, idiay Staten Island, Nueva York, nangrugin nga agibrodkas. Idi agangay, ti Sosiedad nangorganisar kadagiti sangalubongan nga estasion tapno mangibrodkas kadagiti programa ken palawag iti Biblia. Idi 1933 maysa a kangatuan a bilang nga 408 nga estasion ti mangidandanon iti mensahe ti Pagarian kadagiti innem a kontinente!

[Dagiti Ladawan]

Ti WBBR, idiay Nueva York, ket tinarawidwidan ti Watch Tower Society manipud 1924 aginggat’ 1957

Ti orkestra ti WBBR idi 1926

Ni J. F. Rutherford nga agpalpalawag iti “Sanguenyo Dagiti Kinapudno,” idiay Royal Albert Hall, idiay Londres, Inglaterra, idi Setiembre 11, 1938; nasurok a 10,000 ti nangpusek iti auditorium (iti baba), bayat a minilion pay ti nagdengngeg babaen iti radio

Ti panglukat a programa ti WBBR

Ti staff iti estasion a 2HD, Newcastle, NSW, Australia

Ti estasion ti radio a CHCY idiay Edmonton, Alberta, ket maysa kadagiti sumagmamano nga estasion idiay Canada a kukua ken tinarawidwidan ti Sosiedad

Panangibrodkas idiay Finland babaen iti maysa nga estasion ti Radio idiay Estonia

Ti alikamen ti panangibrodkas idiay estasion a WORD, iti asideg ti Chicago, Illinois; a kukua ken tinarawidwidan ti Sosiedad

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 87]

Panangasaba Babaen ti Ponograpo

Idi 1933, inrugi dagiti Saksi ni Jehova nga usaren ti sabali pay a napartuat a wagas ti panangasaba. Maysa a maaw-awit a “transcription machine” nga addaan “amplifier” ken “loudspeaker” ti naaramat a mangipangngeg kadagiti 33 1/3-rpm a naiplaka a palawag ni Kabsat Rutherford iti radio, kadagiti pagtataripnongan, parke, ken sabsabali pay a publiko a lugar. Naaramat met dagiti “sound car” ken “sound boat” tapno umaweng ti mensahe ti Pagarian.

Ti epektibo a pannakaaramat dagiti “transcription machine” ti nangituggod iti sabali pay a partuat​—panangasaba iti binalaybalay babaen ti ponograpo. Idi 1934 inrugi ti Sosiedad ti mangpataud kadagiti maaw-awit a ponograpo ken maysa a serie ti 78-rpm discs a naglaon kadagiti 4 1/2-minuto a palawag iti Biblia. Idi agangay, naaramat dagiti naiplaka a mangsaklaw iti 92 a nagduduma a tema. Amin-amin, nangpataud ti Sosiedad iti nasurok nga 47,000 a ponograpo a mangipukkaw ti mensahe ti Pagarian. Nupay kasta, idi agangay naipaganetget dagiti maibalikas a presentasion ti mensahe ti Pagarian, gapuna a naglumen ti panangusar ti ponograpo.

[Dagiti Ladawan]

Babaen iti “sound car” iti maysa a turod, ti mensahe ti Pagarian ket mangngegan adu a kilometro ti kaadayona (ngato)

Panangusar iti “transcription machine” idiay Mexico (kannawan)

Maysa a “sound boat” nga agiwaragawag idiay River Thames, sadi Londres, Inglaterra (ngato)

Panangusar iti ponograpo idiay tay-ak ti serbisio (kannigid)

Panangidemostra no kasano nga usaren ti “vertical-style” a ponograpo, idi 1940 (kannawan)

[Ladawan iti panid 79]

J. A. Bohnet

[Ladawan iti panid 88]

Manipud 1917, idi nagbalin a presidente ni J. F. Rutherford, agingga iti 1941, namataud ti Watch Tower Society iti nakaad-adu a publikasion, agraman 24 a libro, 86 a bokleta, ken tinawen a “Yearbook,” kasta met kadagiti artikulo agpaay iti “The Watch Tower” ken “The Golden Age” (nga idi agangay naawagan “Consolation”)