Ava

Eme họ otọ ẹme oria isase inẹnẹ na? Ma te wo uyoyou nọ Jesu ọ be ta kpahe na, ma re you inievo na vi omobọ mai. Ma rẹ sai tube whu kẹ ai nọ o tẹ gwọlọ ere. Ma rẹ jọ Ebaibol ruẹ eria buobu nọ a jọ ta kpahe uyoyou. Eria nana jọ e rrọ usu eria Ebaibol nọ e rẹ were inievo jọ gaga. Ejọ rai họ: “Ọghẹnẹ họ uyoyou.” (1 Jọn 4:8) “Who re you ọrivẹ ra wọhọ omobọ ra hrọ.” (Mat. 22:39) “Uyoyou u re ruru izieraha buobu.” (1 Pita 4:8) “Uyoyou o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.” (1 Kọr. 13:8) Eria Ebaibol nana gbe efa i dhesẹ nọ o roja gaga re ma you ohwohwo. Jihova họ uyoyou, yọ ẹzi riẹ ọvo ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ idibo riẹ you ohwohwo. (1 Jọn 4:7) Oyejabọ nọ Jesu ọ rọ ta nọ uvi uyoyou a ti ro vuhu ilele riẹ na. Ahwo buobu a muẹrohọ nọ mai Isẹri Jihova họ egagọ uzẹme na keme ma you ohwohwo gaga wọhọ epanọ Jesu ọ ta. w23.03 27-28 ¶5-8

Eme who re ru re whọ sae hae rọvrẹ ahwo no eva ze? Whọ sai se iku ahwo nọ a wo erọvrẹ gbe enọ i wo erọvrẹ hẹ evaọ Ebaibol, who ve je roro didi kpahe ae. Ohwo jọ nọ o wo erọvrẹ gaga họ Jesu. (Luk 7:47) Emamọ uruemu ahwo ọ jẹ hae tẹrovi orọnikọ eware nọ e thọ rai obọ họ. Rekọ ahwo Farisi a jọ ere he. Ebaibol ọ ta nọ a “je rri amọfa nọ a fioka ha.” (Luk 18:9) Nọ who te roro didi kpahe iku ahwo nana no, nọ omara nọ: ‘Eme mẹ be mai rri? Emamọ uruemu nọ ahwo a wo, binikọ ekpehre uruemu rai?’ Otẹrọnọ ohwo jọ o ru oware nọ o da owhẹ gaga yọ whọ be sae rọvrẹ riẹ hẹ, daoma kere emamọ iruemu nọ ohwo na o wo kpobi nọ whọ riẹ fihotọ. Whọ vẹ nọ omara nọ: ‘Ẹvẹ Jesu o bi rri ohwo nana? Kọ o hae jọ nọ Jesu, ọ hae te rọvrẹ riẹ?’ Ma tẹ rọ enẹ wuhrẹ kpahe uruemu jọ nọ ma gwọlọ wo, u ti fiobọhọ kẹ omai nwene. Ẹsejọhọ evaọ oke ọsosuọ, o te lọhọ kẹ omai hi re ma rọvrẹ ohwo. Rekọ nọ ma be daoma na, ẹmẹrera na, o gbẹ te ga kẹ omai hi re ma rọvrẹ amọfa. w22.04 23 ¶6

Nọ a jẹ ta kpahe ewegrẹ Ọghẹnẹ evaọ obe Eviavia, eware eka a ro dhesẹ ae, eware wọhọ erao ijihẹ. Wọhọ oriruo, a ta kpahe “arao ojihẹ jọ nọ o bi no evaọ abade na ze, o wo izei ikpe gbe izou ihrẹ.” (Evia. 13:1) A tẹ jẹ ta kpahe “arao ojihẹ ọfa nọ o bi no otọakpọ na ze.” Arao ojihẹ na ọ be ta ẹme wọhọ araomuomu idudu, yọ o bi “ru erae kie no obọ odhiwu ze.” (Evia. 13:11-13) A tẹ jẹ ta kpahe “arao ojihẹ ọwawae” jọ nọ ogberẹ jọ ọ keria ehru riẹ be dhẹ. Erao ijihẹ esa nana i dikihẹ kẹ ahwo nọ a be wọso Jihova Ọghẹnẹ gbe Uvie riẹ, yọ u kri no nọ a bi ro ru ere. Fikiere u wuzou gaga re ma riẹ ahwo nana nọ a rrọ ewegrẹ Ọghẹnẹ na. (Evia. 17:1, 3) U fo nọ ma riẹ eware nọ a ro dhesẹ ae na. Jọ Ebaibol ọvo ọ fa otọ oware nọ erao ijihẹ na i dikihẹ kẹ kẹ omai. A jọ ebe efa evaọ Ebaibol na fa otọ eka buobu nọ a ro dhesẹ eware evaọ obe Eviavia na. w22.05 8-9 ¶3-4

O rẹ kẹ idibo Jihova jọ uye nọ a gbe bi ru te epanọ a gwọlọ ru te he fiki owho hayo ẹyao. Otẹrọnọ o rẹ kẹ owhẹ uye ẹsejọ inọ who bi ru te epanọ whọ gwọlọ ru te he, nọ omara nọ, ‘Ẹvẹ Jihova ọ gwọlọ nọ me ru te?’ Ọ gwọlọ nọ who ru epa kpobi nọ whọ rẹ sai ru te obọnana. Joma kẹ oriruo jọ. Dae rehọ iẹe nọ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ rrọ ikpe udhone, eva e be were iẹe he, keme ọ be sai ru te epanọ o je ru oke nọ ọ jọ ikpe udhuvẹ hẹ. Ọ be jọ udu riẹ ta nọ, dede nọ ọ be dawo utho ẹgba riẹ, o bi ru te ẹgwọlọ Jihova ha. Kọ ere o ginẹ rrọ? Uzẹme riẹ họ, nọ oniọvo-ọmọtẹ nana ọ jọ ikpe udhuvẹ, ọ jẹ rọ ẹgba riẹ kpobi gọ Jihova, yọ ri te obọnana nọ ọ rrọ ikpe udhone na o gbe bi ru utho ẹgba riẹ kpobi. Fikiere ma sae ta nọ ọ be moyẹlẹ hẹ. Ma te bi ru onọ ẹgba mai o te kpobi, Jihova ọ te vuẹ omai nọ: “Whẹ kobiruo.” (Je rri Matiu 25:20-23) Ma tẹ be hai muẹrohọ oware nọ ma rẹ sai ru re ma ru ei ukpenọ ma rẹ hai roro kpahe onọ ma rẹ sai ru hu, ẹsiẹe eva e te mae were omai. w22.04 10 ¶2; 11 ¶4-6

