Natignayak Gapu iti Kinasungdo ti Pamiliak iti Dios
KAS INSALAYSAY NI HORST HENSCHEL
“Agrag-oka no maawatmo daytoy a surat, agsipud ta nakapagibturak agingga iti panungpalan. Dua pay nga oras ket papatayendakton.” Dagita ti panglukat a sasao ti naudi a surat ni Tatang kaniak. Idi Mayo 10, 1944, isut’ pinatayda agsipud ta nagkedked nga agserbi iti buyot ni Hitler. Ti kinasungdona iti Dios, agraman ti kinasungdo da nanang ken ni manangko nga Elfriede, ti nangapektar unay iti biagko.
IDI 1932, ti tawen a naipasngayak, rinugian ni Tatang ti nagbasa kadagiti publikasion dagiti Saksi ni Jehova. Ti panaginsisingpet dagiti klero ti maysa kadagiti banag a nakitana. Kas resultana, din naginteres kadagiti relihion.
Di nagbayag kalpasan ti Gubat Sangalubongan II idi 1939, naayaban ni Tatang nga agserbi iti buyot ti Alemania. “Sigun iti Biblia, di rumbeng a mapanak,” kinunana ken ni Nanang. “Saan nga umiso daytoy a panagpipinnatay.”
“Patayendaka no dika mapan,” insungbat ni Nanang. “Anianto ngay ti mapasamak iti pamiliam?” Isu a nagsoldado ni Tatang.
Idi agangay, ni Nanang, a saan pay idi nga agad-adal iti Biblia, pinadasna ti makiuman kadagiti Saksi ni Jehova, banag a napeggad idi nga aramiden. Nasarakanna ni Dora, a ni lakayna ket naibalud iti kampo konsentrasion gapu iti pammatina. Inikkan ni Dora iti kopia Ti Pagwanawanan, ngem inyunay-unayna ken ni Nanang: “Laglagipem a mabalin a matayak no matakkuatan dagiti Gestapo (sekreta) nga inikkanka iti kastoy.”
Kalpasanna, immawat ni Nanang iti ad-adu pay a publikasion dagiti Saksi ni Jehova ken nangrugin a naapresiarna dagiti linaonda a kinapudno ti Biblia. Idi agangay, sarsarungkarannakamin ni Max Ruebsam, manipud iti kabangibang a Dresden, iti balaymi idiay Meissen. Inyadalannakami iti Biblia nupay nagpeggadan ti mismo a biagna. Kinapudnona, di nagbayag, isut’ naarestar.
Gapu iti pannakiadal ni Nanang iti Biblia, naaddaan iti pammati ken ni Jehova ket indedikarna ti biagna kenkuana, nga insimbolona daytoy babaen iti bautismo iti danum idi Mayo 1943. Nabautisarankam ken Tatang sumagmamano a bulan kalpasanna. Agarup iti isu met la a tiempo, nabautisaran ti 20 anyos a manangko a ni Elfriede, nga agtartrabaho idi idiay Dresden. Gapuna, iti mismo a kangitingitan ti Gubat Sangalubongan II, aminkam nga uppat ti nangidedikar iti biagmi ken ni Jehova. Idi 1943, impasngay ni Nanang ni adingko a Renate.
Naidadanes Gapu iti Pammatimi
Sakbay a nabautisaranak, immikkatak iti movimiento a Hitler Youth. Idi nagkedkedak a mangisawang iti kablaaw ni Hitler, nga inaldaw a maipakalikagum idiay eskuelaan, kinabildak dagiti mannursurok. Nupay kasta, naragsakanak ta nagtalinaedak a matalek gapu iti pammabileg dagiti nagannak kaniak.
Ngem adda idi tiempo a, gapu man iti pisikal a pannusa wenno gapu iti buteng, maibagak no kua ti “Heil Hitler!” Agawidak no kua nga agsangsangit, ket ikararagandak dagiti nagannak kaniak tapno mapaturedak ken malabanak ti sumaganad a panangraut ti kabusor. Saan la a namnaminsan a diak naitured nga aramiden ti umiso gapu iti buteng, ngem pulos a dinak binaybay-an ni Jehova.
Maysa nga aldaw, immay dagiti Gestapo ket sinukisokda ti balaymi. “Maysaka aya kadagiti Saksi ni Jehova?” inyimtuod ti maysa nga ahente dagiti Gestapo ken ni Nanang. Malaglagipko pay laeng ti panagsadagna iti serradura ti ridaw, a situtured a kinunana, “Wen”—nupay ammona a kaipapanan daydi ti pannakaarestarna idi agangay.
