We Nũalyũlĩtwe?

1, 2. Ũndũ twaeiwe na kũla tweanĩie kũtumaa twĩthĩwa tũilyĩ ata?

KĨLA ũmwe witũ eanaa kwosana na ũndũ waeiwe na vala weanĩie. Twĩkaa maũndũ ala tweethĩie mayĩkwa nĩ anyanyae maitũ na andũ ma kwitũ, na tũatĩĩaa syĩthĩo ila tweethĩie. Kĩu nĩkyo kĩtumi twĩthĩawa tũvathũkene nthĩnĩ wa mĩkĩĩle ya ngũa, mĩkalĩle yitũ, na malĩu ala twendete.

² Ĩndĩ ve maũndũ ma vata mũno mbee wa malĩu ala twendete na mĩkĩĩle ya ngũa ĩla twendete. Kwa ngelekanyʼo, ve maũndũ amwe twĩanaa twĩsĩ nĩ maseo, na ve angĩ twĩanaa twĩsĩ nĩ mathũku. Ĩndĩ andũ methĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. O na twĩkaa maũndũ amwe kwosana na ũndũ wasya witũ wa ngoo ũũtũtavya. Mbivilia yasasya kana mavinda maingĩ “Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ mate na ĩla mĩao mekaa maũndũ ala me nthĩnĩ wa mĩao.” (Alo. 2:14) Ĩndĩ ũu nĩkwasya kana ethĩwa vai mwĩao wa Ngai ũvatanĩte ũtheinĩ ũndũ mũna, no tũatĩĩe myolooto ĩla twamanyĩiwʼe na ĩatĩĩawa nĩ andũ aingĩ kwitũ?

3. Nĩ itumi syĩva ilĩ ila itumaa Aklĩsto malea kũatĩĩa mĩtuo na myolooto ĩla ĩatĩĩawa nĩ andũ aingĩ?

³ Ve itumi ilĩ sya vata ila syĩkwonanyʼa nĩkĩ Aklĩsto mayaĩle kũatĩĩaa mwĩmbĩsĩ. Kĩtumi kya mbee nĩ kĩĩ kĩwetetwe Mbivilianĩ: “Ve nzĩa ĩla ĩilyĩ ta ya wʼo kwa mũndũ, ĩndĩ mũminũkĩlyo wayo nĩ nzĩa sya kĩkwʼũ.” (Nth. 16:25) Nũndũ tũi eanĩu, tũitonya kwĩtongoesya nesa. (Nth. 28:26; Yel. 10:23) Kĩtumi kya kelĩ nĩ kana Mbivilia yonanĩtye mĩtuo na myolooto ĩla ĩatĩĩawa nĩ andũ ma nthĩ yumanĩte na Satani, ũla nĩwe “ngai ya nthĩ ĩno.” (2 Ako. 4:4; 1 Yoa. 5:19) Kwoou, ethĩwa nĩtũkwenda twĩthĩwe anyanyae ma Yeova na aitũathima, twaĩle kũatĩĩa ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Alomi 12:2.—Soma.

4. Ĩsomo yĩĩ yĩneenea maũndũ meva?

⁴ Ĩsomo yĩĩ yĩneenea maũndũ atatũ me nthĩnĩ wa Alomi 12:2. Maũndũ asu nĩ (1) Nĩkĩ twaĩle ‘kũalyũkwʼa’? (2) Nĩ kyaũ kyaĩle kũalyũlwa? na (3) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũalyũla? Ekai tũsũngĩe makũlyo asu.

NĨKĨ TWAĨLE KŨALYŨKWʼA?

5. Ndeto sya Vaulo ila syĩ ĩvukunĩ ya Alomi 12:2 syaandĩkĩwe aaũ?

⁵ Valũa ũla Vaulo waandĩkĩe Alomi mwakanĩ wa 56 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto ndwaĩ kwondũ wa andũ onthe ala maĩ Lomi, ĩndĩ aũandĩkĩe Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta. (Alo. 1:7) Amathuthisye maalyũkwʼe na maieka ‘kũvwʼananwʼa na nthĩ.’ Maũndũ amwe ma “nthĩ” ala maĩ ĩvindanĩ ya Aklĩsto asu ma Lomi maĩ ta mĩao, syĩthĩo, mĩtuo, na mĩkalĩle ĩla yaatĩĩawa nĩ ekali ma mũsyĩ ũsu. Vaulo eeie Aklĩsto asu ‘maikavwʼananwʼe na nthĩ’ nũndũ kwaĩ o Aklĩsto amwe masũanĩaa na kwĩka ta Alomi. Nĩ maũndũ meva andũ ma Lomi masũanĩaa na kwĩka?

