Nĩtũlilikananyʼe Na Kũtaana Ithyĩ Kwa Ithyĩ

1, 2. Nĩ kyaũ kyatetheeisye ila Ngũsĩ sya Yeova 230 kũmĩĩsya kĩla kyalo kya kĩkwʼũ mũthyanĩ wa Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe?

ĨLA silikalĩ ya Nazi yaangĩe kũvalũka mũthyanĩ wa Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe, mwĩao nĩwaumiwʼe andũ onthe ala moovetwe kambinĩ sya mathĩna moawe. Mũvango waĩ onthe ala mavingĩwe kambinĩ ya Sachsenhausen maingwe nginya ũtee wa ũkanga vala meli syũngamaa, na ĩndĩ mailikwʼa melinĩ na maitwawa makekwʼe ũkanganĩ. Mũvango ũsu nĩ ũmwe katĩ wa mĩvango ĩla yesie kwĩtwa kyalo kya kĩkwʼũ.

² Andũ 33,000 ala moovetwe kambinĩ ya Sachsenhausen maaĩle kũthi maili 155 (kĩlomita 250) nginya mũsyĩ wa Lübeck, Germany, vala meli syũngamaa. Katĩ wa andũ asu vaĩ Ngũsĩ sya Yeova 230 ala maumĩte nthĩ thanthatũ na meeĩaĩwe mathi me vamwe. Onthe maĩ onzu nũndũ wa nzaa na mowau. Nĩ kyaũ kyatetheeisye ana-a-asa maitũ kũmĩĩsya? Mwana-a-asa ũmwe aisye, “Nĩtwekĩanaa vinya kĩla ĩvinda tũendee kũmĩĩsya.” Wendo katĩ woo mo ene vamwe na ‘vinya mũnene ũvĩtũkĩte’ kuma kwa Ngai nĩsyamatetheeisye kũmĩĩsya.—2 Ako. 4:7.

3. Nĩkĩ twaĩle kũthangaanyʼa?

³ O na kau ũmũnthĩ tũi kyalonĩ ta kĩu kya kĩkwʼũ, nĩtũkwatawa nĩ mathĩna maingĩ. Ĩla Ũsumbĩ wa Ngai waũngamiwʼe mwaka wa 1914, Satani nĩwavetiwe ĩtunĩ na ekwʼa kũũ nthĩ, na yu e na “ũthilĩku mũnene, akĩmanya kana e na kavinda o kanini.” (Ũvu. 12:7-9, 12) O ũndũ kaũ wa Ali–Maketoni ũendee kũthengeea, nowʼo Satani ũkũendeea kũtũmĩa matatwa atwonzye kĩ-veva. O na ĩngĩ nĩtũkwatawa nĩ mathĩna kĩla mũthenya. (Yovu 14:1; Mũta. 2:23) Mavinda amwe mathĩna asu na matatwa nĩmatonya kũtwonzya ũkethĩa o na tweeka ata, twĩĩwʼa tũkwʼĩte ngoo vyũ. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwana-a-asa ũmwe ũla watetheeisye andũ aingĩ kĩ-veva kwa myaka mingĩ. Ĩla wakũie, e na kĩveti kyake nĩmambĩĩie kũkwatwa nĩ mathĩna ma mwĩĩ, na nũndũ wa ũu nĩwatinie kũkwʼa ngoo. O ta mwana-a-asa ũsu, ithyonthe twĩ na vata wa “vinya ũsu mũnene ũvĩtũkĩte” kuma kwa Yeova vamwe na kũthangaawʼa nĩ ana-a-asa maitũ.

4. Nĩ ũtao wĩva wa mũtũmwa Vaulo twaĩle kũlilikana ethĩwa nĩtũkwenda kũthangaasya angĩ?

⁴ No nginya tũatĩĩe ũtao wa mũtũmwa Vaulo ũla wanengie Aklĩsto Aevelania ethĩwa nĩtũkwenda kũthangaasya ana-a-asa maitũ. Amataie ũũ: “Nĩtũlilikananʼye ithyĩ kwa ithyĩ kũthangaanʼya wendonĩ na mawĩanĩ maseo; tũtekũeka kũmbana kwitũ vamwe, o tondũ amwe mekaa, ĩndĩ tũkĩtaana; na mbee mũno, mũkyona mũthenya ũsu ũkĩthengeea.” (Aevl. 10:24, 25) Tũtonya ata kũatĩĩa ũtao ũsu wa vata?