Dua a lawas kalpasanna, makumikom idi ni Nanang a mangaw-awir ken ni Renate, nga awan pay ti makatawenna, idi immay dagiti Gestapo tapno arestarenda. Nagprotesta ni Nanang: “Paspasusuek laeng ti anakko!” Nupay kasta, ti babai a kimmuyog kadagiti polis ti nangala iti maladaga kadagiti takiagna sa imbilinna: “Agsaganakan! Rumbeng a pumanawkan.” Sigurado a nagrigat daydi a kanito para ken ni Nanang.
Tangay saan pay a naarestar ni Tatang, nagtalinaedkam ken ni adingko iti poderna. Naminsan nga agsapa, agarup dua a lawas kalpasan nga impanawda ni Nanang, siiirut nga inarakupko ni Tatang sakbay a napanak idiay eskuelaan. Iti dayta nga aldaw, naarestar ni Tatang agsipud ta nagkedked nga agsubli tapno agserbi iti militar. Isu nga idi agawidak kadayta a malem, awanen, ket pulos a diak nakitan.
Dagiti apongko ken dadduma pay a kakabagianmi—aminda ti bumusbusor kadagiti Saksi ni Jehova ket dadduma ti miembro ti partido dagiti Nazi—ti nangaywan kadakami ken ni adingko. Didak pinalubosan nga agbasa iti Biblia. Ngem kalpasan ti nalimed a panangalak iti maysa manipud iti maysa a babai a kaarrubami, binasbasak dayta. Agparintumengak met iti sanguanan ti kama ni adingko ken agkararagak.
Kabayatanna, inibturan ni manangko nga Elfriede amin a nakasuotan ti pammatina. Dinan kayat ti agtrabaho idiay Dresden iti paktoria nga agar-aramid kadagiti armas, ngem nagballigi a nakagun-od iti pagtrabahuan kas para-aywan kadagiti parke ken hardin idiay Meissen. No mapan idiay opisina tapno alaenna ti sueldona, agkedked a mangikablaaw iti “Heil Hitler!” Idi agangay, naarestar ken naibalud.
Nakalkaldaang ta nagsuyot ken naaddaan iti scarlet fever ni Elfriede ket natay sumagmamano la a lawas kalpasan ti pannakaibaludna. Ag-21 la idi ti tawenna. Iti maysa kadagiti naudi a suratna, inadawna ti Lucas 17:10: “Inton naaramidyon amin dagiti bambanag a naituding kadakayo, kunaenyo, ‘Awan kaes-eskanmi nga ad-adipen. Ti naaramidanmi isu ti rebbengmi nga aramiden.’” Ti kinasungdona iti Dios ti kanayon a mangpabpabileg kaniak.—Colosas 4:11.
Pannakasuot ni Tatang
Kabayatan ti pannakaibalud ni Tatang, sinarungkaran ni lelongko—ti ama ni nanangko—ket inkagumaanna nga uyotan a balbaliwanna ti pangngeddengna. Tangay sikakawar ti ima ken sakana, inallukodda ni Tatang iti sanguananna. Sititibker a nagkedkedan ni Tatang ti singasing nga agserbi iti militar maigapu kano iti pagimbagan ti annakna. Imbaga ti maysa kadagiti guardia iti pagbaludan ken ni Lelong: “No sangapulo ti annak daytoy a tao, saan latta nga agbalbaliw ti desisionna.”
Napalalot’ pungtot ni Lelong a nagawid. “Daytoy a kriminal!” inriawna. “Awan serserbina! Maituredna ketdin a baybay-an dagiti mismo nga annakna?” Nupay nakaunget ni Lelong, naragsakanak a nakadamag a nagtalinaed ni Tatang a di maisin.
Nagangayanna, nasentensiaan ni Tatang a matay ken mapugotan. Di nagbayag kalpasanna, naawatko ti naudi a suratna kaniak. Tangay dina ammo no nakaibaludan ni Nanang, siak ti sinuratanna. Napanak iti siledko idiay attic ket binasak dagidiay a panglukat a sasao a nadakamat iti pangrugian daytoy nga artikulo. Naliday ken nagsangitak, ngem naragsakanak a nakaammo a nagtalinaed a matalek ken ni Jehova.
