Mwei wa 12

We Yeova e na vinya wa kũthayũũkya ala makwie? Ĩĩ, vyũ! Nĩwe “Mwene Vinya Wʼonthe.” (Ũvu. 1:8) Kwoou e na vinya mwingĩ wa kũsinda mũmaitha o na wĩva, o na ethĩwa nĩ kĩkwʼũ. (1 Ako. 15:26) Ũndũ ũngĩ ũtumaa tũmanya kana Ngai e na vinya wa kũthayũũkya ala makwie nĩ kana e na ũtonyi wa kĩlilikana maũndũ maingĩ vyũ. Etaa kĩla ndata na ĩsyĩtwa yayo. (Isa. 40:26) O na nũlilikanaa ala makwie. (Yovu 14:13; Luka 20:38) No alilikane na mĩtũkĩ tũmaũndũ tũnini tũkonetye ala ũkathayũũkya, ta ũndũ mailye, nguma syoo, maũndũ ala makomanie namo, o na kĩlilikano kyoo. Nĩ wʼo kana no tũĩkĩĩe watho wa Yeova wa ũthayũũkyo nũndũ nĩtwĩsĩ kana e na wendi na vinya wa kũwĩanĩsya. Kwoona kĩtumi kĩngĩ kya kũĩkĩĩa watho ũsu: Yeova nũminĩte kũthayũũkya amwe. Ĩvindanĩ ĩvĩtu, nĩwanengie aũme aĩkĩĩku ta Yesũ, ũtonyi wa kũthayũũkya. w23.04 9-10 ¶7-9

Twatũmĩa ũĩ na twaneena tũuĩtye yĩla tũũtetea mũĩkĩĩo witũ, andũ no mone ve laisi kũtwĩthukĩĩsya na kũendeea na ũneenanyʼa. Ethĩwa mũndũ eenda kũkananĩa naitũ kana eenda kũneenea naĩ mũĩkĩĩo witũ, ti nginya tũendeesye ũneenanyʼa. (Nth. 26:4) Ĩndĩ no kwĩthĩwa nowe e weka ũte kwenda kwĩthukĩĩsya, na no kwĩthĩwa angĩ aingĩ matonya kũkwĩthukĩĩsya nesa. Vate nzika, ve vata mũnene wa kũtwʼĩkĩthya ũuu vinya waku. Mũvoye Yeova aũnenge vinya wa kwĩkala ũuĩtye yĩla ũũsũngĩa makũlyo me vinya kana yĩla angĩ mambĩĩa ũkumanyʼa. Lilikana kana yĩla wasũngĩa ũuĩtye, no ũsiĩĩe ngananĩo iikaumĩle aĩ nĩkwĩthĩwa mwĩ na mawoni me kĩvathũkanyʼo. Na yĩla woonyʼa angĩ nũũmanenga ndaĩa kwa kũmaneenyʼa ũuĩtye, no mavĩndũe mawoni moo ĩũlũ witũ na ĩũlũ wa ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ. Mavinda onthe ĩthĩawa ‘wĩyũmbanĩtye kũtetea’ mũĩkĩĩo waku na ‘ũyĩkaa ũu wĩ na ũuu na ndaĩa nene.’ (1 Vet. 3:15) Kwa wʼo, eka ũuu wĩthĩwe vinya waku! w23.09 19 ¶18-19

Ekai twone maũndũ ana matonya kwonanyʼa kana twĩ wũmĩĩsyo. Mbee, mũndũ wĩ wũmĩĩsyo ndathataa mĩtũkĩ. Ndeyĩĩvanĩasya na atataa mũno ekale auĩtye yĩla wathokoeka kana wĩ na maũndũ meũmũthĩnyʼa kĩlĩko. (Kuma 34:6) Kelĩ, mũndũ wĩ wũmĩĩsyo eteelaa kĩndũ auĩtye. Ethĩwa kĩla weteele nĩkyekalanga, ndatindaa athĩnĩkĩte kana akathata. (Mt. 18:​26, 27) Katatũ, mũndũ wĩ wũmĩĩsyo ndosaa ĩtambya atasũanĩĩte. Yĩla mũndũ wĩ wũmĩĩsyo ũkwenda kwĩanĩsya ũndũ wa vata, ndasembeaa kũwĩka, o na ndawĩkaa asembete. Vandũ va ũu, nĩwosaa ĩvinda yĩtoetye ya kũsũanĩa ũndũ ũkũwĩanĩsya. Na ĩndĩ ayĩĩkĩĩthya e na ĩvinda yĩtoetye ya kũwĩka nesa. Kana, mũndũ wĩ wũmĩĩsyo atataa mũno omĩĩsye matatwa ate kũnyungunyĩsya. Atataa ũndũ ũtonya atũnge kĩlĩko maũndũnĩ ala maseo na aiendeea kũmũthũkũma Yeova e mũtanu. (Ako. 1:11) Nũndũ twĩ Aklĩsto, nĩtwaĩle kwonanyʼa wũmĩĩsyo maũndũnĩ asu onthe. w23.08 20-21 ¶3-6

Ũndũ ũmwe wa vata ũtumaa tũsũvĩa ngoo sitũ nĩ kana Yeova nũithianaa. Ũu nĩ kwasya kana nĩwonaa maũndũ ala andũ matatonya kwona, na nũtwĩsĩ nesa vyũ. Akaendeeaa kũtwenda tweekĩa kĩthito tusũsye ilĩko sitũ ũĩ wake, ũla ũtonya kũtuma twĩkala tene na tene. (Yoa. 4:14) Tweeka ũu, tũiketĩkĩla kwawʼa nĩ mĩkalĩle mĩvuku na ũvũngũ wa Satani kana wa nthĩ ĩno yake. (1 Yoa. 5:​18, 19) O ũndũ twamũthengeea mũnango Ĩthe witũ, Yeova, nowʼo tũkamwendaa na tũkamũnengae ndaĩa mũnango. Na nũndũ tũikwenda kũmũũmĩsya, o na yĩsilya ya kwĩka naĩ yĩikokaa kĩlĩkonĩ. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Marta wa Croatia nĩwatatĩkie kwĩka ũlaalai. Aandĩkie: “Neewʼaa ve vinya kũsũanĩa nesa na kũkitana na wendi wa kũtanĩa naĩ kwa kavinda. Ĩndĩ kũmũkĩa Yeova nĩkwanzũvĩie.” Kwamũsũvĩie ata? Marta aisye kana nĩwavindĩĩisye maũndũ mathũku ala mesaa kũmũkwata eeka ũtwi mũthũku. O naitũ no twĩke take. w23.06 20-21 ¶3-4

