Mwei wa 3

Nthĩ nzaũ ndĩnamba kũvika. Ĩndĩ kwasũanĩa syĩndũ ila syĩ vo ta ndata, mĩtĩ, nyamũ, na andũ ala angĩ. Vai mũndũ wĩthĩwa na nzika kana syonthe syĩ kwʼo, o na kau ve ĩvinda itaĩ kwʼo. Ĩndĩ syĩ kwʼo nũndũ Yeova nĩwe wasyũmbie. (Mwa. 1:​1, 26, 27) Ngai witũ e na mũvango wa kũete nthĩ nzaũ. Na akawĩanĩsya. Nthĩnĩ wa nthĩ ĩsu nzaũ, andũ makatanĩa kwĩkala tene na tene me na ũima wa mwĩĩ. Kwoou no twĩkale tũte na nzika kana nthĩ nzaũ ĩkooka ĩvinda yĩla Ngai ũtwʼĩte yavika. (Isa. 65:17; Ũvu. 21:​3, 4) Yu tũĩ, ĩka kyonthe kĩla ũtonya ũlũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo waku. Kĩla ĩvinda, tũngaa mũvea nũndũ wa nthembo ya wovosyo. Sũanĩaa vinya wa Yeova. Na ũyĩkaa maũndũ ma kĩ-veva. Weeka ũu, ũkeethĩwa katĩ wa “ala makwataa mawatho nũndũ wa mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo.”—Aevl. 6:​11, 12. w23.04 31 ¶18-19

Yesũ ookĩlilye metho asisya ĩtunĩ na avoya na wasya. We endaa Yeova ataĩwe newe nũndũ wa kĩla wakilye kwĩka. Na ĩndĩ eetana: “Lasalo, umaala!” (Yoa. 11:43) Lasalo nĩwaumaalile nza wa mbũa! Andũ amwe mayonaa kĩu Yesũ weekie ta kĩtonyeka. Ngewa ĩno nĩlũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo witũ wĩkwatyonĩ wa ũthayũũkyo. Ata? Lilikana watho ũũ Yesũ wanengie Matha: “Mwana-a-inyia waku nũkũthayũũka.” (Yoa. 11:23) O ta Ĩthe wake, Yesũ e na wendi na vinya wa kwĩanĩsya watho ũsu. Kũmanya nĩwaĩie kwĩonanyʼa kana e na wendi wa kũthayũũkya ala makwie na kũvetanga kyeva kyonthe kĩla kĩkwʼũ kĩeteae andũ. Na yĩla Lasalo waumaalile kuma mbũanĩ, Yesũ oonanisye e na vinya wa kũthayũũkya ala akwʼũ. O na ĩngĩ, kwavindĩĩsya ndeto ila Yesũ wamũtavisye Matha, ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Twĩ na itumi nzeo sya kũĩkĩĩa kana watho wa Yeova wa kũthayũũkya akwʼũ ũkeanĩa. w23.04 11-12 ¶15-16

No twone vata wa kũvĩndũa maũndũ ala twĩthĩĩtwe tũivoya yĩla twaelewa kwenda kwa Yeova nesanga. Nĩtwaĩlĩte kũlilikana kana Yeova e na kĩeleelo, na akakĩanĩsya ĩvinda yĩla ũtwʼĩte yavika. Nĩ kana akĩanĩsye, ũndũ ũmwe ũvangĩte kwĩka nĩ kũmina vyũ mathĩna ala matũkwataa ũmũnthĩ, ta mowau, kĩkwʼũ, na mĩisyo ta ithingitho sya nthĩ. Yeova akatũmĩa Ũsumbĩ wake kwĩanĩsya kĩeleelo kĩu. (Nda. 2:44; Ũvu. 21:​3, 4) Ĩndĩ ĩvinda yĩu yĩikaavika, nũmũekete Satani asumbĩke nthĩ ĩno. (Yoa. 12:31; Ũvu. 12:9) Yeova akatwʼĩka nũkũtũminĩa mathĩna ala matũkwataa ũmũnthĩ, Satani no oneke ta ũsumbĩkĩte nesa. Kwoou o na kau no nginya tweteele Yeova eanĩsye mawatho make, kĩu kĩikwonanyʼa kana atũtiĩte tũte na ũtethyo. Yeova ndalea kũtũtetheesya. w23.05 8 ¶4; 9-10 ¶7-8

Tũtonya kũtetheesya ata ala mekwendeewʼa matetheke nĩ ũmbano wa kũlilikana kĩwʼũ kya Yesũ? Ĩtambya ya mbee yĩla tũtonya kwosa nĩ kũmathokya. Eka o kũthokya ala tũũkomana namo tũitavanyʼa, no tũandĩke masyĩtwa ma ala tũkwenda kũthokya. Amwe tũtonya kũthokya nĩ andũ maitũ ma mũsyĩ, ala tũthũkũmaa namo, ala tũsomaa namo, na andũ angĩ twĩsĩ. O na ethĩwa tũi na tũvalũa tũtumbĩthye tũtoetye twa kũthokanyʼa, no tũmatũmĩe link makakwata kavalũa kau kĩsesenĩ. No tũsengʼe mũno twoona ala matwʼa kũka ũmbanonĩ ũsu! (Mũta. 11:6) Lilikana kana ala twathokya no methĩwe na makũlyo, na mũno mũno ethĩwa mayaakinya ũmbanonĩ witũ o na ũmwe. Nũseo tũkasũanĩa makũlyo ala matonya kũkũlya na tũyĩyũmbanyʼa kũmasũngĩa. O na ĩtina wa kũthi ũmbano wa kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ, ala mathi ya mbee no methĩwe na makũlyo. Twĩenda kwĩka kyonthe kĩla tũtonya ũmbano ũsu ũtanambĩĩa, ũendeee, na wathela tũtetheesye ala me na “ngoo nzeo” matetheke vyũ nĩwʼo.—Meko 13:48. w24.01 12 ¶13, 15; 13 ¶16

