Epre

Eguọmhandia nesi Jehova bhi ẹghe ẹdẹlẹ kuẹlo da ọkakale nin ele bha rẹ re ẹlo ọi. Mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Jekọp ghe. Aba ọle da taman ọlẹn nin ọle dọ re okhuo bhi uwa ọsi Leban nin obhio inẹn ọlẹn, yẹ ji ọle lẹn ghe, Jehova dẹ manman nan erọnmhọn nanlẹn. (Gen. 28:​1-4) Jekọp da wo lu beji a taman ọlẹn tee. Ọle da kpanọ sibhi Kenan re ha khian uwa ọsi Leban. Imọn ikhuo eva Leban mhọn—Liya bi Rekiẹl a tie ele. Jekọp da wo hoẹmhọn Rekiẹl nin ọmọn okhuo nọn ke otọ ọsi Leban. Ọle da ka nin ọle rẹ re ikpe ihinlọn wẹnna nin Leban, beji ọle ha da sabọ re Rekiẹl bhi amhẹn. (Gen. 29:18) Ọkpakinọn, emhin bha wo khian beji Jekọp rẹ ha mhọn bhi ọkhọle. Leban bha lu beji ele ta. Liya nin ọmọn okhuo nọnsọle nin ọdiọn ọle ki dọ re nin Jekọp. Uzana ọkpa ki gbera, Leban da ka nin Jekọp rẹ re Rekiẹl bhi amhẹn. Sokpan ọle da yọle ghe nin ọnan rẹ sabọ sunu, Jekọp dẹ re ikpe ihinlọn ọbhebhe rẹ ga ọle. (Gen. 29:​26, 27) Sẹyẹ, Leban da wo ha lu Jekọp eku bhi ẹki nin ele ko ha do. Leban da wo re Jekọp luọle a bhi ẹkẹ ikpe 20 nin ọle gbe bhi uwa nọnsọle!—Gen. 31:​41, 42. w23.04 15 ¶5

Họla mhan ha sabọ bu sade mhan guanọ ikoudure bi adia? Mhan lẹn ewanniẹn rẹji ọne inọnta nan. Mhan dẹ sabọ bu Jehova bhi erọnmhọn. Jehova guanọ nin mhan lu iriọ. Ọle ho nin mhan “ha nan erọnmhọn ẹghe rebhe.” (1 Tẹsẹ. 5:17) Mhan dẹ sabọ bu Jehova bhi erọnmhọn yẹ bhii ọle nin ọle re adia nin mhan ne ha sabọ rẹkpa mhan bhi emhin rebhe nin mhan lu bhi iẹnlẹn. (Prov. 3:​5, 6) Ranmhude Osẹ nọn isiakhan Jehova khin, ọle bha re ẹghe ọbhọ, la eka igba nin mhan ha sabọ nan erọnmhọn ji ọle. Jesu lẹnmhin ghe erọnmhọn manman lu uhọnmhọn-emhin rẹji Jehova. Ọkuẹsẹ ọle vae bhi ọne otọ nan, ọle daghe uwedẹ nin Aba ọle rẹ re ewanniẹn ọbhi erọnmhọn ọsi ikpea bi ikhuo ne ga ọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, eji Aba ọle ye ọle ha ye ẹghe nin Aba ọle rẹ re ewanniẹn ọbhi erọnmhọn ọsi Hana, Devid, Ẹlaija, bi ọsi ẹbho ebhebhe ne ga ọle. (1 Sam. 1:​10, 11, 20; 1 Ki. 19:​4-6; Ps. 32:5) Ọnan zẹle nin Jesu da taman edibo nesọle nin ele ha bhii ẹghe rebhe, yẹ ha mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova dẹ ka ele ehọ!—Mat. 7:​7-11. w23.05 2 ¶1, 3

Jehoada nin Ojohẹn wo ha mun ofẹn Jehova. Mhan wo daghe ọnan bhi ẹghe nin ọmọn okhuo ọsi Jezibẹl natiọle Atalaya rẹ ha ho nin ọle re idudu rẹ re egbe ọle kiẹn ojie bhi Juda. Ọle wo manman gbin bhi ọkhọle yẹ guanọ ahu sẹbhọ ghe, ọle da muegbe nin ọle rẹ fuẹn ọrebhe a ne na bhi ulin uwa ọsi ojie vae, rẹ sẹbhi ọmọn eyẹ nọnsọle. (2 Chron. 22:​10, 11) Jehoash nọn yi ọkpa bhi ene imọn da miuhọnmhọn ranmhude Jehoshabiat nọn yi okhuo Jehoada da re ọle nẹgbe. Jehoshabiat bi ọdọ ọle da re ọne ọmọn nẹhe yẹ gbẹloghe ọle. Bhiriọ, ele veva da lu ọle beji a ha da miẹn ghe, ọria nọn na bhi ulin uwa ọsi Devid vae ki ha ribhọ nọn ha gbẹloghe. Jehoada wo sun rẹkhan Jehova, ọle bha ha mun ofẹn ranmhude Atalaya. Ẹghe nin Jehoash rẹ ha ribhi ikpe ihinlọn, Jehoada da gbo kie re asun-rẹkhan nin ọle mhọn da Jehova man. Ọle da mhanmhan emhin nin ọle ho nin ọle lu. Ọne emhin ha deọbhọ, Jehoash nọn gene na bhi ulin uwa ọsi Devid vae ki kiẹn ojie. Ọkpakinọn, ahamiẹn ọne emhanmhan bha kiọnlẹn, asabọmiẹn Jehoada ki re uhọnmhọn ọbhọ. w23.06 17 ¶12-13

Nẹbukadnẹza nin Ojie ha rẹ sabọ ranmhude ene ọta nan ha ghe Daniẹl bii oghian ọlẹn, yẹ yọle nan gbe ọle a. Ọkpakinọn, Daniẹl da re izebhudu man, yẹ taman ọne ojie ebi ọne ebhohiẹ mundia nan. Emhin nela a ha sabọ miẹn ọ rẹkpa Daniẹl rẹ ha mhọn izebhudu bhi ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsọle rebhe? (Deut. 6:​6-9) Ọ iyi ene Uhi Igbe nin Jehova na bhi obọ Mozis gbe nin ibhokhan Izrẹl ọkpa Daniẹl lẹn, sokpan ọle manman lẹn otọ ene Uhi. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle lẹn ebale nọn khẹke nin obhokhan Izrẹl le, bi ọnọn bha khẹke nin ọle le. (Lev. 11:​4-8; Dan. 1:​8, 11-13) Sẹyẹ, Daniẹl manman lẹn okha ọsi ẹbho nesi Osẹnobulua, bi ebe sunu ji ele sade ele fikekegbe uhi nesọle. (Dan. 9:​10, 11) Emhin kẹkẹ ne sunu bhi iẹnlẹn ọsi Daniẹl rẹkpa ọle rẹ ha mhọn ọne izebhudu ghe, emhin nọn hi ki rẹ khin nọn sunu, Jehova bi ẹhi nesọle dẹ ha rẹkpa ọle.—Dan. 2:​19-24; 10:​12, 18, 19. w23.08 3 ¶5-6

