‘Tũtavye, Maũndũ Asu Makethĩwa Ĩndĩĩ?’

1. O ta atũmwa ma Yesũ, nĩ kyaũ twendaa kũmanya?

ĨLA Yesũ waĩ vakuvĩ kũmina ũthũkũmi wake vaa nthĩ, atũmwa make nĩmendie kũmanya kĩla kĩkekĩka ĩvinda yũkĩte. Nĩkyo kĩtumi mĩthenya mĩvũthũ mbee wa kĩkwʼũ kyake, atũmwa make ana mamũkũlilye atĩĩ: “Maũndũ asu makethĩwa ĩndĩĩ? na wonanʼyo nĩ wĩva wa kũka kwaku, na wa wĩanĩu wa ĩvinda yĩĩ?” (Mt. 24:3; Mko. 13:3) Yesũ nĩwamasũngĩie kwa kũmaelesya wathani wĩ na maũndũ maingĩ ũla waandĩkiwe ĩvukunĩ ya Mathayo kĩlungu kya 24 na kya 25. Nthĩnĩ wa wathani ũsu, Yesũ nĩwawetie maũndũ maingĩ ma vata ala maĩ mekĩke. Kĩla wawetie nĩ kya vata mũno kwitũ nũndũ o naitũ nĩtwendaa kũmanya kĩla kĩkekĩka ĩvinda yũkĩte.

2. (a) Nĩ kyaũ tũtatĩte kũmanya nesa kwa myaka mingĩ? (b) Nĩ makũlyo meva atatũ tũũsũngĩa?

² Athũkũmi ma Yeova nĩmethĩĩtwe mayĩmanyĩsya wathani wa Yesũ ĩũlũ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo kwa myaka mingĩ. Nĩmatatĩte kwĩkĩa kĩthito maelewe nesa vyũ nĩ ĩndĩĩ wathani ũsu ũkeanĩa. Nĩ kana twonanyʼe ũndũ ũmanyi witũ ũendee kũkenũka, ekai tũsũngĩe makũlyo aa atatũ: “Thĩna mũnene” ũkambĩĩa ĩndĩĩ? Yesũ akasilĩla “malondu” na “mbũi” ĩndĩĩ? Yesũ ‘akoka’ ĩndĩĩ?—Mt. 24:21; 25:31-33.

THĨNA MŨNENE ŨKAMBĨĨA ĨNDĨĨ?

3. Tene tweesĩ ata ĩũlũ wa thĩna mũnene?

³ Kwa ĩvinda ya myaka kauta, tweesĩ thĩna mũnene wambĩĩe 1914 ĩvinda ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe. O na ĩngĩ, tweesĩ Yeova ‘akuvĩvisye matukũ’ ma kaũ ũsu mwaka wa 1918 ĩla ũ kaũ wathelile nĩ kana etĩkĩwʼa mauta ala matiele makwate mwanya wa kũtavya andũ ma mbaĩ syonthe ũvoo mũseo. (Mt. 24:21, 22) Tweesĩ ĩtina wa kũmina wĩa ũsu wa kũtavya andũ ũvoo mũseo, nĩwʼo ũsumbĩki wa Satani ũkanangwa. Kwondũ wa ũu, twoonaa thĩna mũnene ta wĩ na ilungu itatũ: Mbee, mwambĩlĩlyo wa ũ thĩna (1914-1918), kelĩ, kũtilĩĩlwa kana kũkuvĩvwʼa kwa thĩna ũsu (kuma 1918 na kũendeea), na mũthya thĩna ũsu ũithelela Ali–Maketoni.