Obe Eviavia uzou avọ 21 o ta kpahe okpẹwho owowoma jọ. A se rie “Jerusalẹm Ọkpokpọ” na. Oye họ ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) na. Okpẹwho na u wo otọhotọ nọ u wo itho ikpegbivẹ, yọ a kere “edẹ ikpegbivẹ erọ ikọ ikpegbivẹ Omogodẹ na” fihọ ae. (Evia. 21:10-14; Ẹf. 2:20) A rẹ ruẹ obọ orẹwho nana ha. Emamọ igoru a ro ru iyẹrẹ ologbo riẹ. O wo inuethẹ ikpegbivẹ, itho eghaghae a ro ru otọhotọ riẹ jẹ ma igbẹhẹ riẹ, yọ igbẹhẹ gbe eware nọ a bọ fihọ iẹe kpobi, a nabe ma ae ziezi. (Evia. 21:15-21) Rekọ u wo oware jọ nọ Jọn ọ ruẹ hẹ evaọ okpẹwho na. Ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ etẹmpol evaọ eva riẹ hẹ, keme Jihova Ọghẹnẹ Erumeru na họ etẹmpol riẹ, ere Omogodẹ na re. U du gwọlọ nọ ọre hayo ọvẹre o re lo fihọ okpẹwho na ha, keme oruaro Ọghẹnẹ o whẹ elo fihọ iẹe no, yọ ukpẹ riẹ họ Omogodẹ na.” (Evia. 21:22, 23) Ahwo nọ a se Jerusalẹm Ọkpokpọ na a te jọ kugbe Jihova.—Hib. 7:27; Evia. 22:3, 4. w22.05 17-18 ¶14-15

Jihova họ ọnọ ọ ma omai, ọye ọ be kẹ omai izi nọ ma re koko, ọ tẹ jẹ rrọ Obruoziẹ mai. Rekọ ere ọvo ho. Jihova yọ Ọsẹ oyoyou mai nọ ọ be rẹrote omai. (Ol. 100:3; Aiz. 33:22) Nọ ma tẹ raha uzi riẹ, ma je kurẹriẹ no eva ze, ọ rẹ rọvrẹ omai. O rẹ were iẹe gaga re ọ rọvrẹ. (Ol. 86:5) Jihova ọ rọ Aizaya ọruẹaro na ya eyaa kẹ omai nọ: “Dede nọ izieraha rai e rrọ wawae, a ti ru ai jọ fuafo wọhọ ekpalekpa-ame.” (Aiz. 1:18) Mai kpobi ma gba ha. Fikiere, ma sae ta ẹme jọ hayo ru eware jọ nọ e rẹ kẹ amọfa uye. (Jem. 3:2) Kọ oyena o rẹ whae ze nọ ma gbẹ sae riẹ yerikugbe ohwohwo ho? O rrọ ere vievie he. Ma sae riẹ yerikugbe ziezi otẹrọnọ ma be daoma hae rọvrẹ. (Itẹ 17:9; 19:11; Mat. 18:21, 22) Nọ amọfa a te ru omai eware nọ i te eware evuevo ho nọ e kẹ omai uye, Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọvrẹ rai. Fikieme? Keme Jihova omariẹ ọ be hae rọvrẹ omai “evaọ edhere ologbo.”—Aiz. 55:7. w22.06 8 ¶1-2

Dede nọ u fo re ma kele omamai dhe amọfa ha, ma sai wuhrẹ eware buobu mi idibo Jihova efa. Joma ta kpahe oriruo Jesu. Dede nọ ọ jọ ohwo ọgbagba, yọ ma gba ha, ma sae rọ aro kele iei nọ ma te rri emamọ iruemu riẹ gbe eware nọ o ru. (1 Pita 2:21) Ma te ru ere, u re fiobọhọ kẹ omai gọ Jihova ziezi. Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iku ezae avọ eyae sa-sa nọ i wo ẹrọwọ. Dede nọ ahwo nana a gba ha, a wo emamọ iruemu nọ ma rẹ sae rọ aro kele. Ohwo otiọye jọ họ, Devidi ovie na. Jihova ọ ta nọ Devidi yọ “ọzae nọ o kiehọ udu mẹ.” (Iruẹru 13:22) Rekọ Devidi ọ raha izi ilogbo jọ dede. O make jọ ere na, ma sae rọ aro kele emamọ iruemu riẹ. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Keme o gu unoma ha. Ukpoye, ọ rọwo nọ o ru thọ. Jihova ọ tẹ rọvrẹ riẹ.—Ol. 51:3, 4, 10-12. w22.04 13 ¶11-12