6, 7. Nĩkĩ maũndũ mayaĩ laisi kwa Aklĩsto ala maĩ Lomi ĩvindanĩ ya Vaulo?

⁶ Ũmũnthĩ andũ ala maendaa ndambũka mũsyĩnĩ wa Lomi nĩmonaa masũmba maombokangu ma tene. Masũmba asu matũmĩawa tene ta mbũa, makalũ, ituĩ sya ũlilikanyʼo, na makatũmĩwa kwondũ wa mathaũ na maũndũ angĩ. Amwe ma mo maĩ o kwʼo ĩvinda ya atũmwa. Masũmba asu matũtetheeasya kũelewa mĩkalĩle ya andũ ma tene ma Lomi na ũndũ mathaithaa. O na ĩngĩ, mavuku ala maeleetye ĩũlũ wa ĩvinda ya tene nĩmawetete kana andũ asu nĩmeethĩawa na mathaũ ma ũngʼendu, masindano ma tũkalĩ tũkusĩtwʼe nĩ mbalasi, na mbathi, ila imwe syasyo syaĩ na maũndũ me nthoni. Lomi waĩ mũsyĩ wa viasala na kwoou mũndũ aĩ atonya kũthua mĩtũkĩ.—Alo. 6:21; 1 Vet. 4:3, 4.

⁷ O na kau mũsyĩ wa Lomi waĩ na makalũ maingĩ ala meethĩawa na ngai mbingĩ, andũ ma kũu mayeekĩaa kĩthito o na vanini methĩwe na mũamba mũseo vamwe na ngai ila mathaithaa. Vandũ va ũu, kĩla maatĩĩaa mũno ũthaithinĩ woo kyaĩ syĩthĩo, na nĩmaiatĩĩaa mũno ĩvindanĩ ya mathiko, alũsi, na kũsyawa kwa mwana. Syĩthĩo isu nĩmasiatĩĩaa mũno. Kwasũanĩa ũndũ Aklĩsto ala maĩ Lomi maĩ na ĩvinda yetu. Aingĩ moo nĩmeekaa maũndũ asu matambĩte kũtwʼĩka Aklĩsto ma wʼo. Ĩndĩ o na kũtwʼĩka nĩmaalyũkile ĩla matwʼĩkie Aklĩsto, ve o maũndũ angĩ maaĩle kũekana namo.

8. Nĩkĩ kwĩkala kũũ nthĩ nĩ ũndũ wĩ vinya kwa Aklĩsto?

⁸ Ũmũnthĩ, maũndũ me vinya kwa Aklĩsto o tondũ kwailyĩ ĩvinda ya Aklĩsto ala maĩ Lomi. Nĩkĩ? Nũndũ veva wa nthĩ wĩ kĩla vandũ. (Soma Aeveso 2:2, 3; 1 Yoana 2:16.) Mavinda onthe twĩthĩawa twĩ mũisyonĩ wa kwĩthĩwa na mawendi, mawoni, na mwĩkalĩle wa andũ ma nthĩ. Nũndũ wa ũu, nĩtwaĩle kũatĩĩa ũtao ũũ: “Mũikavwʼananwʼe na nthĩ ĩno: ĩndĩ mũalyũkwʼe.” Kwoou twaĩle kwĩka ata nĩ kana tũalyũlwe?

NĨ KYAŨ KYAĨLE KŨALYŨLWA?

9. Nĩ kana mũndũ avatiswe aĩle kwĩka moalyũku meva?

⁹ Ĩla mũndũ watwʼa kwĩmanyĩsya Mbivilia na aitũmĩa maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya, nĩwambĩĩaa kũmũthengeea Yeova. Nũndũ wa ũu nĩwĩkaa moalyũku thayũnĩ wake kwosana na maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya. Nũtiaa ndĩni ya ũvũngũ na aiekana na mĩtuo ĩtaĩle ĩla waĩ nayo, na ayambĩĩa kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ. (Aev. 4:22-24) Kĩla mwaka nĩtũtanaa kwona andũ ngili mbingĩ mayĩka ũu, na mayĩyumya mamũthũkũme Yeova Ngai, na ĩndĩ maivatiswa. Kwĩka ũu nĩkũmũtanĩthasya Yeova. (Nth. 27:11) Ĩndĩ nũseo twĩkũlye atĩĩ: Asu no mo moalyũku ala twaĩle kwĩka?