Mbivilia nĩeleetye ngewa sya andũ nyanya mathayũũkiwʼe vaa ĩũlũ wa nthĩ. Wĩona ata ũkemanyĩsya kĩla ngewa nesa? Na ũyĩka ũu, sisya wone maũndũ ala ũtonya kwĩmanyĩsya. Vindĩĩsya ũndũ kĩla ngewa yonanasya wendi na vinya ũla Ngai wĩthĩawa nawʼo wa kũthayũũkya ala makwie. Na ũndũ ũla mũnene vyũ, ĩkĩĩthya kana nĩwavindĩĩsya ũthayũũkyo wa Yesũ, ũla nĩwʼo wa vata vyũ. Lilikana kana ũthayũũkyo wake nĩwaĩkĩĩthiwʼe nĩ ngũsĩ mbingĩ na nũtũnengae kĩtumi kĩseo kya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ. (1 Ako. 15:​3-6, 20-22) Mwa tũmũtũngĩaa Yeova mũvea mũno nũndũ wa watho wa ũthayũũkyo! No twĩkale tũte na nzika kana watho ũsu ũkeanĩa nũndũ Yeova e na wendi na vinya wa kũwĩanĩsya. Ekai tũtwʼe kũendeea kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ wĩkwatyonĩ ũũ wa mwanya. Tweeka ũu, tũkamũthengeea mũnango Ngai ũla ũtwathĩte ũũ: ‘Endwa maku makathayũũka!’—Yoa. 11:23. w23.04 8 ¶2; 12 ¶17; 13 ¶20

Mũndũ wĩ wĩnyivyo nĩwĩthĩawa esĩ ve maũndũ ũtatonya. Twonanasya nĩtwĩnyivĩtye kwa kwĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ witũ ene na mawonzu maitũ. O na ĩngĩ, twonanasya nĩtwĩnyivĩtye kwa kũnenga ala angĩ ndaĩa na kũmonaa me ma vata kwĩ ithyĩ. (Avi. 2:3) Ngiteoni aĩ mũndũũme weenyivĩtye mũno. Yĩla mũlaĩka wa Yeova wamũtavisye kana nĩwe ũnyuvĩtwe ovosye Isilaeli mokonĩ ma Amitiani, ala maĩ na vinya, mũndũũme ũsu aisye: “Mũvĩa witũ nĩwʼo ngya nthĩnĩ wa Manase, nakwa ninyie mũnini mbee nyũmbanĩ ya nau.” (Asi. 6:15) Eewʼaa atatonya kwĩanĩsya kĩanda kĩu, ĩndĩ Yeova nĩweesĩ no akĩanĩsye. Na nĩwamũtetheeisye akĩanĩsya nesa. Atumĩa nĩmekĩaa kĩthito methĩwe na wĩnyivyo maũndũnĩ onthe. (Meko 20:​18, 19) Mayĩkũnaa kĩthũi nũndũ wa inengo syoo kana maũndũ ala meanĩĩtye, na mayĩwʼaa mate ma vata nũndũ wa mawonzu kana mavĩtyo moo. w23.06 3 ¶4-5

Satani ndesa kũtumbwa mũtwe myaka mbee wa 1,000 ĩte mĩthelu. (Ũvu. 20:​7-10) Ĩndĩ ũndũ ũsu ũtanekĩka, Mbivilia nĩyathanĩte maũndũ aa ma mwanya maĩle kwĩanĩa. Mbee, mbaĩ ikatangaasa kana “kwĩ mũuo na kũi mũisyo!” (1 Ath. 5:​2, 3) Ĩtina wa ũu, ũla thĩna mũnene ‘ũkooka na mĩtũkĩ’ yĩla mbaĩ ikavithũkĩa ndĩni syonthe sya ũvũngũ. (Ũvu. 17:16) Na ĩndĩ Yesũ akasilĩla andũ na aivathanyʼa malondu na mbũi. (Mt. 25:​31-33, 46) Ĩndĩ Satani ndakethĩwa ailyĩ mana. Nũndũ nũmenete andũ ma Ngai mũno vyũ, akatuma mbaĩ ikethĩwa syĩ ngwatanĩo, ila Mbivilia ĩsyĩtĩte Ngoki wa nthĩ ya Makoki, ivithũkĩa andũ ma Yeova. (Esek. 38:​2, 10, 11) Kavindanĩ keana ũna ũla thĩna mũnene ũendeee, etĩkĩwʼa mauta ala matiele makoombanwʼa mathi ĩtunĩ na maitetheanĩsya na Klĩsto na ita sya ĩtunĩ kũkita kaũnĩ wa Alimaketoni, ũla nĩwʼo ũkethĩwa wĩ mũthya wa ũla thĩna mũnene. (Mt. 24:31; Ũvu. 16:​14, 16) Ĩtina wa ũu, Ũsumbĩ wa Klĩsto wa Myaka Ngili ũkambĩĩa kũsumbĩka kũũ nthĩ.—Ũvu. 20:6. w23.10 20-21 ¶9-10

Ũmũnthĩ, athũkũmi aingĩ ma Yeova mekalaa nthĩ wĩa witũ ũkũnĩtwe maluvuku. Nĩmonanasya kana nĩmanengete silikalĩ ndaĩa, ĩndĩ o ta Ovatia, ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu endwa maiekaa kũmũthaitha Yeova o na vanini. (Mt. 22:21) Monanasya kana nĩmamũkĩĩte Ngai kwa kũmwĩwʼa we vandũ va kũmewʼa andũ. (Meko 5:29) Nũndũ wa ũu, nĩmaendeeaa kũtavanyʼa ũvoo mũseo na nĩmatũmĩaa ũĩ nĩ kana mombane vamwe. (Mt. 10:​16, 28) O na nĩmatataa kũĩkĩĩthya kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo nĩmakwata lĩu wa kĩ-veva. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwana-a-asa wa Africa wĩtawa Henri, ũla wĩkalaa nthĩ wĩa witũ wakũnĩtwe maluvuku kwa kavinda. Ĩvindanĩ yĩu, nĩweeyumisye atwaĩae athaithi ala angĩ lĩu wa kĩ-veva. Aandĩkie ũũ: “Nyie nĩ nthoni. Kwoou . . . Yeova [nĩwatumie] nĩthĩwa na ũkũmbaũ ũla nendaa.” We nũkwona ta ũtonya kwĩthĩwa na ũkũmbaũ ta ũsu Henri waĩ nawʼo? No wĩthĩwe nawʼo weemanyĩsya kũmũkĩa Ngai. w23.06 16 ¶9, 11