4. Nĩ ũmanyi wĩva watumie tũelewa wathani wa Yesũ ĩũlũ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo?

⁴ Ĩndĩ ĩtina wa kwĩmanyĩsya mũnango wathani wa Yesũ ĩũlũ wa ĩvinda ya mũminũkĩlyo, nĩtwamanyie kana maũndũ amwe ma wathani ũsu maaĩle kwĩanĩa kelĩ. (Mt. 24:4-22) Wathani ũsu weanĩie ya mbee nthĩ ya Yutia kwambĩĩa mwaka wa 33 kũvika wa 70 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto, na waaĩle kwĩanĩa ya kelĩ nthĩ yonthe ĩvindanĩ yĩĩ yitũ. Ũmanyi ũsu nĩwatumie tũelewa maũndũ meana ũna.^[1]

5. (a) Nĩ kyaũ kyambĩĩe 1914? (b) Ĩvinda yĩu ya wambĩlĩlyo wa woo yĩla yambĩĩe 1914 yĩvwʼanene na ĩvinda yĩngĩ yĩva?

⁵ Ũndũ ũngĩ twaeleiwe nĩ kana kĩlungu kya mbee kya ũla thĩna mũnene kĩyaambĩĩa 1914. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ wathani ũla wĩ Mbivilianĩ waĩtye kana thĩna mũnene ndũkambĩĩwʼa nĩ kaũ katĩ wa mbaĩ, ĩndĩ ũkambĩĩa ĩla ndĩni sya ũvũngũ syĩvithũkĩwa. Kwoou, maũndũ ala mambĩĩe kwĩkĩka 1914 mayaĩ wambĩlĩlyo wa ũla thĩna mũnene, ĩndĩ maĩ “wambĩlĩlyo wa woo.” (Mt. 24:8) “Woo” ũsu ũvwʼanene na woo ũla wakwatie ekali ma Yelusaleme na Yutia kwambĩĩa mwaka wa 33 nginya 66 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto.

6. Nĩ kyaũ kĩkonanyʼa kana thĩna mũnene nĩwambĩĩa?

⁶ Nĩ kyaũ kĩkonanyʼa kana thĩna mũnene nĩwambĩĩa? Yesũ athanie ũũ: “Yĩla ĩndĩ mwĩona ũthatyo ũla wanangaa, ũla wawetiwe nĩ mwathani Ndanieli, ũũngeme vala vandũ vatheu (ũla ũsomaa namanye), nĩvo ala me Yutia makĩe mathi iĩmanĩ.” (Mt. 24:15, 16) Wathani ũsu ĩũlũ wa ‘kũũngama vala vandũ vatheu’ weanĩie ya mbee mwaka wa 66 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto ĩla ita sya Lomi (“ũthatyo”) syavithũkĩe Yelusaleme na syaananga ĩkalũ (vandũ vatheu kwosana na Ayuti). Wathani o ũsu ĩũlũ wa ‘kũũngama’ ũkeanĩa ya kelĩ ĩla Ngwatanĩo ya Nthĩ, U.N., (“ũthatyo” wa ĩvinda yĩĩ) ĩkavithũkĩa ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto (ila syonekaa ta ntheu methonĩ ma ala meyĩtaa Aklĩsto) vamwe na kĩlungu kĩla kĩngĩ kya Mbaviloni Ĩla Nene. Kũvithũkĩwa kũu nokwʼo kũeleetwʼe nthĩnĩ wa Ũvuanʼyo 17:16-18. Ũsu nĩwʼo ũkethĩwa wambĩlĩĩlyo wa ũla thĩna mũnene.

7. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva ‘mwĩĩ wavĩtie’ ĩvindanĩ ya tene? (b) Tũtonya kwasya nĩ kyaũ kĩkekĩka ĩvinda yũkĩte?

⁷ O na ĩngĩ, Yesũ nĩwathanie ũũ: ‘Matukũ asu makakuvĩvwʼa.’ Wathani ũsu weanĩie ya mbee mwaka wa 66 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto ĩla ita sya Lomi syavithũkĩe Yelusaleme, ĩndĩ ‘syakuvĩvya’ matukũ masyo. Na ĩndĩ, Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta ala maĩ Yelusaleme na Yutia masemba makĩĩte, na nũndũ wa ũu ‘mwĩĩ woo [kana thayũ] wavĩta.’ (Soma Mathayo 24:22; Mal. 3:17) Kwoou yu tũtonya kwasya nĩ kyaũ kĩkekĩka ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene ũkĩte? Ĩla Ngwatanĩo ya Nthĩ ĩkavithũkĩa ndĩni sya ũvũngũ, Yeova ‘akakuvĩvya’ matukũ nĩ kana ndĩni ya wʼo ndĩkananganĩwʼe vamwe na ndĩni ya ũvũngũ. Nũndũ wa ũu, andũ ma Ngai makatangĩĩwa.

