Twaĩle “Ũsũngĩa Kĩla Mũndũ” Ata?
“Ndeto syenyu syĩthĩwe na mumo mavinda onthe, . . . nĩ kana mũmanye ũndũ mwaĩlwe nĩ ũsũngĩa kĩla mũndũ.”—AKO. 4:6.
1, 2. (a) Elesya ũndũ ũkwonany’a ũseo wa kũkũlya makũlyo kwa ũĩ. (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Nĩkĩ tũyaĩle kũkĩa kũmanyĩsya andũ momanyĩsyo ala me vinya?
VE ĨVINDA mwĩĩtu-a-asa ũmwe na mũũme wake ũte Ngũsĩ maneeneaa maũndũ ma Mbivilia. Tene mũũme wake aĩ mũthaithi ũteeyumĩtye mũno wa ĩkanisa yĩmwe ya ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto. O maendee kũea ngewa, mũũme wa mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩwaisye kana nũĩkĩĩaa Ũtatũ. Ĩla wamanyie kana mũũme wake ti ta wĩsĩ nesa Ũtatũ, amũkũlilye atĩĩ: “We ũĩkĩĩaa [Asa] nĩ Ngai, Yesũ nĩ Ngai, na veva mũtheu nĩ Ngai, na kana onthe ti Ngai atatũ ĩndĩ no Ngai ũmwe?” Mũũme nĩwaseng’ie na asya, “Ai aiee, ndiĩkĩĩaa ũu.” Ũu nĩwatumie maneenea nesa ũndũ Ngai ũilyĩ.
2 Ũndũ ũsu wĩonany’a ũseo wa kũtũmĩa ũĩ ĩla tũũkũlya makũlyo ala maĩle. O na ĩngĩ, ũu nũũtũtetheesya kũelewa ũndũ ũũ wa vata: Tũyaĩle kũkĩa kũneenea momanyĩsyo ala me vinya ta Ũtatũ, ĩia ya mwaki, na kana kwĩ Mũmbi. Twamwĩkwatya Yeova na momanyĩsyo ala tũkwataa kuma kwake, nĩtũtonya kũmanyĩsya kwa nzĩa ĩtonya kũkiita ngoo. (Ako. 4:6) Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwĩmanyĩsya maũndũ ala matonya kũtũtetheesya twĩthĩwe twĩ amanyĩsya aseo. Maũndũ asu nĩ: (1) Kũkũlya makũlyo meũtuma mũndũ eyĩelesya, (2) kũsũanĩa na andũ ũndũ Maandĩko maĩtye, na (3) kũtũmĩa ngelekany’o nĩ kana tũelesye ũndũ nesa.
KŨLYA MAKŨLYO MEŨTUMA MŨNDŨ EYĨELESYA
3, 4. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũtũmĩa makũlyo matũtetheesye kũmanya kĩla mũndũ ũĩkĩĩaa? Nengane ngelekany’o.
3 Kũkũlya makũlyo nĩkũtonya kũtũtetheesya tũmanye kĩla mũndũ ũĩkĩĩaa. Nĩkĩ ũsu nĩ ũndũ wa vata? Nũndũ ĩandĩko ya Nthimo 18:13 yaasya atĩĩ: “Ũla ũsũngĩaa atanamba kwĩw’a, kwake nĩ ũtumanu na nthoni.” Kwa w’o, tũtanamba kũneenea ũndũ mũna wa Mbivilia vamwe na mũndũ, nũseo tũkamanya kĩla ũĩkĩĩaa. Twaema kwĩka ũu nĩtũtonya kũtũmĩa ĩvinda yingĩ mũno tũimũĩkĩĩthya kana ũndũ ũsu ti wa w’o, kaĩ we o na ndaũĩkĩĩaa!—1 Ako. 9:26.
4 Twasye twĩneena na mũndũ ĩũlũ wa ĩia ya mwaki. Ti andũ onthe maĩkĩĩaa kana ĩia ya mwaki nĩ vandũ va w’o. Kwoou no tũmũkũlye atĩĩ: “Nũndũ andũ methĩawa na woni wĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa ĩia ya mwaki, we woni waku nĩ mwaũ?” Mũndũ amina kũsũngĩa ũkeethĩa nĩ ũndũ wĩ laisi kũmũtetheesya aelewe woni wa Mbivilia ĩũlũ wa ĩia ya mwaki.
