Maũndũ Ala Twĩmanyĩasya Kumana na Nyũnyi sya Yayaya

MBEE wa myaka 3,000 mĩvĩtu, Yovu nĩwoonanisye kana nyũnyi sya yayaya nitũmanyĩasya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa wũmbi wa Ngai. Nyũnyi no itũmĩke ta ngelekanyʼo ya kũmanyĩsya kana ya kũelekanyʼa syĩndũ kumana na ũndũ syũmbĩtwe na ũndũ syĩkaa maũndũ. Mbivilianĩ ve kũndũ kwingĩ nyũnyi sya yayaya itũmĩĩtwe ta ngelekanyʼo sya kũtũmanyĩasya ĩũlũ wa ũndũ twaĩlĩte kwĩkala na ĩũlũ wa ngwatanĩo yitũ na Ngai. Ekai twone ngelekanyʼo imwe.

VALA NTHŨNGŨLŨLŨ SYAKAA NDALA

Andũ ala mekalaa Yelusaleme nĩmeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa nthũngũlũlũ, ila syakaa ndala syoo ungu wa iala sya nyũmba. Imwe syakaa ndala ĩkalũnĩ ya Solomoni. Nĩvatonyeka nthũngũlũlũ ila syaakaa ndala ĩkalũnĩ kĩla mwaka ikethĩwa syeewʼaa ve vandũ vauĩtye, itonya kũeea tũswii twasyo iteũthĩnwʼa.

Mũandĩki wa ĩvuku ya Savuli 84, ũla waĩ ũmwe wa syana sya Kola, na wathũkũmaa ĩkalũnĩ kyumwa kĩmwe nthĩnĩ wa kĩla myei thanthatũ nĩwoonie ndala isu syaĩ ĩkalũnĩ. Nũndũ aĩ na mea ma kwĩthĩwa ailyĩ ta nthũngũlũlũ ila mavinda onthe ndala yasyo yeethĩawa nyũmbanĩ ya Yeova, aisye atĩĩ: “A! mawĩkalo maku nĩ maseo, We Yeova wa nguthu! Ngoo yakwa yĩ na mea, ĩĩ, o na kũthelekela kwondũ wa nza sya Yeova; . . . Ĩĩ, mũthoonzwe nĩwĩyoneete nyũmba, Na nthũngũlũlũ ndala, vala ĩtonya kwia tũswii twayo, O ithembeonĩ syaku, we Yeova wa nguthu, Mũsumbĩ wakwa, na Ngai wakwa.” (Savuli 84:1-3) Ithyĩ, vamwe na syana sitũ, nĩtwĩthĩawa na wendi mwingĩ wa kwĩthĩwa kĩkundinĩ kya andũ ma Yeova kĩla ĩvinda?—Savuli 26:8, 12.

ĨSAŨ NĨYĨSĨ MAVINDA MAYO

Mwathani Yelemia aandĩkie atĩĩ: “Ĩsaũ ya yayaya nĩyĩsĩ mavinda mayo.” Nĩweesĩ nesa vyũ ĩũlũ wa ũndũ masaũ mathamaa mesĩlĩte Nthĩ ya Watho. Ĩvinda ya mbevo yathela, masaũ mbee wa 300,000 nĩmathamaa kuma Africa nginya Northern Europe mesĩle Jordan Valley. Masaũ asu nĩmethĩawa na kĩndũ nthĩnĩ wamo (internal clock) kĩla kĩmatetheeasya kũmanya ĩvinda ya kũsyoka ĩngĩ kũla masyaanĩaa ĩvinda ya thano yavika. O ta nyũnyi ila ingĩ ithamaa, masaũ ‘nĩmalilikanaa ĩvinda ya kũsyoka kwamo.’—Yelemia 8:7.

Ĩvuku yĩtawa Collins Atlas of Bird Migration yonanĩtye kana ũndũ ũla wa ũsengyʼa nĩ kana ve kĩndũ kĩ nthĩnĩ wa nyũnyi kĩtumaa imanya ĩvinda yĩla syaĩle kũthama. Yeova Ngai oombie nyũnyi syĩ na kĩndũ kĩu kĩitetheeasye kũmanya ĩvinda yĩla syaĩle kũthama, ĩndĩ anenga mũndũ ũtonyi wa kũmanya mavinda. (Luka 12:54-56) Kĩvathũkanyʼo na ũĩ ũla wĩthĩawa masaũnĩ, ũmanyi wa Ngai nĩwʼo ũtumaa mũndũ aelewa maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ na aimanya atwĩe ĩvinda yĩva. Ĩvindanĩ ya Yelemia, Aisilaeli nĩmavũthĩĩisye maũndũ ala maaĩle kũmatetheesya kũmanya matwĩe ĩvinda yĩva. Ngai nĩwaeleisye vala vaĩ thĩna kwa kwasya atĩĩ: “Nĩmaleete ndeto ya Yeova; na nĩ ũĩ mwaũ wĩ nthĩnĩ woo?”—Yelemia 8:9.

Ũmũnthĩ ve maũndũ matũĩkĩĩthasya nesa vyũ kana tũilyĩ ĩvindanĩ yĩla Mbivilia yĩtĩte “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo.” (2 Timotheo 3:1-5) We nũkũatĩĩa ngelekanyʼo ya ĩsaũ na kũmanya nĩ “ĩvinda” yĩkũ twĩkalĩte?