Ebaibol ọ ta nọ uwhu yọ ọwegrẹ. (1 Kọr. 15:25, 26) Ma tẹ ruẹ oware nọ o rẹ sai si uwhu kpe omai, ozọ u re mu omai. Oriruo jọ họ, nọ ma tẹ be mọ gaga hayo okpẹyao o te kie ohwo jọ nọ ọ kpekpe omai oma gaga. Fikieme ma be hae rọ dhozọ uwhu? Keme Jihova ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma rọ gwọlọ nọ ma rẹ rria bẹdẹ bẹdẹ. (Ọtausi. 3:11) Ozọ uwhu u woma evaọ abọ jọ keme o sae lẹliẹ omai yọroma kẹ eware nọ e rẹ sai si uwhu kpe omai. O rẹ sae lẹliẹ omai re emamọ emu nọ o rẹ lẹliẹ oma mai jọ ziezi. Ma vẹ jẹ hae zaha arozaha nọ u re ru oma sasa omai, kpohọ ọspito jẹ rehọ imu nọ ma tẹ be mọ. Ma vẹ jẹ whaha oware kpobi nọ o rẹ sai si uwhu kpe omai. Setan ọ riẹ nọ ma gwọlọ whu vievie he. Ọ ta nọ ma sai siobọno oware kpobi nọ ma wo, jẹ tubẹ siọ Jihova ba ẹgọ dede, re uzuazọ mai o sai te odẹ. (Job 2:5) Rekọ ẹme yena nọ Setan ọ ta na yọ ọrue koikoi. O make rrọ ere na, Ebaibol ọ ta nọ Setan “o wo ogaga nọ ọ rẹ rọ wha uwhu ze.” Fikiere ọ sae gwọlọ edhere kpobi nọ o re ro fi ozọ uwhu họ omai ẹro re ma siọ Jihova ba ẹgọ.—Hib. 2:14, 15. w22.06 18 ¶15-16

Egọmeti a te jie uzi nọ ma gbe kpohọ ewuhrẹ hẹ, ẹsejọhọ itu-itu esese ma te rọ nya. Yọ umutho inievo jọ ọvo ma te sae hai kuomagbe. Fikiere, u fo re ma daoma lele inievo na kpobi rria dhedhẹ enẹna. Setan họ ọwegrẹ mai orọnọ inievo mai hi. Oniọvo jọ o te ru omai oware jọ thọ, joma kpairoro vrẹ. Ma sae nyabru oniọvo na jẹ daoma ku ẹme na họ dhedhẹ ababọ oke oraha. (Itẹ 19:11) Joma kuvẹ re oniọvo o bo se omai re ma te ti fiobọhọ kẹe he. (Tait. 3:14) Obọ nọ onievo jọ nọ ọ rọ ọsẹro utu jọ o fihọ kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ u ru nọ inievo nọ e rrọ utu usi uwoma ota rai a rọ kẹle ohwohwo ziezi wọhọ uviuwou ovo. (Ol. 133:1) Inievo buobu a rrọ erẹwho nọ egọmeti a jọ ta nọ ma gbe kpohọ ewuhrẹ hẹ, ghele na a be gọ Jihova vrẹ. A mu inievo jọ fihọ uwou-odi fikinọ a be gọ Ọghẹnẹ. Ma sae lẹ roro inievo itieye na gbe ahwo uviuwou rai. Ma rẹ jẹ lẹ roro inievo nọ i bi fiobọhọ kẹ ai, enọ e be rọ ẹme Ọghẹnẹ tuduhọ ae awọ je lele ai kpohọ okọto. (Kọl. 4:3, 18) Ere ọvo ho, hae lẹ roro inievo na, who rri olẹ vo vievie he.—2 Tẹs. 3:1, 2; 1 Tim. 2:1, 2. w22.12 26-27 ¶15-16

Emọ a rẹ gwọlọ rọ aro kele esẹgbini rai. Uzẹme riẹ họ, ọsẹ hayo oni ọvuọvo nọ o re ru thọ họ ọ riẹ hẹ. (Rom 3:23) O make rrọ ere na, u fo nọ esẹgbini a rẹ daoma gaga re a fi emamọ oriruo hotọ kẹ emọ rai. Ọsẹ jọ ọ ta nọ: “Emọ a wọhọ ifomu nọ o re se ame rehọ.” Ọ ta re nọ: “A tẹ ruẹ nọ ma bi wuhrẹ ai oware jọ, yọ ma bi ru ọfa, a rẹ riẹ.” Fikiere, ma tẹ gwọlọ nọ emọ mai a re you Jihova, mai omamai ma re you Jihova ziezi re, a vẹ jẹ ruẹ e riẹ evaọ oma mai. Idhere buobu e riẹ nọ esẹgbini a sai ro wuhrẹ emọ rai re a you Jihova. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Andrew nọ ọ rrọ ikpe ikpegbihrẹ ọ ta nọ: “Ọsẹgboni mẹ a wuhrẹ omẹ nọ olẹ u wuzou gaga. Taure me te ti kiẹzẹ, ọsẹ mẹ ọ rẹ lẹ kugbe omẹ o tẹ make rọnọ mẹ lẹ no vẹre. . . . Enẹna mẹ tẹ be lẹ se Jihova, mẹ rẹ ta eva mẹ kpobi kẹe, yọ me rri rie wọhọ Ọsẹ nọ o you omẹ gaga.” Whai esẹgbini, wha hae kareghẹhọ nọ wha te you Jihova, o sae whae ze nọ emọ rai a re ro you rie re. w22.05 28 ¶7-8

Re ma sai te ohwo nọ ọ rẹ họ-ame, oware jọ nọ ma rẹ kaki ru họ, ma re kurẹriẹ no izieraha mai. (Iruẹru 2:37, 38) Nọ ohwo o te kurẹriẹ no, o re siobọno eware iyoma nọ o je ru. Kọ whọ daoma siobọno eware nọ e rẹ dha Jihova eva no? Eware wọhọ ọfariẹ-ogbe, utaba, ivovavovo, eme etọtọ gbe ekela. (1 Kọr. 6:9, 10; 2 Kọr. 7:1; Ẹf. 4:29) Gbẹ hae daoma siobọno eware nọ i fo ho. Ta kẹ ohwo nọ o bi wuhrẹ owhẹ Ebaibol gbe ekpako ukoko na re a vuẹ owhẹ oware nọ who re ru. Otẹrọnọ whẹ yọ uzoge nọ ọ gbẹ be rria kugbe ọsẹgboni riẹ, ta kẹ ae re a fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ epanọ whọ sai ro siobọno oware jọ nọ u woma ha, re whọ sae họ-ame. Oware ofa jọ nọ o roja gaga họ, whọ rẹ hai ru eware nọ i re si owhẹ kẹle Jihova. Whọ rẹ hai kpohọ ewuhrẹ jẹ kẹ uyo. (Hib. 10:24, 25) Yọ ekpako na a tẹ ta nọ u te epanọ whọ sai ro kpohọ usi uwoma no, hae daoma kpohọ usi uwoma ẹsikpobi re. w23.03 10-11 ¶14-16

A jọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Emuhọ 3:15 na ta kpahe “araomuomu” na, gbe “ọmọ” araomuomu na. Ma riẹ nọ araomuomu gheghe o wo areghẹ nọ ọ sae rọ riẹ ẹme nọ Jihova ọ ta evaọ ọgbọ Idẹn na ha. Fikiere ma riẹ nọ araomuomu gheghe Jihova ọ jẹ ta ẹme kẹ na ha, rekọ ohwo jọ. Ono ọye? Eviavia 12:9 o fiobọhọ kẹ omai riẹ ohwo na. Etẹe ọ ta nọ Setan Ẹdhọ na họ “araomuomu anwae na.” Ẹsejọ nọ a tẹ jọ Ebaibol se ohwo ọmọ ohwo jọ, ẹme nọ a be ta na họ, ohwo na ọ be rọ aro kele ohwo nọ a se ọsẹ riẹ na. Fikiere ọmọ araomuomu na họ ikọ-odhiwu gbe ahwo kpobi nọ a be wọso Jihova Ọghẹnẹ gbe idibo riẹ wọhọ epanọ Setan o bi ru na. Ikọ-odhiwu nọ e nyasiọ iruo rai ba ziọ otọakpọ obonẹ evaọ oke Noa na a rrọ usu rai re. Ahwo omuomu kpobi nọ a be rọ aro kele Ẹdhọ a tẹ jẹ rrọ usu rai.—Emu. 6:1, 2; Jọn 8:44; 1 Jọn 5:19; Jud 6. w22.07 14-15 ¶4-5

Pọl ukọ na o you inievo ukoko na gaga. U wo oke jọ nọ eware e jọ gaga kẹe. Fikiere nọ ọ tẹ ruẹ oniọvo nọ eware e rrọ gaga kẹ, ọ riẹ oghẹrẹ nọ o rẹ jọ yọ o re roro kẹe. Oke jọ o jariẹ nọ ugho o jọ Pọl obọ họ. Fikiere ọ tẹ jẹ gwọlọ epanọ o re ro ru iruo re ọyomariẹ avọ ahwo nọ a jọ kugbei a sae rẹrote omarai. (Iruẹru 20:34) Iwou-udhu Pọl ọ jẹ hai ru. Okọ riẹ oye. Yọ iruo yena Akwila avọ Prisila a jẹ hai ru re. Fikiere nọ Pọl o te obọ Kọrint, aimasa na a te je ru iruo kugbe. Rekọ “evaọ ẹdijala kpobi,” Pọl ọ jẹ hae nyae ta usi uwoma kẹ ahwo Ju gbe ahwo Griki. Nọ Saelas avọ Timoti a te nyabru ei ze no, “Pọl ọ tẹ jẹ rehọ oke riẹ kpobi vuẹ ẹme na.” (Iruẹru 18:2-5) Dede nọ Pọl o je ru iruo obọriẹ, iruo Jihova họ oware nọ ọ rọ karo. Oyejabọ nọ ọ sae rọ ta kẹ inievo na nọ dede nọ akpọ ọ rrọ gaga, yọ a bi ru iruo re a sae rẹrote uviuwou rai, jọ “eware nọ e mae roja” e thọrọ ae ẹro ho, koyehọ egagọ Jihova. w22.08 20 ¶3

Nẹnẹ, iruo nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma ru họ re ma ta usi uwoma na nya akpọ na soso duwu. (1 Tim. 2:3, 4) Jihova họ ọnọ o wo iruo na, yọ fiki epanọ iruo na i wuzou te, ọ tẹ rọ Ọmọ riẹ nọ o you gaga na mu ọnọ o wuzou iruo na. Jesu o gine te ọnọ o re wuzou iruo na, yọ o ti ru nọ ma te sae rọ ta usi uwoma na te epanọ Jihova ọ gwọlọ taure urere na u te ti te. (Mat. 24:14) Ẹvẹ ma rọ riẹ? Taure Jesu o te ti muvrẹ kpobọ odhiwu, nọ avọ ilele riẹ a jọ ugbehru Galili, ọ ta kẹ ae nọ: “A rehọ udu-esuo kpobi kẹ omẹ no evaọ odhiwu gbe otọakpọ na.” Ọ tẹ jẹ vuẹ ae nọ: “Fikiere wha nya, re wha ru ahwo zihe ruọ ilele evaọ udevie ahwo erẹwho na kpobi.” (Mat. 28:18, 19) Onana u dhesẹ nọ u te no eware efa nọ Jihova ọ vuẹ Jesu nọ o ru no, ọ kẹ riẹ udu nọ ọ rẹ rọ vuẹ omai oghẹrẹ nọ ma re ru iruo usi uwoma ota na. Onana u te je dhesẹ nọ iruo usi uwoma ota na u ti te oke mai na. w22.07 8 ¶1, 3; 9 ¶4