Yesũ nĩweesĩ kana kĩeleelo kya Yeova nĩ kũthesya ĩsyĩtwa yake, kana kwa ndeto ingĩ, kũyĩvetea ũthũku wʼonthe. Nĩkyo kĩtumi wamanyĩisye aatĩĩi make mavoyae ũũ: “Asa waitũ ũla wĩ ĩtunĩ, ĩsyĩtwa yaku yĩtaĩwe.” (Mt. 6:9) Na nĩweesĩ ũsu nĩwʼo ũndũ ũla mũnene vyũ ũkonetye syũmbe syonthe. Vai kyũmbe kĩngĩ o na kĩva ĩtunĩ kyaataĩa ĩsyĩtwa ya Yeova ta Yesũ. Ĩndĩ yĩla wakwatiwe, amaitha make mamwilĩĩile mavĩtyo ma kwĩthĩwa e mũumi wa Ngai. Vate nzika, Yesũ nĩweesĩ kana yaĩ naĩ nene kũuma kana kũneenea naĩ ĩsyĩtwa ĩtheu ya Ĩthe wake. Kwoou kũmanya kana mavĩtyo asu nĩmo ũkũsikatĩwa kwamũũmĩisye mũno. Kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa nekyo kyatumie ethĩwa na “thĩna mũnene ngoonĩ” masaa mavũthũ atanakwatwa.—Luka 22:​41-44. w24.02 11 ¶11

Yĩla twĩ masembanĩ ma thayũ, no nginya tũmwende Yeova na Yesũ kwĩ ũndũ twendete andũ maitũ ma mũsyĩ. (Mt. 10:37) Ĩndĩ ũu ti kwonanyʼa kana nĩtwaĩle kũlekeleelya ianda sitũ nthĩnĩ wa mũsyĩ, tũyona ta iũtũvata kwendeesya Ngai na Klĩsto. Kĩvathũkanyʼo na ũu, no nginya twĩanĩsye ianda sitũ nthĩnĩ wa mũsyĩ nĩ kana twĩtĩkĩlĩke methonĩ moo. (1 Tim. 5:​4, 8) Tweeka ũu, tũkekalaa twĩ atanu mũnango. Twĩasya ũu nũndũ Yeova nĩwĩsĩ kana mĩsyĩ no ĩendeee nesa yĩla ala matwaanĩte mendana na manengane ndaĩa, yĩla asyai menda syana syoo na maimanyĩsya, na yĩla syana syeewʼa asyai masyo. (Aev. 5:33; 6:​1, 4) O na ethĩwa wĩ na kĩanda kĩva nthĩnĩ wa mũsyĩ, ĩkĩĩa vyũ ũtao mũseo ũla wĩ Mbivilianĩ vandũ va kwĩka o kĩla ũkwenda, kĩla kĩkawa kĩthĩonĩ kyenyu, kana kĩla ala meyĩtaa asomi mekwasya. Tũmĩa nesa mavuku maitũ. Na kĩtumi nũndũ methĩawa na ũtao mũseo ũtonya kũtũtetheesya tũatĩĩe myolooto ya Mbivilia. w23.08 28 ¶6-7

Mũndũ mũka Mũklĩsto nĩwaĩle kwĩthĩwa na ũtũĩka maũndũnĩ mana. Yĩla mwĩĩtu weemanyĩsya ũtũĩka mũna e o mũnini, kĩu no kĩmũtethye thayũnĩ wake wʼonthe. Kwa ngelekanyʼo, ĩmanyĩsye nesa kũsoma na kũandĩka. Kũndũ kũmwe, ũtũĩka wa kũsoma na kũandĩka nesa ndwonekaa ta ũndũ wa vata mũno mũndũ mũka waĩle kwĩmanyĩsya. Ĩndĩ ũsu nĩ ũtũĩka wa vata mũno Mũklĩsto waĩle kwĩthĩwa nawʼo. (1 Tim. 4:13) Kwoou ndũkatate kwĩtĩkĩlya kĩndũ o na kĩva kĩũsiĩĩe kwĩmanyĩsya nesa kũsoma na kũandĩka. Weeka ũu ũkatetheka ata? Ũkeethĩwa ũtonya kũkwata wĩa na ũiũsũvĩa. O na ũkavota kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai na kũmanyĩsya angĩ. Na mbee mũno, nũndũ wa kũsoma na kũvindĩĩsya Ndeto ya Ngai, ũkeethĩwa na ngwatanĩo ndũmu nake.—1 Tim. 4:15. w23.12 20 ¶10-11

Mũkũlye Yeova aũtetheesye kũsinda matatwa. Nũndũ twĩ ene naĩ, no nginya kĩla ĩvinda tũngʼangʼane twĩke kĩla kyaĩle. Satani ekĩte kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana atume maũndũ moma ĩ ya mũno. Atũmĩaa maũndũ mavuku ma kwĩtanĩthya kwelelũkya mosũanĩo maitũ. Maũndũ ta asu no mausũsye ilĩko sitũ mosũanĩo mataĩle ala matonya kũvukya mũndũ witũ wa nthĩnĩ o na makatuma twĩka naĩ ngito. (Mko 7:​21-23; Yak. 1:​14, 15) Nĩtwendaa ũtethyo wa Yeova nĩ kana tũikatatĩke twĩke kĩla kĩtaĩle. Yesũ awetie ũũ nthĩnĩ wa ĩla mboya ya ngelekanyʼo: “Ndũkatũeke tũlike matatwanĩ, ĩndĩ tũtangĩĩe kumana na ũla mũthũku.” (Mt. 6:13) Yeova nĩwendaa kũtũtetheesya, ĩndĩ no nginya twambe kũmwĩtya ũtethyo. O na ĩngĩ, ĩtina wa kũvoya ũtethyo no nginya twĩkĩe kĩthito twĩvathane na maũndũ ala matonya kũtũtata. w23.05 6-7 ¶15-17