Okhuo nọn manman wanlan ọle Rebeka ha khin, sẹyẹ ọle wo re izebhudu zẹ emhin nọn mhẹn bhi ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsọle. Ọle lẹn ẹghe nọn khẹke nin ọle rẹ lu emhin, bi ebi ọle ha rẹ lu ọle yẹ. (Gen. 24:58; 27:​5-17) Ọrẹyiriọ, ọle wo ha re ekpẹn lu emhin yẹ re obọ rẹkhan adia. (Gen. 24:​17, 18, 65) Ahamiẹn uwẹ degbere re obọ rẹkhan emhanmhan nọnsi Jehova beji Rebeka lu, uwẹ ki ha yi ijiẹmhin esili rẹji ọrebhe bhi azagba-uwa nọnsẹ, bi bhi agbotu. Ọkhẹke nin Kristiẹn rebhe ne deziẹn bhi oga ha lu emhin ọbhi oleghe. Okhuo nọn lu emhin ọbhi oleghe, nọn yẹ ga Jehova nọnsẹn Ẹsta ha khin. Ọne ikpẹ nan nin ọle ha mhọn zẹle ọle bha dọ ha tẹn egbe mun beji a re ọle kiẹn esọn. Ọle da re ehọ ọbhi adia nin obhio ọle nin Mọdẹkai re nanlẹn, yẹ re obọ rẹkhan ọlẹn. (Esther 2:​10, 20, 22) Uwẹ dẹ yẹ sabọ re inian ha lu emhin ọbhi oleghe, sade uwẹ guanọ adia esili bhi obọ ẹbho yẹ re obọ rẹkhan ọlẹn. (Tai. 2:​3-5) Ẹsta yẹ rẹman bhi uwedẹ ọbhebhe ghe, ọle lu emhin ọbhi oleghe. Ọle wo “manman ha mhọn-ose bhi egbe yẹ na bhi ẹlo”; ọrẹyiriọ, ọle bha dọ ha re egbe man.—Esther 2:​7, 15. w23.12 19-20 ¶6-8

Jehova bha guanọ nin mhan ha lu akhiẹ gbera beji ọkhẹke. Ahamiẹn mhan ta olukhọ nọnsẹmhan dagbare, mhan fidenọ, sẹyẹ mhan dọnmhegbe beji a ha da miẹn ghe mhan bha kie dọ ha lu ọle, mhan dẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe Jehova rẹhunmhan mhan. (Iwẹn. 3:19) Mhan ha lu ene emhin kẹkẹ nan fo, Jehova bha yẹ guanọ nin mhan sẹyẹ ha lu akhiẹ. Ọle lẹnmhin ghe ọ dẹ si ikuan-egbe ji mhan sade mhan bha ka re ọne emhin nọn sunu sibhi ọkhọle re. (Ps. 31:10) Ahamiẹn mhan ji akhiẹ gbe mhan ahu sotọ, asabọmiẹn mhan ida yẹ sabọ re ọne unẹ ọsi iẹnlẹn sotọ. (2 Kọr. 2:7) Ahamiẹn uwẹ sẹyẹ wo manman ha lu akhiẹ ranmhude emhin ebe nin uwẹ lu, denọ ọkhọle ọbhi uwedẹ nin Jehova rẹ rẹhunmhan. (Ps. 130:4) Inian Jehova tale rẹji ẹbho nin ọle rẹhunmhan, ọle da yọle: “Imẹn ida yẹ ye olukhọ nọnsele re.” (Jer. 31:34) Ọnan rẹman ghe, Jehova ida yẹ kie dọ ha ria ẹmhọn emhin ebe nin ọle rẹhunmhan fo. Hẹi ji ẹkẹ egbe uwẹ ha khọ uwẹ ranmhude a miẹn uwẹ ihe eso nin uwẹ ka rẹ ha ye bhi agbotu. Jehova idọ ha ria ẹmhọn emhin ebe nesẹ, sẹyẹ ọ bha khẹke nin uwẹ dọ ha ria ele. w23.08 30 ¶14-15

Ọta ohoghe kẹkẹ wo gba ije rebhe bhi ẹghe emianmhẹn KOVID-19. Esali Jehova ne re ehọ ọbhi adia nọn na obọ agbotu nọnsi Jehova vae, bha dọ ha ha-yo-ha-re khian beji ẹbho ne bunbun ne re ehọ ọbhi ọta ohoghe rẹ dọ ha ha-yo-ha-re khian. (Mat. 24:45) Ọ bha khẹke nin mhan fikeke gbe “emhin ne lu okpemhin ne.” (Fil. 1:​9, 10) Emhin eso nin mhan lu dẹ sabọ miẹn mhan ẹghe nin mhan ha rẹ noo rẹ lu emhin ne khẹke. Emhin eso ne bha dọbe bọsi ebale, anyọn, ire-egbe re ahoho, bi iwẹnna dẹ sabọ kiẹn mhan idobolo sade mhan mun ele kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. (Luk 21:​34, 35) Rẹ deba ọnan, ukpẹdẹ-ukpẹdẹ mhan rẹ họn bhi niuz ebi ẹbho rẹ ha khọn bhọ yẹ beji ebe ele guanọ ha da sẹ ele obọ, bi ebi usun ahinmhin-ibo kẹkẹ rẹ ne egbe ele suan yẹ. Ọkhẹke nin mhan mhọn ẹwan nin ene emhin nan hẹi dọ miẹn mhan ẹghe. Mhan bha da lu iriọ, mhan sabọ rẹ munhẹn ha deba usun eso bhi ọkhọle nọnsẹmhan. Esu noo uwedẹ kẹkẹ rẹ re ọle nọghọ mhan rẹ sabọ lu emhin ne gbale. w23.07 16-17 ¶12-13

