KĨLUNGU KYA 1
Ũwʼo Ĩũlũ wa Ngai?
We Ngai nũkũsũvĩaa?
Ngai ailyĩ ata? We e syĩtwa?
Nũndũ ũtonyeka kũthengeea Ngai?
1, 2. Nĩkĩ nĩ ũndũ mũseo kũkũlasya makũlyo?
NĨWONAA ũndũ syana ikũlasya makũlyo? Mbingĩ syambĩlĩĩlasya kũkũlya syamanya kũneena oou. Ikũsyaasya isalukĩtye vyũ na iiũkũlya maũndũ ta aa: Nĩkĩ matu nĩ ma mbuluu? Ndata iseũvĩtwʼe na kyaũ? Ũla wamanyĩisye nyũnyi kwina nũũ? Nũtonya kũtata mũno kũsũngĩa ĩndĩ ti ũndũ mũvũthũ. O na wasũngĩa nesa vyũ ata, itonya ũkũkũlya: Nĩkĩ?
2 Ti o syana syoka ikũlasya makũlyo. O tũendee na kwĩana, nĩtũendeeaa ũkũlya makũlyo. Tũkũlasya nĩ kana tũelewe nĩ maũndũ, tũmanye mĩisyo ĩla twaĩlĩte kwĩsiĩĩa, kana o kwenda tũmanye maũndũ. Ĩndĩ andũ aingĩ nĩmaekaa ũkũlya makũlyo, ala ma vata vyũ. Mũno mũno nĩmaekaa ũmantha mosũngĩo.
3. Nĩkĩ andũ aingĩ maekaa kũmantha mosũngĩo ma makũlyo ala ma vata mũno?
3 Kwasũanĩa ĩũlũ wa ĩkũlyo yĩla yĩ kavanĩ ya ĩvuku yĩĩ, kana ala me ĩthangũnĩ ya mwambĩlĩlyo, kana o ala me mwambĩlĩlyonĩ wa kĩlungu kĩĩ. Aa nĩ makũlyo ma vata mũno tũtonya ũkũlya. Ĩndĩ andũ aingĩ nĩmaekete kũmantha mosũngĩo. Nĩkĩ maekete? Yo Mbivilia nĩmasũngĩĩte? Andũ amwe mewʼaa mosũngĩo mayo me vinya mũno kũelewa. Angĩ nĩmewʼaa nthoni kana aivũ kũkũlya makũlyo. O na angĩ maasyaa makũlyo ta asu maĩle kũsũngĩwa nĩ atongoi na amanyĩsya ma ndĩni. We ũsũanĩaa ata?
4, 5. Nĩ makũlyo amwe meva ma vata mũno ala tũtonya kwĩkũlya thayũnĩ, na nĩkĩ twaĩlĩte kũmantha mosũngĩo?
4 Nũtonya kwĩthĩwa wendeeawʼa nĩ kũkwata mosũngĩo ma makũlyo ala ma vata thayũnĩ. No nginya wĩthĩwe nĩwĩkũlasya: ‘Kĩeleelo kya thayũ nĩ kyaũ? Thayũ nowʼo ũũ? Kwa wʼo Ngai ailyĩ ata?’ Nĩ ũndũ mũseo kũkũlya makũlyo ta asu, na nĩ ũndũ wa vata kũendeea nginya ũkwate mosũngĩo meanĩu na maĩkĩĩku. Mũmanyĩsya mũnene Yesũ Klĩsto aisye: “Voyai, na mũkanengwa; manthai, na mũkoona; vingũsyai, na mũkavingũĩwa.”—Mathayo 7:7
5 Waendeea ‘kũmantha’ mosũngĩo ma makũlyo ala ma vata, ũkeethĩa kũmantha nĩkũunaa. (Nthimo 2: 1-5) O na kethĩwa andũ ala angĩ makwĩaa ata, mosũngĩo mevo, na nũtonya kũmakwata nthĩnĩ wa Mbivilia. Mosũngĩo asu maivinya kũelewa. Na nĩmaetae wĩkwatyo na ũtanu. Nĩmatonya kũũtetheesya kwĩkala thayũ mũuu ĩvindanĩ yĩĩ. Eka tũsũanĩe ĩkũlyo yĩthĩnĩtye andũ aingĩ.