Yĩla ala me mũtwaanonĩ moona ũnyanya woo na Ĩthe woo wa ĩtunĩ wĩ wa vata, makeethĩawa na mea ma kũatĩĩa ũtao wake, na kĩu kĩkamatetheeasya kwĩvathana na kũsinda mathĩna ala matonya kũtuma wendo woo ũvoa. O na ĩngĩ, andũ ala me na ngwatanĩo nzeo na Yeova nĩmekaa kyonthe kĩla matonya maatĩĩe ngelekanyʼo yake na maitata kwĩthĩwa na nguma iilye syake ta kwĩka angĩ nesa, wũmĩĩsyo, na kũekea. (Aev. 4:32–5:1) Yĩla ala me mũtwaanonĩ meethĩwa na nguma ta isu, wendo woo nĩwongelekeelaa. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Lena wĩthĩĩtwe mũtwaanonĩ kwa myaka mbee wa 25 aĩtye, “Nĩ laisi kwenda na kũnenga ndaĩa mũndũ wĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova.” Kwasũanĩa ngelekanyʼo yĩ Mbivilianĩ. Yĩla Yeova wanyuvaa ala makethĩwa asyai ma ũla waĩ atwʼĩke Masia, anyuvie Yosevu na Meli, o na kũtwʼĩka Ndaviti aĩ na nzyawa mbingĩ. Nĩkĩ? Nũndũ kĩla ũmwe woo aĩ na ngwatanĩo nzeo nake, na nĩweesĩ kana nĩmeũmũvĩtya mbee mũtwaanonĩ woo. w23.05 21 ¶3-4

Mũtongoi witũ, Yesũ, nde naĩ, ĩndĩ ala ũnyuvĩte matũtongoesye kũũ ĩũlũ wa nthĩ nĩ ene naĩ. Mavinda amwe, no tũemwe nĩ kũmewʼa, na mũno mũno ethĩwa nĩmatũkũlya twĩke ũndũ tũte kwenda kũwĩka. Ĩvinda yĩmwe, mũtũmwa Vetelo nĩweewʼaa aiemwa nĩ kũatĩĩa mwolooto wanengiwe. Yĩu nĩ yĩla ĩvinda mũlaĩka wamwĩie aye nyamũ syatalawa ta mbuku ungu wa Mĩao ya Mose, ĩndĩ Vetelo nĩwaleile katatũ kũiya! (Meko 10:​9-16) Nĩkĩ? Ndoonaa mwolooto ũsu mweũ wanengiwe wosanĩte na kĩlĩko. Kĩvathũkanyʼo nake, mũtũmwa Vaulo nĩweethukĩĩisye yĩla atumĩa Aklĩsto ala maĩ Yelusaleme mamwĩie nĩ athi na aũme ana ĩkalũnĩ na ayĩthesya kwosana na Mĩao nĩ kana andũ mone nĩwamĩkwataa. Vaulo nĩweesĩ nesa ki kana Aklĩsto mai ungu wa Mĩao. Na nĩweesĩ vai ĩvĩtyo wĩkĩte. Ĩndĩ “ũnĩ wake [nĩwoosie] ala aũme, na eethesya vamwe namo kwosana na Mĩao.” (Meko 21:​23, 24, 26) Vate nzika, kĩkundi nĩkyeethĩiwe na ngwatanĩo nũndũ wa kwĩthĩwa e mwĩwi.—Alo. 14:​19, 21. w23.10 10 ¶15-16

Ti laisi ũsũanĩe kana wia nĩ nguma ya vata mũnyanya waĩle kwĩthĩwa nayo. Ĩndĩ no nginya ala mekwenda kũtuma ndũũ na Yeova ‘mamũkĩe.’ O na twĩthĩwe tũmũthũkũmĩte Yeova ĩvinda yĩasavĩte ata, ithyonthe nĩtwaĩlĩte kũmũkĩa. Ĩndĩ kwʼo kũmũkĩa Ngai nĩ kwĩka ata? Mũndũ ũmũkĩĩte Ngai ũndũ vaĩlĩte ethĩawa amwendete, na ndendaa kwĩka kĩndũ o na kĩmwe kĩkwananga ngwatanĩo ĩla wĩ nayo nake. Yesũ ‘nĩwamũkĩĩte Ngai.’ (Aevl. 5:7) Ndamũkĩĩte ũndũ mũndũ ũtonya kũkĩa kĩndũ kĩthũku. (Isa. 11:​2, 3) Vandũ va ũu, nĩwamwendete mũno na nĩwendaa kũmwĩwʼa. (Yoa. 14:​21, 31) O ta Yesũ, nĩtwĩthĩawa na kĩkĩo kya Yeova na nĩtũmũnengete ndaĩa nene nũndũ we nĩ mũĩ, nũtwendete, aatĩĩaa ũsili wa katĩ, na e vinya. O na ĩngĩ, nũndũ Yeova nũtwendete, nĩtwĩsĩ nĩwendaa kwona twĩĩka ata yĩla watũmanyĩsya kĩla twaĩle kwĩka. No tũmũthatye kana tũkatanĩthya ngoo yake.—Sav. 78:41; Nth. 27:11. w23.06 14 ¶1-2; 15 ¶5