Panagladingit ni Nanang
Naibalud ni Nanang idiay abagatan nga Alemania a pangur-urayanna iti pannakabistana. Naminsan, immay ti maysa a guardia iti seldana a nainggayyeman a kinunana nga agtugaw latta. Ngem timmakder ni Nanang ket kinunana: “Ammokon a napapatay ni lakayko.” Idi agangay, impatulodda kenkuana ti namansaan iti dara a kawes ni Tatang, maysa a naulimek a pammaneknek iti pannakatutuok a sinagabana sakbay a napapatay.
Iti sabali pay a gundaway, naayaban ni Nanang iti opisina ti pagbaludan ket dagus nga imbagada kenkuana: “Natay ti balasangmo idiay pagbaludan. Kasano ti kayatmo a pannakaitabonna?” Kellaat unay ken di ninamnama ni Nanang ti naipakaammo isu nga idi damo ket di nakasao. Ngem ti nabileg a pammatina ti nangpatured kenkuana.
Nagsayaat ti panangtaraken dagiti kakabagiak kadakami nga agkabsat. Nakaim-imbagda kadakami. Kinapudnona, maysa kadakuada ti nakisarita kadagiti mannursurok ket kiniddawna nga an-anusandak koma. Isu a dagiti mannursurok ket nagbalin a mannakigayyem ket didak dinusa no diak kablaawan ida iti “Heil Hitler!” Ngem amin gayam dagitoy a kinaimbag ket naipakita tapno paglikudak ti naibasar-Biblia a patpatiek. Ket nakalkaldaang ta medio nagballigi.
Sumagmamano la a bulan sakbay a nagpatingga ti gubat idi Mayo 1945, situtulok a timmulongak iti sumagmamano a serbisio ti organisasion ti Nazi Youth. Sinuratak ni Nanang maipapan itoy, ket ti nagawatanna kadagiti suratko ket inwaksikon ti kalatko nga agserbi ken ni Jehova. Idi agangay, kinunana nga ad-adda a naldaang kadagitoy a surat ngem ti pannakadamagna iti ipapatay da Tatang ken ni Elfriede.
Di nagbayag, nagpatingga ti gubat, ket nagawid ni Nanang manipud iti pagbaludan. Babaen ti tulongna, naisublik ti naespirituan a kinatimbengko.
Panangrugi ti Amin-Tiempo a Ministerio
Idi arinunos ti 1949, uppat a tawen kalpasan ti panagpatingga ti Gubat Sangalubongan II, sinalaysay ti manangaywan ti sirkito ti teksto ti Biblia idiay Malakias 3:10: “‘Yegyo ti amin nga apagkapullo, iti kamalig, tapno adda koma taraon iti balayko, ket padasendak ita iti daytoy,’ kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” Natignayak a mangsurat iti aplikasion para iti amin-tiempo a trabaho a panangasaba. Gapuna, idi Enero 1, 1950, nagbalinak a payunir, kas pangawag kadagiti amin-tiempo a ministro. Kalpasanna, immakarak idiay Spremberg, nga ad-adu ti pakasapulan kadagiti payunir.
Idi Agosto dayta a tawen, naawisak nga agserbi iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Magdeburg, idiay Makindaya nga Alemania. Ngem dua pay la nga aldaw kalpasan a simmangpetak, idi Agosto 31, nagdardaras nga immay dagiti polis iti ayanmi a kunada nga adda kano dagiti kriminal nga aglemlemmeng sadiay. Kaaduan kadagiti Saksi ket naarestar ken naibalud, ngem nakalibasak ket napanak idiay Makinlaud a Berlin nga ayan ti maysa nga opisina ti Watch Tower Society. Impadamagko sadiay ti napasamak idiay Magdeburg. Maigiddato, naipakaammo kaniak nga adu a Saksi ti naarestar iti intero a Makindaya nga Alemania. Kinapudnona, naammuak a sapsapulendak dagiti polis idiay Spremberg!
Pannakaarestar ken Pannakaibalud
Natudinganak nga agpayunir iti Makindaya a Berlin. Sumagmamano a bulan kalpasanna, bayat nga agserserbiak a para-itulod iti literatura ti Biblia manipud Makinlaud a Berlin a mapan iti Makindaya a Berlin, naarestarak ken naipanak iti siudad ti Cottbus a sadiay ti nakabistaan ken nakasentensiaak iti 12 a tawen a pannakaibalud.
Maysa kadagiti banag a nakaakusarak ket mannakigubatak kano. Idi nabistaak, imbagak iti naudi a deklarasionko: “Kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova, kasano a makondenarak kas mannakigubat idinto ta nagkedked ni tatangko a makipaset iti gubat agsipud ta maysa kadagiti Saksi ni Jehova ket napugotan gapu iti dayta?” Ngem siempre, saan nga interesado dagidiay a tattao iti kinapudno.