WE NGAI E TEI NA NŨTHĨNĨKAA ĨŨLŨ WITŨ?
6. Nĩkĩ andũ aingĩ monaa Ngai totathĩnĩkaa nũndũ wa mathĩna ma andũ?
6 Andũ aingĩ masũanĩaa kana Ngai ndatũthĩnĩkĩaa na nde tei. Makũlasya, ‘Kethĩwa Ngai e tei, yo nthĩ yĩthĩwa ĩilyĩ ũndũ ĩilyĩ?’ Twasisya kũũ nthĩ yonthe twonaa yusĩe makaũ, kĩmena, na mathĩna maingĩ. Na ithyĩ nĩtũwaa, tũkathĩna na endwa maitũ makakwʼa. Nĩkyo kĩtumi andũ aingĩ maasyaa, ‘Kethĩwa Ngai nũthĩnĩkaa nũndũ witũ na mathĩna maitũ, ethĩwa asiĩaa maũndũ asu maikekĩke.’
7. (a) Amanyĩsya ma ndĩni matumĩte ata andũ aingĩ masũanĩa kana Ngai nde tei? (b) Mbivilia yo ĩmanyĩasya ata ĩũlũ wa matatwa ala matũkwataa?
7 Ũthũku nĩ kana, mavinda angĩ amanyĩsya ma ndĩni nĩmatumaa andũ masũanĩa kana Ngai nde tei. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ yĩla mĩisyo yooka maasyaa ku nĩ kwenda kwa Ngai. Amanyĩsya asu ma ndĩni methĩawa maimũtwʼa Ngai mavĩtyo nũndũ wa maũndũ mathũku ala mekĩkaa. Ũsu nĩwʼo ũwʼo ĩũlũ wa Ngai? Mbivilia yo ĩmanyĩasya ata? Yakovo 1:13 yĩsũngĩaa ũũ: “Mũndũ o na wĩva atatwa ndakasye, Nĩngũtatwa nĩ Ngai; nũndũ Ngai ndatonya kũtatwa nĩ ũthũku, o nake mwene ndatataa mũndũ.” Kwoou Ngai tiwe ũetae mothũku ala ũkwona ĩũlũ wa nthĩ. (Yovu 34:10-12) Kwa wʼo we nĩũekaa maũndũ mathũku mekĩke. Ĩndĩ ve kĩvathũkanyʼo katĩ wa kũeka ũndũ wĩkĩke na kũũete.
8, 9. (a) Ũtonya kũelekanyʼa ata kĩvathũkanyʼo kya kũeka ũthũku wĩthĩwe na kũũete? (b) Nĩkĩ wĩthĩwa wĩ ũndũ ũtaĩle kũmũtũla Ngai mũtĩ nũndũ wa kũeka andũ maendee kwĩka maũndũ mathũku?
8 Kwoosa ngelekanyʼo ya ĩthe mũĩ wĩ wendo wĩna mwana mũima wĩkalaa mũsyĩ vamwe na asyai make. Mwana ũsu akatwʼĩka kĩngʼendilĩ na aitwʼa kuma mũsyĩ, ĩthe ndamũvata. Mwana ũsu akathi kwĩkala mwĩkalĩle mũthuku na ailika mathĩnanĩ, we ĩthe nĩwe ũetete mathĩna make? Aiee. (Luka 15:11-13) No ta ũu, Ngai ndasiĩĩaa andũ yĩla manyuva kwĩka maũndũ mathũku, ĩndĩ tiwe ũetae mathĩna ala mamakwataa nũndũ wa kwĩka ũu. Kwoou wĩthĩwa wĩ ũndũ ũtaĩle kũmũtũla Ngai mũtĩ nũndũ wa mathĩna onthe ma andũ.
