No Ũmwĩkwatye Yeova o na Wakwatwa Nĩ Mathĩna

1-2. (a) Tũkwatawa nĩ mathĩna meva mailye ta ala makwatie Ayuti ala masyokie Yelusaleme? (b) Elesya kwa ũkuvĩ mathĩna ala Ayuti makomanie namo. (Sisya ĩsandũkũ “Mĩthenyanĩ ya Akai, Nzekalia, na Esala.”)

MAVINDA amwe we nĩwĩkũlasya ĩvinda yũkĩte yĩkeethĩwa yĩilye ata? No kwĩthĩwa yu ũte wĩanĩ, na wĩsengʼa ũtonya kũmanthĩa andũ maku ata. O na no kwĩthĩwa ũisengʼa ũtonya kũsũvĩa mũsyĩ waku ata nũndũ wa kũthĩnwʼa kana kũvĩngwa yĩla mũũtavanyʼa, kana nũndũ wa kwĩthĩwa silikalĩ ya nthĩ yenyu yĩ na mathĩna. Nĩwĩthĩwa ũkwatĩtwe nĩ mathĩna amwe ta asu? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, nũkwĩkĩwa vinya weemanyĩsya ũndũ Yeova watetheeisye Aisilaeli yĩla makwatiwe nĩ mathĩna mavwʼanene na asu.

² Ayuti aingĩ masyaĩwe Mbaviloni na makeanĩa kwʼo, na kwoou keka mayaĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu, mayaĩ matia malĩ yoo na maithi Isilaeli, vala aingĩ moo matavesĩ nesa. Yĩla mavikie kwʼo, nĩmambĩĩie kwĩthĩwa na mathĩna ma mbesa, silikalĩ ĩla yasumbĩkĩte kĩsio kĩu nĩyakwatiwe nĩ mathĩna, o na nĩmambĩĩie kũvĩngwa nĩ mbaĩ ila syamathyũlũlũkĩte. Kwoou yaĩ vinya kwa amwe kũtũnga ilĩko syoo wĩanĩ ũla waĩ wa vata, nawʼo waĩ kũtũngĩĩa ĩkalũ ya Yeova. Nĩkyo kĩtumi twĩ ta mwaka wa 520 mbee wa Klĩsto, Yeova watũmie athani elĩ, Akai na Nzekalia, mamathangaasye mongele kĩthito wĩanĩ wake. (Akai 1:1; Nzek. 1:1) O tondũ tũkwĩsa kwona, ũtao ũla manengiwe nĩ athani asu nĩwamatethisye mũno. Ĩndĩ ĩtina wa myaka ĩngĩ ta 50, nĩmendie kwĩkĩwa vinya ĩngĩ. Na kwoou Esala, ũla waĩ mũandĩki mwai wa ĩla Mĩao, nĩwaumie Mbaviloni athi Yelusaleme akamekĩe vinya mavĩtye ũthaithi wa wʼo mbee.—Esa. 7:​1, 6.

3. Twĩneenea makũlyo meva? (Nthimo 22:19)

³ O tondũ mawathani ma Akai na Nzekalia matethisye andũ ma Ngai maendeea kũmwĩkwatya o na mavĩngwa, o naitũ no matũtethye tũkaendeea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova akatũtetheeasya o na twakwatwa nĩ mathĩna. (Soma Nthimo 22:19.) Yĩla tũkwĩthĩwa tũineenea ũtũmani ũla Ngai wanengie Akai na Nzekalia o vamwe na ngelekanyʼo ya Esala, nĩtũũkwata mosũngĩo ma makũlyo aa: Ayuti ala maumie Mbaviloni meekie ata makwatwa nĩ mathĩna? Nĩkĩ twaĩlĩte kũvĩtya mbee kwenda kwa Ngai o na yĩla maũndũ momũ? Na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũmwĩkwatye Yeova mũnango yĩla twakwatwa nĩ mathĩna?