8. (a) Nĩ kyaũ kĩkekĩka kĩlungu kya mbee kya ũla thĩna mũnene kyathela? (b) Tũtonya kwasya nĩ ta ĩvinda yĩva mũndũ wa mũthya katĩ wa ala etĩkĩwʼa mauta 144,000 ũkakwata mũthĩnzĩo wake wa kũthi ĩtunĩ? (Sisya maelesyo ma mũthya.)

⁸ Nĩ kyaũ kĩkekĩka kĩlungu kya mbee kya ũla thĩna mũnene kyathela? Ndeto sya Yesũ syĩonanyʼa kana vakavĩta kavinda Ali–Maketoni ĩtanamba kwambĩĩa. Nĩ kyaũ kĩkaendeea kavindanĩ kau? Ũsũngĩo wĩ ĩandĩkonĩ ya Esekieli 38:14-16 na ya Mathayo 24:29-31. (Soma.)^[2] Ĩtina wa ũu nĩwʼo twĩona mũthya wa ũla thĩna mũnene kaũnĩ wa Ali–Maketoni. Kaũ ũsu no ũndũ ũmwe na ĩvinda yĩla Yelusaleme yaanangiwe mwakanĩ wa 70 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto. (Mal. 4:1) Thĩna ũsu mũnene ũkĩte ũkathelela kaũnĩ wa Ali–Maketoni, na ũkeethĩwa wĩ ũndũ ũtaaoneka o na “ũtaaĩthĩwa kuma mwambĩlĩlyo wa nthĩ.” (Mt. 24:21) Wathela, Ũsumbĩki wa Myaka Ngili wa Klĩsto ũkambĩĩa.

9. Wathani wa Yesũ ĩũlũ wa ũla thĩna mũnene ũtumaa andũ ma Yeova mewʼa ata?

⁹ Wathani ũũ ĩũlũ wa ũla thĩna mũnene nũtwĩkĩaa vinya. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ ũtũĩkĩĩthasya kana o na andũ ma Yeova makakwatwa nĩ kyaũ, makatangĩĩwa kuma thĩnanĩ ũla mũnene me kĩkundi. (Ũvu. 7:9, 14) Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana nĩtũtanaa nũndũ ĩvindanĩ ya kaũ wa Ali–Maketoni, Yeova akatetea ũsumbĩki wake mũnene na aithesya ĩsyĩtwa yake ĩtheu.—Sav. 83:18; Esek. 38:23.

YESŨ AKASILĨLA MALONDU NA MBŨI ĨNDĨĨ?

10. Mbeenĩ twoonaa kũsilĩlwa kwa andũ nĩ kana vamanyĩke naaũ mbũi kana malondu ta kwambĩĩe ĩndĩĩ?

¹⁰ Yu kwasũanĩa ĩvinda yĩla kĩlungu kĩĩ kĩngĩ kya wathani wa Yesũ kĩkeanĩa. Kĩlungu kĩu kĩ nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo ya kũsilĩlwa kwa mbũi na malondu. (Mt. 25:31-46) Mbeenĩ, tweesilasya kũsilĩlwa kwa andũ nĩ kana vamanyĩke naaũ mbũi kana malondu, kwaaĩlĩte kwambĩĩa mwaka wa 1914 na kũiendeea ĩvindanĩ yonthe ya mĩthenya ya mũminũkĩlyo. Tweesĩ andũ onthe ala malea ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ na maikwʼa ũla thĩna mũnene ũtanamba kwambĩĩa makatalwa ta mbũi, na kwoou maikethĩwa na wĩkwatyo wa kũthayũũkwʼa.