Iti edad a 19, nagrigat a panunoten a maibaludak iti 12 a tawen. Ngem ammok nga adu pay dagiti sabsabali nga immawat iti umasping a sentensia. Pasaray pinagsisina dagiti autoridad dagiti Saksi; ngem kadagita a tiempo iranudmi dagiti kinapudno ti Biblia iti dadduma a balud, ket daddumat’ nagbalin a Saksi.
No dadduma, pinagtitipondakami a Saksi iti maymaysa a selda. Ipamaysami no kua nga adalen a naim-imbag dagiti Bibliami. Tinandaanmi dagiti naadalmi nga intero a kapitulo ti Biblia ket inkagumaanmi pay nga ikabesa amin a libro ti Biblia. Nangaramidkami iti sumagmamano a kalat kas koma no ania ti aramiden ken adalenmi iti kada aldaw. No dadduma makumikomkam unay nga uray la kunami iti maysa ken maysa, “Awan tiempotayo,” nupay agmalmalemkami kadagiti seldami nga awan naituding nga aniaman nga aramidenmi!
Makautoy ti panangpalutpot dagiti sekreta. Mabalin nga aldaw ken rabii ti iyaayda, a napakuyogan iti amin a kita ti pammutbuteng. Naminsan, napalalot’ bannog ken pannakaupayko, nga uray la marigatanak nga agkararag. Kalpasan ti dua wenno tallo nga aldaw, nga awan aniaman a gapgapuna, inikkatko ti maysa a cardboard iti seldak a nakaisuratan amin dagiti paglintegan iti pagbaludan. Idi binaliktadko, adda nakitak a naisurat. Idi intag-ayko iti ayan ti bassit a silaw, nabasak dagiti sasao: “Mamapatay di pagbutngan,” ken “Salaknibak ti matalek a kas bukel toy matak.” Dagitoy ket paset itan ti kanta numero 27 iti libro a pagkantaan dagiti Saksi ni Jehova!
Nabatad nga adda idi naibalud a sabali pay a kabsat iti daytoy a selda, nga adda iti umasping a kasasaad, ket pinabileg ni Jehova a Dios. Dagus a napasublik ti naespirituan a pigsak ket nagyamanak ken ni Jehova gapu itoy a pammaregta. Diakto malipatan daytoy a leksion, ta insuronak a nupay diak makapagballigi iti bukodko a bileg, babaen iti tulong ni Jehova a Dios, awan ti imposible.
Sipud idi immakar ni Nanang idiay Makinlaud nga Alemania, pulos nga awan damagna kaniak. Nupay kasta, adda ni Hanna, a kasadar ken kakongregasionak ken nasinged unay iti pamiliami. Sinarungkarannak kabayatan amin dagidiay a tawen ti pannakaibaludko, ket sinuratannak pay iti makaparegta ken pinatulodannak iti nangingina a naipakete a taraon. Inkallaysak idi naruk-atanak iti pagbaludan idi 1957, kalpasan ti 6 a tawen a panangikarok iti 12 a tawen a sentensiak.
No maipapan iti patpatgek nga asawa a ni Hanna, simamatalek a kimmuyog kaniak nga agserbi iti nadumaduma a nakaitudingak ken kanayon a mangsarsaranay unay kaniak. Ti naaramidanna iti biangko iti amin a tawen nga agkaduakami iti amin-tiempo a serbisio ket banag a ni laeng Jehova a Dios ti makasubad kenkuana.
Ministerio Kalpasan ti Pannakaibalud
Nagkaduakam ken ni Hanna a nangrugi iti amin-tiempo a ministerio iti opisina a tartarawidwidan idi ti Watch Tower Society idiay Makinlaud a Berlin. Natudinganak nga agtrabaho iti konstruksion sadiay kas karpintero. Kalpasanna, nangrugikam a nagpayunir idiay Makinlaud a Berlin.
