WE NĨWĨSĨ?

Mavuku ma kũkũnzwa ma tene (scrolls) maseũvawʼa ata, na matũmĩawa ata?

Ĩvuku ya Ũvoo Mũseo ya Luka yĩneeneete ĩũlũ wa Yesũ aivingũa ĩvuku kana ĩvuku ya kũkũnzwa ya mwathani Isaia, na asoma na ayĩkũnza. Nake mwathani Yelemia nĩwakũlilwʼe aandĩke ũvoo kuma kwa Ngai mavukunĩ ma kũkũnzwa.—Luka 4:16-20; Yelemia 36:2.

Mavuku makũkũnzwa maseũvawʼa ata? Tũlungu twa ithuma kana makangaa twakwatanawʼa na nguluu tũkatwʼĩka ĩvuku ya kũkũnzwa. Yakwatanwʼa nĩyakũnzĩĩawa kĩlungunĩ kya mũtĩ, ngalĩko ĩla ĩandĩkĩtwe yĩ nthĩnĩ. Ĩvuku yĩu yeethĩawa yĩandĩkĩtwe kuma ĩũlũ nginya nthĩ, na yĩaanĩtwʼe na tũlungu (vertical columns). Ethĩwa ĩvuku yĩu nĩ yĩasa yeethĩawa na mĩtĩ ngalĩ syelĩ ĩla yatũmĩawa nĩ ũla ũkũsoma kũyĩkũnzũa. Ayĩkũnzũaa na kwʼoko kũmwe kũla kũngĩ kũendeee na kũkũnza nginya akesa kũkwata vala ũkwendaa kũsoma.

Ĩvuku yĩmwe yĩtawa The Anchor Bible Dictionary yaĩtye ũũ: “Ĩvuku ya kũkũnzwa yeethĩawa yĩ ĩseo nũndũ yeethĩawa yĩ yĩasa [mavinda maingĩ yeethĩawa yĩ vakuvĩ vuti 33 (mita 10)] ũkethĩa ĩvuku yĩima no yĩandĩkwe kamwanyanĩ kanini.” Kwa ngelekanyʼo, ĩvuku ya Ũvoo Mũseo ya Luka yatalĩthawʼa ta yaĩ yĩtonya kwĩanĩa ĩvukunĩ ya kũkũnzwa ya ũasa wa vuti 31 (mita 9.5). Mavinda angĩ ngalĩ ya ĩũlũ na ya ĩtheo ya mavuku asu nĩyeananawʼa, ĩkakũnwa mũsasa, na ĩivakwa langi.

“Athembi anene” ala mawetetwe Maandĩkonĩ ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto methĩwa maĩ aaũ?

Kuma ĩla wĩa wa ũthembi wambĩĩie Isilaeli, mũndũũme ũmwe nĩwe weethĩawa e mũthembi mũnene na nĩwekalaa kyeonĩ kĩu nginya ĩla ũkakwʼa. (Motalo 35:25) Aluni nĩwe waĩ mũthembi mũnene wa mbee. Ĩtina wa ĩvinda, a-a-ĩthe nĩmambĩĩie kũtiĩa mwana woo ũla mũkũũ wĩa ũsu wa kwĩthĩwa mũthembi mũnene. (Kuma 29:9) Aũme ala masyaawa mũvĩanĩ wa Aluni nĩmo meethĩawa me athembi, ĩndĩ no anini moo meethĩwa me athembi anene.

Ĩla Aisilaeli masumbĩkiwe nĩ andũ-ma-mbaĩ-ingĩ, asumbĩ ma nthĩ isu manyuvaa athembi ala mekwenda na ĩvindanĩ yĩla mekwenda. Veonekana kana ala manyuvawa methĩwe me athembi anene meethĩawa maumĩte mĩsyĩnĩ ĩla yĩ nguma nzyawanĩ sya Aluni. Ndeto “athembi anene” yonanasya andũ ala maĩ na kyeo katĩ wa ala meethĩawa me athembi. Amwe ma ala maĩ athembi anene maĩ atongoi nyũmbanĩ 24 sya ũthembi; angĩ maumĩte mĩsyĩnĩ ĩla yĩ nguma nyũmbanĩ ila syanyuvawa athembi; na ala angĩ, ta ũmwe weetawa Anasi, maĩ athembi tene na maumwʼa.—1 Mavinda 24:1-19; Mathayo 2:4; Maliko 8:31; Meko ma Atũmwa 4:6.