11. Nĩkĩ vaitonyeka Yesũ akethĩwa ambĩĩe kũsila naaũ mbũi na naaũ malondu mwaka wa 1914?

¹¹ Mwakanĩ wa 1995, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) nĩyaneeneie ĩngĩ ĩandĩko ya Mathayo 25:31. Ĩandĩko yĩu yaĩtye: “Yĩla Mwana wa mũndũ ũkoka ũtheunĩ wake mũtisu, na alaĩka onthe vamwe nake, nĩvo ũkekalĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ kya ũtheu wake mũtisu.” Ĩkaseti yĩu yaeleisye kana o na kau Yesũ atwʼĩkie Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai mwaka wa 1914, ‘ndaaĩkalĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ kya ũtheu wake mũtisu’ e Mũsili wa ‘mbaĩ syonthe’ ĩvindanĩ yĩu. (Mt. 25:32; sianĩsya na Ndanieli 7:13.) Ĩndĩ, ĩla ngelekanyʼo ya mbũi na malondu yonanasya Yesũ nĩwe Mũsili. (Soma Mathayo 25:31-34, 41, 46.) Na nũndũ Yesũ ndaĩ anatwʼĩka Mũsili wa mbaĩ syonthe mwaka wa 1914, vaitonyeka mwaka ũsu akethĩwa newʼo wambĩĩe kũsila naaũ mbũi na naaũ malondu.^[3] Kwoou we Yesũ akambĩĩa kũsilĩla andũ ĩndĩĩ?

12. (a) Nĩ ĩndĩĩ Yesũ ũkatwʼĩka Mũsili wa mbaĩ syonthe? (b) Nĩ maũndũ meva maeleetwʼe nthĩnĩ wa Mathayo 24:30, 31 na Mathayo 25:31-33, 46?

¹² Wathani wa Yesũ ĩũlũ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo wonanĩtye kana ndĩni sya ũvũngũ syamina kwanangwa, nĩwʼo ũkatwʼĩka Mũsili wa mbaĩ syonthe. O tondũ kalungu ka 8 kaweta, maũndũ amwe ala makekĩka ĩvindanĩ yĩu nĩmaeleetwʼe ĩandĩkonĩ ya Mathayo 24:30, 31. Wasisya mĩsoa ĩsu nesa, nũkwona Yesũ athanie maũndũ mavwʼanene na ala wawetie nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo ya mbũi na malondu. Kwa ngelekanyʼo, mĩsoa ĩsu ĩwetete ĩũlũ wa kũka kwa Mwana wa mũndũ e na ũtheu mũtisu na e vamwe na alaĩka, ĩkaweta kũmbanwʼa kwa mbaĩ syonthe, na ĩkaweta ĩũlũ wa ala meũsilĩlwa ta malondu ‘kũkĩlya mĩtwe yoo’ nũndũ nĩmeũlika “thayũnĩ ũtathela.”^[4] Na ĩngĩ, mĩsoa ĩsu ĩwetete ĩũlũ wa ‘kũmeta’ kwa ala meũsilĩlwa ta mbũi mamanya nĩmekwanangwa tene na tene.—Mt. 25:31-33, 46.

13. (a) Nĩ ĩndĩĩ Yesũ ũkasila naaũ mbũi na naaũ malondu? (b) Nĩ kwa nzĩa yĩva ũmanyi ũsu ũkonetye woni witũ kwelekela wĩa wa ũtavanyʼa?