5. Kũkũlya makũlyo kwa ũĩ kũtonya kũtũtetheesya ata tũelewe kĩla kĩtumĩte mũndũ aĩkĩĩa ũndũ mũna?
5 Kũkũlya makũlyo kwa ũĩ nĩkũtonya kũtũtethya tũmanye nĩkĩ mũndũ ũĩkĩĩaa ũndũ mũna. Kwa ngelekany’o, tũtonya kwĩka ata ĩla twakomana na mũndũ tũitavany’a na aitwĩa ndaĩkĩĩaa Ngai? Nĩ laisi mũno ũkasya mũndũ ũsu ndekũĩkĩĩa kwĩ Ngai nũndũ wa momanyĩsyo ala mamanyĩaw’a mũno nĩ andũ, ta ũla ũmanyĩsyo wa kana syĩndũ iyaaũmbwa. (Sav. 10:4) Ĩndĩ andũ amwe maemetwe nĩ kũmũĩkĩĩa Ngai nũndũ wa mathĩna ala mamakwatĩte kana meyoneete. Monaa wĩ ũndũ wĩ vinya kwĩtĩkĩla kana kwĩ Mũmbi wĩ wendo nao thĩna nĩw’o wingĩvĩte. Kwoou ethĩwa nĩtwakomana na mũndũ ũtaĩkĩĩaa kana Ngai e kw’o, no tũmũkũlye atĩĩ: “Ũtũaa ũĩkĩĩaa ũu?” Mũndũ ũsu atwĩa kana ndatwĩe aĩkĩĩaa ũu, no tũmũkũlye kana nĩvethĩwa ve ũndũ mũna ũla watumie ethĩwa na nzika kana kwĩ Ngai. Na ĩndĩ amina ũsũngĩa, no tũmanye ũndũ tũtonya kũmũtethya.—Soma Nthimo 20:5.
6. Twaĩle kwĩka ata twamina kũkũlya mũndũ ĩkũlyo?
6 Ĩla twakũlya mũndũ ĩkũlyo, twaĩlĩte kwĩthukĩĩsya ũsũngĩo wake na tũimwony’a kana nĩtũũmũelewa. Kwa ngelekany’o, mũndũ no atwĩe kana ambĩĩie kwĩthĩwa na nzika kana kwĩ Mũmbi ĩla wakwatiwe nĩ mũisyo mũna. Nũseo ũtanamba kũmũĩkĩĩthya kana Ngai e kw’o, ũkamba kũmwony’a kana nũũmwĩw’ĩa tei, na kana ti ũthũku kwĩkũlya nĩkĩ tũthĩnaa. (Ava. 1:2, 3) Tweethĩwa twĩ na wũmĩĩsyo na wendo tũkatuma o nake enda kwĩmanyĩsya maũndũ maingangĩ.a
SUANĨA NA ANDŨ ŨNDŨ MAANDĨKO MAĨTYE
7. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe amanyĩsya aseo?
7 Mbivilia nĩyo ĩvuku yĩla tũtũmĩaa mũno ĩla tũũtavany’a. Nĩtũtetheeasya twĩthĩwe twĩ ‘eanĩu, twĩanĩe kũtethya kĩla wĩa mũseo.’ (2 Tim. 3:16, 17) Kũsoma maandĩko maingĩ ti kw’o kũmanyĩsya nesa. Mũndũ ũla ũmanyĩasya nesa nĩ ũla ũsũanĩaa na andũ aitũmĩa maandĩko ala wasoma. (Soma Meko ma Atũmwa 17:2, 3.) Nĩ kana tũelewe ũndũ ũsu ekai tũsũanĩe ngelekany’o ii itatũ.
8, 9. (a) Nĩ nzĩa yĩva tũtonya kũtũmĩa nĩ kana tũsũanĩe na mũndũ ũĩkĩĩaa kana Yesũ nĩwĩanene na Ngai? (b) Nĩ nzĩa ingĩ syĩva wonete syĩ nzeo ĩla ũũneena na mũndũ ũĩkĩĩaa kana Yesũ nĩwĩanene na Ngai?
8 Ngelekany’o ya 1: Twasye tũitavany’a nĩtwakomana na mũndũ ũĩkĩĩaa kana Yesũ eanene na Ngai. Nĩ maandĩko meva tũtonya kũtũmĩa tũsũanĩe nake ĩũlũ wa ũndũ ũsu? No tũsome nake ĩandĩko ya Yoana 6:38, vala Yesũ waĩtye: “Ndyaatheea kuma ĩtunĩ nĩke kwenda kwakwa, ĩndĩ no kwenda kwa ũla wandũmie.” Twamina kũsoma mũsoa ũsu vamwe nake no tũmũkũlye-ĩ: “Ethĩwa Yesũ nĩwe Ngai, ũla wamũtũmie kuma ĩtunĩ nũũ? Tyo nginya Ũla wamũtũmie ethĩwe e mũnene kwĩ we? Na ũu nĩ w’o nũndũ mũndũ ũla ũtũmawa ethĩawa e mũnini kwĩ ũla wamũtũma.”