KĨLA AYUTI MEEKIE MAKWATWA NĨ MATHĨNA

4-5. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie Ayuti maola kĩthito kyoo kya kũtũngĩĩa ĩkalũ?

⁴ Yĩla Ayuti mavikie Yelusaleme, maĩ na wĩa mwingĩ wa kũtethya. Nĩmaakie ĩngĩ na mĩtũkĩ kĩthembeo kya Yeova na makwatya mũsingi wa ĩkalũ. (Esa. 3:​1-3, 10) Ĩndĩ ĩtina wa kavinda, kĩthito kyoo nĩkyaolekile. Nĩkĩ? Eka wĩa ũla maĩ nawʼo wa kũtũngĩĩa ĩkalũ, nĩmaaĩlĩte kwaka nyũmba syoo sya kwĩkala, kũĩma, na kũmanthĩa mĩsyĩ yoo lĩu. (Esa. 2:​68, 70) Na ti ũu wʼoka. Nĩmavĩngawa nĩ amaitha moo, ala maĩ na mũvango wa kũũngamya wĩa wa kũtũngĩĩa ĩkalũ.—Esa. 4:​1-5.

⁵ O na ĩngĩ, Ayuti asu nĩmakwatiwe nĩ mathĩna ma mbesa, na silikalĩ ĩla yasumbĩkĩte nthĩ yoo nĩyakwatiwe nĩ mathĩna. Nthĩ yoo yu yaĩ ungu wa Ũsumbĩ wa Velisia. Ĩtina wa Mũsumbĩ Kulusi wa Velisia kũkwʼa mwakanĩ wa 530 mbee wa Klĩsto, mũsumbĩ ũla waatĩĩe weetawa Kambasisi nĩwambĩĩisye kambeini ya kũkĩlya vinya nthĩ ya Misili. Nĩvatonyeka asikalĩ me nzĩanĩ maendete Misili makethĩwa mavenaa Aisilaeli lĩu, kĩwʼũ, na nyũmba syoo nĩ kana makomele vo, na kĩu kyatumaa maũndũ ma Aisilaeli meta ĩ ya mũno. Eka ũu, mwambĩĩonĩ wa ũsumbĩ wa Ndalio wa 1, ũla wasumbĩkie vandũ va Kambasisi, silikalĩ yake yausĩe ithokoo na mathĩna maingĩ. Maũndũ asu onthe mailea kwĩthĩwa matumie Ayuti masengʼa memanthĩa mĩsyĩ yoo ata. Na nũndũ wa ũu, amwe nĩmambĩĩie kwĩthĩwa na nzika kana yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda yĩla yaaĩlĩte ya kũtũngĩĩa ĩkalũ ya Yeova.—Akai 1:2.

6. Ayuti makwatiwe nĩ thĩna ũngĩ wĩva, na Nzekalia amaĩkĩĩthisye kyaũ? (Nzekalia 4:​6, 7)

⁶ Soma Nzekalia 4:​6, 7. O na kũtwʼĩka Ayuti maĩ na mathĩna ma mbesa na silikalĩ ya kwoo yaĩ na mathĩna, no maaĩlĩte kũmĩĩsya kũthĩnwʼa. Mwakanĩ wa 522 mbee wa Klĩsto, amaitha moo nĩmavotie kũsesenga silikalĩ ya Velisia yakũna maluvuku kũtũngĩĩwa kwa ĩkalũ. Ĩndĩ Nzekalia nĩwamaĩkĩĩthisye kana Yeova nũkũtũmĩa veva wake wĩ vinya kũmavetea kĩsiĩĩi o na kĩva. Na ĩndĩ twĩ mwakanĩ wa 520 mbee wa Klĩsto, Mũsumbĩ Ndalio nĩwamanengie mwanya wa kũendeea kũtũngĩĩa ĩkalũ, amanenga mbesa kwondũ wa wĩa ũsu, na aumya mwĩao makavana ala maĩ vau kĩsionĩ mamatetheesye.—Esa. 6:​1, 6-10.