Yĩla Atamu na Eva maleile kũmwĩwʼa Ngai, Satani nũtonya kwĩthĩwa asũanĩie ta wavota kwananga kĩeleelo kya Ngai kya kũĩkĩĩthya nthĩ nĩyausũa andũ ewi na mate na naĩ. No kwĩthĩwa Satani asũanĩie kana yu nzĩa ila Yeova ũtialĩtye sya mwathũko nĩ nini mũno. Nzĩa ĩmwe wasũanĩaa Yeova ta ũtonya kũatĩĩa nĩ kũaa Atamu na Eva, na ayũmba andũ angĩ elĩ matonya kwĩanĩsya kĩeleelo kyake kwondũ wa andũ. Ĩndĩ ta kethĩwa Ngai nĩweekie ũu, Ndevili ethĩwa akwatie mwanya wa kũmwĩta mũkengani. Nĩkĩ? Nũndũ kwosana na Mwambĩlĩlyo 1:​28, Yeova aĩ anatavya Atamu na Eva kana nzyawa syoo nĩsyo ikausũsya nthĩ. Kana no kwĩthĩwa asũanĩie kana Yeova nũkũekana na Atamu na Eva masyae syana, ĩndĩ ũyĩthĩa ikekalaa syĩ na naĩ. (Mũta. 7:20; Alo. 3:23) Keka nake Yeova nĩweekie ũu, Ndevili ethĩwa akwatie mwanya wa kũmwonethya nĩwaemwa nĩ kwĩanĩsya kĩeleelo kyake. Nĩkĩ? Nũndũ nzĩa ĩsu ndyaĩ yĩsa kwĩanĩsya kĩeleelo kya Ngai kya kusũsya nthĩ na nzyawa sya Atamu na Eva mbĩwi na ite na naĩ. w23.11 6 ¶15-16

Yeova atũnengae myolooto yĩ ũtheinĩ atũmĩĩte Ndeto yake na ũseũvyo wake. Tũi na vata wa kwongela maũndũ angĩ myolootonĩ ĩsu ũtũnengae. (Nth. 3:​5-7) Kwoou tũivĩtũkaa maũndũ ala maandĩkĩtwe Mbivilianĩ kana tũkaseũvĩsya athaithi ala angĩ tũmĩao maũndũnĩ matonya kwĩyĩkĩa motwi. Satani atũmĩaa “ũvũngũ mũthei” na “maũndũ ma mũsingi ma nthĩ ĩno” kwasya na kũaanyʼa andũ. (Ako. 2:8) Ĩvindanĩ ya atũmwa, maũndũ asu maĩ ta mawoni ma andũ mate maĩkĩĩthye, momanyĩsyo ma Ayuti mataumanĩte na Maandĩko, na ũmanyĩsyo wa kana no nginya Aklĩsto maatĩĩe Mĩao ya Mose. Maũndũ asu maĩ ma ũvũngũ nũndũ nĩmatumaa andũ mamũtia Yeova, ũla nowe e weka ũtonya kũtũnenga ũĩ wa wʼo. Ũmũnthĩ, Satani atũmĩaa isese sya maũvoo na sya kũea ngewa kũnyaĩĩkya maũvoo mate na mũsingi na mate ma wʼo ma atongoi ma kĩ-siasa. w23.07 16 ¶11-12

No nginya wĩthĩe Satani nĩwatuanĩiwe nĩ nthĩ vyũ oona nzĩa ĩla Yeova watũmĩie kũthĩnĩkĩa ũlei wake na wa asyai maitũ ma mbee. Yeova nĩweetĩkĩlilye Atamu na Eva masyae syana, na kĩu kyoonanyʼa kana we aneenaa wʼo ĩndĩ ti mũkengani. Na vandũ va kwoneka ta waemwa nĩ kwĩanĩsya kĩeleelo kyake, nĩwoonanisye kana vai kĩndũ kĩsa kũmũsiĩĩa. Aĩkĩĩthisye akeanĩsya kĩeleelo kyake kwa kumĩlya “ũsyao” ũla ũkatangĩĩa nzyawa ila mbĩwi sya Atamu na Eva. (Mwa. 3:15; 22:18) Mwa Satani ndalea kwĩthĩwa atelemilwʼe mũno nĩ mũvango wa Yeova wa nthembo ya wovosyo! Nĩkĩ? Nũndũ mũvango ũsu woonanisye kana Yeova na Yesũ mendete andũ vate ũseleke. (Mt. 20:28; Yoa. 3:16) Satani ndesa kwona wendo ta ũsu. Eyendete mũno. Kwoou yo nthembo ya wovosyo ĩkatuma maũndũ methĩwa mailye ata? Mũthyanĩ wa ũla Ũsumbĩ wa Myaka Ngili wa Klĩsto, nzyawa sya Atamu na Eva, ila ikethĩwa syĩ mbĩwi na ite na naĩ, ikatũa ĩũlũ wa nthĩ yĩ nzaũ. Na kwoou kĩeleelo kĩla Yeova waĩ nakyo kuma mwambĩĩonĩ kĩkeanĩa. w23.11 6 ¶17