Rẹji ẹbho nesi Jehova, ukpẹdẹ kpataki, ọle ukpẹdẹ nan rẹ lu Ayere Ọsi Uyumhin Nọnsi Jesu khin. Ọle ọkpa iluemhin nin Jesu taman edibo nesọle ha lu. (Luk 22:​19, 20) Ọ rẹkpa mhan rẹ daghe uwedẹ eso nin mhan ha rẹ rẹman ghe, ọne izọese ti mhan bhọ. (2 Kọr. 5:​14, 15) Ọ yẹ re isẹhoa nin mhan bi ibhio mhan rẹ re izebhudu nin egbe. (Rom 1:12). Sẹyẹ, eria eso ne vae bhi ọne iluemhin zẹ nin ele rẹ ha luẹ Baibo ranmhude emhin nin ele daghe, bi emhin nin ele họn bhi enin. Ria ẹmhọn ebi Ayere Ọsi Uyumhin Nọnsi Jesu rẹ ku mhan bi ibhio mhan bhi ọne otọ agbọn nan rebhe kugbe yẹ. Ene emhin nan rebhe re Ayere Ọsi Uyumhin Nọnsi Jesu manman lu uhọnmhọn emhin rẹji mhan. w24.01 8 ¶1-3

Beji mhan ha rẹ manman ha ria eria nyan ebi ọ re Jehova bi Jesu le rẹ miẹn mhan fan, iriọ mhan ha rẹ manman dọ lẹn otọ ebi ele hoẹmhọn ọdeọde bhi ẹwẹ mhan sẹ yẹ. (Gal. 2:20) Oyẹẹ zẹle nin Jehova da je Jesu dọ yu nin mhan. Nin Jehova rẹ re Ọmọn nọnsọle nin ọle manman hoẹmhọnlẹn rẹ zọese nin mhan, ọ rẹman ghe ọle hoẹmhọn mhan. Jehova da ka nin Jesu rẹ loya yẹ yu nin mhan. Mhan dọ kere ghe, Jehova i gheghe mhọn oyẹẹ da mhan, sokpan ọle re ọle man. (Jer. 31:3) Ranmhude Jehova hoẹmhọn mhan zẹle nin ọle da si mhan kẹ egbe. (Fẹ Deuteronomy 7:​7, 8 ghe.) Emhin soso, la ọria soso i ribhọ nọn ha sabọ ne mhan sibhi ọne oyẹẹ nan re. (Rom. 8:​38, 39) Be ọne oyẹẹ nan dia uwẹ yẹ bhi egbe? w24.01 28 ¶10-11

Ikhuaẹloghe nin enanzẹle mhọn nin ele rẹ ha khian okhun manman wo ti ele bhọ. Ọkpa bhi enanzẹle natiọle Frederick Franz da tẹmhọn ebi ọne ikhuaẹloghe nan dia ọle bhi egbe yẹ. Ọle da yọle: “Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn dẹ sẹ mhan obọ. Ọdeọde bhi ene itue 144,000 dẹ miẹn ọne ive nin Osẹnobulua ve nin mhan. Elele nin mhan ha miẹn dẹ mhẹn gbera beji mhan mhọn bhi ọkhọle.” Bhi ukpe 1991, Franz da yọle: “Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn sẹyẹ wo manman ti mhan bhọ. . . . Beji mhan rẹ manman khẹ ọle, iriọ ọ rẹ manman ti mhan bhọ. . . . Mhan wo muegbe nin mhan rẹ ha khẹ ọle. Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn manman ti mẹn bhọ gbera ọnikhẹ.” Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn re imhan ghọnghọn, aharẹmiẹn nin mhan rẹ diọbhi okhun nọn, la nyẹnlẹn bhi ọne otọ bhi ighegheghe. Sẹye, ikhuaẹloghe nin mhan mhọn dẹ sabọ manman ha ziẹn ọbhọ. w23.12 9 ¶6; 10 ¶8

Ukhuo-izọese nan re oze lu nan da re elanmhẹn ze da ha ribhi olele bhi ibọkpọ ọsi ọne uwa oga. (Ex. 27:​1, 2; 40:29) Ọrẹyiriọ, ene izọese bha sabọ gbo olukhọ ọsi ene ẹbho khua sẹsẹsẹ. (Hib. 10:​1-3) A re ene izọese nan ha lu nan rẹ ha muegbe ọbhi otọ khẹ ọne izọese ọkpa sẹsẹ nọn ha sabọ kpe olukhọ ọsi eria kua sẹsẹsẹ. Jesu lẹnmhin ghe Jehova je ọle re bhi ọne otọ nan nin ọle dọ re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọese nin eria. (Mat. 20:28) Bhiriọ, beji ọle mianmẹn, ọle da zegbere nin ọle rẹ lu ebi Osẹnobulua guanọ. (Jọn. 6:38; Gal. 1:4) “Osukpa ọkpa” Jesu re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọese nin ọrebhe ne mhọn urẹọbhọ da ọle.—Hib. 10:​5-7, 10. w23.10 26-27 ¶10-11

Emhin i ribhọ nin mhan ha lu nin mhan rẹ sabọ hinmhin egbe mhan bhi obọ olukhọ bi uu. (Ps. 49:​7, 8) Jehova da mhanmhanlẹn nin Jesu rẹ re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọese nin mhan. Ọ wo re Jehova bi Jesu emhin rẹ lu ọnan. Beji mhan ha rẹ manman ha ria ẹmhọn ebi Jehova bi Jesu lu nin mhan, iriọ ẹmhọn ọne izọese ha rẹ manman ha ti mhan bhọ. Ọkpakinọn, ẹghe nin ọle ki rẹ lu olukhọ, iẹnlẹn ọsi ighegheghe da yulu ọle bi imọn nesọle. Nan rẹ sabọ dẹ emhin nọn yulu Adamu kiere, Jesu da re iẹnlẹn nọn gbale nọnsọle re zọese nin mhan. Bhi ene ẹghe rebhe nin Jesu gbe bhi ọne otọ nan, “ọle bha lu emhin ebe soso. A bha miẹn ohoghe bhi unun nọnsọle.” (1 Pita 2:22) Ọ wo gba nin Jesu rẹ dọ sẹbhi ẹghe nin ọle rẹ yu. Bhiriọ, ọle da sabọ re iẹnlẹn nọnsọle nọn gbale rẹ zọese ọbhi iẹnlẹn nin Adamu mun fia.—1 Kọr. 15:45; 1 Tim. 2:6. w24.01 10 ¶5-6