7. Yeova aathimie ata Ayuti ala masyokie Yelusaleme yĩla mavĩtisye kwenda kwake mbee?

⁷ Yeova atũmĩie Akai na Nzekalia kũĩkĩĩthya andũ make kana nũkũmatwʼĩĩka mavĩtya mbee wĩa wa kũtũngĩĩa ĩkalũ. (Akai 1:​8, 13, 14; Nzek. 1:​3, 16) Nũndũ wa ũĩkĩĩthyo ũla manengiwe nĩ athani asu, nĩmasyokeie wĩa ũsu mwakanĩ wa 520 mbee wa Klĩsto, na maũmina o na myaka ĩtano ĩte mĩthelu. Nĩkwĩthĩwa Ayuti nĩmavĩtisye kwenda kwa Yeova mbee o na kau maĩ na mathĩna, nĩwamatetheeisye kĩ-mwĩĩ na kĩ-veva. Na kĩu kyatumie mamũthaitha me atanu.—Esa. 6:​14-16, 22.

VĨTYA MBEE KWENDA KWA NGAI

8. Ndeto ila syĩ Akai 2:4 itonya kũtũtetheesya ata tũendeee kũvĩtya mbee kwenda kwa Ngai? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

⁸ O ũndũ ũla thĩna mũnene ũthengeee, nĩ ũndũ wa vata vyũ twĩkale tũlilikene kana nĩtwaĩle kwĩkĩa kĩthito twĩwʼe ũla mwĩao wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo. (Mko. 13:10) Ĩndĩ mavinda amwe no twĩwʼe ve vinya kwĩkĩa kĩthito ũtavanyʼanĩ ethĩwa twĩ na mathĩna ma mbesa kana nĩtũũvĩngwa. Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũvĩtasye maũndũ ma Ũsumbĩ mbee? Nĩ kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana “Yeova wa nguthu”b e ngalĩ ĩ yitũ. Twavĩtya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee wa a maitũ, ndakaleaa kũtũtwʼĩĩka. Kwoou tũyaĩlĩte kũkĩa kĩndũ.—Soma Akai 2:4.

9-10. Mwana-a-asa ũmwe na mũka meeyoneie ata ũwʼo wa ndeto sya Yesũ ila syĩ Mathayo 6:33?

⁹ Kwoona ngelekanyʼo ya mwana-a-asa wĩtawa Oleg na mũka, Irina,c ala methĩawa me mavainia. Ĩtina wa kũthamĩĩa kĩsionĩ kĩngĩ nĩ kana matetheesye kĩkundi kyaĩ na vata, wĩa woo nĩwathelile nũndũ wa mathĩna ma mbesa ala maĩ nthĩ yoo. O na kau mekalĩte vakuvĩ mwaka matakwata wĩa mũseo, nĩmeeyoneie Yeova aimatwʼĩĩka, na mavinda kwa mavinda nĩmakwataa ũtethyo kuma kwa ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Nĩ kyaũ kyamatetheeisye kũmĩĩsya? Oleg, ũla mbeenĩ weewʼaa akwʼĩte ngoo, aĩtye, “Kũtũmĩa ĩvinda yingĩ ũtavanyʼanĩ nĩkwatũtetheeisye twaendeea kũvĩtya mbee maũndũ ala ma vata thayũnĩ.” E na mũka mayaaeka kũtavanyʼa na kĩthito o na yĩla mamanthaa wĩa.

¹⁰ Mũthenya ũmwe menũka ĩtina wa ũtavanyʼa, meethĩie mwana-a-asa ũmwe me ndũũ mũno aumie vandũ va mũendo wa kĩlomita ta 160 (maili 100) amaeteete ikavũ ilĩ syaĩ na mbaa mboka. Oleg aĩtye: “Mũthenya ũsu nĩtwoonie ĩngĩ ũndũ Yeova na kĩkundi matũthĩnĩkĩaa mũno wĩana. Twĩ na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova ndolawa nĩ athũkũmi make o na ethĩwa mo meona maũndũ ta mateĩsa kũseũva.”—Mt. 6:33.