A ti kere edẹ enọ i kiẹrẹe na fihọ obe uzuazọ na no taure a te ti whu keme a ru eware iwoma. Fikiere a ti wo “ẹkparomatha uzuazọ.” Ẹme yena ọ lẹliẹ omai riẹ nọ “enọ i ru eware iwoma” nọ a ta kpahe evaọ Jọn 5:29 na, ae ọvona họ “enọ i kiẹrẹe” nọ obe Iruẹru Ikọ 24:15 ọ ta kpahe na. Ẹme nọ ọ rrọ obe Ahwo Rom 6:7 o dhesẹ nọ oghẹrẹ nọ ma riẹ otọ ẹme Jesu na fihọ na ere ọ ginẹ rrọ. Ọ ta nọ: “Ọnọ o whu no yọ a si uzioraha riẹ noi uzou no.” Oke nọ ahwo okiẹrẹe na a whu, Jihova ọ tẹ kpairoro vrẹ izieraha rai no. Rekọ ọ gbẹ be kareghẹhọ eware iwoma nọ a ru. (Hib. 6:10) O make rrọ ere na, nọ ahwo okiẹrẹe na a tẹ kparoma ze, a rẹ gbẹ daoma re a ru oware nọ o rẹ were Jihova re odẹ rai o sae gbẹ jọ obe uzuazọ na. w22.09 18 ¶13, 15

Ahwo a fievahọ Daniẹl ọruẹaro na gaga. Dede nọ a mu rie kpohọ igbo evaọ obọ Babilọn, u kri re ahwo a te ti fievahọ iẹe he fiki emamọ uruemu riẹ. Uwhremu na nọ Jihova o fiobọhọ kẹe sae fotọ ewezẹ ovie Babilọn nọ a re se Nebukadneza no, ahwo a tẹ te riẹe gaga. (Dan. 4:20-22, 25) Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Daniẹl o ru oware ofa jọ nọ u ru nọ ahwo buobu a ro fievahọ iẹe. Ọ fotọ eme nọ obọ jọ nọ a riẹ obonọ u no ze he u kere fihọ igbẹhẹ uwou ovie Babilọn, yọ ọ fa eme na gbagba. (Dan. 5:5, 25-29) Uwhremu na, Dariọs ovie Midia avọ iletu riẹ a ruẹ nọ Daniẹl o wo “ẹzi oghẹrẹsa.” A tẹ jẹ ruẹ nọ “ọ jọ ohwo nọ a re fievahọ, yọ a ruẹ oria ovo nọ ọ jọ gbabọkẹ iruo riẹ hayo ru oware ogbekuo jọ họ.” (Dan. 6:3, 4) Ma rẹ sae nọ omamai nọ: ‘Kọ a riẹ omẹ nọ mẹ yọ ohwo nọ a rẹ sai fievahọ?’ Ma tẹ rrọ ahwo nọ a re fievahọ, o rẹ lẹliẹ ahwo jiri Jihova. w22.09 8-9 ¶2-4

Irere buobu i re te omai nọ ma te bi ru oware nọ o rẹ were Jihova. Ma rehọ iẹe nọ whọ nyabru ohwo jọ inọ o nwene ugho jọ kẹ owhẹ. Ugho nọ o nwene kẹ owhẹ o tẹ kawo vi onọ whọ riẹ nọ a re nwene kẹ ohwo evaọ eria efa. Yọ oria kpobi nọ whọ nya, onọ a re nwene kẹ ohwo sa. Ẹvẹ o te jọ owhẹ oma? Hayo ma rehọ iẹe nọ whọ be bọ uwou. Rekọ, itepu nọ ahwo jọ a rẹ rọ ma oware avọ onọ amọfa a rẹ rọ ma e rrọ oghẹrẹ ọvona ha. Kọ o gbẹ te bẹ owhẹ re whọ riẹ onọ o mai kiehọ? Yọ otẹrọnọ edọktọ gbe enọso a gbe bi ru oware nọ u fo nọ a re ru nọ a te bi siwi ohwo ho, o sai wha uwhu se ohwo na. Eware nana kpobi i dhesẹ nọ a te bi ru eware oghẹrẹ nọ u fo nọ a re ru ai, o rẹ kẹ omai erere, yọ o rẹ thọ omai. Ere ọvona re, ma te bi koko izi Ọghẹnẹ, o rẹ thọ omai. Jihova ọ rẹ ghale ahwo kpobi nọ a bi koko izi riẹ. Ọ ya eyaa kẹ ae nọ: “Ahwo okiẹrẹe na a te rọ otọakpọ na reuku, yọ a te rriae bẹdẹ bẹdẹ.” (Ol. 37:29) Akpọ ọ te were kẹhẹ evaọ oke yena! Udhedhẹ o te da oria kpobi fia, eva e te were ohwo kpobi, keme a bi koko izi Jihova. Jihova ọ gwọlọ nọ whọ rẹ jariẹ evaọ oke yena. Eware nọ ma ta kpahe no na i te eware nọ e rẹ lẹliẹ omai ru oware nọ u kiehọ evaọ aro Jihova. w22.08 27-28 ¶6-8

Nọ oware jọ nọ o were omai hi o tẹ via evaọ ukoko na, o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ omai re ma fievahọ Jihova je ru oware nọ ukoko riẹ o ta. Kọ eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai? Ma rẹ sẹro iroro mai, ma rẹ jaja aro vi, je dikihẹ ga evaọ ẹrọwọ na. Ẹvẹ ma rẹ rọ sẹro iroro mai? Ma re kru udu ga, ma re roro te ziezi, ma vẹ jẹ daoma rri oware na oghẹrẹ nọ Jihova o bi rri rie. Ma te ru ere ma gbe ti ru oware nọ u fo ho ho fikinọ oware nọ o via na o kẹ omai uye. Ẹsejọhọ ma sai roro nọ oniọvo jọ o ru omai thọ. O sae jọ nọ oniọvo na ọ rrọ usu ahwo nọ a kẹ obọdẹ iruo jọ evaọ ukoko na. Ẹsejọhọ o keke aro fihọ ru oware na ha. (Rom 3:23; Jem. 3:2) Rekọ oware na o dha owhẹ eva. Ẹsejọhọ o jẹ lẹliẹ owhẹ roro nọ, ‘Kinọ oware nọ oniọvo o re ru? Kọ enẹ ukoko Ọghẹnẹ o rẹ jọ?’ Nwanọ ere Setan ọ gwọlọ nọ who roro. (2 Kọr. 2:11) Ma tẹ be hai roro ere, o sae lẹliẹ omai siọ Jihova ba ẹgọ hayo no ukoko na no. Fikiere ma rẹ yọroma gaga re ma sae whaha iroro itieye na. w22.11 20 ¶1, 3; 21 ¶4