¹³ Kwoou yu tũtonya kwasya ata? Ĩla Yesũ ũkoka ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene, nĩwʼo ũkasilĩla andũ ma mbaĩ syonthe na aitwʼa naaũ malondu na naaũ mbũi. Na ĩndĩ ĩvindanĩ ya Ali–Maketoni, ĩla nĩyo mũthya wa ũla thĩna mũnene, ala me na mũvwʼano wa mbũi makaanangwa tene na tene. Nĩ kwa nzĩa yĩva ũmanyi ũsu ũkonetye woni witũ kwelekela wĩa wa ũtavanyʼa? Ũtumaa twona wĩa witũ wa ũtavanyʼa wĩ wa vata mũno. Andũ me na mwanya wa kũalyũka na kũkinyĩla nzĩanĩ nziĩĩe ĩla “ĩelete thayũnĩ” thĩna ũla mũnene ũtanambĩĩa. (Mt. 7:13, 14) Vai nzika kana o na ũmũnthĩ andũ nĩmatonya kwĩthĩwa na mũvwʼano wa mbũi kana malondu. Ĩndĩ twaĩlĩte kũlilikana kana ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene nĩwʼo vakatuwa naaũ mbũi na naaũ malondu. Kwoou twaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito tũnenge andũ aingĩ ũndũ vatonyeka mwanya wa kwĩthukĩĩsya ũvoo wa Ũsumbĩ, na ĩndĩ maitwʼa ethĩwa nĩmeũwĩtĩkĩla kana nĩmekũũlea.

YESŨ AKOOKA ĨNDĨĨ?

14, 15. Nĩ maandĩko meva ana mawetaa ĩũlũ wa kũka kwa Klĩsto e Mũsili ĩvinda yũkĩte?

¹⁴ No twĩkũlye-ĩ, kũkunĩkĩla mũnango wathani wa Yesũ nĩkũtonya kũtuma tũalyũla ũmanyi witũ ĩũlũ wa ĩvinda yĩla maũndũ angĩ ma vata makeanĩa? Wathani ũsu nowʼo ũũtũtetheesya kũkwata ũsũngĩo. Ekai twone.

¹⁵ Kĩlungu kĩmwe kya wathani wa Yesũ ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mathayo 24:29–25:46 kĩwetete mũno mũno maũndũ ala maaĩle kwĩkĩka mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo na ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Ĩandĩkonĩ yĩu, Yesũ awetete ĩũlũ wa ‘kũka’ kwake mavinda nyanya. Yesũ aisye ũũ ĩũlũ wa ĩvinda ya thĩna mũnene: ‘Makoona Mwana wa mũndũ okĩte ĩũlũ wa mathweo ma ĩtu.’ ‘Mũtyĩsĩ mũthenya ũla Mwĩaĩi wenyu wĩũka.’ ‘Saa ũla mũtataĩĩe nĩwʼo wĩũka ũla Mwana wa mũndũ.’ Na Yesũ aielesya ĩla ngelekanyʼo yake ya mbũi na malondu, aisye ve ĩvinda ‘Mwana wa mũndũ ũkoka ũtheunĩ wake mũtisu.’ (Mt. 24:30, 42, 44; 25:31) Mavinda asu onthe me ana, Yesũ awetaa ĩũlũ wa kũka kwake e Mũsili ĩvinda yũkĩte. Namo mavinda ala angĩ ana makwatĩkanaa va nthĩnĩ wa wathani ũsu wa Yesũ?

16. Kũka kwa Yesũ kũwetetwe maandĩkonĩ angĩ meva?

¹⁶ Yesũ aisye ũũ aineena ĩũlũ wa ngombo yĩ kĩthito na mbũĩ: ‘Nĩ ngathime ngombo ĩsu, ĩla vwana wayo ooka wĩmĩthĩa ĩkĩka ũu.’ O na ĩngĩ, aisye ũũ nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo yake ya eĩtu: ‘Nao maendete kũthooa, mũtwaani ooka.’ Nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo ya talendi, Yesũ aisye atĩĩ: ‘Ĩtina wa ĩvinda ĩasa vwana wa ngombo isu ooka.’ Ngelekanyʼonĩ o ĩsu, vwana ũsu Yesũ wawetaa aisye: ‘Nooka ngyosa ila syakwa.’ (Mt. 24:46; 25:10, 19, 27) Mavinda aa angĩ ana Yesũ wawetie ĩũlũ wa kũka kwake makethĩwa ĩndĩĩ?

