Kũmĩanĩsya na Kyeva​—Kĩla Ũtonya Kwĩka Ũmũnthĩ

Wamantha ũtao wa kũũtetheesya kũmĩanĩsya na kyeva, nũtonya kũkwata mawoni maingĩ mũno, na amwe makaũtethya kwĩ angĩ. Nĩvatonyeka ũu ũkethĩwa nũndũ o tondũ tũwetie mbeenĩ, andũ monanasya kyeva kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo. Ũtao ũla ũtonya kũtethya mũndũ ũmwe, nũtonya kũlea kũtethya mũndũ ũngĩ.

Ĩndĩ o na vailye ũu, ve motao amwe monekete kana no matethye andũ aingĩ ala me kyeva. Motao asu nĩmakothaa kũwetwa nĩ ala mataaa ala me na kyeva, na nĩmosanĩte na myolooto yĩ ĩvukunĩ yĩmwe ya tene ĩndĩ yĩ ũĩ mwingĩ, nayo nĩ Mbivilia.

1: ĨTĨKĨLA ŨTETHYO KUMA KWA ANDŨ MA MŨSYĨ NA ANYANYA

• 

  Atai amwe maasya kana ũsu nĩwʼo ũndũ ũla wa vata vyũ ũtonya kũtetheesya mũndũ akomĩĩsya kyeva kya kũkwʼĩĩwa. Ĩndĩ mavinda amwe nũtonya kwĩwʼa ũyenda kwĩkala wĩ weka. O na nũtonya kũthatĩa andũ ala meũtata kũũtetheesya. Ũsu nĩ ũndũ wĩkĩkaa.

• Ndũkewʼe ta lasima wĩthĩwe vakuvĩ na ala angĩ mavinda onthe, ĩndĩ o na vailye ũu, ndũkevathane vyũ namo. Na kĩtumi nũndũ nũtonya kwĩsa kwenda ũtethyo woo ĩvinda yũkĩte. Kwoou elesya ala angĩ maũndũ ala wĩ na vata namo ĩvindanĩ yĩu wĩ na kyeva, na ala ũte na vata namo.

• Kwosana na mavata maku, tata ũkethĩawa na ĩvinda yĩanĩtye vamwe na ala angĩ, na ĩvinda yĩanĩtye yĩla wĩ weka.

MWOLOOTO: “Elĩ me kavaa kwĩ ũmwe . . . Nũndũ ethĩwa makavalũka, ũmwe akookĩlya mũtindanʼya wake.”—Mũtavanʼya 4:9, 10.

2: TATA KŨYA NESA NA ŨIMANTHAA ĨVINDA YA KWĨKA MASOESI

• Kũya nesa nĩkũtonya kũũtetheesya kũolanga mesilya ala mũndũ wĩthĩawa namo yĩla ũendeee kũmĩanĩsya na kyeva. Tata kũya matunda me kĩvathũkanyʼo, syĩndũ sya mbaa mboka, na lĩu ũte na mauta maingĩ.

• Nyusaa kĩwʼũ kingĩ na syĩndũ ingĩ itonya kũũtetheesya kwaka mwĩĩ.

• Ethĩwa wĩĩwʼa ũte na wendi wa kũya, tata kũya kanini kwa kanini mavinda maingĩ. O na no ũkũlye ndakĩtalĩ waku aũtavye syĩndũ ila itonya kũũtetheesya kwongelanga wendi wa kũya.a

• Kũsembanga, kana kwĩka masoesi angĩ nĩkũtonya kũtetheesya mũndũ kũolanga mesilya mataĩle. O na ĩngĩ masoesi nĩmatonya kũnenga mũndũ ĩvinda ya kũvindĩĩsya wasyo ũla ũkwatĩte, kana kũkatuma aeka kũvindĩĩsya wasyo ũsu kwa kavinda.

MWOLOOTO: “Vaiĩ mũndũũme waamena mwĩĩ wake mwene, ĩndĩ nũũĩthasya na nũwendete.”—Aeveso 5:29.

3: KOMAA ŨKEANYʼA

• 

  Too nĩ wa vata, ĩndĩ nĩ wa vata mũnango kwa ala me na kyeva nũndũ nĩkĩtumaa mũndũ ewʼa e mũnou mũno.

• Ĩthĩwa wĩ metho ndũkanywʼe ũkĩ mwingĩ kana syĩndũ ta kaawa nũndũ nitonya kũtuma ũkosa too.

MWOLOOTO: “Ũvĩ ũmwe wusĩe, vamwe na ũuu [kana kũthyũmũa o vanini], wĩ kavaa kwĩ mbĩ ilĩ susĩe wĩa na kũsembanʼya na kĩseve.”—Mũtavanʼya 4:6.