Nĩtwĩwʼaa mwĩao wa Yeova ũla ũkonetye thayũ na nthakame. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova aĩtye nthakame nĩyo thayũ, na amĩnenganĩte ta mũthĩnzĩo wa vata mũno. (Ali. 17:14) Yĩla Yeova wanengie andũ ya mbee mwanya maye nyama, ameie maikaye nthakame. (Mwa. 9:4) Nĩwatũngĩlĩĩile mwĩao ũsu yĩla wanengae Aisilaeli ĩla Mĩao ya Mose. (Ali. 17:10) O na nĩwatũmĩie nzama ĩla ĩtongoesye ya ĩvindanĩ ya atũmwa kũtavya Aklĩsto onthe ‘mevathane na nthakame.’ (Meko 15:​28, 29) Nĩtũatĩĩaa mwĩao ũsu yĩla tũkwĩka motwi makonetye ũiiti. O na ĩngĩ, nĩtũatĩĩaa vyũ myolooto ya Yeova ya mwĩkalĩle. Mũtũmwa Vaulo atũtaie atwĩa ‘nĩtũaeʼ mamutha maitũ ma mwĩĩ, na ũu nĩ kwasya, nĩtwose matambya ala maĩle nĩ kana twĩvathane vyũ na mawendi mathũku ma mwĩĩ. Tũisiasya kana kwĩka ũndũ o na ũmwe ũtonya kũtũlikya ũlaalainĩ.—Ako. 3:5; Yovu 31:1. w23.07 15 ¶5-6

We Samusoni nĩwĩthĩwa amũĩkĩĩe Ndelila mũno kana alindĩtwe metho nĩ wendo ũkethĩa ndamanya kĩla waendeesye? O na ethĩwe avĩngĩĩsiwe nĩ kyaũ, Ndelila nĩwamũthingʼĩĩisye ĩngĩ na ĩngĩ amũtavye vala vinya wake waumaa, na mũthya nĩwamũtavisye. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana ĩvĩtyo yĩu weekie nĩyatumie asya vinya wake na Yeova amũtia kwa kavinda. (Asi. 16:​16-20) Samusoni nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maingĩ nũndũ wa kũmũĩkĩĩa Ndelila vandũ va kũmũĩkĩĩa Yeova. Avilisiti nĩmamũkwatie na mamũvũthũanga metho. O na nĩmamwĩkisye kolokolonĩ ndũanĩ ya Ngasa, na e kũu atwʼĩkĩthiwʼe ngombo na anengwa wĩa wa kũthia. Na ĩndĩ yĩla Avilisiti maĩ na mboka nĩmavangie kũmwĩkĩĩthya nthoni. Mathembeie ngai yoo Ndakoni nthembo nene mayĩĩkĩĩa kana nĩyo yamatetheeisye kũkwata Samusoni. Na ĩndĩ mamumya kolokolonĩ mamũete mbokanĩ ĩsu ‘amathaũkĩe,ʼ kana amatanĩthye.—Asi. 16:​21-25. w23.09 5 ¶13-14

Twasye mũndũ tũthũkũmaa nake kana tũsomaa nake nĩwatũkũlya nĩkĩ tũatĩĩaa myolooto ya Mbivilia ĩũlũ wa mwĩkalĩle. No tũtate ũndũ tũtonya tũtetee mũĩkĩĩo witũ na ĩvindanĩ o yĩu tũyonanyʼa nĩtũũnenga ndaĩa woni wake. (1 Vet. 3:15) Kaingĩ, nũseo twone ĩkũlyo yĩu ta nzĩa ya kũmanya kĩla mũndũ ũsu wonaa kĩ kya vata, vandũ va kwona ta ũkwenda tũkananĩe kana ta ũkwĩka kũtumanyʼa. O na ethĩwa nĩ kyaũ kyatuma mũndũ atũkũlya ĩkũlyo, nũseo tũmũsũngĩe nesa na twĩ avoo. Ũsũngĩo witũ no ũtume avĩndũa mawoni make. Kwa ngelekanyʼo, ethĩwa mũndũ mũthũkũmaa ĩmwe nĩwaũkũlya nĩkĩ mũtatanĩaa mũthenya wa kũsyawa, sũanĩa makũlyo aa: No kwĩthĩwa aisengʼa ethĩwa nĩtwĩtĩkĩlĩtwʼe kwĩtanĩthya? No tũmũtetheesye akausya twamba kũmũkatha nũndũ wa kwona aithĩnĩkĩa athũkũmi ala angĩ. Kĩu no kĩũnenge mwanya wa kũneenea kĩla Mbivilia yaĩtye ĩũlũ wa mũthenya wa kũsyawa ũuĩtye. w23.09 17 ¶10-11

Twĩ na kĩanda kya mwanya mũno kya kũtũmĩa ĩvinda yĩla yĩtialĩte kũtavya andũ ma mbaĩ syonthe ũvoo. Mũtũmwa Vetelo atwĩkĩĩte vinya ‘tũendeee kũlilikana mũthenya wa Yeova.’ (2 Vet. 3:​11, 12) Tũtonya kwĩka ũu ata? Nĩ kwa kũvindĩĩasya moathimo ala tũkakwata yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ, na vatonyeka tũyĩkaa ũu kĩla mũthenya. Vindĩĩasya ũiveva nzeve ntheu vyũ, ũiya malĩu maseo, ũithokya endwa maku ala mathayũũkwʼa, na ũimanyĩsya ala matwĩe kũũ nthĩ myaka mingĩ mĩvĩtu ũndũ mawathani ma Mbivilia meanĩie. Kũvindĩĩsya maũndũ ta asu kũkaũtetheeasya wĩkalae weteele ĩvinda yĩu na mea, na ũyĩthĩwa na ũĩkĩĩthyo kana mũthya wĩ vakuvĩ. Nũndũ ‘nĩtũmanyĩte maũndũ asu’ makilyĩ kwĩkĩka, ‘tũikelelũkwʼa’ nĩ amanyĩsya ma ũvũngũ. w23.09 27 ¶5-6

Amũika methĩawa mathyũlũlũkĩtwe nĩ amũika angĩ “matewʼaa asyai.” (2 Tim. 3:​1, 2) Nĩkĩ aingĩ matamewʼaa? Amũika amwe monaa asyai moo me anganganyʼa. Na kĩtumi nũndũ mamathingʼĩĩasya meke maũndũ mo ene matamekaa. Angĩ monaa ũtao ũla asyai moo meũmanenga wavĩtiwe nĩ ĩvinda, ũtatethya, kana ũmovete mũno. Ethĩwa wĩ wa mũika, we nĩwĩsaa kwĩwʼa ũu? Aingĩ nĩmaemawa nĩ kũatĩĩa mwĩao wa Yeova ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya ũkũtetheesya wĩke ũu? Yesũ nĩwe ngelekanyʼo ĩla nzeo vyũ ya mwana weewʼaa asyai make, na no aũmanyĩsye kwĩwʼa asyai maku. (1 Vet. 2:​21-24) Kĩvathũkanyʼo na asyai make, we ndaĩ na naĩ. Ĩndĩ nĩwamanengae ndaĩa o na yĩla meeka mavĩtyo kana maema kũmũelewa.—Kuma 20:12. w23.10 7 ¶4-5