Beji Jesu riọ kpanọ fo, ọle da nabhi Eje Khia Nẹ bhi ọne uwa oga ọsi ọriọn. Mhan wo dọ daghe ebi emhanmhan nin Jehova re ọbhi otọ nin mhan rẹ sabọ ha ga ọle rẹ na bhi obọ izọese nọnsi Jesu, bi ihe ọsi Ojohẹn nin Jesu ye rẹ mhẹn gbera ọnan ha lu bhi ẹghe ẹdẹlẹ. Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, eria tobele lu Eje Khia Nẹ nin ojohẹn ọsi ibhokhan Izrẹl na ọi dọ re aranlẹn ọsi elanmhẹn rẹ ze. Ọkpakinọn, okhun nọn yi Eje Khia Nẹ, ọle Jesu diọ ọi dọ re egbe man Jehova. Bhi enin, ọle da dọ rẹman Jehova ebi ọle re iẹnlẹn nọn gbale nọnsọle rẹ lu nin eria. Ọnin hi, “nin ọle rẹ re olukhọ kie.” (Hib. 9:​24-26) Aharẹmiẹn okhun mhan ha da nyẹnlẹn la bhi ọne otọ nan nọn, mhan rebhe dẹ sabọ ha ga Jehova bhi uwa oga ọsi oriọn nọnsọle. w23.10 28 ¶13-14

Ria ẹmhọn ebi Jesu nin Ojie nọn yẹ yi Ojohẹn nọn khua nọnsẹmhan lu bhi okhun nian. Ranmhude ọle, mhan dẹ sabọ vae bhi “ojukhuo nọnsi Osẹnobulua nin itohan nọn bha khẹke mhan ye” bhi erọnmhọn, yẹ taman ọlẹn nin ọle rẹkpa mhan, yẹ mhọn itohan da mhan “bhi ẹghe nọn khẹke.” (Hib. 4:​14, 15) Mhan hẹi ji ukpẹdẹ gbera ghe mhan bha ria eria nyan emhin nin Jehova bi Jesu lu nin mhan, bi ọne ele yẹ wo lu nin mhan nian. Bha ji mhan ji oyẹẹ nin ele mhọn da mhan re mhan manman ha sasa bhi oga. (2 Kọr. 5:​14, 15) Uwedẹ ọkpa nọn mhẹn nẹ nin mhan ha rẹ sabọ rẹman ghe emhin nin ele lu ti mhan bhọ hi, nin mhan rẹ rẹkpa ẹbho dọ kiẹn Esali Jehova bi edibo nesi Jesu. (Mat. 28:​19, 20) Ọnan emhin nin Pọl nin odibo lu. Ọle lẹnmhin ghe, iho nọnsi Jehova hi, “nin unan ẹbho rebhe miuhọnmhọn, yẹ dọ ha mhọn ilẹnmhin nọn gbale ọsi ẹmhọanta.”—1 Tim. 2:​3, 4. w23.10 22-23 ¶13-14

Ene bunbun bhi ẹwẹ mhan noo ọne Baibo nan nọn tẹmhọn ebi Agbọn Ọfubhegbe ha diayẹ sade ele tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho. Be imhan ha rẹ sabọ rẹkpa ẹbho rẹ rẹọbhọ ghe, ene ive nan tẹmhọnlẹn bhi ebe ọsi Arẹman 21:​3, 4 dẹ gene munsẹ? Sẹyẹ, be imhan ha rẹ sabọ ziẹn urẹọbhọ nin mhan mhọn da Jehova bi ive nesọle yẹ? Ọ iyi ene ive nan ne mhẹn bhi ehọ ọkpa Jehova ve, ọle yẹ zẹ emhin kẹkẹ egbe dagbare ne ha rẹkpa mhan rẹ mun udu nyan ene ive. Emhin ne ha sabọ rẹkpa mhan rẹ mun udu nyan ive ọsi agbọn ọsọgbọn nin Jehova vele ribhi ulọnlẹn ne rẹkhan ọne ulọnlẹn nin ọle da ve ọne ive. Bhi enin mhan da tie yọle: “Ọnọn dotua bhi uke okhun ọne ojukhuo da yọle: ‘Ghọle! Mẹn re emhin rebhe kiẹn ọsọgbọn.’ Ọle da yẹ yọle: ‘Gbẹn ọnan bhi otọ, ranmhude, ẹmhọanta nọn.’ Ọle da taman imẹn yọle: ‘Ene emhin nan munsẹ! Imẹn hi ọne Afa bi ọne Omẹga. Imẹn hi umunhẹn bi ọkpẹnlẹn.’”—Arẹm. 21:​5, 6a. w23.11 3 ¶3-5

Usẹn okpea rẹman ghe ọle ria eria nọnsẹn sade ọle gbẹlokotọ bhi unan ikpọn nin ọle yọ bi eto nin ọle mun. Ẹbho ne lu unan ukpọn ne izẹwẹ mhẹn ne dagbare ẹlẹnan, bi ẹbho ne yọ ele, ẹbho ne imun ekpẹn nin Jehova, ne yẹ nyẹn iẹnlẹn esankan ele khin. Mhan wo daghe ọnan bhi ukpọn ne dia piẹn-piẹn-piẹn nin ele yọ, ukpọn nin okpea ha yọ, ọ re ọle diabe okhuo. Usẹn okpea nọn lu re alo da ha guanọ nin ọle zẹ ukpọn nin ọle ha yọ, ọle ki ji adia ne ribhi Baibo bi ijiẹmhin ọsi eria ne lu nọnsẹn bhi agbotu ha dia ọle. Ọle sabọ rẹ nọọn egbe ọle ene inọnta nan: ‘Ukpọn nin mẹn yọ be rẹman ghe mẹn ria eria nọnsẹn, sẹyẹ ọ be rẹman ghe mẹn mun ekpẹn nin ẹbho nekẹle? Uwedẹ nin mẹn rẹ muegbe be re ọle lẹkhẹ nin ẹbho rẹ rẹọbhọ ghe ọguọmhandia nọnsi Osẹnobulua mẹn khin?’ (1 Kọr. 10:​31-33) Ibhio mhan bhi agbotu dẹ wo ha mun ekpẹn nin usẹn okpea nọn ria eria nọnsẹn, sẹyẹ, Jehova dẹ wo ha re ẹlo esili ghe ọle. w23.12 26 ¶7