“NĨTŨLILIKANANʼYE ITHYĨ KWA ITHYĨ”

5. Ndeto ii, “nĩtũlilikananʼye ithyĩ kwa ithyĩ” syonanasya ata, na twaĩle kwĩka ata nĩ kana twĩanĩsye ũndũ ũsu?

⁵ Nthĩnĩ wa kĩthyomo kya tene kya Kĩkiliki ndeto ii, “nĩtũlilikananʼye ithyĩ kwa ithyĩ,” syonanasya “kũlilikana kĩla ũmwe witũ,” na ũu nĩ ũndũ ũmwe na “kũsũanĩa mavata ma andũ angĩ, kana kwĩsilya ĩũlũ woo.” Yo nĩtũtonya kũsũanĩa mavata ma andũ angĩ ethĩwa tũkethanasya namo kwa mĩtũkĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, kana tũneenaa namo ĩũlũ wa maũndũ ala mate ma vata mũno? Ve vinya. Nĩ wʼo kĩla twaĩle kũthĩnĩkĩa mũno nĩ ‘kwĩka maũndũ maitũ ene’ na ti “kwĩlikya maũndũnĩ ma andũ angĩ.” (1 Ath. 4:11; 1 Tim. 5:13) Ĩndĩ ethĩwa nĩtũkwenda kũthangaasya ana-a-asa maitũ, twaĩle kũmamanya mũnango. Twaĩle kwenda kũmanya mathĩna moo, ũndũ maendee kĩ-veva, nĩ andũ ma mũthemba mwaũ, tũmanye kĩla matonya kwĩka, na kĩla matatonya. Maĩle kwona twĩ anyanyae moo na mayĩthĩwa mate na nzika kana nĩtũmendete. Nĩ kana mamanye twĩ anyanyae moo na nĩtũmendete, no nginya tũtũmĩe ĩvinda vamwe namo, ti o ĩla me na mathĩna kana ĩla makwʼĩte ngoo, ĩndĩ o na mavinda angĩ.—Alo. 12:13.

6. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya atumĩa masũvĩe nesa malondu ala me ungu woo?

⁶ Atumĩa ma kĩkundi meĩtwe ‘masũvĩe ĩĩthya ya Ngai yĩla yĩ kwoo,’ na mayĩka ũu mate kũingĩĩwʼa. (1 Vet. 5:1-3) Matonya ata kũsũvĩa nesa malondu ala me ungu woo ethĩwa maimesĩ nesa? (Soma Nthimo 27:23.) Ethĩwa atumĩa me na mwanya wa kwĩthĩwa vamwe na ana-a-asa moo na nĩmatanaa kwĩthĩwa vamwe namo, ana-a-asa maikewʼa vinya kũkũlya atumĩa mamatetheesye. O na ĩngĩ, ana-a-asa na eĩtu-a-asa maikewʼa vinya kũelesya atumĩa kĩla kĩ ngoonĩ syoo na kĩla kĩũmathĩnyʼa, na ũndũ ũsu nũtonya kũtetheesya atumĩa manenge kĩla ũmwe ũtethyo ũla waĩle.

7. Twaĩle kũmaelewa ata andũ ala makwʼĩte ngoo ĩla ‘mavulũka ndeto’?

⁷ Ĩla Vaulo wandĩkĩaa kĩkundi kya Athesalonika aisye: “Twʼĩĩkaai ala onzu.” (Soma 1 Athesalonika 5:14.) “Ala me na ngoo mbũthũ” na ala makwʼĩte ngoo no ta methĩawa me onzu. Ĩandĩko ya Nthimo 24:10 yaĩtye: “Ethĩwa nũnyalaa mũthenya wa thĩna, vinya waku nĩ mũnini.” Ethĩwa nĩtũkwenda kũtetheesya mũndũ ũkwʼĩte ngoo mũno, twaĩle kũlilikana kana mavinda amwe mũndũ ũsu nũtonya ‘kũvulũka ndeto.’ (Yovu 6:2, 3) O na kĩla ũkũweta nĩkĩtonya kwĩthĩwa kĩtaumĩte ngoonĩ. Rachelle nĩweemanyĩisye ũu kumana na inyia-ake ũla wakwʼĩte ngoo mũno. Rachelle easya: “Mavinda maingĩ Mami nĩwawetaa ndeto nthũku mũno. Ĩla weeka ũu, mavinda maingĩ nĩnatataa kwĩlilikanyʼa kana ũu tiwʼo Mami ũilyĩ. Nĩneesĩ nĩwendete andũ, e tei, na nĩ mũlau. Nĩnamanyie kana mavinda angĩ andũ ala makwʼĩte ngoo no mawete maũndũ amwe mateũsũanĩa. Ũndũ ũla mũthũku vyũ mũndũ ũtonya kwĩka nĩ kũtũngĩthya ndeto nthũku kana kwĩyĩĩvanĩsya.” Ĩandĩko ya Nthimo 19:11 yaĩtye: “Kĩlĩko kya mũndũ nĩkĩtumaa ethĩwa mũmĩĩsya wa kũthata; na nĩ ndaĩa yake kũekea ĩvĩtyo.”