Pinaregtanak ni Willi Pohl, a mangay-aywan idi iti trabahomi idiay Makinlaud a Berlin, nga itultuloyko nga adalen ti Ingles. Kinunak nga “awan tiempok.” Ngem anian a ragsakko ta nagtulnogak ket intultuloyko ti nagadal iti Ingles! Kas resultana, idi 1962, naawisak a tumabuno iti sangapulo-bulan a kurso ti maika-37 a klase ti Gilead School, idiay Brooklyn, New York. Kalpasan ti panagawidko idiay Alemania idi Disiembre 2, 1962, binusbosmi ken ni Hanna ti 16 a tawen iti trabaho a panagdaliasat, a sumarungkar kadagiti kongregasion iti intero nga Alemania. Sa idi 1978, naawiskami nga agserbi iti sanga nga opisina idiay Wiesbaden. Idi nayakar ti trabaho ti sanga kadagiti dadakkel a baro a pasilidad idiay Selters idi ngalay ti dekada 1980, nagserbikami iti dayta a nagpintas a pasilidad iti sumagmamano a tawen.
Nagpateg a Pribilehio iti Serbisio
Idi 1989, adda napasamak a pulos a di ninamnama—narpuog ti Pader ti Berlin, ket nangrugin a tinagiragsak dagiti Saksi kadagiti pagilian ti Makindaya a Europa ti wayawaya iti panagdayaw. Idi 1992, dakam ken ni Hanna ket naawis idiay Lviv, sadi Ukraine, tapno tumulong iti napartak ti iyaaduna a manangiwaragawag ti Pagarian iti dayta a lugar.
Iti simmuno a tawen, nakiddaw a mapankam idiay Russia tapno tumulong iti pannakaorganisar ti trabaho ti Pagarian sadiay. Idiay Solnechnoye, maysa a purok nga agarup 40 a kilometro iti ruar ti St. Petersburg, naipasdek ti maysa nga opisina sadiay a mangaywan iti trabaho a panangasaba iti intero a Russia ken iti kaaduan kadagiti dadduma pay a republika ti dati nga Union Soviet. Idi simmangpetkami, nangrugin ti pannakaibangon dagiti pasdek a pagdagusan agraman ti nagdakkelan nga opisina ken pasdek a pagipempenan.
Napalaus ti rag-omi idi naidedikar dagiti baro a pasilidad ti sangami idi Hunio 21, 1997. Agdagup iti 1,492 manipud iti 42 a pagilian ti nagtataripnong idiay Solnechnoye para iti espesial a programa. Kabigatanna, nasurok a 8,400 a bunggoy ti nagtataripnong idiay St. Petersburg’s Petrovsky Stadium para iti pannakairepaso ti programa ti dedikasion agraman dagiti makaparegta a padamag dagiti sangaili manipud iti dadduma a pagilian.
Anian a nakaskasdaaw nga irarang-ay ti tagtagiragsakenmi iti 15 a republika ti dati nga Union Soviet! Idi 1946, ag-4,800 a manangiwaragawag iti Pagarian ti mangaskasaba iti daytoy a teritoria. Gistay 40 a tawen kalpasanna, idi 1985, immadu a nagbalin a 26,905. Ita, adda nasurok a 125,000 a manangiwaragawag iti Pagarian iti sangapulo a republika iti dati nga Union Soviet nga ay-aywanan ti sanga nga opisinami ditoy Solnechnoye, ket nasurok a 100,000 ti mangaskasaba iti lima a pay a dati a republika ti Soviet! Anian a ragsakmi idi naammuanmi nga iti 15 a dati a republika ti Soviet, nasurok nga 600,000 ti timmabuno iti Pananglaglagip iti ipapatay ni Kristo idi napan nga Abril!
Masmasdaawak a makakita iti nakaskasdaaw a panangtarawidwid ni Jehova a Dios iti panangummong ken pannakaorganisar ti ilina kadagitoy “maudi nga al-aldaw.” (2 Timoteo 3:1) Kas kinuna ti salmista ti Biblia, iwarwardas ni Jehova dagiti adipenna, sursuruanna ida iti dalan a rumbeng a papananda, ken sisisiput dagiti matana a mangbalbalakad kadakuada. (Salmo 32:8) Ibilangko a pribilehio ti agbalin a paset iti internasional nga organisasion ti ili ni Jehova!
[Ladawan iti panid 13]
Kaduak ti dua a kakabsatko a babbai idi 1943
[Ladawan iti panid 14]
Napugotan ni Tatang
[Ladawan iti panid 14]
Tinulongannak ni Nanang a mangisubli ti naespirituan a kinatimbengko
[Ladawan iti panid 15]
Dakam ken ni Hanna a baketko
[Ladawan iti panid 16]
Kabayatan ti palawag ti dedikasion iti Kingdom Hall iti sanga sadi Russia
[Ladawan iti panid 17]
Paraangan ken tawtawa ti dining hall iti baro a sangami sadi Russia