Bhi ẹghe nọn gbera, “ojie ọsi south” wo manman kpokpo ẹbho nesi Jehova. (Dan. 11:40) Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nan rẹ khọn okhọn nin ọhẹnhẹn bi ọnọnzeva fo nin ọne agbọn nan rebhe kugbe khọn, a da mun ibhio mhan ne bunbun ọbhi ighan ranmhude ele bha ka deba bhi okhọnlẹn, yẹ khu eso bhi imọn nesele sibhi isiku re ranmhude ele bha ka tuẹ flagi. Bhi ẹghe nọn bha sẹ ree gbe nian, ẹbho nesi Jehova ne nyẹnlẹn bhi eji “ojie ọsi south” gbẹloghe wo ha kuẹlo da ọkakale ranmhude nin ele rẹ re obọ ọbhi ugbẹloghe nọnsi Osẹnobulua. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ẹghe nin ẹbho ne lu ilọnmhọn ahinmhin-ibo rẹ tẹmhọn ọria nọn khẹke nan re ọbhi ihe, ọ sabọ rẹ dia Kristiẹn bhi egbe nin ọle re obọ ọbhi ibo ọkpa ọsi ahinmhin-ibo gbera ọnọnkẹle, la ji ẹmhọn ọria nin ibo ọkpa re mundia yẹẹ ọle gbera ọnọnkẹle. Asabọmiẹn ọle ida dọ deba ele re ebe ọbhi ẹkpẹti, ọkpakinọn bhi ẹkẹ ọkhọle nọnsọle, ọle mhọn ibo nin ọle deba. Nin mhan rẹ rẹman ghe mhan bha deba ibo soso, ọkhẹke nin mhan mhọn ẹwan bhi emhin nin mhan ria bhi ọkhọle bi emhin nin mhan lu.—Jọn. 15:​18, 19. w23.08 12 ¶17

Beji mhan rẹ re ọne unẹ nọn ha sabọ re iẹnlẹn nin mhan, ọkhẹke nin mhan re ọle “bhi uwedẹ nin [mhan] ha da sabọ miẹn ọne elele.” (1 Kọr. 9:24) Jesu da yọle ghe, mhan dẹ sabọ “gbe ọkhọle [nọnsẹmhan] sotọ, ranmhude idanyọn-gbe-egbe, ilebale-gbe bi ikpokpo-egbe ọsi ẹmhọn iẹnlẹn.” (Luk 21:34) Ọne ulọnlẹn nan bi ulọnlẹn ebhebhe bhi Baibo dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ lẹn emhin ne khẹke nin mhan fidenọ beji mhan rẹ re ọne unẹ nọn ha re iẹnlẹn nin mhan. Mhan rẹọbhọ ghe mhan dẹ sabọ re ọne unẹ nan ọsi iẹnlẹn sotọ, ranmhude Jehova dẹ re urẹkpa nin mhan guanọ nin mhan. (Isa. 40:​29-31) Bhiriọ, hẹi si egbe re ikeke! Re egbe khọkhọ Pọl nin odibo nọn wo dọnmhegbe kaka beji ọle ha da sabọ miẹn elele nan mun khẹ ọle. (Fil. 3:​13, 14) Ọria soso ida ne uwẹ re ọne unẹ nan. Ọkpakinọn, bhi ahu nọnsi Jehova, uwẹ dẹ sabọ re ọle sotọ. Jehova dẹ rẹkpa uwẹ rẹ sabọ mun ihẹ ne khẹke uwẹ, yẹ rẹ muno ene bha khẹke kua. Ranmhude Jehova re uwẹ bhi ikeke, uwẹ dẹ sabọ re iziẹngbe rẹ re ọne unẹ nan, yẹ re ọle sotọ! w23.08 31 ¶16-17

Beji Jesu ha ribhi ikpe 12, ene biẹ ọle da fi ọle ya bhi Jerusalẹm. (Luk 2:​46-52) Ẹsọn ọsi Josẹf bi Meri nọn nin ele rẹ gbẹlokotọ bhọ ghe, imọn nọnsele rebhe deba usun ẹbho ne fikie khian uwa beji a lu ọne iluemhin fo. Ẹghe nin Josẹf bi Meri ki rẹ miẹn Jesu, ele da nin ọle ha van nin ọle bha rẹ rẹkhan ele. Jesu ha rẹ sabọ taman ele ghe, obọ nọnsele ọ bhọ ye. Ọkpakinọn, ọle bha lu iriọ, ọle da fẹkẹ re ekpẹn-ekpẹn rẹ wanniẹn ele. Ọrẹyiriọ, “ebi ọle ha ta bha mun ele ẹlo kore.” Arẹmiẹn ọ dia iriọ, Jesu “da sẹyẹ wo ha degbere nin ele.” Ene ibhokhan, ọ be nọghọ bha rẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ bha ahamiẹn ele dobọ, la sade ele bha lẹn ebi emhin dia ibha yẹ bhi egbe? Be ha sabọ rẹkpa bha? Ria ẹmhọn ebi emhin dia Jehova bhi egbe yẹ. Baibo yọle ghe “emhin nọn yẹẹ Ebeanlẹn mhan” nọn sade bha hẹnmhọn nin ene biẹ bha. (Kol. 3:20) Jehova lẹnmhin ghe, asabọmiẹn ene biẹ uwẹ ida lẹn ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe ẹgheso. Ọle yẹ lẹn ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe sade ele gbe uhi nin uwẹ nin uwẹ riale ọ bha lẹkhẹ nin uwẹ rẹ re obọ rẹkhan. Ọkpakinọn, ahamiẹn uwẹ sẹyẹ zẹ nin uwẹ rẹ ka ele ehọ, ọ dẹ re Jehova ha ghọnghọn. w23.10 7 ¶5-6