Yĩla Mũsumbĩ Usia wameisye vinya, nĩwoolilwe kana Yeova nĩwe wamũnengete vinya ũsu na nĩwe watumĩte aĩla. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Nũseo tũkekalaa tũlilikene kana Yeova nĩwe ũtũnengete moathimo ala twĩ namo na ianda ila twĩ nasyo. Vandũ va kwĩkathĩĩa nũndũ wa maũndũ ala twĩanĩĩtye, twaĩle kũmũtũngĩa mũvea. (1 Ako. 4:7) Nĩtwaĩle kwĩnyivya na tũimanya kana twĩ ene naĩ na twĩ na vata wa kũlũngwa. Mwana-a-asa ũmwe wĩ na myaka 60 na kĩndũ aandĩkie ũũ: “Nĩnĩmanyĩĩtye kũleaa kũthata kana kũkwʼa ngoo yĩla angĩ mambonyʼa mavĩtyo makwa. Yĩla mavinda amwe neeka ũndũ wa ũtumanu na nakanwʼa, nĩnĩtataa nĩlũnge na ndiendeea kũmũthũkũma Yeova.” Vate nzika, yĩla twamũkĩa Yeova na twekala twĩnyivĩtye, maũndũ maitũ nĩmaĩlaa.—Nth. 22:4. w23.09 10 ¶10-11

Aklĩsto ma mbee maĩ na vata wa kũmĩĩsya. Nĩmakwatawa nĩ mathĩna angĩ eka o ala makwataa andũ onthe. Aingĩ moo nĩmathĩnawʼa nĩ atongoi ma Kĩyuti, anene ma Lomi, na kũthũkya ũvoo, nĩ andũ moo ma mũsyĩ. (Mt. 10:21) Na mavinda amwe, nĩmaaĩle kwĩkĩa kĩthito masiĩĩe akaĩi ma mũĩkĩĩo maikaaanyʼe kĩkundi na momanyĩsyo moo melelũkye. (Meko 20:​29, 30) O na vailye ũu, Aklĩsto asu nĩmomĩĩisye. (Ũvu. 2:3) Nĩ kyaũ kyamatetheeisye? Mbee, nĩmasũanĩie mũno ngelekanyʼo sya andũ maĩ na wũmĩĩsyo, ta Yovu. (Yak. 5:​10, 11) Kelĩ, nĩmavoyie manengwe vinya. (Meko 4:​29-31) Na katatũ, nĩmekalile malilikene kana Yeova nũkũmaathima maendeea kũmĩĩsya. (Meko 5:41) O naitũ no tũmĩĩsye tweemanyĩsya kĩla ĩvinda ngelekanyʼo sya amwe mawetetwe Ndetonĩ ya Ngai na mavukunĩ maitũ na tũyĩivindĩĩsya. w23.07 3 ¶5-6

Yeova na Yesũ maikesa kũtwĩkĩsya moko. Ĩtina wa mũtũmwa Vetelo kũmũkaĩa Yesũ, aĩ na ũtwi wa vata wa kwĩka. Aaĩle kũtwʼa nũkũendeea kwĩthĩwa e mũtũmwa wa Klĩsto, kana nũkũmũtia. Yesũ aĩ amwĩsũvĩte Yeova atetheesye Vetelo mũĩkĩĩo wake ndũkaleele. O na nĩwatavisye Vetelo ĩũlũ wa mboya ĩsu na amũtavya nũĩkĩĩe kana akavota kwĩkĩa ana-a-asa make vinya. (Luka 22:​31, 32) Vate nzika, Vetelo esa kũsũanĩa ndeto isu, ndalea kwĩthĩwa eekĩawa vinya! Yĩla twĩ na ũtwi wa vata wa kwĩka, Yeova no atũmĩe aĩthi aseo kũtũĩkĩĩthya kana no tũendeee kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku. (Aev. 4:​8, 11) O ũndũ Yeova watetheeisye Vetelo na atũmwa ala angĩ kũkwata syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ nũndũ wa kũvĩtya mbee wĩa wa Ũsumbĩ, nowʼo ũkekana naitũ. w23.09 24 ¶14-15

Yeova nĩwonaa maũndũ maseo ala tweeka angĩ, o na ethĩwa maninĩvĩte ata. Amonaa ta nthembo ya vata twamumĩsya na onaa ta tweeka kũmũkovethya, na vate ndĩi, akatũĩva. Ethĩwa ve ĩvinda we waĩ mũtetheesya wa kĩkundi kana mũtumĩa, Yeova ndaaũlwa nĩ wĩa ũla watethisye ĩvinda yĩu, vamwe na wendo ũla watumaa wĩanĩsya kĩanda kĩu. (1 Ako. 15:58) O na yu tũĩ, no wene wendo ũla wonanasya. Yeova endaa kĩla ũmwe witũ amwende vamwe na ala angĩ mũnango. No tũmwende mũnango twasoma Ndeto yake, twamĩvindĩĩsya, na twamũvoyaa tũteũtĩĩa. Na no twende ana-a-asa na eĩtu-a-asa mũnango twamantha nzĩa sya kũmatetheesya. Tweekĩa kĩthito kĩu, tũkeethĩawa na ngwatanĩo nzeango na Yeova na athaithi ala angĩ. Na ngwatanĩo ĩsu tũkamĩtanĩaa tene na tene! w23.07 10 ¶11; 11 ¶13; 13 ¶18

No nginya kĩla Mũklĩsto etwʼĩĩe ũndũ ũkũthĩnĩkĩa ũima wake wa mwĩĩ. No mĩao mĩvũthũ ya Mbivilia yovete Mũklĩsto yĩla ũkũnyuva ũiiti ũla ũkũkwata, ta kwa ngelekanyʼo, mwĩao wa kwĩvathana na nthakame na kũneenanyʼa na maveva. (Meko 15:20; Aka. 5:​19, 20) Maũndũnĩ ala angĩ ma ũiiti Mũklĩsto no eyĩkĩe ũtwi. O na ethĩwa twĩĩwʼa mũthemba wa ũiiti ũla tũnyuvĩte newʼo mũseo vyũ, nĩtwaĩle kũnenga ndaĩa ũthasyo wa ana-a-asa wa kwĩnyuvĩa ũiiti ũla mekwenda. Nũndũ wa ũu, nĩtwaĩle kũlilikana maũndũ aa ana: (1) No Ũsumbĩ wa Ngai wʼoka ũkatũvetangĩa mathĩna ma mwĩĩ vyũ. (Isa. 33:24) (2) Kĩla Mũklĩsto aĩlĩte kwĩthĩwa “aĩkĩĩĩte vyũ” kĩla kĩseo kwake. (Alo. 14:5) (3) Tũisilĩlaa angĩ nũndũ wa motwi moo, na tũyĩkaa maũndũ matonya kũmalulutĩkya. (Alo. 14:13) (4) Aklĩsto onthe nĩmaĩlĩte kwendana, na kwoou twaĩle kũelewa kana ngwatanĩo ya kĩkundi nĩyo ya vata kwĩ ũthasyo witũ wa kwĩyĩkĩa motwi.—Alo. 14:​15, 19, 20. w23.07 24 ¶15