10. Nĩkĩ kũseũvangya kĩndũ mbee wa ũndũ kĩthĩawa kĩilyĩ ti ũndũ ũmwe na kũkĩalyũla vyũ?

¹⁰ Kũalyũlwa kwĩthĩawa kũkonetye maũndũ maingĩ, ĩndĩ ti o kwĩka maendeeo tũ kana kwĩyaĩlangya. Kwa ngelekanyʼo, aseũvya ma kĩndũ kĩna nĩmatonya kũkathĩĩa kĩndũ kyu mayasya kana nĩkĩseũvangiwʼe mbee wa ũndũ kĩthĩawa kĩilyĩ, ĩndĩ kĩndũ kyu nĩkĩtonya kwĩthĩwa no kĩla kĩmwe. Mavinda maingĩ wĩthĩaa mekie o kwongela kaĩndũ kanini mũno kĩndũnĩ kyu, kana ũkethĩa mekie kũkyova ũndũ ũngĩ. Ĩvuku yĩmwe (Vine’s Expository Dictionary) yĩla yĩeleetye ndeto sya Mbivilia yaĩtye kana ndeto “mũalyũkwʼe” ĩla ĩwetetwe ĩvukunĩ ya Alomi 12:2 yonanasya kũvĩndũa mosũanĩo maitũ tũitetheewʼa nĩ veva mũtheu. Kwoou kũekana na imanyĩo nthũku, ũneeni mũthũku, na mwĩkalo mũthũku ti kwʼo kwʼoka kũtumaa Mũklĩsto atwʼĩka nũalyũkĩte. Ũu nĩ wʼo nũndũ o na andũ amwe ala mate na ũmanyi wa Mbivilia nĩmatataa kwĩvathana na maũndũ ta asu. Kwoou Aklĩsto maĩle kũalyũkwʼa kwa nzĩa yĩva?

11. Vaulo aisye nĩ kwa nzĩa yĩva mũndũ waĩle kũalyũkwʼa?

¹¹ Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ: “Ĩndĩ mũalyũkwʼe mũtũngwe eũ ilĩkonĩ syenyu.” ‘Kĩlĩko’ nĩ ũtonyi witũ wa kũsũanĩa. Ĩndĩ kwosana na ũndũ ndeto ĩsu ĩtũmĩĩtwe Mbivilianĩ, yonanasya ũndũ tũsũanĩaa, mawoni maitũ, na ũtonyi witũ wa kũsũanĩa. Ĩla Vaulo waandĩkĩaa Aklĩsto ma Lomi nĩwawetie ĩũlũ wa andũ maĩ na “kĩlĩko kĩtaĩle.” Andũ asu meekaa “ũte ũlũngalu wʼonthe, na ũthũku, na ĩtomo, na wai; makyusũwa nĩ kĩwĩu, na ũaani, na ĩteta, na ũkenganĩ” na maũndũ angĩ mathe. (Alo. 1:28-31) Nĩkyo kĩtumi Vaulo wathangaaisye andũ ala maeewe Lomi na ĩtina mesa kũtwʼĩka athũkũmi ma Ngai, ‘maalyũkwʼe’ na ‘maitũngwa eũ ilĩkonĩ syoo.’

12. Ũmũnthĩ andũ aingĩ methĩawa na mosũanĩo mailyĩ ata? Nĩkĩ kũsũanĩa kwa nzĩa ĩsu no kũlikye Mũklĩsto mũisyonĩ?

¹² Ũndũ wa kũmakya nĩ kana o naitũ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ mailyĩ asu mawetiwe nĩ Vaulo. Masũanĩaa kana andũ ala maatĩĩaa mĩao na myolooto maũndũnĩ methĩawa matiĩtwe nĩ ĩvinda. Alimũ aingĩ na asyai metĩkĩlasya syana syĩke maũndũ ala syĩkwenda. O na maimanyĩasya kana kĩla mũndũ e na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. O na andũ aingĩ ala maasyaa nĩ ma kanisa monaa no meke kĩla mo mekwona kyaĩle na kana ti lasima maatĩĩe mĩao ya Ngai. (Sav. 14:1) Mũklĩsto wa wʼo akethĩwa na woni ta ũsu no alike mũisyonĩ. Tũkaema kwĩsũvĩa, no twambĩĩe kũlea kũatĩĩa myolooto ĩla tũnengawe nĩ ũseũvyo wa Ngai. O na nĩtũtonya kwambĩĩa kũnyungunyĩsya ĩũlũ wa mĩvango ĩla tũtekwendeewʼa nĩyo kĩkundinĩ. Kana tũkambĩĩa kũleana na ũtao wa Mbivilia ĩũlũ wa kwĩtanĩthya, kũtũmĩa Indaneti, na kũsembanyʼa na kĩsomo kya ĩũlũ.