4: ĨTHĨWA ŨTONYA KŨALYŨKANA NA MAŨNDŨ

• 

  Lilikana kana kĩla mũndũ onanasya kyeva kwa nzĩa yĩ kĩvathũkanyʼo. Kwoou ve vata wa kũmanya nĩ maũndũ meva matonya kũũtetheesya we mwene wũmĩĩsye.

• Andũ aingĩ monaa kũelesya andũ angĩ ũndũ mekwĩwʼa yĩla me na kyeva kũimatetheesya kũmĩĩsya, ĩndĩ namo angĩ mayendete kwĩyĩelesya. Atai methĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa ethĩwa kwĩyĩelesya nĩ kwa vata nĩ kana mũndũ omĩanĩsye na kyeva. Ethĩwa wĩ na vata wa kũelesya mũndũ ũngĩ ũndũ ũkwĩwʼa, ĩndĩ wĩ o na wia, tata kũelesya mũnyanyau o tũmaũndũ tũnini kwa tũnini.

• Andũ amwe mewʼaa kũĩa kũimatetheesya kũmĩanĩsya na kyeva, ĩndĩ angĩ, nĩmomĩĩasya o na ethĩwa maikũĩa mũno.

MWOLOOTO: “Ngoo nĩyĩsĩ ũũ wayo e yo.”—Nthimo 14:10.

5: ĨVATHANE NA SYĨNDŨ ITONYA ŨKŨETEE MATHĨNA

• 

  Andũ amwe makwʼĩĩwa nĩmatataa kũolanga woo ũla me nawʼo kwa kũtũmĩa ũkĩ kana kũtũmĩa ndawa naĩ. Maũndũ asu nĩmatonya kũkũetee mathĩna. Nĩmatonya ũkũtetheesya ũkaolanga woo o kwa kavinda, ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda maikũetee mathĩna manene. Kwoou, tata kũtũmĩa nzĩa itatonya kũkũetee mathĩna.

MWOLOOTO: “Ekai twĩthesye kumana na kĩla ũvuku.”—2 Akolintho 7:1.

6: TŨMĨA ĨVINDA YAKU NESA

• Andũ aingĩ yĩla me na kyeva nĩmonaa wĩ ũseo kũmantha ĩvinda ya kwĩka tũmaũndũ tũngĩ tũtonya kũtuma molwa nĩ woo ũla me nawʼo.

• O naku no wĩwʼe wausya kwa kavinda watata kũmantha ĩvinda ya kũlũlũmĩĩlya ũnyanya waku na andũ ala angĩ, kwĩmanyĩsya tũmaũndũ tweũ, kana kwĩka ũndũ ũngĩ wa kwĩtanĩthya.

• O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, maũndũ nĩmatonya kũvĩndũka. Nũtonya kwĩthĩa wambĩĩe kwĩkaa tũmaũndũ tu twa kũũtetheesya kũusya kaingĩ na kwa ĩvinda yĩasanga, na ũndũ ũsu wĩonanyʼa kana ũendeee kũvoa o kavola kwa kavola.

MWOLOOTO: “Kwondũ wa kĩla kĩndũ ve ĩvinda, . . . ĩvinda ya kũĩa, na ĩvinda ya kũtheka; ĩvinda ya kũmeta, na ĩvinda ya [kũsũnga].”—Mũtavanʼya 3:1, 4.

7: ĨTHĨWA NA MŨVANGO MŨSEO

• 

  Tata kũsyokea maũndũ ala ũneekaa tene na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka.

• Weethĩwa na mũvango mũseo wa kũkoma, kũthũkũma, na kwĩka maũndũ angĩ, nĩvatonyeka ũkambĩĩa kwĩkaa maũndũ ũndũ ũneekaa tene.

• Kũtũmĩa ĩvinda ũyĩka maũndũ maseo, nĩkũtonya kũũtetheesya kũolanga woo ũla wĩ nawʼo.

MWOLOOTO: “Ndakalilikana mũno mĩthenya ya thayũ wake; nĩkwĩthĩwa Ngai nũmũsũngĩaa ũtanunĩ wa ngoo yake.”—Mũtavanʼya 5:20.

8: NDŨKASEMBEE KWĨKA MOTWI MANENE

• Andũ aingĩ ala masembeaa kwĩka motwi maito kavinda kanini mamina kũkwʼĩĩwa nĩ mwendwa woo, ĩtina nĩmesaa kwĩlila.