8. Twaĩle ‘kũlũlũmĩlya’ wendo witũ kwa aaũ mũno mũno, na nĩkĩ?

⁸ Tũtonya kwonanyʼa ata kana nĩtũthĩnĩkĩaa mũndũ ũkwʼĩte ngoo nũndũ wa kwĩwʼa nthoni na kwona ate wa vata nĩkwĩthĩwa ve naĩ weekie o na kau nũtatĩte kũlũnga maũndũ? Vaulo awetie ũũ aineena ĩũlũ wa mũndũ ũmwe wa kĩkundi kya Kolintho ũla weekĩte naĩ na akaalyũka: “Kavaa mũmũekee na kũmũkiakisya, nĩ kana mũndũ ũsu ndakaemelelwe kwondũ wa kwingĩvĩwa nĩ woo wake. Kwondũ wa ũu nĩngũmwĩsũva mũlũlũmĩlye wendo wenyu kwa ũsu.” (2 Ako. 2:7, 8) “Kũlũlũmĩlya” kĩndũ kwosana na ĩandĩko yĩu no ũndũ ũmwe na “kũĩkĩĩthya” kana “kũkyonanyʼa.” Tũyaĩle kũtalĩthya atĩ mũndũ nĩwĩsĩ nĩtũmwendete na nĩtũmũthĩnĩkĩaa. Meko na mawoni maitũ maĩle kũĩkĩĩthya mũndũ ũsu vyũ na kũmwonyʼa kana nĩtũmwendete na nĩtũmũthĩnĩkĩaa.

“KŨTHANGAANʼYA WENDONĨ NA MAWĨANĨ MASEO”

9. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana ‘tũthangaasye angĩ wendonĩ na mawĩanĩ maseo’?

⁹ Vaulo aandĩkie, “Nĩtũlilikananʼye ithyĩ kwa ithyĩ kũthangaanʼya wendonĩ na mawĩanĩ maseo.” Twaĩle kũthangaasya ana-a-asa maitũ mende andũ angĩ na mayĩka mawĩa maseo. Ĩla mwaki wĩ vakuvĩ kũvoa nĩtũkitanasya ngũ na tũiũvuva. (2 Tim. 1:6) O ta ũu, nĩtũtonya kũthangaasya ana-a-asa maitũ mamwende Ngai na mayenda atũi moo. Nĩ ũndũ wa vata kũmakatha kuma ngoonĩ ala angĩ ethĩwa nĩtũkwenda kũmathangaasya meke mawĩa maseo.

10, 11. (a) Naaũ ala maĩle kũkathwa? (b) Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa ũndũ kũkatha andũ kũtonya kũtetheesya mũndũ eke ũla waĩle.

¹⁰ Kĩla ũmwe witũ nĩwendaa kũkathwa, ethĩwe nũkwʼĩte ngoo kana ndakwʼĩte. Mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi aandĩkie: “Vai ĩvinda ĩthe-akwa waangatha nũndũ wa ũndũ mũseo nĩkĩte.” Aendee kwasya, “Kwoou kuma nĩ mũnini neewʼaa nde kwĩyĩĩkĩĩa. . . . O na kau yu nĩ na myaka 50, nĩndanaa ĩla anyanyawa mangatha maimbĩa nĩndethasya wĩa mũseo nĩ mũtumĩa wa kĩkundi. . . . Maũndũ ala maangwata nĩmatumĩte nĩmanya kana nĩ ũndũ wa vata vyũ kũthangaasya ala angĩ, na nĩnĩkaa ũu.” Andũ onthe nĩmekĩawa vinya makathwa, methĩwe nĩ mavainia, nĩ akũũ, kana nĩmakwʼĩte ngoo.—Alo. 12:10.