9 Ngai e na itumi nzeo sya kũeka andũ maendee kwĩka maũndũ mathũku. Ta mũmbi mũĩ na wĩ vinya, ti o nginya atũelesye itumi syake. Ĩndĩ nũndũ wa wendo nũtũeleasya. Kĩlungunĩ kya 11 ũkeemanyĩsya mũnango ĩũlũ wa itumi isu. Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Ngai tiwe ũetae mathĩna ala twĩ namo. Ĩndĩ atũnengae wĩkwatyo o ũmwe tu wa kũmamina!—Isaia 33:2.
10. Nĩkĩ tũtonya kũĩkĩĩa kana Ngai akamina mathĩna onthe ala ũthũku ũetete?
10 O na ĩngĩ, Ngai nĩ mũtheu. (Isaia 6:3) Ũu nĩkwasya we nde ũvuku. Nde ũndũ ũthũku o na ũmwe nthĩnĩ wake. Kwoou nĩtũtonya kũmũĩkĩĩa vyũ. Ũu tiwʼo tũmaĩkĩĩaa andũ nũndũ mavinda angĩ nĩmatonya kũtwʼĩka akengani. O na atongoi ma andũ ala meyumĩtye vyũ, mavinda maingĩ mayĩthĩawa na ũtonyi wa kũmina wanangĩko ũla andũ athũku maetete. Ĩndĩ Ngai e ũtonyi. Ngai e na ũtonyi wa kũmina mathĩna ala ũthũku ũetete andũnĩ na akamina. Yĩla Ngai ũkosa ĩtambya yĩu akamina ũthũku tene na tene! —Savuli 37: 9-11.
NGAI EWʼAA ATA ĨŨLŨ WA ŨSILI ŨTE WA KATĨ?
11. (a) Ngai ewʼaa ata ĩũlũ wa sila ũte wa katĩ? (b) Ngai ewʼaa ata ĩũlũ wa thĩna waku?
11 Yu-ĩ, Ngai ewʼaa ata ĩũlũ wa maũndũ ala maendee kwĩkĩka nthĩ yonthe na thayũnĩ waku? Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai “nũwendete sila wa katĩ.” (Savuli 37:28) Kwoou nĩwosaa kwa ũito maũndũ ala malũngalu na ala mate malũngalu. Nũmenete mũthemba wʼonthe wa sila ũte wa katĩ. Mbivilia yaasya kana Ngai ‘nĩweewʼĩthiwʼe woo ngoonĩ yake’ yĩla ũthũku wausũie nthĩ ĩvinda ya tene. (Mwambĩlĩlyo 6:5, 6) Ngai ndaaalyũka. (Malaki 3:6) O na yu nũmenete kwona thĩna ũla ũendee nthĩ yonthe. Na Ngai nũmenete kwona andũ maithĩna. Mbivilia yaasyaa, ‘Ngai nĩwe ũmũsũvĩaa.’—1 Vetelo 5:7.
Mbivilia ĩmanyĩasya kana Yeova nĩwe Mũmbi wĩ wendo wa nthĩ yonthe
12, 13. (a) Ithyĩ twĩthĩawa na ndaĩa nzeo ta wendo nĩkĩ, na wendo ũtumaa twĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa maũndũ mate malũngalu ala me kũũ nthĩ? (b) Nĩkĩ ũtonya kwĩthĩwa na ũwʼo kana Ngai akamina mathĩna ma nthĩ?
12 Tũtonya kwĩthĩwa na ũwʼo kana Ngai nũmenete kwona thĩna ata? Ũkũsĩ ũngĩ nĩ ũũ. Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai oombie mũndũ na mũvwʼano wake. (Mwambĩlĩlyo 1:26) Kwoou twĩthĩawa na ndaĩa nzeo nũndũ Ngai e ndaĩa nzeo. Kwa ngelekanyʼo, we nũthĩnĩkaa nĩkwona andũ mate na mavĩtyo maithĩna? Ethĩwa nũthĩnĩkaa nũndũ wa maũndũ asu mate malũngalu, ĩthĩwa na ũwʼo ki kana Ngai athĩnĩkaa mũno vyũ ĩũlũ wamo.