NDIŨ YONAA VAASA

Ndiũ kana kĩlũĩ niwetetwe mavinda maingĩ nthĩnĩ wa Mbivilia, na nĩsyoonekaa mũno Nthĩ ya Watho. Ndiũ yĩ ndalanĩ yayo ĩũlũ wa kĩĩma, “nĩthianaa [kana, kũmantha] sya nzyĩma; metho mayo mamyonaa yĩ kũasa.” (Yovu 39:27-29) Ndiũ yĩ ũtonyi mwingĩ mũno wa kwona vaasa ũkethĩa no yone kavũkũ ke nusu maili kana kĩlomita kĩmwe.

O ũndũ ndiũ ‘yonaa vaasa,’ nowʼo Yeova wĩ na ũtonyi wa kũmanya ĩvinda yũkĩte ũndũ yĩkethĩwa yĩilyĩ. Na kwoou Yeova aĩtye atĩĩ: “Ngĩtavanʼya mũminũkĩlyo kuma mwambĩlĩlyonĩ, na kuma tene tene maũndũ ala matanamba kwĩkwa.” (Isaia 46:10) Kwa kũatĩĩa ũtao wa Yeova, no tũtetheke kumana na ũĩ wake ũte maela na ũtonyi wake wa kũmanya maũndũ ala makekĩka ĩvinda yĩla yũkĩte.—Isaia 48:17, 18.

O na ĩngĩ, Mbivilia yĩelekanasya ala mamũĩkĩĩaa Ngai na ndiũ. Yaĩtye atĩĩ: “Ala mamweteelaa Yeova makeeũvwʼa vinya woo; makambata na nthwau ta ndiũ.” (Isaia 40:31) Ndiũ ĩtetheeawʼa kũũlũka yambatĩte na ĩũlũ nĩ nzeve yambatĩte yĩ na ũvyũvu. Ĩla ndiũ yavika vandũ ve nzeve ĩsu mbyũ, ĩtambũũkasya nthwau syayo na ĩyambĩĩa kũthiũũka o vau ve nzeve ĩsu. O ũndũ ndiũ ĩsu yĩendeee kũthiũũka vau ve nzeve ĩsu yambatĩte, nowʼo yĩendeeaa kwambata ĩũlũ o kavola kwa kavola. Ndiũ ndĩtũmĩaa vinya wayo kũũlũka yambatĩte na ĩũlũ kana ĩla yĩũlũkĩte kũndũ kũasa. O ta ũu, athũkũmi ma Yeova nĩmamwĩkwatasya nũndũ nũmathĩte kana akamanenga ‘vinya mũnene ũvĩtũkĩte.’—2 Akolintho 4:7, 8.

“ŨNDŨ NGŨKŨ YŨMBANASYA TŨSWII TWAYO”

Kavinda kakuvĩ Yesũ atambĩte kũawa, nĩwaũngamie asyaĩĩsye mũsyĩ mũnene wa Ayuti na asya: “We Yelusaleme, Yelusaleme ũla wũaa athani, na kũmakimanga na mavia ala matũmiwe kwaku! nĩ mavinda meana nendie kũmbanʼya vamwe syana syaku, o ũndũ ngũkũ yũmbanasya tũswii twayo vamwe nthwaunĩ syayo, nenyu mũtyaaĩtĩkĩla!”—Mathayo 23:37.

Kĩndũ kĩmwe Ngai weekĩie nthĩnĩ wa nyũnyi nĩ wendi wasyo mũnene wa kũsũvĩa tũswii twasyo. No nginya nyũnyi ila itakaa ndala ta ngũkũ syĩkale syĩtũĩĩe nũndũ nĩ laisi mũno kũvithũkĩwa. Ĩla ngũkũ yoona kĩlũĩ kĩithiũũkanga yayayanĩ, yumasya wasya ũtumaa tũswii tũmanya kana ve mũisyo wĩ vandũ, na ĩndĩ tũisemba tũkevithe nthwaunĩ syayo. O na ĩngĩ, ungu wa nthwau sya ngũkũ ĩsu, tũswii nĩtwĩthĩawa tũtonya kwĩvitha mbua na sua ĩvyũ. O ta ũu, Yesũ nĩwendaa kũtetheesya andũ ala matwĩe Yelusaleme methĩwe me ũsũvĩonĩ wa Yeova na mayĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo vamwe nake. Ũmũnthĩ Yesũ nũtũthoketye nĩ kana tũkwate ũthyũmũo na ũsũvĩo kumana na mĩio mĩito na mawĩmakĩo ma kĩla mũthenya.—Mathayo 11:28, 29.

Kwa wʼo, no twĩmanyĩsye maũndũ maingĩ kumana na nyũnyi. Ĩla ũũsisya maũndũ ala nyũnyi syĩkaa, tata ũlilikane Maandĩko ala maeleetye ĩũlũ wa nyũnyi. Eka ngelekanyʼo ya nthũngũlũlũ ĩũtetheesye kwonaa nyũmba ya Yeova ya kũthaitha yĩ ya vata mũno. Na o tondũ ndiũ yambataa ĩũlũ ĩtetheewʼe nĩ nzeve, o naku mwĩkwatye Ngai nĩ kana aũnenge wĩkwatyo na vinya. Na o tondũ nthwau sya ngũkũ isũvĩaa tũswii, nowʼo twaĩle kwĩtĩkĩla Yesũ atũtetheesye kũkwata ũsũvĩo na tũyĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova. Nayo ngelekanyʼo ya ĩsaũ nĩyĩũlilikanyʼe ũkekalaa wĩ metho nĩ kana ũmanyae kĩla maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ mekũtũmanyĩsya.