We nĩwonaa ngwatanĩo yaku na Yeova yĩ ya vata? Vate nzika, nĩwonaa ũu! Kuma tene, andũ aingĩ nĩmethĩĩtwe mayĩwʼa o taku. (Sav. 104:​33, 34) Aingĩ nĩmeyĩimĩte maũndũ amwe nĩ kana mamũthaithe Yeova. Ũu nowʼo Anasili, kana andũ meyumĩtye kwondũ wa ũthũkũmi wa mwanya, mbaĩnĩ ya Isilaeli meekaa. Ndeto ĩsu ĩeleasya ĩũlũ wa Aisilaeli maĩ kĩthito ala meeyĩimaa maũndũ mana nĩ kana mamũthũkũme Yeova kwa nzĩa ya mwanya. Mĩaonĩ ya Mose, mũndũũme kana mũndũ mũka nĩweetĩkĩlĩtwʼe kũmumĩsya Yeova wĩvĩto wa mwanya wa kũtwʼĩka Mũnasili kwa ĩvinda ĩna. (Mot. 6:​1, 2) Wĩvĩto ũsu waĩ wa mwanya na ndwaaĩle kũvũĩwa ngũĩ, na ũla weevĩta aaĩlĩte kũatĩĩa mĩao mĩna Aisilaeli ala angĩ mataĩ na vata wa kũmĩatĩĩa. Kwoou nĩkĩ Aisilaeli amwe matusaa kũtwʼĩka Anasili? No kwĩthĩwa meekaa ũu nũndũ nĩmamwendete Yeova mũno na nĩmendaa kũmũtũngĩa mũvea kuma ngoonĩ nũndũ wa moathimo make maingĩ.—Kũt. 6:5; 16:17. w24.02 14 ¶1-2

Mbivilianĩ, ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “kũlũmanyʼa,” kana “ũseo wĩ wendo,” yonanasya mũndũ mũĩkĩĩku kwa ũngĩ nũndũ nũmwendete, na ĩkothaa kũtũmĩwa kũelesya ũndũ Ngai wendete athũkũmi make. O na ĩngĩ, ndeto o ĩsu nĩtũmĩawa kwonanyʼa wendo ũla athũkũmi ma Ngai methĩawa nawʼo ene kwa ene. (2 Sam. 9:​6, 7) O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, nowʼo tũendeeaa kwonanyʼa nguma ĩsu mũnango. Ekai twone ũndũ Ndanieli woonanisye ũu. Ve mavinda maingĩ Ndanieli wendekaa onanyʼe kana nũlũmanĩtye na Yeova. Ĩndĩ ve ĩvinda yĩmwe wakwatiwe nĩ ũndũ waĩ vinya mũno e na myaka 90 na kĩndũ. Ĩvindanĩ yĩu, anene ala mathũkũmaa Mũsumbĩ Ndalio nĩmamenete Ndanieli na mayanengete Ngai wake ndaĩa. Kwoou nĩmeekie mũvango nĩ kana oawe. Nĩmatumie mũsumbĩ ekĩa saii mwĩao wesaa kũmatetheesya mamanye Ndanieli alũmanĩtye na Ngai wake kana nĩ mũsumbĩ. Kĩla wendekaa eke no kũeka kũmũvoya Yeova kwa mĩthenya 30. Ĩndĩ we atwie kũlũmanyʼa na Yeova.—Nda. 6:​12-15, 20-22. w23.08 5 ¶10-12

Yeova endaa tũendeee kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Yĩla mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa watũvĩtĩsya, tũivangaa ekie ũu na ngũlũ, ĩndĩ tũĩkĩĩaa kana nĩwĩkĩĩte kĩthito aatĩĩe myolooto ya Mbivilia. (Nth. 12:18) Ngai nĩwendete athũkũmi make aĩkĩĩku o na kau nĩmavĩtasya. Ndatwĩkĩasya moko yĩla twavĩtya, o na ndaendeeaa kũtũthatĩa. (Sav. 103:9) Mwa nĩ ũndũ wa vata ta kĩ tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Ĩthe witũ, ũla ũekeaa kwa nzĩa nene! (Aev. 4:32–5:1) O na ĩngĩ, lilikana kana o ũndũ mũthya ũthengeee, nowʼo twĩ na vata wa kũendeea kwĩkala vakuvĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Nĩtwĩsĩ kana no tũthĩnwʼe mũno. O na no twovwe yela nũndũ wa mũĩkĩĩo witũ. Kĩu kĩkekĩka, twĩthĩwa tũyenda mũno kũtwʼĩĩkwa nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva.—Nth. 17:17. w24.03 15-16 ¶6-7