13 Ũndũ ũmwe mũseo vyũ ĩũlũ wa andũ nĩ kwĩthĩwa tũtonya kwendana. Ũu nĩwʼo Ngai ũilyĩ, nũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya kana “Ngai nĩ wendo.” (1 Yoana 4:8) Twĩ wendo nũndũ Ngai e wendo. Wendo nũtonya kũũsukuma kũmina thĩna na sila ũte wa katĩ kũũ nthĩ? Kethĩwa wĩ na ũtonyi wa kwĩka ũu, we no wĩke ũu? Ĩĩ, no wĩke ũu! Ngai akamina sila ũte wa katĩ. Maũndũ ala mathanĩtwe mwambĩlĩlyonĩ wa ĩvuku yĩĩ ti ndoto kana mawĩkwatyo ma mana. Maũndũ asu Ngai wathanĩte makeanĩa! Nĩ kana ũĩkĩĩe maũndũ asu mathanĩtwe, nĩwaĩle kũmanya mũnango ĩũlũ wa Ngai ũla ũmathanĩte.
NGAI NŨKWENDA ŨMŨMANYE
We wenda mũndũ akũmanye-ĩ, ndũmũtavya syĩtwa yaku? Ngai nũvuanĩtye syĩtwa yake Mbivilianĩ
14. Syĩtwa ya Ngai nĩ yĩva, na nĩkĩ twaĩlĩtwe nĩ kũyĩtũmĩa?
14 We wenda mũndũ akũmanye ũtonya kwĩka ata? Ndũmũtavya syĩtwa yaku? Ngai e syĩtwa? Ndĩni mbingĩ syaasyaa syĩtwa yake ni “Ngai” kana “Mwĩaĩi,” ĩndĩ asu ti masyĩtwa make mwene. Nĩ masyĩtwa ma ũnene o tondũ “mũsumbĩ” kana “mũtongoi” nĩ masyĩtwa ma ũnene. Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai e masyĩtwa maingĩ ma ũnene. Amwe mamo nĩ “Ngai” na “Mwĩaĩi.” Ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai e syĩtwa yake mwene. Syĩtwa yĩu nĩ Yeova. Savuli 83:18 yaasya: “No we wĩ weka, syĩtwa yaku nĩ Yeova, nue Wĩ Ĩũlũ wa Onthe ĩũlũ wa nthĩ yonthe.” Kethĩwa Mbivilia yaku ndĩ syĩtwa yĩu no ũsisye Ũvoo wa Kwongeleela ĩthangũnĩ ya 195-197 ĩvukunĩ yĩĩ ũmanye nĩkĩ. Ũwʼo nĩ kana syĩtwa ya Ngai yonekaa mavinda maingĩ nthĩnĩ wa mavuku ma Mbivilia ma tene. Kwoou Yeova endaa ũmanye syĩtwa yake na ũiyĩtũmĩa. Kwĩsĩla Mbivilianĩ Ngai nĩwĩmanyĩthanasya kwaku.
15. Syĩtwa ya Yeova yonanasya ata?
15 Ngai eenengie syĩtwa yĩ na kĩtumi. Syĩtwa yake,Yeova, yonanasya kana Ngai nũtonya kwĩanĩsya ũndũ o wĩva ũla wathanĩte na nũtonya kwĩanĩsya kĩeleelo o na kĩva kĩla ũsũanĩĩte.a Syĩtwa ya Ngai nĩ ya mwanya, yĩiĩ maela. Nĩ yake e weka. Yeova nĩ wa mwanya kwa nzĩa mbingĩ. Syĩva?
16, 17. Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova kumana na masyĩtwa aa make ma ũnene: (a) “Mwene Vinya Wʼonthe”? (b) “Mũsumbĩ wa tene na tene”? (c) “Mũmbi”?