11. Vakaendaa ata twavĩtya mbee kwenda kwa Ngai?

¹¹ Yeova endaa twĩkĩe kĩthito wĩanĩ wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa nũndũ nũtangĩĩaa mathayũ. O tondũ kalungu ka 7 koonanyʼa, Akai nĩweesũvie andũ ma Yeova mambĩĩe ĩngĩ wĩa ũla Ngai wamanengete, na ameie nĩmathũkũme ta ĩndĩ mekwambĩĩsya ĩngĩ mũsingi wa ĩkalũ. Na meeka ũu, Yeova amathie ũũ: “Nĩngũmũathima.” (Akai 2:​18, 19) O naitũ no twĩthĩwe na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova akaathimaa kĩthito kitũ twavĩtya mbee wĩa ũla ũtũnengete.

ŨNDŨ TŨTONYA KŨMWĨKWATYA YEOVA MŨNANGO

12. Nĩkĩ Esala na Ayuti ala waĩ namo maĩ na vata wa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu?

¹² Twĩ mwaka wa 468 mbee wa Klĩsto, Esala nĩwambĩĩisye kyalo e na kĩkundi kya kelĩ kya Ayuti kuma Mbaviloni nginya Yelusaleme. Nĩ kana mavote kũthi kyalo kĩu, nĩmaaĩlĩte kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Na kĩtumi nũndũ maĩ mesĩle nzĩanĩ nthũku mũno makuĩte thaavu na vetha mwingĩ, ũla mũsumbĩ wanenganĩte kwondũ wa ĩkalũ. Kwoou yaĩ laisi mũno makavithũkĩwa nĩ ingʼei. (Esa. 7:​12-16; 8:31) Na kwongela ũu, ĩtina wa kavinda, nĩmeethĩie kana o nayo ndũa ya Yelusaleme ti yo yaĩ nzũvĩĩku. Ndũa ĩsu ndyaĩ na andũ aingĩ, na ngũta na mbingĩlo syayo nĩsyendaa kũtũngĩĩwa. Ngelekanyʼo ya Esala yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kĩla kĩtonya kũtũtetheesya tũmwĩkwatye Yeova mũnango?

13. Nĩ kyaũ kyatumie Esala amwĩkwatya Yeova mũnango? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

¹³ Esala nĩwoonete navu ĩtina ũndũ Yeova watwʼĩĩkie andũ make ĩvindanĩ ya thĩna. Twĩ mwakanĩ wa 484 mbee wa Klĩsto, nĩvatonyeka Esala akethĩwa ekalaa Mbaviloni yĩla Mũsumbĩ Aasuelo waumisye mwĩao Ayuti onthe ala mekalaa ungu wa Ũsumbĩ wa Velisia moawe. (Est. 3:​7, 13-15) Vate nzika, ĩvinda yĩu thayũ wa Esala waĩ mũisyonĩ. Yĩla Ayuti onthe nthĩnĩ wa “kĩla kĩlungu kĩnene kya nthĩ” ĩsu meewie ũu, nĩmatĩĩie kũya na mameta maimwĩkaĩla Yeova amatetheesye. (Est. 4:3) Kwasũanĩa ũndũ Esala na Ayuti ala angĩ meewie yĩla ala mavangĩte kũmoaa mooaiwe nemo! (Est. 9:​1, 2) Kĩla kyamũkwatie Esala ĩvinda yĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa nekyo kyamũmbanisye kwondũ wa mathĩna ala maĩ mbee, na kyatuma aĩkĩĩa mũnango kana Yeova nũsũvĩaa andũ make.d

14. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe eemanyĩisye kyaũ yĩla Yeova wamũthĩnĩkĩie ĩvindanĩ waĩ na thĩna?