Ọria bhi isiku sabọ rẹ taman ẹn ghe ọkhẹke nin Esali Jehova fi uwedẹ nin ele rẹ ghe ilọnmhọn nin okpea rẹ ha re okpea, la nin okhuo rẹ ha re okhuo denọ. Mhan dẹ sabọ re ekpẹn-ekpẹn ji ọle lẹn ghe, ọdeọde ha tobọle zẹ ebi ọle ha re iẹnlẹn nọnsọle lu. (1 Pita 2:17) Mhan ha lu inian, asabọmiẹn mhan dẹ miẹn isẹhoa rẹ rẹkpa ọle rẹ lẹn ebi Baibo tale bhi ọne ẹmhọn nan, bi ebi ọle ha rẹ miẹn elele yẹ sade ọle re obọ rẹkhan ọlẹn. Ahamiẹn ọria bha zẹwẹ rẹọbhi ebi mhan taman ọlẹn bhi Baibo, ọ bha khẹke nin mhan wo ha riale ghe mhan lẹn ebi ọle rẹọ ọi. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn ọria nin mhan ko yo isiku yọle ghe, ọ iyi emhin ẹwanlẹn nin uwẹ rẹ rẹọbhọ ghe Osẹnobulua ribhọ kii? Uwẹ dẹ wo ha riale ghe, ebi ọle rẹọ ọi hi, emhin ne nyẹnlẹn tobele zegbere, sẹyẹ, ọle wo manman lẹn otọ ebi ọle ta? Bhi ọsi ẹmhọanta, asabọmiẹn ọne ọria bhọ bha sẹ manman re ẹghe ọbhi otọ rẹ ria eria nyan emhin nin ọle ta. Uwẹ sabọ rẹ re uhọnmhọn-ọta eso man ọlẹn bhi jw.org, ne zilo nyan ebi a rẹ man emhin yẹ. Asabọmiẹn ọ dẹ yẹẹ ọle rẹ deba uwẹ zilo nyan uhọnmhọn-ọta, la vidio nin ọle miẹn bhi enin sade akizẹbue. Ahamiẹn uwẹ re inian re uwedẹ ekpẹn rẹ nanlẹn zilo, asabọmiẹn ọ dẹ ha ghọn ọlẹn rẹ luẹ ẹmhọn ebi Baibo tale. w23.09 17 ¶12-13

Aharẹmiẹn ghe mhan dobọ, mhan dẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe Jehova dẹ sẹyẹ noo mhan, yẹ nan erọnmhọn nin mhan sade mhan dọnmhegbe lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ re ọne emhin nọn sunu ọi nọnsẹn, yẹ wo ha mun udu nyan ọlẹn. (Prov. 28:13) Ọ bha gba nin Samsin; ọrẹyiriọ, ọle bha zobọ bhọ rẹ ha ga Jehova arẹmiẹn ọle dọ lu emhin nọn bha gba ranmhude Dẹlaila. Sẹyẹ, Jehova bha fikeke gbe ọle. Osẹnobulua da kie manman noo Samsin. Jehova da sẹyẹ ha ghe ọle bii okpea nọn manman mhọn urẹọbhọ. Ọle da ji a gbẹn elin nọnsọle ba elin ọsi ẹbho ne manman mhọn urẹọbhọ nan tẹmhọnlẹn bhi Hibru uhọnmhọnlẹn 11. Ọ manman ko mhan udu re rẹ lẹn ghe Osẹ nọn re inian mhọn oyẹẹ mhan ga, nọn muegbe nin ọle rẹ re ahu nin mhan, manman nọn sade egbe lọ mhan. Bhiriọ, bọsi Samsin, bha ji mhan ha bhii Jehova yọle: “Huẹan ye mẹn re, uwẹ ha yẹ re ahu nin mẹn.”—Judg. 16:28. w23.09 7 ¶18-19

Ranmhude mhan lẹn sẹ ghe ukpẹdẹ nọnsi Jehova dẹ kẹ vae, mhan dọnmhegbe rẹ lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ ha tẹmhọn Agbejele man ẹbho. Ọrẹyiriọ, mhan sabọ rẹ ha si egbe re ikeke rẹ tẹmhọn Osẹnobulua bhi idia eso. Bezẹle? Ranmhude ofẹn eria sabọ rẹ ha mun mhan ẹgheso. Ọnan hi ebe sunu ji Pita. Bhi ọne ukpasọn nan mun Jesu, ofẹn da ha mun Pita rẹ rẹman ghe ọkpa bhi edibo nesi Jesu ọle khin. Sẹyẹ, ọle da tale igba ea ghe ọle bha lẹn Jesu. (Mat. 26:​69-75) Beji ẹghe ki gbera, Pita nin ofẹn ka rẹ ha mun da sabọ re izebhudu yọle: “Bha hẹi mun ofẹn emhin nin ele mun ofẹn ọlẹn, bha hẹi kpokpo egbe.” (1 Pita 3:14) Ọta nin Pita ta rẹman ghe, mhan dẹ sabọ miẹn ghe mhan bha yẹ ha mun ofẹn eria. Be ha rẹkpa mhan beji a ha da miẹn ghe ofẹn eria bha yẹ ha mun mhan? Pita da tẹmhọn ebe ha sabọ rẹkpa mhan. Ọle da yole: “Bha kpe Kristi khia bọsi Ebeanlẹn bhi ẹke ọkhọle nọnsẹbha.” (1 Pita 3:15) Uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ sabọ lu ọnan hi, nin mhan rẹ ha ria ẹmhọn ihe bi ahu nin Jesu nin Ojie mhan mhọnlẹn. w23.09 27-28 ¶6-8

Ọ sẹyẹ wo khẹke nin mhan manman ha dọnmhegbe beji a ha da miẹn ghe mhan bha dọ ha “lu emhin nin elele iye nin ẹbho lu bhi ebiuki.” (Ẹfẹ. 5:11) Isẹlobhemhin ne bunbun wo rẹman ghe, ahamiẹn ọria dọ ha ghe emhin ne bha gba, kaehọ ele, yẹ tẹmhọn ele, ọ dẹ wo re ọle lẹkhẹ nanlẹn rẹ lu emhin ne bha gba. (Gen. 3:6; Jem. 1:​14, 15) Ẹbho bhi ọne agbọn Esu nan ho nin ele re imhan rẹọbhọ ghe, ene emhin nin Jehova yọle ghe ele bha gba, bi ene emhin ne gbitọn an bha zẹwẹ dọbe. (2 Pita 2:19) Ọnan bha zẹwẹ han mhan ilọ. Ọkpa bhi uwedẹ nin Esu mọn da noo rẹ hiẹ ẹbho khọnan. Ọle ki gbe ele ọkhọle beji a ha da miẹn ele bha sabọ daghe ikẹkẹ bhi ẹwẹ emhin nọn mhẹn bi emhin nọn i mhẹn. (Isa. 5:20; 2 Kọr. 4:4) Ọnan zẹle nan da miẹn ghe emhin nin Jehova bha zẹwẹ re obọ ọi ele a rẹman bhi tẹlẹvisiọn, ifimu bi bhi intanẹt. Esu ho nọn rẹ mhan rẹọbhọ ghe ọ i yi emhin ọbe nan rẹ ha nyẹn iẹnlẹn ne gbitọn an bi iẹnlẹn esankan, ghe emhin nan bhọ rẹ sọnyẹnmhẹn nọn.—Ẹfẹ. 5:6. w24.03 22 ¶8-10