Maandĩkonĩ ve ngewa sya amũika maĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova, mendetwe nĩwe, na maendeeie nesa thayũnĩ woo. Ũmwe woo aĩ Ndaviti. Atwie kũlũmanyʼa na Ngai e o wa mũika, na ĩtina esa kũtwʼĩka mũsumbĩ mũĩkĩĩku. (1 Asu. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ndaviti na ngelekanyʼo nzeo ĩla watũtiĩe no kũkwĩkĩe vinya na kũkaũthangaasya. Angĩ ũtonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ woo nĩ Maliko na Timotheo. Aũme asu mambĩĩie kũmũthũkũma Yeova me o anini na maendeeie kwĩthĩwa me aĩkĩĩku kwa myaka mingĩ. No ũmanye ũndũ thayũ waku ũkethĩwa ũilye ĩvinda yũkĩte wasisya ũndũ ũkũũtũmĩa yu tũĩ. Wamwĩkwatya Yeova vandũ va kwĩkwatya ũmanyi waku, akaũtongoeasya. No wĩkale nesa na ũimũtanĩthya. Na mwa ndũkolwe kana Yeova nĩwonaa kĩla wĩkaa kwondũ wake kĩ kya vata. Kwoou we nũkwona ta ve ũndũ ũngĩ mũseo kwĩ kũtũmĩa thayũ waku kũmũthũkũma Ĩthe witũ wa ĩtunĩ? w23.09 13 ¶18-19

Mũtũmwa Vaulo nĩweesĩ kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa make maĩ o andũ me na naĩ. Kwa ngelekanyʼo, yĩla wambĩĩie kũvulana na ala maĩ kĩkundinĩ kya Yelusaleme, amwe moo nĩmambĩĩie kũmũsilĩla. (Meko 9:26) Ĩtina, amwe nĩmamũneeneie maũndũ mathũku mayenda kũmwanangĩa ĩsyĩtwa. (2 Ako. 10:10) O na Vaulo nĩwoonie mwana-a-asa waĩ na kĩanda kya mwanya ayĩka ũtwi mũthũku waĩ ũtonya kũtuma angĩ malulutĩka. (Aka. 2:​11, 12) Na ĩndĩ mũtindanyʼa ũmwe wake weetawa Maliko nĩwamũtũlile ngoo mũno. (Meko 15:​37, 38) Vaulo aĩ o atonya kũeka maũndũ asu matume evathana namo. Ĩndĩ ndaaĩka ũu. Aendeeie kwona ana-a-asa na eĩtu-a-asa make me ma vata na aendeea kũmũthũkũma Yeova e mũĩkĩĩku. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kũmĩĩsya? Vaulo nĩwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. Kwĩthĩwa amendete nĩkwamũtetheeisye asiasye nguma syoo nzeo, vandũ va mawonzu moo. O na ĩngĩ, nĩkwamũtetheeisye eeka kĩla kĩwetetwe ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. w24.03 15 ¶4-5

Mbivilia yĩ na ngewa mbingĩ syonanĩtye vata wa kwĩthĩwa twĩ auu. Kwoosa ngelekanyʼo ya Isaka. Ĩvinda yĩla wekalaa kĩsionĩ kya Avilisiti kyeetawa Ngelali, atũi make nĩmambĩĩie kũmwĩwʼĩa kĩwĩu na malinda ithima ila ĩthe wenzĩte. Isaka ndaaũkita namo, vandũ va ũu, athamĩĩisye mũsyĩ wake vaasa na enza ithima ingĩ. (Mwa. 26:​12-18) Ĩndĩ Avilisiti mavangie kĩwʼũ kya ithima isu nzaũ kyaĩ o kyoo. O na vailye ũu, Isaka ekalile auĩtye. (Mwa. 26:​19-25) Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kwĩkala auĩtye o na yĩla angĩ matwʼĩte vyũ kũmũthokoa? Ndalea kwĩthĩwa oonete ngelekanyʼo ya asyai make, na akemanyĩsya kũmantha mũuo ta Avalaamu na kwĩthĩwa na “veva wa wĩnyivyo na ũuu” ta Sala.—1 Vet. 3:​4-6; Mwa. 21:​22-34. w23.09 15 ¶4

Ĩvinda yĩla Yeova watwʼĩte yavika, nĩwatũmie Mwana wake e ũmwe kũũ nthĩ nĩ kana amanyĩsye andũ ĩũlũ wa Ũsumbĩ ũsu na ainengane thayũ wake atwovosye kuma naĩnĩ na kĩkwʼũnĩ. Na ĩndĩ Yesũ nĩwathayũũkiwʼe na asyoka ĩtunĩ ethĩwe Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Ĩndĩ ũndũ ũla mũnene ũneenewe Mbivilianĩ nĩ kana ĩsyĩtwa ya Yeova yĩkatetewa yĩla ũkethĩwa aianĩsya kĩeleelo kyake kwondũ wa nthĩ atũmĩĩte Ũsumbĩ wake, ũla ũtongoewʼe nĩ Klĩsto. Kĩeleelo kya Yeova kĩyĩsa kũvĩndũwa. Nĩwathanĩte kana kĩla kĩndũ kĩkeanĩa kwosana na ũndũ ũtwʼĩte. (Isa. 46:10; Aevl. 6:​17, 18) Ĩvinda yĩla ũtwʼĩte yavika, nthĩ ĩkatwʼĩkĩthwʼa nzaũ na nzyawa sya Atamu na Eva ila ikethĩwa syĩ ndũngalu na ivetewe naĩ ikatanĩa kwĩkala vo “tene na tene.” (Sav. 22:26) Ĩndĩ kĩu tikyo Yeova ũtwʼĩte kwĩanĩsya kĩ kyoka. Ũndũ ũngĩ ũtwʼĩte kwĩka nĩ kũmbanyʼa vamwe syũmbe syonthe ĩtunĩ na kũũ nthĩ syĩthĩwe syĩ ngwatanĩo. Ĩtina wa ũu, ikeethĩwa ilũmanĩtye nake e Mũsumbĩ Ũla Mũnene. (Aev. 1:​8-11) Ndũlea kwĩthĩwa wasengwʼa nĩ ũndũ Yeova wĩanĩasya kĩeleelo kyake kwa nzĩa nzeo, kana ti wʼo? w23.10 20 ¶7-8