Jihova o ru nọ ma ro wo ẹruore inọ ma te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ obaro. Ahwo jọ a te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ obọ odhiwu. Yọ a ti wo oma ẹzi nọ u re whu hu. (1 Kọr. 15:50, 53) Rekọ mai ahwo buobu ma te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ na. Eva e te were omai, yọ ma te jọ gbagba. (Evia. 21:3, 4) Te obọ odhiwu ma te rria hayo obọ otọakpọ obonẹ ma te jọ, ẹruore nọ ma wo na ọ were omai wo umuo ho. Ma riẹ nọ eware nọ ma bi rẹro rai na e te via keme Jihova ọye ọ ta nọ o ti ru ai. (Rom 15:13) Yọ ma riẹ nọ ọ tẹ ya eyaa, o re ru ei gba. (Ik. 23:19) Oye ọvo gbe he, ma tẹ jẹ riẹ nọ Jihova ọ gwọlọ ru eware na yọ o wo ogaga nọ o re ro ru ai. Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai na o you omai wo umuo ho, yọ ọ gwọlọ nọ ma fievahọ iẹe. U te mu omai ẹro nọ Jihova o ti ru eyaa riẹ gba, ma te sai thihakọ ebẹbẹ enẹna. Yọ odawọ kpobi nọ u te omai evaọ obaro, ozọ u ti mu omai hi, eva e te jẹ were omai. w22.10 24 ¶1-3

Fikinọ ahwo Ju a jẹ rọwo yoẹme kẹ Ọghẹnẹ hẹ, Aizaya ọ tẹ ruẹaro nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ te kẹ ae uvẹ re uye o bẹ ae. (Aiz. 30:5, 17; Jeri. 25:8-11) Yọ ere o ginẹ via. Egbaẹmo Babilọn a mu rai kpohọ igbo. Rekọ ahwo jọ nọ a je yoeme evaọ usu rai, Aizaya ọ ta kẹ ae nọ Jihova o ti ru nọ a ti ro no igbo na zihe ziọ ẹkwotọ rai. (Aiz. 30:18, 19) Nwanọ oware nọ o via oye. Jihova o ru nọ a ro siobọno ahwo Ju nọ e jọ igbo evaọ obọ Babilọn. Rekọ ikpe buobu e vrẹ taure onana o tẹ te via keme oria Ebaibol yena o ta nọ: “Jihova ọ be rọ odiri hẹrẹ owhai re o dhesẹ aruoriwo kẹ owhai.” Ikpe udhosa-gbikpe soso e vrẹ taure ahwo Babilọn a te ti siobọno ahwo Ju na jọ re a zihe kpobọ Jerusalẹm. (Aiz. 10:21; Jeri. 29:10) Evaọ oke nọ ahwo Ju a zihe kpobọ Jerusalẹm no, eva ọvo e jẹ were ae. w22.11 9 ¶4

Ma be ta ẹme na, a bi kpokpo idibo Jihova evaọ erẹwho jọ nwane wọhọ epanọ a je kpokpo Ileleikristi ọsosuọ fikinọ a jẹ ta usi uwoma kpahe Jesu. Unuẹse buobu ogbẹgwae Sanhẹdrin a vẹvẹ e rai unu inọ “a gbẹ ta ẹme ọvuọvo kpahe odẹ Jesu hayo rehọ iẹe wuhrẹ hẹ.” (Iruẹru 4:18-20; 5:27, 28, 40) Rekọ Ileleikristi na a riẹ nọ ohwo jọ nọ o kpehru vi ogbẹgwae Sanhẹdrin na o vi rai nọ a nyae ta usi uwoma je se isẹri kpahe Jesu. (Iruẹru 10:42) Pita avọ Jọn a tẹ vuẹ ai ududu inọ Ọghẹnẹ a re yoẹme kẹ orọnikọ ahwo ho. A tẹ jẹ ta nọ a rẹ siọ ẹme ba ẹta kpahe Jesu hu. (Iruẹru 5:29) A rọ ekpọ fa ae fikinọ a jẹ ta usi uwoma na. Nọ a siobọno ai no, a tẹ “be ghọghọ fikinọ Ọghẹnẹ o rri rai te ahwo nọ a re kpomovuọ họ oma fiki odẹ Jesu.” A tẹ ruabọhọ usi uwoma na.—Iruẹru 5:41, 42. w22.10 12-13 ¶2-4

Nọ ohwo o te bi wuhrẹ kpahe Jihova, u wo eware jọ nọ ọ rẹ kake riẹ. Pọl o se eware itieye na “eware esese” nọ e rrọ ẹme Ọghẹnẹ evaọ ileta nọ o kere se ahwo Hibru. Rekọ orọnọ ọ be ta nọ eware yena i wuzou ho ho. O se rai “iwuhrẹ ọsosuọ” kpahe Kristi, yọ ọ ta nọ e wọhọ evie nọ ọmaha o re vie. (Hib. 5:12; 6:1) Rekọ ọ ta nọ Ileleikristi kpobi a rẹ daoma hai gbe wuhrẹ kpahe eware ididi nọ e rrọ Ẹme Ọghẹnẹ, orọnọ enọ a kaki wuhrẹ na ọvo ho. Kọ whọ gwọlọ riẹ eware ididi na? Kọ whọ gwọlọ gbe wuhrẹ kpahe Jihova re whọ riẹ oreva riẹ? Obe-use hayo obe-uwuhrẹ o rẹ were ahwo jọ tere he. Kọ ere o rrọ kẹ owhẹ? Ẹsejọhọ oke nọ who je kpohọ isukulu, obe-use gbe eware nọ who re wuhrẹ kẹ omara e jẹ hae were owhẹ. Hayo o sae jọ nọ isase i re fou owhẹ eho. O tẹ rrọ ere, riẹ nọ whẹ ọvo o rrọ ere kẹ hẹ. Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Jihova ọ rrọ gbagba, yọ ọye ọ rẹ mae riẹ ohwo wuhrẹ. w23.03 9-10 ¶8-10