Mũtũmwa Vaulo nĩwaeleisye kana nthembo ila syaaĩlĩte kumwa kwosana na Mĩao iyaĩ ivetea andũ naĩ vyũ. Kĩu nĩkyo kyatumĩte mĩao ĩsu ‘ĩvetwa.’ Ĩtina wa ũu, nĩwamamanyĩisye momanyĩsyo mana me vinya. Nĩwamalilikanilye “wĩkwatyo ũngĩ mũseo” maĩ nawʼo nũndũ wa nthembo ya Yesũ, ũla waĩ ũtonya kũmatetheesya ‘mamũthengeee Ngai.’ (Aevl. 7:19) Vaulo nĩwaeleisye ana-a-asa make nĩkĩ ũthaithi woo wa Kĩklĩsto waĩ mũseo vyũ kwĩ ũthaithi woo wa tene. Maũndũ ala maatĩĩawa ndĩninĩ ya Kĩyuti maĩ o “kyuu kya maũndũ ala makoka, ĩndĩ kĩla kya wʼo nĩ Klĩsto.” (Ako. 2:17) Kyuu kĩkaa ũkũtavya ve kĩndũ kĩ vo, ĩndĩ ti kyo ĩ kĩndũ. O ta ũu, mũvango wa Ayuti wa ũthaithi waĩ o kyuu kya ũndũ mũseo waĩ mbee, nawʼo nĩ mũvango wa ĩkalũ ya kĩ-veva. Mũvango ũsu Yeova ũtũtwʼĩĩe ũtumaa tũekewa naĩ sitũ, na kwoou no nginya tũũelewe nĩ kana tũmũthaithe ũndũ vaĩlĩte. w23.10 25 ¶4-5

Kĩlungu kya 11 kya Ndanieli kĩneeneete asumbĩ elĩ, kana silikalĩ ilĩ syĩ vinya, ila syĩthĩawa na ngusanĩsyo kĩla ĩmwe ĩyenda kũsumbĩka nthĩ yonthe. Twasianĩsya wathani ũũ na mawathani angĩ me Mbivilianĩ, no twasye “mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ” nĩ Russia na nthĩ ila syĩ ngwatanĩo nayo, na “mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩtheo” nĩ Ũsumbĩ Mũnene wa Nthĩ wa United Kingdom na Amelika. Andũ ma Ngai ala me ungu wa “mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ” nĩmaendeee kũthĩnwʼa mũno nĩwe. Ngũsĩ imwe nivũĩtwe na ikekwʼa yela nũndũ wa mũĩkĩĩo wasyo. Ĩndĩ meko ma mũsumbĩ ũsu maitelemasya ana-a-asa maitũ, vandũ va ũu, malũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo woo. Nĩkĩ? Nũndũ nĩmesĩ kana kũthĩnwʼa kwa andũ ma Ngai kwĩanĩasya wathani ũla wĩ ĩvukunĩ ya Ndanieli. (Nda. 11:41) Kũmanya ũu no kũtũtetheesye tũkaendeea kũlũlũmĩĩlya wĩkwatyo witũ na tũilũmanyʼa vyũ na wĩanĩu witũ. w23.08 11 ¶15-16

Yeova atũelekanĩtye na kyũma kya itho yake. Itho nĩ ĩmutha ya vata mũno na ti ya kũvũĩwa ngũĩ. Kwoou nũndũ Yeova atũelekanĩtye na kyũma kya itho yake, no ta wĩthĩawa ayasya, ‘Mũndũ o na wĩva ũla ũmũũmĩasya inywʼĩ, andũ makwa, aũmĩasya kĩndũ nonaa kĩ kya vata mũno.’ Nĩkwĩthĩwa Yeova nũtwendete, nũeleawa ũndũ tũkwĩwʼa na nĩwĩthĩawa na mea ma kũtũsũvĩa. Yĩla twaũmĩa, o nake nĩũũmĩaa. Kwoou no tũmũvoye ũũ tũte na nzika: “Nzũvĩaa o ta kyũma kya itho [yaku].” (Sav. 17:8) Yeova endaa wĩyĩĩkĩĩthye kana nũkwendete. Ĩndĩ nĩwĩsĩ kana maũndũ ala maũkwatĩte no matume wĩkũlya ethĩwa kwa wʼo no akwende. Kana no kwĩthĩwa ũkwatĩtwe nĩ maũndũ meũtuma ũya nzika kana Yeova nũkwendete. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũĩkĩĩe mũnango kana nũkwendete? Nĩ kwĩmanyĩsya ũndũ Yeova wonanasya kana nũmwendete Yesũ, etĩkĩwʼa mauta, na ithyonthe. w24.01 27-28 ¶6-7

Esala nĩwoonete navu ĩtina ũndũ Yeova watwʼĩĩkie andũ make ĩvindanĩ ya thĩna. Twĩ mwakanĩ wa 484 mbee wa Klĩsto, nĩvatonyeka Esala akethĩwa ekalaa Mbaviloni yĩla Mũsumbĩ Aasuelo waumisye mwĩao Ayuti onthe ala mekalaa ungu wa Ũsumbĩ wa Velisia moawe. (Est. 3:​7, 13-15) Vate nzika, ĩvinda yĩu thayũ wa Esala waĩ mũisyonĩ. Yĩla Ayuti onthe nthĩnĩ wa “kĩla kĩlungu kĩnene kya nthĩ” ĩsu meewie ũu, nĩmatĩĩie kũya na mameta maimwĩkaĩla Yeova amatetheesye. (Est. 4:3) Kwasũanĩa ũndũ Esala na Ayuti ala angĩ meewie yĩla ala mavangĩte kũmoaa mooaiwe nemo! (Est. 9:​1, 2) Kĩla kyamũkwatie Esala ĩvinda yĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa nekyo kyamũmbanisye kwondũ wa mathĩna ala maĩ mbee, na kyatuma aĩkĩĩa mũnango kana Yeova nũsũvĩaa andũ make. w23.11 17 ¶12-13