Inian a bọn ọne uwa oga nin ibhokhan Izrẹl ha noo bii ibọkpọ. Eji ele hi ki rẹ diọ ọi, ele ki mun ọlẹn rẹkhan egbe. Ibhokhan Izrẹl noo ọle sẹbhi ebe sẹ ikpe 500 ọkuẹsẹ a dọ bọn uwa oga bhi Jerusalẹm. (Ex. 25:​8, 9; Num. 9:22) Ọne uwa oga ibhokhan Izrẹl da ha ga Jehova yẹ zọese ji ọle. (Ex. 29:​43-46) Ọkpakinọn, ọne ibọkpọ ọsi uwa oga nin ibhokhan Izrẹl ha noo, arẹkhọkhọ ọsi emhin nọn mhẹn nọn. “Arẹkhọkhọ ọsi emhin ne ribhi okhun” ọ ha khin. Sẹyẹ, ọ mundia nin uwa oga ọsi oriọn nọnsi Jehova. Pọl nin odibo da yọle ghe, “arẹkhọkhọ ọsi emhin ne sunu bhi ọne ẹghe nan nian, ọle ọne ibọkpọ [la uwa oga] ha khin.” (Hib. 9:9) Bhiriọ, bhi ẹghe nin Pọl rẹ gbẹn ọne ebe nan ji ibhokhan Hibru, ọne uwa oga oriọn ki ribhọ fo. Ukpe 29 C.E. ọne uwa oga ọsi oriọn munhẹn ha ribhọ. Ọne ukpe nin Jesu mianmẹn ọle yẹ munhẹn ha ga bọsi “ojohẹn nọn khua” bhi uwa oga oriọn nọnsi Jehova.—Hib. 4:14; Iwẹn. 10:​37, 38. w23.10 25-26 ¶6-7

Nin mhan rẹ sabọ re eghọnghọn ha ga Jehova, ọkhẹke nin mhan muegbe rẹ fi emhin denọ bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan sade idia nọnsẹmhan fidenọ. Be imhan ha rẹ sabọ lu ọle yẹ? Beji a miẹn eguọmhandia nesi Jehova mhan khin, ọkhẹke nin mhan rẹ ẹwanlẹn ha lu emhin. Sẹyẹ, ọkhẹke nin mhan ha mhọn idegbere bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ. A tie Jehova “ọne Udo” ranmhude ọle ibeghe. (Deut. 32:4) Ọrẹyiriọ, ọle rẹ ẹwanlẹn lu emhin. Beji emhin rẹ ha fidenọ bhi ọne agbọn nan, Osẹnobulua yẹ wo ha fi emhin denọ nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ. Jehova man mhan bhi arẹkhọkhọ nọnsọle, bhiriọ mhan dẹ yẹ sabọ ha fi emhin denọ bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan beji idia nọnsẹmhan ha rẹ ha fidenọ. Ọle rẹ adia kẹkẹ nin mhan bhi Baibo ne ha rẹkpa mhan rẹ sabọ zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu aharẹmiẹn mhan ribhi idia nọn bha lẹkhẹ. Ijiẹmhin ọsi Jehova tobọle, bi adia kẹkẹ nin ọle ne nin mhan rẹman ghe, arẹmiẹn ọle hi “ọne Udo,” ọle yẹ wo rẹ ẹwanlẹn lu emhin yẹ fi emhin denọ. w23.07 20 ¶1-3

Bhi Baibo, Jehova da re egbe ọle khọkhọ inẹn nọn manman mhọn oyẹẹ. (Isa. 66:​12, 13) Ria ẹmhọn inẹn nọn re uwedẹ oyẹẹ rẹ gbẹloghe ọmọn nin ọle mun bhi obọ yẹ dọnmhegbe re ebi ọle guanọ nanlẹn. Ahamiẹn mhan ribhi ọbalọ, mhan dẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe Jehova dẹ re oyẹẹ man mhan. Ọle i fikeke gbe mhan sade mhan lu emhin nọn bha gba. (Ps. 103:8) Ibhokhan Izrẹl wo fikeke gbe Jehova igba ne bunbun. Ọkpakinọn, ele ha kiọya ọbhi emhin ọbe nin ele lu, yẹ zobọ bhọ rẹ ha lu ọle, ọle ki gbo re oyẹẹ nọn i beghe nọnsọle man ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da taman ele ghe: “Ranmhude uwẹ wo ghan bhi ẹlo mẹn, a da mun ekpẹn uwẹ bhi egbe. Mẹn wo hoẹmhọn uwẹ.” (Isa. 43:​4, 5) Osẹnobulua yẹ wo mhọn unan oyẹẹ nọn sẹ inian da mhan ẹlẹnan. Aharẹmiẹn mhan lu emhin ebe nọn manman kaka, mhan ha fidenọ yẹ fikie bu ọle re, mhan ki kere ghe ọle sẹyẹ wo hoẹmhọn mhan. Ọle ve ghe, ọle dẹ ‘re ọkhọle rebhe rẹ rẹhunmhan mhan.’ (Isa. 55:7) Baibo yọle ghe Jehova ha rẹhunmhan mhan, egbe ki fu mhan re.—Iwẹn. 3:19. w24.01 26-27 ¶4-5