9 Tũitũmĩa nzĩa ĩsu no tũsome nake ĩandĩko ya Avilivi 2:9, vala Vaulo ũeleetye ũndũ Ngai weekie ĩtina wa Yesũ kũthayũũka. Mũsoa ũsu waĩtye atĩĩ: “Kwondũ wa ũu Ngai amũnenevya mũno, na amũnenga syĩtwa yĩla yĩ mbee wa masyĩtwa onthe.” Nĩ kana tũtetheesye mũndũ ũsu asũanĩe ĩandĩko yĩu nesa no tũmũkũlye-ĩ: “Keka Yesũ atanamba ũkw’a eanene na Ngai, na ĩtina Ngai aimũnenevya mũno, Yesũ ndatw’ĩka mũnene kwĩ Ngai-ĩ? Na we wĩona ta ve mũndũ wĩthĩwa e mũnene kwĩ Ngai?” Ethĩwa mũndũ ũsu nũnengete Ndeto ya Ngai ndaĩa na e na ngoo nthalĩku, kũsũanĩa maandĩko kwa nzĩa ĩsu nĩkũtonya kũtuma akunĩkĩla ũndũ ũsu mũnango.—Meko 17:11.
10. (a) Tũtonya kũsũanĩa ata na mũndũ ũĩkĩĩaa kana andũ makathĩnĩw’a ĩianĩ ya mwaki? (b) Nĩ nzĩa ingĩ syĩva wonete syĩ nzeo ĩla ũũneena na mũndũ ũĩkĩĩaa kana andũ makathĩnĩw’a ĩianĩ ya mwaki?
10 Ngelekany’o ya 2: Twasye tũitavany’a nĩtwakomana na mũndũ wa ndĩni ũĩkĩĩte vyũ kana andũ ala athũku makathĩnĩw’a ĩianĩ ya mwaki. Atonya kwĩthĩwa aĩkĩĩaa ũu nũndũ e na wendi mwingĩ wa kwĩsa kwona andũ athũku mayĩĩvanĩw’a nũndũ wa meko moo. Tũtonya kũtetheesya mũndũ wĩ na woni ũsu ata? Ũndũ wa mbee twaĩle kũmũĩkĩĩthya kana ala athũku makasilĩlwa. (2 Ath. 1:9) Na ĩndĩ no tũsome nake ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 2:16, 17, yĩla yonanĩtye kana ĩtuvi ya naĩ nĩ kĩkw’ũ. Ĩtina wa ũu, no tũmũelesye kana naĩ ya Atamu nĩyo yatumie andũ onthe malika naĩnĩ. (Alo. 5:12) Ĩndĩ vai vandũ Ngai waaweta kana andũ makekw’a ĩianĩ ya mwaki. No tũmũkũlye atĩĩ: “Ethĩwa Atamu na Eva maĩ mese kwĩkw’a ĩianĩ ya mwaki, Ngai ndaaĩlĩte kwĩthĩwa amatavisye ũu?” Ĩtina wa ũu, no tũsome ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 3:19, vala Ngai ũwetete kĩla kyaaĩle kũmakwata nũndũ wa naĩ yoo, ĩndĩ ndaaweta ĩia ya mwaki. Vandũ va ũu, Atamu eeiwe akasyoka kĩtoonĩ. No tũmũkũlye-ĩ, “Keka Atamu aĩ ekw’e ĩianĩ ya mwaki, we Ngai ethĩwa amwĩie akasyoka kĩtoonĩ?” Ethĩwa mũndũ ũsu e na ngoo nthalĩku, ĩkũlyo yĩu nĩyĩtonya kũtuma asũanĩa mũnango.
11. (a) Tũtonya kũsũanĩa ata na mũndũ ũĩkĩĩaa kana andũ onthe ala aseo maendaa ĩtunĩ? (b) Nĩ nzĩa ingĩ syĩva wonete syĩ nzeo ĩla ũũneena na mũndũ ũĩkĩĩaa kana andũ onthe aseo maendaa ĩtunĩ?