Mũtũmwa Vaulo mũno mũno awetaa “mawĩa ala mĩao ĩwetete,” na mĩao ĩsu nĩ ĩla ya Mose yanenganiwe Kĩĩmanĩ kya Sinai. (Alo. 3:​21, 28) Nĩvatonyeka ũkethĩa ĩvindanĩ ya Vaulo, Aklĩsto amwe Ayuti moonaa ve vinya kwĩtĩkĩla kana Mĩao ya Mose na mawĩa ala Mĩao ĩsu yawetete nĩmavetetwe. Kwoou Vaulo atũmĩie ngelekanyʼo ya Avalaamu kũĩkĩĩthya kana mũndũ ndatalĩlawa kwĩthĩwa e mũlũngalu nũndũ wa ‘mawĩa ala mĩao yawetete.’ Ĩndĩ kĩu kĩthĩawa nũndũ wa mũĩkĩĩo. Kũmanya ũu nĩkũtwĩkĩaa vinya. Kũtũĩkĩĩthasya kana nĩ ũndũ ũtonyeka tũketĩkĩlwa nĩ Ngai twamũĩkĩĩa na twaĩkĩĩa Klĩsto. Kĩvathũkanyʼo na ũu, “meko” ala mawetetwe nthĩnĩ wa Yakovo kĩlungu kya 2 ti ũndũ ũmwe na kĩla Vaulo weetie “mawĩa ala mĩao ĩwetete.” Yakovo awetaa meko, kana mawĩa, ala Aklĩsto mekaa kĩla mũthenya. (Yak. 2:24) Meko ta asu nĩmo monanasya ethĩwa Mũklĩsto nũmũĩkĩĩe Ngai kuma ngoonĩ kana ndamũĩkĩĩe. w23.12 3 ¶8; 4-5 ¶10-11

Eĩtu-a-asa ala meũsũanĩa kũtwawa nĩmaĩle kũnyuva nesa ũla mekwenda amatwae. Ĩndĩ lilikana kana watwawa, ũkeethĩwa wĩ ungu wa ũkũmũ wa mũemeu. (Alo. 7:2; Aev. 5:33) Kwoou ĩkũlye-ĩ: ‘We nĩ Mũklĩsto mũimu? Nĩwiaa mbee maũndũ ma kĩ-veva? Nĩwĩkaa motwi maseo? Nĩwĩtĩkĩlaa mavĩtyo make? Nũnengete aka ndaĩa? Nũtonya kũndetheesya nĩendeee nesa kĩ-veva, kĩ-mwĩĩ, na aituma nĩkala nĩ mwĩanĩe ngoonĩ? Na nengĩ ethĩwa wĩenda wĩtwawa nĩ mwana-a-asa mũseo, o naku waĩlĩte kwĩthĩwa na nguma ila ikatuma wĩthĩwa wĩ kĩveti kĩseo. Kĩveti kĩseo kĩthĩawa kĩ “mũtetheesya ũmwaĩle” mũũme wakyo. (Mwa. 2:18) Na nũndũ mũndũ mũka ta ũsu ethĩawa amwendete Yeova, ndanangĩaa mũũme ĩsyĩtwa. (Nth. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11) No wĩyũmbanĩsye kĩanda kĩu kwa kwĩkĩa kĩthito ũmwende Yeova mũnango, na kwa kwĩthĩwa wĩ mũtetheesya wa ala angĩ mũsyĩ na kĩkundinĩ. w23.12 22-23 ¶18-19

Yeova nũtwathĩte kũtũnengae ũĩ nĩ kana twĩkae motwi maseo. Nĩtwendaa ũĩ wa Ngai, na mũno mũno yĩla tũkwĩka motwi matonya kũvĩndũa thayũ witũ. O na ĩngĩ, nũtũnengae vinya wa kũmĩĩsya. O ũndũ Yeova watetheeisye mũtũmwa Vaulo, akatũnengae vinya wa kũmĩĩsya mathĩna ala meũtũkwata. (Avi. 4:13) Nzĩa ĩmwe ũtũmĩaa kũtũtetheesya nĩ kwĩsĩla ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Ũtukũ ũla Yesũ waumisye thayũ wake ta nthembo, nĩwavoyie na kĩthingʼĩĩsyo. Amwĩsũvie Yeova amũvetangĩe kĩvũthya kya kwĩtwa mũumi wa Ngai. Ĩndĩ vandũ va kwĩka ũu, Yeova atũmie mũlaĩka amwĩkĩe vinya. (Luka 22:​42, 43) O ta ũu, Yeova no atume ana-a-asa kana eĩtu-a-asa maitũ matũkũnĩa simũ kana matũthokea matwĩkĩe vinya. Na ithyonthe no tũmanthe myanya ya kũtavya athaithi ala angĩ “ndeto nzeo.”—Nth. 12:25. w23.05 10-11 ¶9-11

Ala mavoete kĩ-veva mayũka ũmbano wa kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ no kwĩthĩwa mekwĩkũlasya ũndũ ala angĩ meũmona mooka. Kwoou ĩsũvĩe ndũkamakũlye makũlyo meũmekĩĩthya nthoni kana ũwete kĩndũ kĩtonya kũmaũmĩsya. Asu nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Nĩtũũtana kũthaitha vamwe namo ĩngĩ! (Sav. 119:176; Meko 20:35) Nĩtũtũngaa mũvea mũno kwona Yesũ atũtavisye tũlilikanae kĩkwʼũ kyake kĩla mwaka, na nĩtũeleawa nĩkĩ kwĩka ũu nĩ kwa vata. Tweeka ũu, nĩtũtethekaa na tũkatethya angĩ mũno. (Isa. 48:​17, 18) Nĩtũmwendaa Yeova na Yesũ mũnango. Nĩtwonanasya ũndũ tũtũngaa mũvea mũno wĩana nũndũ wa kĩla matwĩkĩte. Nĩtũlũlũmĩĩlasya ngwatanĩo yitũ na athaithi ala angĩ. Na no tũtetheesye angĩ makona ũndũ o namo matonya kũtetheka nĩ moathimo ala nthembo ĩsu ya wovosyo ĩtumaa tũkwata. Ekai ĩndĩ twĩke kyonthe kĩla tũtonya twĩyũmbanĩsye ũmbano wa mwaka ũũ wa kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ, nĩkwĩthĩwa vai mũthenya ũngĩ wa vata mwakanĩ kwĩ ũsu! w24.01 14 ¶18-19