Jehova dẹ sabọ rẹkpa mhan sade mhan ribhi idia nọn bha lẹkhẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn mhan bhii ọwanlẹn nọnsẹmhan bhi isi iwẹnna nin ọle re ẹghe nin mhan rẹ sabọ yo usikoko nọn nẹ nọnsẹmhan, la taman ọlẹn ẹghe kẹkẹ nin mhan ha rẹ ha wẹnna beji mhan ha da sabọ ha yo ikolo oga nesẹmhan, isẹhoa khọnan nin mhan rẹ sabọ daghe obọ nọnsi Jehova bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. Uwedẹ nin Jehova ha rẹ re emhin khian sabọ rẹ han mhan ilo. Ọnan ki rẹkpa mhan rẹ manman ha mun udu nyan olẹn. Ẹzra da bu Jehova bhi erọnmhọn nin Ọle rẹkpa ọle. Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin Ẹzra rẹ ha kpokpo egbe ba ẹmhọn ẹsọn nan mun nanlẹn, ọle ki degbere bu Jehova bhi erọnmhọn. (Ezra 8:​21-23; 9:​3-5) Ranmhude uwedẹ nin Ẹzra rẹ mun udu nyan Jehova, ene ẹbho da muegbe nin ele rẹ re iyobọ nanlẹn, yẹ re egbe khọkhọ ọle bhi uwedẹ nin ọle rẹ re urẹọbhọ man. (Ezra 10:​1-4) Ahamiẹn mhan kpokpo egbe ba ẹmhọn ebi mhan ha rẹ ha gbẹloghe egbe, la ebi mhan ha rẹ sabọ gbega azagba-uwa nọnsẹmhan yẹ, ọkhẹke nin mhan bu Jehova bhi erọnmhọn, yẹ ha mhọn ọne izebhudu ghe ọle dẹ ka mhan ehọ. w23.11 18 ¶15-17

Jehova bha yọle nin mhan wo lu beji Ebraham lu tee ọkuẹsẹ ọle dọ ha ghe mhan bii eria ne khiale. Bhi ọsi ẹmhọanta, uwedẹ kẹkẹ ribhọ nin mhan ha rẹ sabọ re iwẹnna nin mhan lu rẹ rẹman ghe mhan mhọn urẹọbhọ. Mhan sabọ rẹ gbe obokhian nin ẹbho ne la vae bhi agbotu nọnsẹmhan, ha re iyobọ nin ibhio mhan nin mhan ko ga ne guanọ urẹkpa, yẹ lu emhin esili nin eria bhi azagba-uwa nọnsẹmhan. Emhin ne sẹ inian ti Osẹnobulua bhọ, sẹyẹ, ọle dẹ nan erọnmhọn nin mhan. (Rom 15:7; 1 Tim. 5:​4, 8; 1 Jọn. 3:18) Uwedẹ nọn ke okhun nẹ nin mhan rẹ re urẹọbhọ nọnsẹmhan man hi, nin mhan rẹ re ọyaya ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho. (1 Tim. 4:16) Mhan rebhe dẹ sabọ re emhin nin mhan lu rẹ rẹman ghe, mhan rẹọbhọ Jehova dẹ sabọ mun ive nesọle sẹ. Sẹyẹ, uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin mhẹnmhin. Mhan ha lu iriọ, mhan dẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, Osẹnobulua dẹ ha ghe mhan bii eria ne khiale yẹ tie mhan imọẹ ọle. w23.12 2 ¶3; 6 ¶15

Ọ ki bu ẹghe nin Devid nin Ojie ha rẹ yu, ọle da taman Solomọn ẹmhọn nọn ribhi ebe ukpẹdẹ ọsi ẹlẹnan. (1 Ki. 2:​1, 3) Ọ wo khẹke nin ikpea rebhe ne ga Jehova ẹlẹnan re obọ rẹkhan ọne adia nan. Nin ele rẹ sabọ lu ọnan, ọkhẹke nin ele luẹ rẹ ha re obọ rẹkhan uhi nesi Osẹnobulua, yẹ ha re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo bhi emhin rebhe nin ele lu. (Luk 2:52) Bezẹle nọn da manman lu uhọnmhọn emhin nin usẹn ikpea lu re alo dọ kiẹn Kristiẹn ne manman deziẹn bhi oga? Ikpea wo mhọn ẹsọn kpataki kẹkẹ nin ele miẹn bhi azagba-uwa bi bhi agbotu. Edandan iribhọ ghe ibha nin usẹn ikpea ria ẹmhọn ẹsọn kẹkẹ nin bha ha sabọ miẹn bhi ẹghe odalo. Uwẹ sabọ rẹ ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle nin uwẹ rẹ kiẹn ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe, ha ga bhi ihe ọsi ene zẹ sikẹ ene ewanlẹn, yẹ dọ kiẹn ọkpa bhi ene ewanlẹn sade a ki zẹbue. Asabọmiẹn ọ yẹ ri uwẹ bhi ọkhọle nin uwẹ rẹ re okhuo yẹ ha mhọn imọn. (Ẹfẹ. 6:4; 1 Tim. 3:1) Nin uwẹ rẹ sabọ mun ọne emhanmhan nan sẹ, bi nin emhin rẹ kiọnlẹn nin uwẹ, ọkhẹke nin uwẹ lu re alo dọ kiẹn Kristiẹn nọn deziẹn bhi oga. w23.12 24 ¶1-2

Jehova mun ọne ẹsọn nin ene ewanlẹn rẹ ha gbẹloghe ihuan ne manman ghan nesọle. Ene ikpea nan izẹwẹ re ẹsọn nin Jehova mun nin ele khiẹn. Ele manman wẹnna kaka rẹ sun ihuan nesi Jehova. (Jer. 23:4; 1 Pita 5:2) Ọ manman re imhan ghọnghọn rẹ ha mhọn ikpea ne sẹnian bhi agbotu nọnsẹmhan! Ene ewanlẹn dẹ sabọ miẹn emhin luẹ bhi obọ Gidiọn. (Hib. 6:12) Jehova da zẹ ọle nin ọle ha gbẹloghe ẹbho nesọle, yẹ sun ele. (Judg. 2:16; 1 Chron. 17:6) Bọsi Gidiọn, Jehova mun ọne ẹsọn nin ene ewanlẹn rẹ ha gbẹloghe ẹbho nesọle bhi ọne ẹghe nọn bha zẹwẹ lẹkhẹ nan. (Iwẹn. 20:28; 2 Tim. 3:1) Mhan dẹ miẹn emhin luẹ bhi idegbere nin Gidiọn ha mhọnlẹn, uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin ọbhi oleghe, bi uwedẹ nin ọle rẹ hẹnmhọn nin Jehova. Emhin wo dọnmhẹn iziẹngbe nọnsọle beji ọle rẹ ha lu ọne iwẹnna. Aharẹmiẹn ọwanlẹn mhan khin, la mhan iyi ọle, ebi mhan luẹ dẹ rẹkpa mhan rẹ manman ha khuẹnmhẹn ene ewanlẹn bhi ẹsọn nin ele miẹn. Mhan dẹ sabọ ha re iyobọ nin ene ikpea nan ne manman wẹnna kaka bhi agbotu.—Hib. 13:17. w23.06 2 ¶1, 3