¹¹ Ĩla atumĩa meũtata kũtetheesya mũndũ wĩkĩte naĩ, na maimũkatha kwondũ wa maũndũ maseo ala weekie ĩvinda ĩvĩtu, nĩmatonya kũmũtetheesya aalyũke na ayĩka ũla waĩle. (Aka. 6:1) Kyu nĩkyo kyatethisye mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Miriam. Aandĩkie ũũ: “Naĩ na ĩvinda yũmũ mũno ĩla anyanyawa amwe mamũtiie Yeova na ĩthe-akwa akwatwa nĩ thĩna wa kũua wʼongo. Nĩnakwie ngoo mũno. Nĩ kenda nĩsisye kana nĩnĩwʼa kavaa, nĩnatumie ndũũ na kĩmwana kĩte Ngũsĩ.” Kwĩka ũu kwatumie mwĩĩtu-a-asa ũsu ewʼa atesa kwendwa nĩ Yeova, na nũndũ wa ũu nĩwambĩĩe kũsũanĩa kũtia ũla wʼo. Ĩla mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi wamũlilikanilye ũndũ wĩthĩĩtwe e mũĩkĩĩku ũthũkũminĩ wa Yeova, mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩweewie eekĩwa vinya mũno. Atumĩa nĩmamũĩkĩĩthisye kana Yeova nũmwendete, nake amethukĩĩsya. Kyu nĩkyatumie amwenda Yeova ĩngĩ. Nĩwooaie ndũũ yake na kĩla kĩmwana na aendeea kũmũthũkũma Yeova.

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka twaelekanyʼa ana-a-asa maitũ na andũ angĩ, twamaumanyʼa, kana twatuma mewʼa naĩ?

¹² Twaĩle kwĩsũvĩa mũno ĩla tũũtata ‘kũthangaasya’ ana-a-asa maitũ maendee kũmũthũkũma Ngai na kĩthito. Tũyaĩle kũmaelekanyʼa na andũ angĩ, kũmaumanyʼa nũndũ wa kũlea kũatĩĩa mĩao yitũ, kana kũtuma mewʼa naĩ nũndũ wa kũemwa nĩ kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova. Kwĩka ũu no kũtume mathangaa, ĩndĩ no kwa kavinda kakuvĩ. Ĩndĩ kũkatha ana-a-asa maitũ na kũmatetheesya mamanye kana twĩyumasya vyũ tũmũthũkũme Ngai nũndũ nĩtũmwendete, nĩkũtonya kũmathangaasya mũno.—Soma Avilivi 2:1-4.

“TŨKĨTAANA”

13. Tũtonya kwĩka ata nĩ kenda tũtae, kana kwĩkĩa angĩ vinya? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 18.)

¹³ Nĩtwaĩle ‘kũtaana, na mbee mũno tũkyona mũthenya ũsu ũkĩthengeea.’ Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka nĩ kana tũtae angĩ, kana tũmekĩe vinya, nĩ kũmathangaasya maendee kũmũthũkũma Ngai. O tondũ kũthangaasya angĩ wendonĩ na mawĩanĩ maseo kũtonya kũelekanwʼa na kũsyũkya mwaki ũkilyĩ kũvoa, nowʼo kwĩkĩa angĩ vinya (kũtaana) kũtonya kũelekanwʼa na kwongela ngũ mwakinĩ nĩ kana ũendee kwakana kana ũnenevee. Nĩ kana twĩkĩe vinya ala makwʼĩte ngoo, no nginya tũmalũlũmĩĩlye na tũimakiakisya. Ĩla twakwata mwanya wa kwĩkĩa vinya mũndũ ũkwʼĩte ngoo, twaĩle kũneena nake twĩ auu. (Nth. 12:18) O na ĩngĩ, nũseo ‘tũkethĩwa twĩ ewi ma mĩtũkĩ’ na ‘tũteũneena mĩtũkĩ.’ (Yak. 1:19) Twamwĩthukĩĩsya na kũmwĩwʼĩa tei, nĩvatonyeka tũkamanya nĩ kyaũ kĩũmũthĩnyʼa, na nũndũ wa ũu tũimũtavya kĩndũ kĩtonya kũmũtetheesya omĩĩsye thĩna ũsu.