Yeova atũtongoeasya ata? Mbee, atũmĩaa Ndeto yake, Mbivilia. Kelĩ, atũmĩaa andũ kũtũtongoesya. Kwa ngelekanyʼo, atũmĩaa “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” kũtũnenga lĩu wa kĩ-veva, ũla ũtũtetheeasya twĩke motwi maseo. (Mt. 24:45) O na ĩngĩ, nũtũmĩaa aũme aĩkĩĩku kũtũtongoesya. Kwa ngelekanyʼo, asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko na atumĩa ma kĩkundi nĩmatwĩkĩaa vinya na makatũnenga myolooto ĩtonya kũtũtetheesya tũmĩĩsye mathĩna. Tũmũtũngĩaa Yeova mũvea mwingĩ nũndũ nũtũtongoeasya nesa vyũ mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo! Kĩu nĩkĩtumaa twĩtĩkĩlwa nĩwe na tũiendeea kũkinyĩla ĩla nzĩanĩ ĩelete thayũnĩ. Ĩndĩ o na vailye ũu, no twone ve vinya kũatĩĩa myolooto ya Yeova, na mũno mũno yĩla twamĩnengwa nĩ andũ me na naĩ. Mavindanĩ ta asu, nĩtwaĩle kwĩyĩĩkĩĩthya vyũ kana Yeova nĩwe ũtongoesye andũ make, na kana mavinda onthe kũatĩĩa myolooto yake nĩkũtũtethasya. w24.02 20 ¶2-3

No tũmwende Ngai mũnango twasoma Ndeto yake na kĩthito. Yĩla ũũsoma Mbivilia, tata wone mĩsoa ĩla ũũsoma ĩũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wake. Ĩkũlye-ĩ, ‘Ngewa ĩno yĩonanyʼa ata kana Yeova nũmbendete? Yĩndetheesya ata kũmwenda?’ Ũndũ ũngĩ ũtonya kũtũtetheesya tũmwende Yeova mũnango nĩ kũmũvoyaa tũteũtĩĩa na tũimũtulũĩla ngoo sitũ. (Sav. 25:​4, 5) Nake oona ũu, ndakaleaa kũsũngĩa mboya sitũ. (1 Yoa. 3:​21, 22) O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya kwendaa ala angĩ. Myaka kauta ĩtina wa mũtũmwa Vaulo kũtwʼĩka Mũklĩsto, nĩwakomanie na mwanake mũseo weetawa Timotheo. Timotheo nĩwamwendete Yeova, na nĩwendete andũ. Vaulo eeie Avilivi atĩĩ: “Ndi na mũndũ ũngĩ ũilye [ta Timotheo] ũla ũtonya kũthĩnĩkĩa mavata menyu nesa.” (Avi. 2:20) Vaulo nĩwendeeiwʼe mũno nĩ kwona ũndũ Timotheo wendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. Vate nzika, ana-a-asa ma ikundi ila Timotheo wathokeaa nĩmeethĩawa mamweteele na mea maingĩ.—1 Ako. 4:17. w23.07 9 ¶7-10

Aisilaeli matanalika ĩla Nthĩ ya Watho, Mose nĩwakwie. We Yeova nĩwaekie kũtetheesya andũ make ĩtina wa mũndũũme ũsu mũĩkĩĩku kũkwʼa? Aiee. Nĩwaendeeie kũmasũvĩa, ĩndĩ o meethĩwa me aĩkĩĩku. Mose atanakwʼa, Yeova nĩwamũtavĩtye anyuve Yosua atongoesye andũ make. Na kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, nĩweethĩĩtwe aimũmanyĩsya. (Kuma 33:11; Kũt. 34:9) O na eka ũu, ve aũme angĩ matongoetye, namo maĩ makavuteni ma ngili ngili, ma maana, ma mĩongo ĩtano, na ma makũmi. (Kũt. 1:15) Andũ ma Ngai maĩ asũvĩe vyũ. Ngelekanyʼo ĩngĩ nĩ ya Eliya. Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, nĩwatetheeasya Aisilaeli matwaĩĩsye ũthaithi mũtheu. Ĩndĩ Yeova nĩwamũnengie kĩanda kya kũmũthũkũma e Yuta, ĩla yaĩ ngalĩko ya ĩtheo ya Isilaeli. (2 Asu. 2:1; 2 Mav. 21:12) Mo andũ ala maĩ aĩkĩĩku ũsumbĩnĩ wa mbaĩ ĩkũmi nĩmatiiwe matuanĩwe nĩ nthĩ? Aiee. Na kĩtumi nũndũ Eliya nĩweethĩĩtwe aimũmanyĩsya Elisa kwa ĩvinda ya myaka mingĩ. Yeova nĩwaendeeie kwĩanĩsya kĩeleelo kyake na kũsũvĩa athaithi make aĩkĩĩku. w24.02 5 ¶12