16 Tũsomie kana Savuli 83:18 yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Yeova: ‘No we wĩ weka Wĩ Ĩũlũ wa Onthe.’ O na ĩngĩ, Yeova e weka awetetwe ta we “Mwene Vinya Wʼonthe.” Ũvuanʼyo 15:3 yaasyaa ũũ: “Mawĩa maku nĩ manene na maũsengyʼa, Mwĩaĩi Ngai, Mwene Vinya Wʼonthe; moendelo maku nĩ malũngalu na ma wʼo, we Mũsumbĩ wa tene na tene.” Syĩtwa yĩu ya ũnene “Mwene Vinya Wʼonthe” yĩtũmanyĩasya kana Yeova nĩwe wĩ vinya vyũ kũthonoka onthe. Vinya wake ndwĩ maela; nĩ mũnene vyũ. Na syĩtwa ya ũnene “Mũsumbĩ wa tene na tene” yĩtũlilikanasya kana Yeova nĩ wa mwanya kwa nzĩa ĩngĩ. No we e weka ũte mwambĩlĩlyo kana mũminũkĩlyo. Savuli 90:2 yaasyaa ũũ: “O kuma tene na tene kũvika tene na tene, nue Ngai.” Yĩsilya yĩu nĩyĩetae kĩkĩo, kana tiwʼo?
17 Yeova nĩ wa mwanya nũndũ nowe Mũmbi e weka. Ũvuanʼyo 4:11 yaasyaa: “Nĩwaĩle we, Mwĩaĩi waitũ na Ngai waitũ, kwosa ndaĩa na nguma na vinya: nĩkwĩthĩwa nĩwoombie, syĩndũ syonthe na kwondũ wa kwenda kwaku syaĩ kwʼo, na ĩngĩ syoombwa.” Syĩndũ syonthe ila ũtonya kũsũanĩa—kuma alaĩka nginya ndata na matunda o na makũyũ ma ũkanganĩ na mbũsĩnĩ—isũ syonthe syĩvo nũndũ Yeova nĩwe Mũmbi!
NŨTONYA KŨMŨTHENGEEA YEOVA?
18. Nĩkĩ andũ amwe mewʼaa matesa kũmũthengeea Ngai, ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya ata?
18 Kũsoma ĩũlũ wa ndaĩa sya Yeova syĩ kĩkĩo, kũtumaa andũ amwe methĩwa na wʼĩa. Monaa matatonya kũmũthengeea Ngai na e ĩũlũ mũno ũndũ ũtesa kũsũanĩa ĩũlũ woo. Ĩndĩ ũu nĩwʼo? Mbivilia ĩmanyĩasya ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo. Yaasyaa atĩĩ ĩũlũ wa Yeova: “Nde kũasa na kĩla ũmwe waitũ.” (Meko ma Atũmwa 17:27) O na ĩngĩ Mbivilia ĩtũthingʼĩĩasya ũũ: “Mũthengeei Ngai, nake akamũthengeea inywʼĩ.”—Yakovo 4:8.
19. (a) Tũtonya ata kwambĩlĩlya kũthengeea Ngai, na ũunĩko nĩ mwaũ? (b) Nĩ ndaĩa syĩva sya Ngai ikwendeeasya?
19 Ũtonya kũmũthengeea Ngai ata? Ũndũ wa mbee, endeea kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai o ũndũ ũkwĩka yu. Yesũ aisye atĩĩ: “Na thayũ ũtathela nĩwʼo ũũ, nĩ kana makũmanye we Ngai ũla wa wʼo weka, na ũla wamũtũmie, nake nĩ Yesũ Klĩsto.” (Yoana 17:3) Nĩwʼo, Mbivilia ĩmanyĩasya kana kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na Yesũ kũkatuma ũkwata “thayũ ũtathela”! O tondũ twonie, “Ngai nĩ wendo.” (1 Yoana 4:16) Ĩngĩ Yeova e ndaĩa ingĩ nzeo na sya kwendeesya. Kwa ngelekanyʼo, Mbivilia yaasyaa Yeova nĩ “Ngai wĩ tei na mũseo, ũtathataa mĩtũkĩ, na wĩ na wingĩ wa ũseo wĩ wendo na wʼo.” (Kuma 34:6) We nĩ ‘mũseo, na nĩwĩyũmbanĩtye kũekea.’ (Savuli 86:5) Ngai e wũmĩĩsyo. (2 Vetelo 3:9) Nĩ mũĩkĩĩku. (Ũvuanʼyo 15:4, NW) O ũndũ ũendee na kũsoma maũndũ maingi Mbivilianĩ, ũkoona ũndũ Yeova wonanĩtye ndaĩa isu na ndaĩa ingĩ mbingĩ sya kwendeesya.
