AMEN

Daytoy a sao agpadpada iti Iloko ken Griego ket letra-por-letra a patarus manipud Hebreo nga ʼa·menʹ. Ti kaipapananna ket “sapay koma,” wenno “sigurado.” Ti Hebreo a sao a nakaadawan dayta (ʼa·manʹ) ket kaipapananna ti “agbalin a matalek; agbalin a mapagpiaran.”

Iti Hebreo a Kasuratan naaramat ti sao kas nadaeg nga ebkas a legal a pangobligar ti maysa iti bagina iti maysa a sapata wenno tulag ken kadagiti pagbanagan dayta (Nu 5:22; De 27:15-26; Ne 5:13), kasta met a kas nadaeg nga ebkas ti iyaanamong iti nayebkas a kararag (1Cr 16:36), iti ebkas ti panangidaydayaw (Ne 8:6), wenno iti nayebkas a panggep (1Ar 1:36; Jer 11:5). Ti tunggal maysa kadagiti umuna nga uppat a libro, wenno koleksion, ti Salmo agngudo babaen iti daytoy nga ebkas, nalabit mangipatuldo a nakayugalian idi ti kongregasion ti Israel ti makipaset iti ngudo ti kanta wenno salmo babaen iti “Amen.”​—Sal 41:13; 72:19; 89:52; 106:48.

Ti Hebreo a sao nga ʼa·manʹ ket nayaplikar ken Jehova kas “ti matalek a Dios” (De 7:9; Isa 49:7) ken deskribirenna dagiti pammalagip ken karkarina kas “mapagpiaran” ken “matalek.” (Sal 19:7; 89:28, 37) Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti titulo nga “Amen” nayaplikar ken Kristo Jesus kas “ti matalek ken napudno a saksi.” (Apo 3:14) Naisangsangayan ti panangaramat ni Jesus iti dayta a sao iti panangasaba ken panangisurona, a masansan unay nga inaramatna a pakauna iti maysa a sasao a kinapudno, maysa a kari, wenno maysa a padto, iti kasta ipagpaganetgetna ti naan-anay a kinapudno ken kinamapagtalkan ti sinaona. (Mt 5:18; 6:2, 5, 16; 24:34) Kadagitoy a kaso naipatarus ti Griego a sao (a·menʹ) kas “pudno” (KJ, “kinapudnona”) wenno, no mapamindua, kas iti intero a libro ni Juan, “pudno unay.” (Jn 1:51) Ti kastoy a panangaramat ni Jesus iti “amen” naikuna a naisalsalumina iti sagrado a literatura, ken maitunos dayta iti nadibinuan pannakaipaayna nga autoridadna.​—Mt 7:29.

Nupay kasta, kas ipakita ni Pablo iti 2 Corinto 1:19, 20, ti titulo nga “Amen” agaplikar ken Jesus saan laeng a kas pumapalawag iti kinapudno wenno kas pudno a mammadto ken pannakangiwat ti Dios no di pay ket kas daydiay nakatungpalan ti amin a karkari ti Dios. Ti matalek a panagbiagna ken kinatulnogna uray pay agingga iti sakripisio nga ipapatayna pasingkedanna ken pagbalinenna a posible ti panangibanag iti amin a karkari ken deklarasion ti panggep ti Dios. Isu ti sibibiag a Kinapudno dagidiay a pannakaipalgak ti panggep ti Dios, ti bambanag a sinapataan ti Dios.​—Idiligyo ti Jn 1:14, 17; 14:6; 18:37.

Ti ebkas nga “Amen” namin-adu a naaramat kadagiti surat, nangnangruna iti sursurat ni Pablo, no ti mannurat nangyebkas iti maysa a kita ti panangidaydayaw iti Dios (Ro 1:25; 16:27; Efe 3:21; 1Pe 4:11) wenno mangyebkas iti tarigagay nga adda koma pannakaiparangarang ti pabor ti Dios kadagidiay umawat iti surat. (Ro 15:33; Heb 13:20, 21) Naaramat met dayta no ti mannurat sipapasnek nga umanamong iti nayebkas.​—Apo 1:7; 22:20.

Ti kararag a nayebkas iti 1 Cronicas 16:36 ken dagidiay adda iti Salmo (41:13; 72:19; 89:52; 106:48), kasta met dagiti ebkas nga adda iti kanoniko a sursurat, ipatuldoda amin ti kinaumiso ti panangaramat iti “Amen” iti panagngudo dagiti kararag. Pudno a saan nga amin dagiti kararag a nailanad ipakitada ti kasta a panangingudo, kas iti pangserra a kararag ni David maipaay ken Solomon (1Cr 29:19) wenno iti pangidedikar a kararag ni Solomon idi inagurasion ti templo (1Ar 8:53-61), nupay mabalin a naaramat kadagita ti kasta nga ebkas. (Paliiwenyo ti 1Cr 29:20.) Umasping iti dayta, saan a nailanad ti pannakaaramat dayta kadagiti kararag ni Jesus (Mt 26:39, 42; Jn 17:1-26) wenno iti kararag dagiti adalan iti Ara 4:24-30. Nupay kasta, ti dagsen ti immun-unan a pammaneknek a naidatag sibibileg nga ipatuldona ti kinaumiso ti panangaramat iti “Amen” kas pangingudo iti kararag, ket ti mismo a sasao ni Pablo iti 1 Corinto 14:16 ipakitana a kaugalian idi dagidiay adda iti Nakristianuan nga asamblea ti pannakiraman iti Amen iti maysa a kararag. Kanayonanna pay, dagiti ulidan dagidiay adda sadi langit, a nailanad iti Apocalipsis 5:13, 14; 7:10-12; ken 19:1-4, patalgedanda amin ti pannakaaramat dayta iti iyaanamong kadagiti kararag wenno nadaeg a sasao ket iti kasta, babaen ti panangaramat iti daytoy maymaysa a sao, iyeb-ebkasda ti panagtalek, nabileg nga iyaanamong, ken napasnek a pananginanama nga adda iti puspusoda.