Aeveso ala maĩ Aklĩsto nĩmaatĩĩaa Ndeto ya Yeova, ĩla yaĩ ta kyeni kĩla kyamatongoeasya. (Sav. 119:105) Nĩmaekete kũatĩĩa momanyĩsyo ma ndĩni sya ũvũngũ na kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũvuku. O na nĩmambĩĩte kũatĩĩa “ngelekanyʼo ya Ngai,” na nĩmeekaa kyonthe kĩla matonya mamũthaithe na maimwendeesya. (Aev. 5:1) O naitũ tũtanemanyĩsya ũwʼo twaĩ kĩvindu nũndũ wa ndĩni sya ũvũngũ na mwĩkalĩle mũvuku. Amwe maitũ nĩtwatanĩaa sikũkũ sya ndĩni sya ũvũngũ, na angĩ nĩtwekalaa mwĩkalĩle mũvuku. Ĩndĩ ĩtina wa kwĩmanyĩsya myolooto ya Yeova ya ũla ũseo na ũla ũthũku, nĩtweekie moalyũku. Nĩtwambĩĩie kũatĩĩaa myolooto yake mĩlũngalu. Na kĩu nĩkĩtumĩte tũtanĩa moathimo maingĩ. (Isa. 48:17) Ĩndĩ o na vailye ũu, ve mawetu twaĩlĩte kũendeea kũkitana namo. Nĩtwaĩlĩte kwĩvathana vyũ na kĩvindu kĩla twatiie ĩtina na tũiendaa “ta syana sya kyeni.” w24.03 21-22 ¶6-7

No wĩwʼe ta ũteyũmbanĩtye kwĩyumya ũmũthũkũme Yeova na kũvatiswa. Na no wĩwʼe ũyenda kwĩka moalyũku mana nĩ kana wĩkale kwosana na myolooto yake, kana ũkewʼa ũyenda ĩvinda yingangĩ ya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku. (Ako. 2:​6, 7) Ti amanyĩwʼa onthe ma Mbivilia mekaa maendeeo ũndũ ũmwe, na ti andũ onthe ma mũika methĩawa meyũmbanĩtye kwĩyumya mamũthũkũme Yeova na kũvatiswa me ma ĩika yĩmwe. Tata ũthiane maendeeo maku ma kĩ-veva kwosana na ũtonyi waku, ũte kwĩyĩelekanyʼa na mũndũ ũngĩ. (Aka. 6:​4, 5) O na yĩla weethĩa kana ndwĩyũmbanĩsye kwĩyumya ũmũthũkũme Yeova, endeea kũvindĩĩsya ĩũlũ wa ĩtambya yĩu. Mũvoye Yeova aathime kĩthito kyaku kya kwĩka moalyũku ala maĩlĩte. (Avi. 2:13) Na ĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana nũkũkwĩthukĩĩsya na aikũsũngĩa.—1 Yoa. 5:14. w24.03 5 ¶9-10

Ĩvinda yĩmwe, Sala aĩ na maũndũ mamũĩsaa mũtwe, na nĩwatavisye Avalaamu ũndũ weewʼaa maũndũ asu maimũthatya, o na amũtũla mũtĩ. Avalaamu nĩweesĩ kana Sala aĩ mũndũ mũka waĩ wĩnyivyo na wakwataa mbau motwi make. Nũndũ wa ũu, nĩwamwĩthukĩĩisye na atata kũmina thĩna ũla waĩ vo. (Mwa. 16:​5, 6) Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Inywʼĩ aũme ala mwĩ mũtwaanonĩ, ninywʼĩ mwĩ na ũkũmũ wa kwĩka motwi kwondũ wa mĩsyĩ yenyu. (1 Ako. 11:3) Ĩndĩ ũndũ ũla mũseo ũtonya kwĩka nĩ kwĩthukĩĩsya nesa woni wa mũka waku ũtanamba kwĩka ũtwi, na mũno mũno ethĩwa ũtwi ũsu nũmũkonetye. (1 Ako. 13:​4, 5) Ĩvindanĩ yĩngĩ, Avalaamu nĩwatwie kũthokya aeni ũtataĩe. Nĩwakũlilye Sala aũngamye maũndũ ala wakwetye na aiseũvya imũtũ mbingĩ. (Mwa. 18:6) Nake Sala nĩwoosie ĩtambya na mĩtũkĩ na akwata mbau ũtwi wa Avalaamu. Inywʼĩ iveti, no mũatĩĩe ngelekanyʼo ya Sala kwa kũkwataa mbau motwi ma ala mamũtwaĩte. Mweeka ũu, mũtwaano wenyu ũkalũlũmĩĩlaa.—1 Vet. 3:​5, 6. w23.05 24-25 ¶16-17

Ĩtina wa Ngiteoni kũtwʼĩkĩthwʼa mũsili, ve maũndũ mamũkwatie matuma ewʼa ve vinya kwĩthĩwa e mwĩwi na kwonanyʼa ũkũmbaũ. Kwa ngelekanyʼo, anengiwe kĩanda kyaĩ kĩtonya kũlikya thayũ wake mũisyonĩ kya kwananga kĩthembeo kĩla ĩthe wathaithĩaa Mbaali. (Asi. 6:​25, 26) Ĩtina, yĩla woombanisye asikalĩ make, Yeova nĩwamũkũlilye kelĩ amaolange. (Asi. 7:​2-7) Mũthya, nĩwakũlilwʼe avithũkĩe kambi ya amaitha ũtukũ katĩ. (Asi. 7:​9-11) Atumĩa nĩmaĩle ‘kwĩthukĩĩsya,’ kana kwĩthĩwa me ewi. Mũtumĩa mwĩwi nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũatĩĩa kĩla Maandĩko maĩtye na myolooto ĩla yaumwʼa nĩ ũseũvyo wa Ngai. Kĩu kĩtumaa ethĩwa e ngelekanyʼo angĩ matonya kũatĩĩa. O na vailye ũu, no ewʼe ve vinya kwĩthĩwa e mwĩwi. Kwa ngelekanyʼo, no ewʼe ve vinya kũatĩĩa myolooto ĩla wanengwa. Mavinda angĩ, no asaanĩwʼe ethĩwa no ĩtethye na ethĩwa nĩyosanĩte na kĩlĩko. Kana no akũlwʼe akwatĩĩe kĩanda kĩtonya kũlikya thayũ wake mũisyonĩ. Atumĩa matonya kwĩthĩwa me ewi ta Ngiteoni ata maũndũnĩ ta asu? Ĩthukĩĩsye nesa myolooto ĩla ũũnengwa na ũimĩatĩĩa. w23.06 4-5 ¶9-11