13. Nĩkĩ twaĩle kwĩkuũa nesa ũndũ tũilyĩ?

¹³ Ethĩwa nĩtũkwenda kũeka ‘kũvwʼanana na nthĩ ĩno,’ twaĩle kwĩkuũa ũndũ tũsũanĩaa ngoonĩ, maũndũ ala tũvangĩte kwĩka, na myolooto ĩla tũatĩĩaa. Andũ maitonya kũmanya maũndũ asu methĩawa ngoonĩ sitũ. O na angĩ no masye tũendee nesa. Ĩndĩ no ithyĩ ene tũtonya kwĩthwa twĩsĩ nesa ethĩwa nĩtwĩtĩkĩlĩtye kĩla twĩmanyĩĩtye Mbivilianĩ kĩendee kũtũalyũla.—Soma Yakovo 1:23-25.

NĨ KYAŨ KĨTONYA KŨTŨALYŨLA?

14. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩke moalyũku?

¹⁴ Nĩ kana tũalyũke, twaĩle kũvĩndũa maũndũ ala me ngoonĩ sitũ. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũvĩndũe maũndũ ala me ngoonĩ sitũ? Nĩ kwĩmanyĩsya Mbivilia nũndũ ĩla tweemanyĩsya Mbivilia, nĩtũmanyaa Ngai eenda twĩthĩwe tũilyĩ ata. Na ĩndĩ matambya ala twosaa twamina kũmanya kwenda kwa Ngai nĩmavuanasya kĩla kĩ ngoonĩ sitũ. Ũu ũtũtetheeasya kũmanya nĩ moalyũku meva twaĩle kwĩka nĩ kana twĩke ‘kwenda kwa Ngai kũla kwĩanĩu.’—Alo. 12:2; Aevl. 4:12.

15. Tũalyũkaa kwa nzĩa yĩva ĩla tweetĩkĩlya Yeova atũlũnge?

¹⁵ Soma Isaia 64:8. Ngelekanyʼo ĩla mwathani Isaia watũmĩie no ĩtũmanyĩsye ũndũ wa vata. Nĩkwĩthĩwa Yeova nĩ ta we Mũmbi kwosana na ĩandĩko yĩu, naitũ twĩ yũmba, ĩkũlyo nĩ, we atũmbaa ata? Ndavĩndũaa wũmbo witũ nĩ kana twanakave. Yeova alũngaa kĩla kĩ ngoonĩ sitũ ĩndĩ ti wũmbo witũ. Ĩla tweetĩkĩla atũlũnge, nũtũtetheeasya kũvĩndũa mosũanĩo maitũ na kĩla kĩ ngoonĩ. Kũlũngwa kũu nĩkwʼo kwa vata ethĩwa nĩtũkwenda kũkĩlya vinya maũndũ ma nthĩ. Yeova atũlũngaa kwa nzĩa yĩva?

16, 17. (a) Elesya ũndũ mũmbi wa mbisũ wĩkanaa na yũmba nĩ kana aseũvye mbisũ nzeo. (b) Ndeto ya Ngai ĩtũtetheeasya ata kũalyũka nĩ kana twĩthĩwe twĩ andũ ma vata methonĩ ma Yeova?

¹⁶ Mũmbi wa mbisũ enda kũmba mbisũ nzeo, aĩle kũtũmĩa yũmba yĩla ĩseo vyũ. Ĩndĩ ve maũndũ elĩ waĩle kwĩka. Mbee, aĩlĩte kũvula tũmĩtĩ twʼonthe na twĩndũ tũngĩ tũla twĩ mũthanganĩ wa yũmba. Na kelĩ, aĩle kũlua yũmba na kĩwʼũ kĩanĩe na aiyĩmondamonda wĩthĩe nĩyĩtonya kũseũvya kĩndũ kĩseo.