¹⁴ Yĩla Yeova watũthĩnĩkĩa twĩ mathĩnanĩ, nĩtũmwĩkwatasya mũnango. Kwoona ngelekanyʼo ya Anastasia, ũla wĩkalaa nthĩ ĩmwe yĩ ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa ya Europe. Ĩvinda yĩmwe nĩwaũngamisye wĩa wake nĩ kana ndakese kwĩlikya maũndũnĩ ma siasa. Aĩtye: “Ndyaĩ naamanyĩa kwĩkala nde mbesa.” Aendeee kwasya: “Ĩndĩ naekie ũndũ ũsu mokonĩ ma Yeova, na kĩu kyatumie nona ũndũ wanthĩnĩkĩie nesa mũno. O na ethĩwa ve ĩvinda yĩkavika wĩthĩe ndi wĩanĩ ĩngĩ, ndikatelema. Ethĩwa Ĩthe wakwa wa ĩtunĩ nũkũnthĩnĩkĩa ũmũnthĩ, o na ũnĩ akanthĩnĩkĩa.”

15. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Esala aendeea kũmwĩkwatya Yeova mũnango? (Esala 7:​27, 28)

¹⁵ Esala nĩwoonie kwʼoko kwa Yeova thayũnĩ wake. Kũvindĩĩsya ũndũ Yeova wamũsũvĩĩte ĩvinda ĩvĩtu nĩkwatumie aendeea kũmwĩkwatya. Kwoona ndeto ii wawetie: “Kwĩanana na kwʼoko kwa Yeova Ngai wakwa ĩũlũ wakwa.” (Soma Esala 7:​27, 28.) Esala atũmĩie ndeto ivwʼanene na isu mavinda angĩ atano ĩvukunĩ yĩla waandĩkie ya Esala.—Esa. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. Nĩ maũndũnĩ ta meva tũtonya kwona nesanga kwʼoko kwa Ngai thayũnĩ witũ? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁶ Yeova no atũtetheesye yĩla twĩ thĩnanĩ. Kwa ngelekanyʼo, no twone kwʼoko kwa Yeova thayũnĩ witũ yĩla tũkwĩtya ũla ũtũandĩkĩte lũũsa wa kũthi ũmbanonĩ mũnene, kana yĩla tũũmũkũlya atũvĩndũĩe masaa ma wĩa nĩ kana tũvote kũendaa maũmbanonĩ onthe ma kĩkundi. Nĩtũtonya kũsengʼa mũno twoona ũndũ maũndũ mekwaĩla. Kwĩyonea kĩu kũtumaa tũmwĩkwatya Yeova mũnango.

17. Esala oonanisye wĩnyivyo ata yĩla wakwatiwe nĩ maũndũ momũ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹⁷ Esala nĩwamũvoyaa Yeova enyivĩtye amũtetheesye. Kĩla ĩvinda Esala weewʼa aemeewa nĩ ianda ila wĩ nasyo, nĩwamũvoyaa Yeova enyivĩtye amũtetheesye. (Esa. 8:​21-23; 9:​3-5) Yĩla ala angĩ moonie amwĩkwatĩtye Yeova amũtwʼĩĩke, nĩmendie kũmũkwata mbau na kũatĩĩa ngelekanyʼo yake. (Esa. 10:​1-4) O naitũ yĩla tũkwĩwʼa tũemeewe nĩ mawĩmakĩo tũisengʼa twĩanĩsya ata mavata maitũ ma kĩ-mwĩĩ, kana twĩĩkalya mĩsyĩ yitũ yĩ mĩsũvĩĩku ata, nĩtwaĩle kũmũvoya Yeova tũte na nzika kana nũkũtwĩthukĩĩsya.

18. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũmwĩkwatye Yeova mũnango?