11 Ngelekany’o ya 3: Twasye tũitavany’a nĩtwakomana na mũndũ ũĩkĩĩaa kana andũ onthe ala aseo maendaa ĩtunĩ. Kũĩkĩĩa ũu nĩkũtonya kũtuma mwene nyũmba aelewa maandĩko naĩ. Kwa ngelekany’o, twasye twĩenda kũneenea nake ĩandĩko ya Ũvuan’yo 21:4. (Soma.) Mũndũ ũsu nũtonya kwĩthĩwa esilasya kana andũ makakwata moathimo ala mawetetwe mũsoanĩ ũsu me ĩtunĩ. Tũtonya kũsũanĩa ĩandĩko yĩu twĩ nake ata? Vandũ va kũtũmĩa maandĩko angĩ nĩ kana tũmũĩkĩĩthye ũndũ ũsu, nĩ kavaa tũkatũmĩa ndeto ila iwetetwe ĩandĩkonĩ yĩu. Yaĩtye kana “kĩkw’ũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ.” Kwoou no tũmũkũlye ethĩwa nĩwĩtĩkĩlaa kana no nginya kĩndũ kĩthĩwe kyaĩ vo mbeenĩ nĩ kenda kĩtw’ĩke kĩikethĩwa vo ĩngĩ. Nĩvatonyeka akasya nĩwĩtĩkĩlaa ũu. Ĩtina wa ũu, no tũmũtavye kũyaaĩthĩwa kĩkw’ũ ĩtunĩ, ĩndĩ kyo kĩthĩawa kũũ nthĩ. Kwoou nĩ ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kwasya kana ĩandĩko ya Ũvuan’yo 21:4 yĩneenee moathimo ma ĩvinda yũkĩte ala makethĩwa kũũ nthĩ.—Sav. 37:29.
TŨMĨA NGELEKANY’O NĨ KANA ŨNDŨ ŨELEEKE NESA
12. Nĩkĩ Yesũ watũmĩaa ngelekany’o?
12 Ĩla Yesũ watavanasya nĩwatũmĩaa makũlyo, o na nĩwatũmĩaa ngelekany’o. (Soma Mathayo 13:34, 35.) Ngelekany’o sya Yesũ nĩsyamũtetheeasya amanye kĩla kĩ ngoonĩ sya ethukĩĩsya make. (Mt. 13:10-15) O na ĩngĩ, kũtũmĩa ngelekany’o nĩkwatumaa maũndũ ala Yesũ wamanyĩasya methĩwa me ma kwendeesya na ma kũlilikanwa. Tũtonya kũtũmĩa ngelekany’o ata ĩla tũũmanyĩsya?
13. Tũtonya kũnengane ngelekany’o yĩva ĩla tũũtetheesya mũndũ amanye kana Ngai nĩwe mũnene kwĩ Yesũ?
13 Ngelekany’o ila ieleekaa laisi nĩsyo syĩthĩawa syĩ nzeo. Kwa ngelekany’o, ĩla tũkũelesya mũndũ kana Ngai nĩ mũnene kwĩ Yesũ, no tũtũmĩe nzĩa ĩno: No tũmũtavye kana Yesũ ayĩelesya ũndũ ũileny’e na Ngai aisye ũsu nĩ Ĩthe wake. Nake Ngai aisye Yesũ nĩ Mwana wake. (Luka 3:21, 22; Yoa. 14:28) Ĩtina wa ũu, no tũkũlye mwene nyũmba atĩĩ: “We ũkenda kũmanyĩsya mũndũ ĩũlũ wa andũ meanene, ũtonya kũmaelekany’a na andũ meva nthĩnĩ wa mũsyĩ?” No awete andũ masyaanĩw’e kana akaweta mavatha. Aweta ũu no tũmũtavye kana ngelekany’o yake nĩ nzeo vyũ. Na ĩndĩ tũimũkũlya atĩĩ: “Ethĩwa nyie naku no tũnengane ngelekany’o ĩseũvĩte ũu, wĩona ũla Mwalimũ Mũnene, Yesũ, ta waĩ aemwa nĩ kũnengane ngelekany’o nzeo ta ĩsu? Ndaĩ aemwa na nĩkyo kĩtumi waisye Ngai nĩ Ĩthe wake. Kwoou Yesũ oonanisye kana Ngai nĩwe mũkũũ, na nĩwe wĩ na ũkũmũ kwĩ we.”