Yĩla Ayuti ala maumĩte Mbaviloni mavikie Yelusaleme, nĩmambĩĩie kwĩthĩwa na mathĩna ma mbesa, silikalĩ ĩla yasumbĩkĩte kĩsio kĩu nĩyakwatiwe nĩ mathĩna, o na nĩmambĩĩie kũvĩngwa nĩ mbaĩ ila syamathyũlũlũkĩte. Kwoou yaĩ vinya kwa amwe kũtũnga ilĩko syoo wĩanĩ ũla waĩ wa vata, nawʼo waĩ kũtũngĩĩa ĩkalũ ya Yeova. Nĩkyo kĩtumi Yeova watũmie athani elĩ, Akai na Nzekalia, mamathangaasye mongele kĩthito, na kĩu nĩkyamatethisye. (Akai 1:1; Nzek. 1:1) Ĩndĩ ĩtina wa myaka ĩngĩ ta 50, nĩmendie kwĩkĩwa vinya ĩngĩ. Na kwoou Esala, ũla waĩ mũandĩki mwai wa ĩla Mĩao, nĩwaumie Mbaviloni athi Yelusaleme akamekĩe vinya mavĩtye ũthaithi wa wʼo mbee. (Esa. 7:​1, 6) O tondũ mawathani ma Akai na Nzekalia matethisye andũ ma Ngai maendeea kũmwĩkwatya o na mavĩngwa, o naitũ no matũtethye tũkaendeea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova akatũtetheeasya o na twakwatwa nĩ mathĩna.—Nth. 22:19. w23.11 14-15 ¶2-3

Tũtonya kwonanyʼa ata kana nĩtwendete athaithi ala angĩ? Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka nĩ kũmakiakisya. Kwĩwʼĩa angĩ ĩnee kũkatũtetheeasya ‘tũendeee kũkiakianyʼa.’ (1 Ath. 4:18) Tũtonya ata kũendeea kwenda ala angĩ mũnango? Nĩ kwa kwĩka kyonthe kĩla tũtonya tũmaekee yĩla matũvĩtĩsya. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata ũmũnthĩ twonyʼe ala angĩ kana nĩtũmendete? Kwoona kĩtumi kĩĩ Vetelo wanenganie: “Mũthya wa maũndũ onthe nĩ mũthengeeu. Kwoou, . . . ĩthĩwai na wendo mwingĩ katĩ wenyu.” (1 Vet. 4:​7, 8) Nũndũ mũthya wa nthĩ ĩno nthũku nũthengeee mũno vyũ, nĩ kyaũ twĩsĩ no kĩkĩke? Yesũ athanie ũũ aineenea aatĩĩi make: “Mũkamenwa nĩ mbaĩ syonthe nũndũ wa ĩsyĩtwa yakwa.” (Mt. 24:9) Nĩ kana tũkĩlye vinya kĩmena kĩu, twaĩlĩte kwĩthĩwa na ngwatanĩo. Tweeka ũu, kĩthito kya Satani kya kũtũaanyʼa kĩkanywʼa kĩwʼũ nũndũ tũkwatanĩtwʼe nĩ wendo.—Avi. 2:​1, 2. w23.11 13 ¶18-19

Ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai wĩ vinya mũno. Yĩla twamanyĩsya andũ ĩũlũ wa Yeova na nguma syake, nĩtwonaa maũndũ maseo. Andũ nĩmaekaa kũlindwa ilĩko nĩ movũngũ ma Satani, na kĩu kĩituma mambĩĩa kwona nguma sya Ĩthe witũ. Nĩmasengʼawʼa mũno nĩ vinya wake ũte maela. (Isa. 40:26) Nĩmemanyĩasya kũmũĩkĩĩa nũndũ wa ũsili wake wa katĩ. (Kũt. 32:4) Ũĩ wake mwingĩ nũtumaa mamanya maũndũ maingĩ. (Isa. 55:9; Alo. 11:33) Na nĩmakiakiawʼa kũmanya kana Ngai nĩ wendo. (1 Yoa. 4:8) O ũndũ mamũthengeea Yeova, nowʼo wĩkwatyo woo wa kwĩkala tene na tene me syana syake ũlũlũmĩlaa. Mwa nĩ kĩanda kĩnene mũno kwĩthĩwa tũtonya kũtetheesya andũ methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Ĩthe woo! Na tweeka ũu, Yeova atũtalaa ta “atethya ma wĩa vamwe” nake.—1 Ako. 3:5. w24.02 12 ¶15

Ethĩwa wĩ mũmanyĩwʼa wa Mbivilia kana asyai maku nĩ Ngũsĩ, nĩwĩthĩwa ũisũanĩa kũvatiswa? Mwa ũsu nĩ ũtwi wa vata mũno! Ĩndĩ ũtanamba kũvatiswa, nĩwaĩlĩte kwĩyumya ũmũthũkũme Yeova. Ũtonya kwĩyumya ata ũmũthũkũme Yeova? Nĩ kwa kũmwatha mboyanĩ kana ũkamũthaithaa e weka na ũkavĩtasya kwenda kwake mbee thayũnĩ waku. Na ĩndĩ ũimwatha kana ũkamwendaa na “ngoo yaku yonthe, na thayũ waku wʼonthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe na vinya waku wʼonthe.” (Mko. 12:30) Wĩkaa ũu kĩmbithĩnĩ, na nĩ kĩndũ kĩthĩawa katĩ waku na Yeova. Kĩvathũkanyʼo na ũu, kũvatiswa nĩ ũndũ wĩkaa ũtheinĩ, na wĩthĩawa woonyʼa andũ ala angĩ kana nĩwĩyumĩtye ũmũthũkũme Yeova. Kwĩyumya ũmũthũkũme Yeova nĩ wĩvĩto ũte wa kũvũĩwa ngũĩ. Ũtwi waku waĩlĩte kwĩthĩawa no kwĩanĩsya wĩvĩto ũsu, na Yeova nĩwendaa wĩke ũu.—Mũta. 5:4. w24.03 2 ¶2; 4 ¶5