• Ethĩwa nĩvatonyeka eteela ĩvinda yĩasanga yĩvĩte ũtanamba kũthama, kũvĩndũa wĩa, kana kwĩkya syĩndũ sya mwendwa waku ila ũkwona ũte na vata nasyo.

MWOLOOTO: “Mosũanĩo ma ala athingu maelete wingĩnĩ wa syĩndũ; Ĩndĩ kĩla mũndũ ũla wĩkalaataa ekalaataa kũvika akaĩwe tũ.”—Nthimo 21:5.

9: LILIKANAA MWENDWA WAKU

• 

  Andũ aingĩ ala makwʼĩĩwe mewʼaa maitetheka mũno meeka maũndũ meũmatetheesya kũlilikana mwendwa woo ũla ũkwʼĩte.

• Nũtonya kwona ne ũndũ wa vata kwia visa imwe, kana kũandĩka maũndũ amwe kavukunĩ, nĩ kana maũtetheeasye kũlilikana maũndũ ala weekaa na mwendwa waku.

• Ia syĩndũ ila itumaa ũlilikana maũndũ maseo, na ũyĩsa kũisisya ĩtina, yĩla ũkethĩwa wĩyũmbanĩtye kwĩka ũu.

MWOLOOTO: “Lilikana mĩthenya ya tene.”—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32:7.

10: ĨKA MŨVANGO ŨKATEMBEE KŨNDŨ

• Nũtonya kũsũanĩa kũthyũmũĩa maũndũ ala wĩkaa kĩla mũthenya.

• O na ethĩwa ndũũthi kũtembea kwa ĩvinda yĩasa, no wĩke maũndũ meũkũtanĩthya o kwa mũthenya ũmwe kana ĩlĩ, ta kwa ngelekanyʼo kũthi kũtembea kũndũ ta iĩmanĩ, kwona nyamũ, kana kũtwaa ngalĩ.

• O na kwĩka ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo na maũndũ ala wĩkaa kĩla mũthenya, o na ethĩwa no kwa kavinda kanini, no kũũtetheesye kũmĩanĩsya na kyeva.

MWOLOOTO: “Ũkai, inywʼĩ, tũthi vandũ vate andũ nĩ kana mũthũmũe vanini.”—Maliko 6:31.

11: TETHEESYA ALA ANGĨ

• 

  Lilikana kana kũtũmĩa ĩvinda ũitetheesya ala angĩ, no kũũtetheesye we mwene ũkewʼa nesa.

• No wambĩĩe kwa kũtetheesya andũ angĩ ala maũmĩĩtwʼe nĩ kĩkwʼũ kya mwendwa waku ta anyanya, na andũ ma mũsyĩ ala matonya kwĩthĩwa mayenda kwĩthĩwa na mũndũ vakuvĩ.

• Kũtwʼĩĩka na kũkiakisya ala angĩ no kũũtetheesye ũkethĩwa na ũtanu ĩngĩ.

MWOLOOTO: “Kũnengane kwĩ ũtanu mwingĩ kwĩ kwosa.”—Meko ma Atũmwa 20:35.

12: SŨANĨA ĨNGĨ MAŨNDŨ ALA ŨVĨTASYA MBEE

• Kũkwʼĩĩwa nĩkũtonya kũũtetheesya ũkaelewa nesanga maũndũ ala ma vata thayũnĩ nĩ meva.

• Osa mwanya ũsu ũsũanĩe ũndũ ũtũmĩaa thayũ waku.

• Ethĩwa ve vata, ĩka moalyũku maũndũnĩ ala ũvĩtasya mbee.

MWOLOOTO: “Nĩ kavaa kũthi nyũmbanĩ ya kũmetea kwĩ kũthi nyũmbanĩ ya kũĩĩwa mboka: nũndũ ũu nĩ mũminũkĩlyo wa andũ onthe; na ũla wĩ thayũ akaia ũndũ ũsu ngoonĩ yake.”—Mũtavanʼya 7:2.

Kũneena ũla wʼo, vai kĩndũ kĩtonya kũmina vyũ woo wa kũkwʼĩĩwa ũla wĩ nawʼo. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, andũ aingĩ ala makwʼĩĩwe nĩ endwa moo nĩmonete kana kwosa matambya ala maĩle, ta ala mawetetwe kĩlungunĩ kĩĩ, nĩkũmatetheesye kũkwata ũkiakisyo. Vate nzika ii ti syo nzĩa syoka sya kũolanga kyeva. Ĩndĩ watata kũtũmĩa maũndũ amwe katĩ wa ala mawetwa, nĩmatonya kũtuma ũusya mũno.