17. Tene twaasyaa ata ĩũlũ wa kũka kwa Yesũ kũla kũwetetwe ĩandĩkonĩ ya Mathayo 24:46?

¹⁷ Tene mavuku maitũ maasya kana mavinda aa ana me nthĩnĩ wa kalungu ka 16, mawetete kũka kwa Yesũ mwaka wa 1918. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa ũneeni wa Yesũ ĩũlũ wa “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ.” (Soma Mathayo 24:45-47.) Twaeleetwe kana kũka kũla kũwetetwe mũsoanĩ wa 46 kwakonanĩtye na ĩvinda yĩla Yesũ wookie kwĩka ũkunĩkĩli ĩũlũ wa Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta mwaka wa 1918. O na ĩngĩ, twaeleetwe kana ngombo ĩsu yatwiwe mũnene ĩũlũ wa syonthe sya Vwana wayo mwaka wa 1919. (Mal. 3:1) Ĩndĩ kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa wathani wa Yesũ kwĩonanyʼa nĩtwaĩle kũalyũla kĩla twĩsĩ yu ĩũlũ wa wathani ũsu. Nĩkĩ?

18. Kũsisya nesa wathani wʼonthe wa Yesũ kwĩtuma tũvikĩĩa ũtwi wĩva ĩũlũ wa kũka kwake?

¹⁸ Nthĩnĩ wa mĩsoa ĩla yĩ ĩvukunĩ ya Mathayo kĩlungu kya 24 ũtambĩte kũvika mũsoa wa 46, ndeto ‘kũka’ ĩtũmĩĩtwe kwonanyʼa ĩla Yesũ wĩũka kũsilĩla andũ ĩvinda ya ũla thĩna mũnene. (Mt. 24:30, 42, 44) ‘Kũka’ o kũu nokwʼo kũwetetwe nthĩnĩ wa Mathayo 25:31 o tondũ twoona kalungunĩ ka 12. Kwoou, no twasye kana ĩla ĩandĩko ya Mathayo 24:46, 47 yĩkwasya Yesũ akooka kũtwʼa ngombo yĩ kĩthito mũnene ĩũlũ wa syĩndũ syake syonthe, akeeka ũu ĩvinda yũkĩte, ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Vate nzika, kũsisya nesa wathani wʼonthe wa Yesũ kwĩonanyʼa nesa vyũ kana mavinda asu nyanya ĩũlũ wa kũka kwake ala twamina kũneenea, mawetete ũsilĩlo wa ĩvinda yũkĩte ũla ũkethĩwa ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene.

19. Twaneenea moalyũku maũ ĩũlũ wa ũmanyi witũ, na twĩsũngĩa makũlyo meva nthĩnĩ wa masomo ala maatĩĩe?

¹⁹ Kwa ũkuvĩ, tweemanyĩsya kyaũ? Mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ, nĩtwĩkũlilye makũlyo atatũ. Tũineenea ĩkũlyo ya mbee twonie kana thĩna mũnene ndwaambĩĩa 1914 ĩndĩ ũkambĩĩa ĩla Ngwatanĩo ya Nthĩ ĩkavithũkĩa Mbaviloni Ĩla Nene. Nthĩnĩ wa ĩkũlyo ya kelĩ, tweemanyĩsya nĩkĩ ũsilĩlo wa Yesũ ĩũlũ wa mbũi na malondu ndwaambĩĩa 1914 ĩndĩ ũkethĩwa ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Na ĩndĩ ĩkũlyo ya katatũ yatũtetheesya kwona nĩkĩ Yesũ ndaaũka kũmĩtwʼa ĩla ngombo yĩ kĩthito mũnene ĩũlũ wa syĩndũ syake syonthe mwaka wa 1919, ĩndĩ akeka ũu ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Kwoou ũsũngĩo wa makũlyo asu atatũ wĩonanyʼa maũndũ asu onthe makeanĩa ĩvinda yũkĩte, ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Ũmanyi ũsu mweũ wĩtuma tũelewa ata ĩla ngelekanyʼo ya ngombo yĩ kĩthito? Na wĩtuma tũelewa ata ila ngelekanyʼo ingĩ sya Yesũ iendee kwĩanĩwʼa ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo? Makũlyo asu ma vata nĩmeũsũngĩwa nthĩnĩ wa masomo ala angĩ maatĩĩe.