Vai mũtwaano ũtethĩawa na mathĩna. O na Mbivilia nĩwetete sanzũ ĩkasya kana ala malika mũtwaanonĩ “makeethĩwa na thĩna mwĩĩnĩ woo.” (1 Ako. 7:28) Nĩkĩ? Nũndũ mũtwaano ũetae vamwe andũ elĩ me na naĩ, me nguma syĩ kĩvathũkanyʼo, na mendete na makamena syĩndũ syĩ kĩvathũkanyʼo. O na no methĩwe maeewe syĩthĩonĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. Eka ũu, ũmwe no ambĩĩe kwĩthĩwa na mĩtuo ĩla ũngĩ ũtamyonaa matanamba kũtwaana. Maũndũ ta asu no maete mathĩna. Ĩndĩ yĩla vathi ũu, ala me mũtwaanonĩ no molwe kana kĩla ũmwe nũvĩtasya, na vandũ va kũmantha ũndũ meũthĩnĩkĩa mathĩna ala me namo, no mambĩĩe kũtũlana mũtĩ. O na no mambĩĩe kwona nĩ kavaa makataanĩsya kana makathasya mũtwaano woo. Ĩndĩ kwĩka ũu no kũtume methĩwa na ũtanu? Aiee. Yeova endaa ala me mũtwaanonĩ maũnenge ndaĩa o na ethĩwa ve vinya kwĩkalanyʼa na ũla matwaanĩte nake. w24.03 16 ¶8; 17 ¶11

Ĩtina wa kwĩyumya ũmũthũkũme Yeova na kũvatiswa, wĩkwatyo waku wa kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ tene na tene yĩ Valatiso nĩwaendeeie kũlũlũmĩĩla o ũndũ waendeeie kwĩmanyĩsya maũndũ maingangĩ na waendeea kwĩana kĩ-veva. (Aevl. 5:13–6:1) No kwĩthĩwa wĩyoneete maũndũ ala mawetetwe nthĩnĩ wa Alomi 5:​2-4. Nũkwatĩtwe nĩ mathĩna maingĩ, ĩndĩ nũmomĩĩasya na ũkeyonea kana Ngai nĩwendeeawʼa nue. Nũndũ nĩwĩsĩ Ngai nũkwendete na nĩwendeeawʼa nue, wĩ na itumi nzeo sya kweteela ũkwate maũndũ ala ũtwathĩte. Wĩkwatyo waku nũlũlũmĩĩle mũnango kwĩ vau mbeenĩ. Ndwĩ na nzika o na vanini kana ũkeanĩa. Na wĩkwatyo ũsu nĩwʼo ũũtongoeasya maũndũnĩ onthe ala ũkwĩka thayũnĩ waku, ũkavĩndũa ũndũ ũũkua andũ maku ma mũsyĩ, ũndũ ũkwĩka motwi, na ũndũ ũũtũmĩa ĩvinda yaku. Ve ũndũ ũngĩ mũtũmwa Vaulo wawetie ũkonetye wĩkwatyo ũla tũtanĩaa tweetĩkĩlwa nĩ Ngai. Akũĩkĩĩthĩtye kana wĩkwatyo ũsu ũkeanĩa.—Alo. 15:13. w23.12 12-13 ¶16-19

Yĩla twakwatwa nĩ ĩtatwa yũmũ, no tũlanĩlwʼe nĩ maũndũ ala me ngoonĩ na kĩlĩkonĩ, kana tũkaemwa nĩ kwĩka maũndũ ũndũ tũneekaa tene. No twĩwʼe ta tũkwĩkangwʼa kũũ na kũũ nĩ maũndũ ala matũemeee ngoonĩ, o ta meli ĩkwĩkangwʼa kũũ na kũũ nĩ kĩuutani ũkanganĩ. Yeova atũtetheeasya ata yĩla ngoo sitũ syaemeewa nĩ maũndũ maingĩ meũtũlanĩlya? Nũtũĩkĩĩthĩtye kana akatũlũlũmĩĩlasya. Yĩla kwĩ na kĩuutani ũkanganĩ, meli nĩtonya kwĩkangwʼa mũno kũũ na kũũ. Nĩ kana kĩu kĩikethĩwe, meli mbingĩ syĩthĩawa syakĩĩwe syĩndũ sya kũilũlũmĩĩlya, ila syĩthĩawa ndeenĩ syasyo ĩtheo wa kĩwʼũ. Syĩndũ isu nisũvĩaa meli ndĩkekangwʼe mũno. Kĩu nĩkĩtumaa ala me melinĩ mewʼa me asũvĩĩku na me eanĩe mũnango. O na vailye ũu, mĩthemba mingĩ ya syĩndũ isu ĩthũkũmaa nesa yĩla meli ĩendete. O ta ũu, Yeova atũlũlũmĩĩlasya twaendeea kũmũthũkũma twĩ aĩkĩĩku mavindanĩ ma thĩna. w24.01 22 ¶7-8

Yĩla ũkwĩwʼa wĩ na wia, ĩkũlasye-ĩ, ‘Nĩ kyaũ Yeova ũminĩte kwĩka?’ Vindĩĩsya ĩũlũ wa syĩndũ ila woombie. Kwa ngelekanyʼo, yĩla ‘twasisya nesa’ ũndũ Yeova ũsũvĩaa tũsũni na malaa, ila nĩ syĩndũ ũtaasyũmba na mũvwʼano wake na ite na ũtonyi wa kũmũthaitha, kĩu kĩtumaa tũĩkĩĩa kana o naitũ no atũsũvĩe. (Mt. 6:​25-32) O na ĩngĩ, sũanĩa maũndũ ala wĩkĩte athaithi make. No wĩke ũu kwa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa mũndũ ũwetetwe Mbivilianĩ woonanisye e na mũĩkĩĩo mũlũmu, kana ũkasoma ngewa sya athũkũmi ma Yeova ma ĩvindanĩ yĩĩ. O na ĩngĩ, vindĩĩsya maũndũ ala Yeova ũminĩte kũkwĩka we mwene. Kwa ngelekanyʼo, aũtetheeisye ata kũmanya ũla wʼo? (Yoa. 6:44) Asũngĩĩte mboya syaku ata? (1 Yoa. 5:14) Ũtethekaa ata kĩla mũthenya nĩ nthembo ya Mwana wake mwendwa?—Aev. 1:7; Aevl. 4:​14-16. w24.01 3 ¶6; 7 ¶17