20-22. (a) Kwĩthĩwa tũtatonya kũmwona Ngai no kũtũsiĩĩe kũmũthengeea? Elesya. (b) Andũ amwe mate na ũthũku matonya kwĩka ata, ĩndĩ waĩle kwĩka ata?
20 Ndũtonya kũmwona Ngai nũndũ Ngai nĩ veva. (Yoana 1:18; 4:24; 1 Timotheo 1:17) Weemanyĩsya ĩũlũ wake kwĩsĩla Mbivilianĩ nũtonya kũmũmanya nesa. Ta ũndũ mũandĩki wa Savuli waisye, nũtonya ‘kwona ũseo wa Yeova.’ (Savuli 27:4; Alomi 1: 20) O ũndũ weemanyĩsya mũno ĩũlũ wa Yeova, nowʼo ũkethĩawa e vakuvĩ naku na nowʼo wĩĩthĩwa na itumi mbingĩ sya kũmwenda na kwĩwʼaa e vakuvĩ naku.
Wendo ũla ĩthe mũseo wĩwʼaa ĩũlũ wa syana syake wonanasya wendo mwingĩ ũla Ĩthe witũ wa ĩtunĩ wĩwʼaa ĩũlũ witũ
21 Ũkaelewa nĩkĩ Mbivilia ĩtũmanyĩasya kũmwona Yeova ta Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. (Mathayo 6:9) O vamwe na kwĩthĩwa thayũ witũ umĩte kwake, atwendeaa thayũ mũseo ũndũ vatonyeka—o ũndũ ĩthe wĩ wendo ũtonya kwendea syana syake. (Savuli 36:9) Na Mbivilia nĩmanyĩasya kana andũ nĩmatonya kũtwʼĩka anyanya ma Ngai. (Yakovo 2:23) Kwasũanĩa—nũtonya kũtwʼĩka mũnyanya wa Mũmbi wa nthĩ yonthe!
22 O ũendee na kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ kuma Mbivilianĩ, nũtonya kwona andũ amwe mate na ũthũku maiũthingʼĩĩsya ũeke kwĩmanyĩsya. No methĩwe mayona ta ũkũekana na maũndũ ala ũĩkĩĩaa. Ĩndĩ ndũkaeke mũndũ o na ũmwe aũsiĩĩe kwĩthĩwa na ũnyanya na Ngai.
23, 24. (a) Nĩkĩ nĩwaĩlĩte kũendeea kũkũlya makũlyo ĩũlũ wa maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya? (b) Nĩ ũndũ mwaũ ũkũelewʼa kĩlungunĩ kĩla kĩatĩĩe?
23 Ve maũndũ wĩĩthĩwa ũtatonya kũelewa wambĩlĩlya kwĩmanyĩsya. O na kau kũkũlya ũtethyo nĩkwendaa wĩnyivyo, ndũkewʼe nthoni kũkũlya. Yesũ aisye nũndũ mũseo kwĩnyivya, ta syana nini. (Mathayo 18:2-4) Na syana, o tondũ twĩsĩ, nikũlasya makũlyo maingĩ. Ngai nĩwendaa ũkwate mosũngĩo. Mbivilia nĩkathaa andũ amwe maĩ na mea ma kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai. Nĩmamanthaa Maandĩkonĩ na kĩthito nĩ kana mamanye kana ũu meemanyĩasya nĩwʼo waĩ ũwʼo.—Meko ma Atũmwa 17:11.
24 Nzĩa ĩla nzeo vyũ ya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova nĩ kũkunĩkĩla Mbivilia. Yĩ kĩvathũkanyʼo na mavuku ala angĩ onthe. Kwa nzĩa yĩva? Kĩlungu kĩĩ kĩatĩĩe nĩkĩkũelesya ũndũ ũsu.
a Ve ũvoo wa kwongeleela ĩũlũ wa kĩla syĩtwa ya Ngai yonanasya na ũndũ yĩtamũkawa ĩthangũnĩ ya 195-197.