14. Mwana-a-asa ũmwe wakwʼĩte ngoo atetheeiwʼe ata?

¹⁴ Kwasũanĩa ũndũ mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi wĩ tei watetheeisye mwana-a-asa ũmwe wavoete kwa ĩvinda ya myaka kauta. Ĩla mũtumĩa ũsu wamwĩthukĩĩsye, eethĩie kaĩ mwana-a-asa ũsu no wamwendete Yeova vyũ! Eethĩie no wasomaa kĩla ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya na nĩwatataa ũndũ ũtonya athi maũmbanonĩ ateũtĩĩa. Ĩndĩ mwĩkalĩle wa andũ amwe kĩkundinĩ nĩwʼo watumĩte akwʼa ngoo na athata. Mũtumĩa ũsu amwĩthukĩĩisye na tei ateũmũsilĩla na amũĩkĩĩthya nũnũũmũthĩnĩkĩa vamwe na mũsyĩ wake. Ĩtina, mwana-a-asa ũsu nĩwesie kũmanya kana eetĩkĩlĩtye maũndũ mathũku ala meekĩkie tene mamũsiĩĩe ndakamũthũkũme Ngai. Mũtumĩa ũsu nĩwamũkũlilye matavanyʼe ĩmwe. Nũndũ wa kũtetheewʼa nĩ mũtumĩa ũsu, nĩwasyokeie ũtavanyʼa na esa kũtwʼĩka ĩngĩ mũtumĩa wa kĩkundi.

15. Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kuma kwa Yeova ĩũlũ wa kwĩkĩa vinya ala makwʼĩte ngoo?

¹⁵ Ti lasima mũndũ ũkwʼĩte ngoo avuũke na mĩtũkĩ, kana aatĩĩe na mĩtũkĩ ũtao ũla tũũmũnenga. Ĩndĩ nĩvatonyeka ũkethĩa no tũendeeie kũmũtwʼĩĩka. Vaulo aisye ũũ: “Twʼĩĩkaai ala onzu, ũmĩanĩasyai na andũ onthe.” (1 Ath. 5:14) Vandũ va kũmekĩsya ngoo, ekai tũendee ‘kũmatwʼĩĩka’ na kũmatetheesya. Ĩvinda ya tene, Yeova nĩwoomĩanĩasya na amwe ma athũkũmi make ĩla makwʼa ngoo mavinda kwa mavinda. Kwa ngelekanyʼo, Ngai nĩwoomĩanĩisye na Eliya na nĩwasũanĩaa mawoni make. Yeova nĩwamũtetheeisye nĩ kana aendee na ũthũkũmi wake. (1 Asu. 19:1-18) Yeova nĩwamwĩwʼĩie Ndaviti tei na amũekea nũndũ nĩweelilile kuma ngoonĩ. (Sav. 51:7, 17) O na ĩngĩ, Ngai nĩwamũtetheeisye mũandĩki wa Savuli ya 73 ũla waĩ vakuvĩ kũeka kũmũthũkũma. (Sav. 73:13, 16, 17) Yeova nũtwonasya tei na ĩnee, mũno mũno ĩla tũkwʼĩte ngoo. (Kuma 34:6) Matei make methĩawa me “meũ kĩla kĩoko” na “matithelaa.” (Iĩo 3:22, 23) Yeova endaa tũatĩĩe ngelekanyʼo yake, na tũyonyʼa ala makwʼĩte ngoo tei.

TŨTHANGAANYʼEI NĨ KANA TŨENDEE KŨKINYĨLA NZĨANĨ YA THAYŨ

16, 17. Twaĩle kũtwʼa kwĩka ata o ũndũ mũminũkĩlyo ũthengee, na nĩkĩ?

¹⁶ Katĩ wa andũ 33,000 ala maumie kambinĩ ya mathĩna ya Sachsenhausen, aingĩ mũno nĩmakwie. Ĩndĩ vai ũmwe katĩ wa ila Ngũsĩ sya Yeova 230 syaumie kambinĩ ĩsu waakwʼa. Nĩkĩ? Nũndũ kwĩkĩana vinya na kũtwʼĩĩkana nĩkwamatetheeisye kũmĩĩsya kyalo kĩu kya kĩkwʼũ.

¹⁷ Ũmũnthĩ twĩ ‘nzĩanĩ ĩla ĩelete thayũnĩ.’ (Mt. 7:14) O mĩtũkĩ athũkũmi onthe ma Yeova makilyĩ manalika nthĩ nzaũ yĩ na ũlũngalu. (2 Vet. 3:13) Ekai tũtwʼe kũtetheesya kĩla ũmwe witũ aendee kũkinyĩla nzĩanĩ ĩla ĩelete thayũnĩ ũtathela.