Ma tẹ rrọ wolẹ, ẹsiẹe ẹme Ọghẹnẹ o ti te omai udu. Ma tẹ ginẹ gwọlọ wo ohrọ-oriọ, ororokẹ, gbe uyoyou nọ ma be jọ Ebaibol wuhrẹ na, ma re wo omorro ho, yọ ma rẹ tẹrovi eware nọ amọfa a bi ruthọ họ. Oghẹrẹ nọ ma bi ro lele ahwo yeri oye ma rẹ rọ riẹ sọ ẹme Ọghẹnẹ o bi gine nwene omai. Ẹme Ọghẹnẹ nọ ahwo Farisi a je se o je te ai udu hu. O wha riẹ ze nọ a je ro “brukpe [enọ] e kare abe.” (Mat. 12:7) Epọvo na re, oghẹrẹ nọ ma bi rri amọfa gbe oghẹrẹ nọ ma bi ro lele ai yeri oye a rẹ rọ riẹ sọ ẹme Ọghẹnẹ o bi te omai udu hayo o bi te omai udu hu. Ma sae nọ omamai nọ, ‘Kọ mẹ be hae ta ẹme te eware nọ ahwo a be riẹ ru ẹsikpobi, binikọ eware nọ e thọ rai obọ mẹ rẹ mae ta ẹme te? Kọ me wo ohrọ-oriọ? Mẹ rẹ kake rọvrẹ ohwo, binikọ mẹ rẹ fo ahwo gaga, yọ oware nọ a ru omẹ o rẹ kaki no omẹ eva ha?’ Enọ itienana e rẹ lẹliẹ omai riẹ sọ eware nọ ma bi se na i bi te omai udu, yọ i bi nwene iroro gbe uruemu mai.—1 Tim. 4:12, 15; Hib. 4:12. w23.02 12 ¶13-14

Kareghẹhọ Josẹf ohwo Arimatia. Ọ jọ omọvo ogbẹgwae Sanhẹdrin nọ o jọ okọto ukpehru ahwo Ju, yọ a jẹ kẹe adhẹẹ gaga. Taure Jesu o te ti whu, Josẹf ọ jọ olele Jesu, rekọ fiki ozọ, ọ jẹ sai dhesẹ oma riẹ via ha inọ olele Jesu ọ rrọ. Jọn o kere nọ: “Josẹf ohwo Arimatia, . . . ọ jọ olele Jesu, rekọ . . . o je dhesẹ omariẹ via ha fiki ozọ ahwo Ju.” (Jọn 19:38) Usi uwoma nọ Jesu ọ jẹ ta o were Josẹf, yọ o fi ẹrọwọ họ iẹe. Rekọ, o sae jọ nọ ozọ u je mu ei inọ ahwo a tẹ riẹ nọ olele Jesu ọ rrọ, a te gbẹ kẹe adhẹẹ hẹ. Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, Ebaibol ọ vuẹ omai nọ, nọ Jesu o whu no, Josẹf “ọ tẹ gbaudu nyabru Pailet, ọ tẹ yare nọ a rehọ ori Jesu kẹe.” (Mak 15:42, 43) No umuo oke yena vrẹ, Josẹf o gbe je si omariẹ no ho inọ olele Jesu ọ rrọ. Kọ ozọ o rẹ jọ owhẹ ẹro ẹsejọ wọhọ epanọ o jọ kẹ Josẹf na? w23.01 30 ¶13-14

Udhedhẹ gbe ọruẹriọ nọ o jọ ẹkwotọ Izrẹl evaọ oke esuo Solomọn u do te ovie-aye obọ Shiba oma. Ere o ro no ugbo obọ ẹwho riẹ ziọ Jerusalẹm re ọ rọ ibiaro riẹ ruẹ epanọ eware e ginẹ rrọ evaọ ẹkwotọ na. (1 Iv. 10:1) Nọ ọ te ruẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ evaọ esuo Solomọn, ọ tẹ ta ẹme oria ikere inẹnẹ na. Rekọ epanọ eware i woma te evaọ oke esuo Solomọn na, eware i ti woma viere kpekufiẹ nọ Jesu o te mu otọakpọ na họ esu no. Jihova o ti ru eware iwoma buobu kẹ omai. Jesu ọ rọ oghẹrẹ kpobi woma vi Solomọn. Wọhọ oriruo, Solomọn yọ ohwo-akpọ nọ ọ gba ha. Yọ o ru eware jọ nọ Jihova o mukpahe, o tẹ wha uye se ahwo nọ o je su. Rekọ Jesu ọ rrọ gbagba, yọ o re ruthọ họ. (Luk 1:32; Hib. 4:14, 15) Jesu o ru eware nọ i dhesẹ nọ o ti ru oware nọ o rẹ dha Jihova eva ha, hayo ru oware nọ o rẹ wha uye se ahwo nọ o bi su hu. Jesu ginọ emamọ osu gaga nọ u fo nọ o re su omai. w22.12 11 ¶9-10