14. Nĩ ngelekany’o yĩva ĩkwonany’a kana nĩ ũndũ ũtatonyeka kwa Ngai kũtũmĩa Ndevili athĩny’e andũ ĩianĩ ya mwaki?
14 Kwasũanĩa ngelekany’o ĩngĩ. Andũ amwe maĩkĩĩaa kana Satani nĩwe mũnene wa ĩia ya mwaki. Ĩndĩ kũtũmĩa ngelekany’o no kũtetheesye mũsyai akaelewa nĩkĩ ti ũndũ ũtonyeka kwa Ngai kũnenga Ndevili mwanya wa kũthĩny’a andũ ĩianĩ ya mwaki. Kwa ngelekany’o, no tũmwĩe atĩĩ: “Twasye wĩ na mwana wĩ kyongo kyũmũ, na atindĩaa o kwĩka mavĩtyo. We ũtonya kwĩka ata?” Nĩvatonyeka mũsyai ũsu akasya no alũnge mwana wake. O na no atate kwĩka ũu ĩngĩ na ĩngĩ nĩ kana amũtetheesye aeke kwĩka mavĩtyo. (Nth. 22:15) Ĩtina wa ũu, no tũkũlye mũsyai ũsu ũndũ ũtonya kwĩka mwana wake aendeea kũlea kũmwĩw’a. Asyai aingĩ nĩmatonya kwasya kana vai ũndũ ũngĩ meka ate o kwosa ĩtambya ta ya kũtandĩka mwana ũsu. O na no tũmũkũlye-ĩ, “Nao nata ũkamanya kana mwana waku ethĩĩtwe na mwĩkalo mũthũku nũndũ wa kwaw’a nĩ mũndũ mũthũku vau ũtũinĩ?” Vate nzika mũsyai ũsu ew’a woo mwingĩ mũno nũndũ wa mũndũ ũsu. Nĩ kana mũsyai ũsu aelewe nesa ngelekany’o yaku no ũmũkũlye atĩĩ: “Wamina kũmanya kana mũndũ mũthũku nĩwe wanangĩte mwana waku, we no wĩe mũndũ ũsu ose mwana waku akamũtandĩke?” Vai mũsyai wĩtĩkĩla kwĩka ũu. O ta ũu, Ngai ndamba kwĩtĩkĩla kũnenga Satani mwanya wa kũthĩnĩsya andũ ĩianĩ ya mwaki, nũndũ ũ Satani mwene no we ũmaĩtye!
ĨTHĨWA NA WONI WAĨLE
15, 16. (a) Nĩkĩ tũyaĩle kũsũanĩa kana onthe ala tũtavasya ũvoo mũseo makeethukĩĩsya? (b) Nĩ lasima twĩthĩwe na kĩnengo kya kũmanyĩsya nĩ kana twĩthĩwe alimũ aseo? Elesya. (Sisya ĩsandũkũ “Kĩndũ kya Kũtũtetheesya Kũsũngĩa Makũlyo.”)
15 Nĩtwĩsĩ kana ti andũ onthe mesa kwĩtĩkĩla ũvoo wa Ũsumbĩ, o na tũkatũmĩa makũlyo nesa, tũkasũanĩa na andũ nesa, na tũitũmĩa ngelekany’o ila nzeo vyũ. (Mt. 10:11-14) O na ĩvinda ya Yesũ no andũ anini ala meethũkĩĩisye momanyĩsyo make o na kau nĩwe waĩ Mwalimũ ũla mũnene kũũ nthĩ!—Yoa. 6:66; 7:45-48.
16 Ũndũ ũngĩ nĩ kana o na ethĩwa tũyĩw’aa twĩ kĩnengo kya kũmanyĩsya, no twĩthĩwe twĩ alimũ aseo ĩla tũũtavany’a. (Soma Meko ma Atũmwa 4:13.) Ndeto ya Ngai yaĩtye kana onthe ‘ũndũ meana ala manyuvĩtwe [maĩlĩte] kwĩthĩwa na thayũ ũtathela’ makeetĩkĩla ũvoo mũseo. (Meko 13:48) Kwoou ekai twĩthĩwe na woni ũla waĩle. Twaĩle kũtata twĩthĩwe alimũ aseo vandũ va kũkw’a ngoo ĩla andũ ala tũũtavya ũvoo mũseo malea kũtwĩthukĩĩsya. Twaendeea kũmwĩkwatya Yeova na momanyĩsyo ala tũkwataa kuma kwake tũkeethĩwa twĩ alimũ aseo, na ũu ũituma tũtetheka o vamwe na ala meũtwĩthukĩĩsya. (1 Tim. 4:16) Yeova no atũtetheesye tũkamanya ũndũ twaĩle “ũsũngĩa kĩla mũndũ.” Ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩka nĩ kenda ũtavany’a witũ wĩthĩwe wĩ mũseo nĩ kwĩka ala angĩ ũndũ twendaa matwĩke. Ũndũ ũsu nũũneenewa ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.
a Sisya ũvoo “Je, Inawezekana Kuamini Kuna Muumba?” ũla wĩ ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) ya 01/10/2009.