¹⁷ Kalungu ka 16 kaweta maũndũ elĩ: Mbee, yũmba yaĩle kwĩthĩwa yĩ ĩtheu, na kelĩ, kĩwʼũ nĩ kya vata. Maũndũ asu elĩ nĩ ma vata nũndũ matumaa yũmba yĩthĩwa yĩ yololo nesa na yĩ laisi kũseũvya kĩndũ o na kĩva. Ũu nowʼo Ndeto ya Ngai yĩkanaa naitũ. Ĩla twambĩĩe kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai, Mbivilia nĩyatũtetheeisye twaeka kũsũanĩa ta andũ ma nthĩ, na twaalyũka na ĩndĩ tweethĩwa andũ ma vata methonĩ ma Ngai. (Aev. 5:26) O na ĩngĩ kwasũanĩa nĩ mavinda meana ata tũthangaawʼa tũsomae Mbivilia kĩla mũthenya na tũiendaa maũmbanonĩ tũteũtĩĩa, nũndũ nĩvo tũmanyĩawʼa Ndeto ya Ngai. Nĩkĩ tũthangaawʼa twĩanĩsye maũndũ asu? Kĩtumi nũndũ ĩla tweeka ũu twĩthĩawa tũimwĩtĩkĩlya Yeova atũlũnge.—Sav. 1:2; Meko 17:11; Aevl. 10:24, 25.

18. (a) Nĩkĩ kũvindĩĩsya maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya nĩ kwa vata ethĩwa nĩtũkwenda Ndeto ya Ngai ĩtũalyũle? (b) Nĩ makũlyo meva matonya kũtũtetheesya tũvindĩĩsye maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya?

¹⁸ Kũsoma na kwĩmanyĩsya Mbivilia kĩla ĩvinda kwĩ kwʼoka kũitoetye kũtũtetheesya tũalyũke kwa nzĩa ĩla yaĩle. Andũ aingĩ nĩmasomaa Mbivilia mavinda kwa mavinda na nĩmethĩawa mesĩ maũndũ maingĩ ala mawetetwe vo. Noĩthwa waakomana na andũ ma mũthemba ũsu ũitavanyʼa. O na amwe methĩawa matonya kwinĩlĩĩla mĩsoa ĩmwe ya Mbivilia.a Ĩndĩ kwĩka ũu kũyaalyũla mosũanĩo na mwĩkalo woo. Thĩna wĩthĩawa va? Nĩ kana Ndeto ya Ngai ĩalyũle mũndũ, no nginya amĩtĩkĩlye ĩlike vyũ ngoonĩ yake. Kwoou, no nginya tũtũmĩe ĩvinda tũvindĩĩsye maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya. Nũseo tũkekũlasya atĩĩ: ‘Ũndũ ũũ ngwĩmanyĩsya nĩwosa ta ũndũ wa vata, kana nĩwosa o ta ũmanyĩsyo mũna wa ndĩni? Nyie nĩnonete kana ũũ nĩwʼo ũwʼo? Nyie nĩngwona kana ũndũ ũla wa vata nĩ kũsisya ũndũ ndonya kũtũmĩa ũndũ ũũ ngwĩmanyĩsya, na ti o kũũtũmĩa kũmanyĩsya andũ angĩ? Nĩngũĩkĩĩa kana ũndũ ũũ ngwĩmanyĩsya umĩte kwa Yeova, na no ta ũndũ ũmwe na ũkũneena nakwa?’ Kũvindĩĩsya makũlyo asu nĩkũtonya kũtũtetheesya tũmũthengee Yeova mũnango. O na ũu ũkatuma tũmwenda mũno. Maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya mamima kũlika ngoonĩ, makatũtetheesya twĩke moalyũku ala makatanĩthya Ngai.—Nth. 4:23; Luka 6:45.

19, 20. Yeova akatũathima twaatĩĩa ũtao wĩva wĩ Mbivilianĩ?

¹⁹ Kũsoma na kũvindĩĩsya maũndũ ala me nthĩnĩ wa Ndeto ya Ngai no kũtwĩkĩe vinya tũendee kwĩanĩsya ũndũ ũũ wawetiwe nĩ Vaulo: ‘Umyai mũndũ ũla wa tene na meko make, na mwĩvwʼĩke mũndũ mweũ, ũla ũtũngawa mweũ kũvikĩa ũmanyi.’ (Ako. 3:9, 10) Twaelewa nesa kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya na twatũmĩa maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya, ũu ũkatũtetheesya kwĩthĩwa na mwĩkalĩle wa Kĩklĩsto ũla ũkatuma twĩvathana na itei sya Satani.

²⁰ Mũtũmwa Vetelo etũlilikanyʼa kana ‘ta syana mbĩwi, tũikavwʼananwʼe na mĩmeo yitũ mĩthũku ya tene, ĩndĩ twĩthĩwe atheu mwĩkalĩlenĩ witũ wʼonthe wa thayũ.’ (1 Vet. 1:14, 15) Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩkũelesya ũndũ Yeova ũkatũathima ethĩwa tũkeeka ũndũ tũtonya tũalyũle mosũanĩo maitũ.