Kọ eme ma re ru nọ oghẹrẹ ẹyao jọ nọ o bi vo ọ tẹ rrọ otọ? Ma re lele izi nọ egọmeti o fihọ. A tẹ vuẹ omai nọ ma hae wozẹ abọ mai ziezi, ma du kẹle ahwo ga hrọ họ, ma hai fi emaske họ, hayo inọ ma jọ oria mai sa nọ oma o gbẹ rrọ omai hi, ma re ru epanọ a ta na. Ma te bi ru ere, kiyọ ma rọ uzuazọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na zaro vievie he. Nọ oware okpẹtu o tẹ be via, eme atanọ atanọ e rẹ jọ buobu. Ma sae jọ unu ahwo nọ ma gbẹ rrọ oria, hayo egbẹnyusu mai yo eme itieye na, o sae jọ itanẹte dede. Rekọ orọnọ “ẹme kpobi” nọ ma yo ma rẹ rọwo ho. (Itẹ 14:15) Otẹrọnọ ozighi jọ ọ rrọ otọ, hayo oghẹrẹ ẹyao jọ o bi vo, ma rẹ daoma riẹ oware nọ egọmeti hayo edọktọ a ginẹ ta kpahe iẹe. U te no ere no, Utu Ẹruorote na gbe uwou ogha a rẹ daoma riẹ uzẹme oware nọ o be via na ziezi, a vẹ te vuẹ omai oghẹrẹ nọ ma te hai ro ru ewuhrẹ jẹ ta usi uwoma nọ oware na o rrọ otọ na. Ma re ru oware kpobi nọ ukoko o vuẹ omai keme ere ma te rọ thọ omamai gbe amọfa. Yọ o sae whae ze nọ a rẹ rọ rehọ emamọ ubiẹro rri ukoko na.—1 Pita 2:12. w23.02 23 ¶11-12

Nọ ahwo Izrẹl a ruọ Ẹkwotọ Eyaa na no, a jẹ rria ọvuọ oria riẹ, yọ obonọ ejọ e jẹ rria o thabọ no obonọ efa e jẹ rria. Ejọ e jẹ kọ okọ iyei-ikpe, ejọ i je thuru iruẹ, efa i je ru idhu. Ahwo Izrẹl nọ a be rria oria jọ a sai roro nọ a wo oware ovo kugbe enọ e be rria oria ofa ha. Rekọ Jihova o jie uzi kẹ ae nọ jọ a hai kokohọ oria ovo no oke te oke re a se ẹme Ọghẹnẹ jẹ fa otọ riẹ kẹ ae. (Izie. 31:10-12; Neh. 8:2, 8, 18) Ma riẹ nọ eva e te were ahwo Izrẹl gaga nọ a te kpobọ Jerusalẹm jẹ ruẹ ahwo Izrẹl efa nọ a be gọ Jihova nọ i no ewho efa ze. Enẹ Jihova o ro ru re ahwo riẹ a wo okugbe. Uwhremu na nọ a rọ ukoko Ileleikristi na mu no, ahwo evẹrẹ buobu, te ezae te eyae ae a jọ ukoko na. Ejọ e jọ iyogbe, efa kọ edafe, a riẹ ejọ gaga, rekọ a riẹ efa tere he. Ghele na, a wo okugbe. Re ohwo nọ o kurẹriẹ oke yena ọ sae riẹ otọ eme nọ e rrọ Ebaibol na, o re kuomagbe Ileleikristi efa wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ.—Iruẹru 2:42; 8:30, 31. w23.02 3 ¶7

Jihova ọ ya eyaa nọ ahwo nọ a yoẹme kẹe a ti wo “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Rom 6:23) Ma tẹ romatotọ roro kpahe eyaa nana nọ Jihova ọ ya kẹ omai na, o rẹ lẹliẹ omai you rie vi epaọ ọsosuọ. Gine roro iei. Jihova Ọsẹ mai na o you omai te epanọ ọ rọ gwọlọ nọ ma re whu se iẹe ba ha, rekọ ma rẹ rria bẹdẹ bẹdẹ. Eyaa uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ nọ Jihova ọ ya kẹ omai na o rẹ lẹliẹ omai thihakọ ebẹbẹ. O tẹ make rọnọ a gwọlọ kpe omai no fikinọ ma be gọ Jihova, ozọ u re mu omai hi. Fikieme? Oware jọ họ, ma riẹ nọ ma tẹ maki whu dede, Jihova ọ te kpare omai ze, uvẹ u ve ti rovie kẹ omai nọ ma rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ. (Jọn 5:28, 29; 1 Kọr. 15:55-58; Hib. 2:15) Ma riẹ nọ Jihova ọ sai ru nọ ma rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ keme ọye o ru nọ ma rọ rrọ uzuazọ, yọ ọ rrọ no ebẹdẹ rite ebẹdẹ. (Ol. 36:9) Ebaibol na dhesẹ nọ Jihova o wo emuhọ họ yọ o wo ekuhọ gbe he.—Ol. 90:2; 102:12, 24, 27. w22.12 2 ¶1-3

U re gbe omai idibo Jihova unu hu nọ ẹbẹbẹ o te te omai. Ma riẹ nọ Ebaibol ọ ta nọ “evaọ udevie ikpokpoma buobu nọ i re te omai hrọ ma te rọ ruọ Uvie Ọghẹnẹ.” (Iruẹru 14:22) U te no ere no, ma riẹ nọ ma tẹ ruọ akpọ ọkpokpọ na no ọvo, ebẹbẹ mai kpobi i ti ro kuhọ. Evaọ oke yena, “uwhu o gbẹ te jọ ofa ha, yọ uweri hayo oviẹ hayo edada e gbẹ te jọ ofa ha. Eware anwae na e vrẹ no.” (Evia. 21:4) Orọnọ ebẹbẹ kpobi Jihova ọ rẹ thọ omai no ho. Ẹsejọ ọ rẹ kuvẹ re ebẹbẹ jọ i te omai, rekọ o re fiobọhọ kẹ omai re ma thihakọ rai. Pọl ukọ na o kere ẹme jọ se inievo nọ e jọ obọ Rom. Nọ ọ fodẹ ebẹbẹ sa-sa nọ i bi te ai no, ọ tẹ ta nọ: “Ma be kparobọ evaọ udevie eware nana kpobi ẹkwoma ọnọ o you omai na.” (Rom 8:36, 37) Onana u dhesẹ nọ Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai re eware e riẹ nya kẹ omai dede nọ ẹbẹbẹ jọ ọ rrọ otọ kẹ omai. w23.01 14 ¶1-2