¹⁸ Yĩla twamũkũlya Yeova atũtetheesye twĩnyivĩtye na tweetĩkĩla ũtethyo ũla tũũnengwa nĩ athaithi ala angĩ, nĩtũmwĩkwatasya mũnango. Kwa ngelekanyʼo, Erika, ũla wĩ na syana itatũ, nĩwaendeeie kũmwĩkwatya Yeova o na yĩla wakwatiwe nĩ maũndũ maito. Mũũme na kana kake kate kasyae makwie maatĩanĩe. Aĩtye ũũ alilikana ĩvinda yĩu: “Ndwĩsa kũmanya kwĩ tene ũndũ Yeova ũtonya kũũtetheesya. No ũkwate ũtethyo kwa nzĩa ũteetaĩĩe. Nĩsĩte kwĩthĩa kana mboya syakwa mbingĩ isũngĩĩtwe kwĩsĩla ndeto na meko ma anyanyawa. Yĩla neethĩwa nĩ mũthalĩku kwa anyanyawa, yĩthĩawa yĩ laisi kwoo kũndetheesya.”

ENDEEA KŨMWĨKWATYA YEOVA NGINYA MŨMINŨKĨLYO

19-20. Ngelekanyʼo ya Ayuti ala mataĩ matonya kũsyoka Yelusaleme yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁹ No twĩmanyĩsye ĩsomo ya vata kuma kwa Ayuti ala mataĩ matonya kũsyoka Yelusaleme. No kwĩthĩwa amwe moo mataĩ matonya kũsyoka nũndũ wa ũkũũ, ũwau, kana nũndũ wa maũndũ makonetye mĩsyĩ yoo. O na vailye ũu, nĩmavothie na ngenda syĩndũ sya kũtetheesya kũtũngĩĩa ĩkalũ, na mainenga ala maĩ matonya kũsyoka Yelusaleme. (Esa. 1:​5, 6) Veonekana o na ĩtina wa myaka ta 19 kuma kĩkundi kya mbee kya Ayuti kũsyoka Yelusaleme, ala matiiwe Mbaviloni no maendeee kũtũma mĩvothi.—Nzek. 6:10.

²⁰ O na ethĩwa tũitonya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Ngai, no twĩkale tũte na nzika kana Yeova nũtũngaa mũvea nũndũ wa kĩthito kĩla twĩkĩaa nĩ kana tũmwendeesye. Twĩsĩ ũu ata? Ĩvindanĩ ya mwathani Nzekalia, Yeova nĩwamũkũlilye aseũvye ngovia ya ũsumbĩ atũmĩĩte thaavu na vetha ũla watũmĩtwe nĩ Ayuti ala mekalaa Mbaviloni. (Nzek. 6:11) ‘Ngovia ya ũsumbĩʼ ĩla yaseũviwʼe yesaa kwĩthĩwa ta “ũlilikanʼyo” wa mĩvothi yoo ya ũlau. (Nzek. 6:14) No twĩthĩwe na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova ndakolwa nĩ kĩthito kitũ kya kuma ngoonĩ kĩla tweekĩie yĩla twamũthũkũmaa mavindanĩ ma thĩna.—Aevl. 6:10.

21. Nĩ kyaũ kĩkatũtetheeasya tũendeee kũmwĩkwatya Yeova o na twakwatwa nĩ kyaũ ĩvinda yũkĩte?

²¹ Tũi na nzika kana nĩtũkũendeea kũkwatwa nĩ mathĩna mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, na maũndũ nĩmatonya kweta ĩ ya mũno ĩvinda yũkĩte. (2 Tim. 3:​1, 13) Ĩndĩ tũyaĩle kwĩmakĩa mũno. Lilikana ndeto ii Yeova watavisye andũ make ĩvindanĩ ya Akai: “Nĩ vamwe nenyu . . . Mũikakĩe.” (Akai 2:​4, 5) O naitũ no twĩkale tũte na nzika kana Yeova akeethĩawa vamwe naitũ twaendeea kwĩka kyonthe kĩla tũtonya twĩke kwenda kwake. Twaendeea kũatĩĩa kĩla tweemanyĩsya mawathaninĩ ma Akai na Nzekalia na ngelekanyʼonĩ ya Esala, twĩendeea kũmwĩkwatya Yeova o na twakwatwa nĩ kyaũ ĩvinda yũkĩte.